Die Sammlung „Policarpus“
des Kardinals Gregor von S. Grisogono

Angelegt und gestaltet von Carl Erdmann (†)

Zum Druck vorbereitet von Uwe Horst,
unter Mitarbeit von Michael Klein

Herausgegeben von Horst Fuhrmann


 
***

 
Dem Andenken an
Carl Erdmann
1898 – 1945

 
****

 

Kurzinformation


 
Die Titelei bedarf der Erklärung.

Carl Erdmann (1898–1945) hat rund vor einem Dreivierteljahrhundert diese Edition begonnen und recht weit geführt. Wie er zu der Aufgabe gekommen ist, läßt sich nur vermuten. Erdmann hatte mehrere Jahre auf der iberischen Halbinsel zugebracht, sowohl privat als Hauslehrer als auch im Rahmen der Erfassung von Papsturkunden für das Regestenwerk der Pius-Stiftung. Hier mag er auf die kanonistische Sammlung Policarp aufmerksam geworden sein, die der Kardinal Gregor vom Titel S. Grisogono (†1113) zu Beginn des 12. Jahrhunderts verfaßt und dem ersten Metropoliten von Compostella Diego Gelmirez (1101–1139/40) gewidmet hat.

Soweit sich ermitteln läßt, hat Erdmann seine Editionsarbeit allerdings erst aufgenommen, als er Assistent am Preußischen, später Deutschen Historischen Institut in Rom geworden war (1926–1932). Der damalige kommissarische Leiter des Instituts Paul Fridolin Kehr schreibt in seinem Jahresbericht in den „Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken“ 1930/31, daß Erdmann „die Edition des sogenannten Policarpus ... übernommen habe“. Ein Grund für den Zugriff gerade auf diese Sammlung dürfte darin gelegen haben, daß, wie Kehr auch schreibt, „die diese Sammlung enthaltenden Handschriften ... zum größeren Teil in Rom und Florenz“ liegen. In der Tat befinden sich sieben der damals bekannten elf Handschriften an den genannten beiden Orten. Im Jahrgang 1933/34 der „Quellen und Forschungen“ wird Erdmanns Weggang von Rom gemeldet, zugleich die Unterbrechung der Arbeit bedauert, „doch hofft er, später dazu zurückkehren zu können“.

Erdmann ging nach Berlin und wurde in den dreißiger Jahren einer der tragenden und wirkungsvollsten Mitarbeiter der Monumenta Germaniae Historica. In Berlin publizierte Erdmann sein grundlegendes Werk „Die Entstehung des Kreuzzugsgedankens“ (1935) und legte seine „Studien zur Briefliteratur Deutschlands im elften Jahrhundert“ (1938) vor, indem er zugleich eine Edition von „Briefsammlungen der Zeit Heinrichs IV.“ vorbereitete, die nach dem Kriege erschien (1950). Er scheint, nachdem er Rom verlassen hatte, nicht mehr an der Policarp-Ausgabe gearbeitet zu haben. Der Krieg brachte neue Verpflichtungen. Ende September 1943 wurde er zur Wehrmacht eingezogen und einer Dolmetscherkompanie, italienische Abteilung, zugewiesen. Im Juli 1944 schickte ihn ein Marschbefehl nach Tirana, von wo er als Dolmetscher in einem Gefangenenlager in der Nähe von Zagreb (Agram) eingesetzt wurde. Dort erkrankte er wahrscheinlich an Fleckfieber und starb am 5. März 1945. Sein Grab findet sich auf einem Soldatenfriedhof bei Zagreb.

Erdmanns Policarp-Material wurde dem Archiv der Monumenta Germaniae Historica zugeschlagen und hatte dessen Schicksal durchzustehen. Ende des Krieges war es an verschiedene Orte ausgelagert worden, und gelangte schließlich nach verschiedenen Zwischenstationen in das Archiv der Akademie der Wissenschaften der DDR in Berlin (Ost). Bei der Durchsicht des dort eingelagerten alten Arbeitsmaterials der Monumenta Germaniae Historica hauptsächlich mit dem Ziel, die von Kehr als „im wesentlichen fertig“ bezeichnete Edition der Falschen Kapitularien des Benedictus Levita von Emil Seckel zu finden, stieß ich auf die locker zusammengefügten Policarp-Mappen Erdmanns. Seckels Benedictus-Levita-Ausgabe erwies sich als Enttäuschung (E. Perels urteilte: „Nichts ist fertig und für den Druck abgeschlossen“), hingegen wurde bei der Durchsicht der Erdmann-Papiere bald deutlich, daß dessen Editionsvorbereitungen schon recht fortgeschritten waren. Die Akademieleitung gab erstaunlicherweise die Einwilligung, daß dieser Teil von Erdmanns Policarp-Nachlaß Ende der 60er Jahre nach Tübingen überstellt wurde, wo er in Ruhe gesichtet werden konnte.

In den Wirren der Aus- und Umlagerungen des Monumenta-Arbeitsmaterials waren Ende des Krieges und in der ersten Nachkriegszeit Teile verloren gegangen, vor allem fehlte das vierte der insgesamt acht Bücher Policarps. Dieses Buch mit 267 von 1540 Kapiteln wurde nach den von Erdmann für die Edition bevorzugten Handschriften erstellt.

Es sind dies aus einer italienisch-deutschen Handschriftengruppe die Codices:
M = Madrid, Biblioteca Nacional 7127 (wahrscheinlich aus Italien)
K = Köln, Erzdiözesan- und Dombibliothek 126 (wahrscheinlich aus Deutschland),
und aus einer französisch-spanischen Familie die Handschriften:
C = Carpentras, Bibliothèque Inguimbertine 169
R = Biblioteca Apost. Vaticana, Cod. Reginensis lat. 987.
Mitkollationiert, aber nur in Ausnahmefällen herangezogen sind die übrigen Handschriften. Von der italienisch-deutschen Gruppe:
N = Florenz, Bibl. Naz., Conventi soppr. B. 559 (aus Camaldoli)
F = Florenz, Bibl. Riccardiana, 258
L = Florenz, Bibl. Laurenziana, Strozzi 27,
aus der französisch-spanischen Handschriftengruppe:
Rg = Bibl. Apost. Vaticana, Cod. Reginensis lat. 1026
V = Bibl. Apost. Vaticana, lat. 1354
P = Paris, Bibl. Nat. lat. 3881

Von diesen Handschriften hängen C und V eng zusammen, C ist älter als V; C ist deshalb bevorzugt. In den hinteren Büchern ist es häufig L, das aus der Reihe springt.

Zu diesen von Erdmann verwendeten Handschriften kommt ein Codex aus der Universitätsbibliothek von Salamanca hinzu, auf den F. Marcos Rodríguez (in: Analecta Sacra Tarraconsia 32, 1959, S. 44 ff.) aufmerksam gemacht hat:
S = Salamanca, Biblioteca Univ., 2348.

Auch diese Handschrift ist berücksichtigt.

Die älteste Handschrift scheint die Madrider (M) zu sein, die bereits zu Beginn des 12. Jahrhunderts geschrieben sein dürfte, d.h. sie liegt in der Nähe der Entstehungszeit des Werkes.

Die mühsame Arbeit der Textsicherung und der Übertragung in ein maschinenschriftliches Exemplar hatte zu Beginn der 70er Jahre in der Hauptsache Uwe Horst übernommen, unterstützt von Michael Klein (vgl. hierzu die Kurznotizen in: Deutsches Archiv 27, 1971, S. IV; ebda. 28, 1972, S. V). Zugleich wurde versucht, die Quellen oder Parallelen der Policarp-Kapitel zu ermitteln, was zu zwei Dritteln gelang. In Tübingen bestand damals eine „Kanonistische Forschungsstelle“, die sich vornehmlich vorgratianischer Kirchenrechtssammlungen annahm. Schwerpunkt war die Frage des Einflusses der pseudoisidorischen Fälschungen, so daß Horsts Forschungen sich gut eingliedern ließen. Seine Arbeit war um 1975 abgeschlossen, und er wurde mit der Dissertation „Die Kanonessammlung Polycarpus des Gregor von S. Grisogono. Quellen und Tendenzen“ in Tübingen promoviert (erschienen bei den Monumenta Germaniae Historica, Hilfsmittel 5, 1980). Die Ausarbeitung der Druckvorlage hatte noch eine gewisse Zeit in Anspruch genommen, zumal Horst an das Oberstufenkolleg der Universität Bielefeld wechselte und Michael Klein in den Badischen Archivdienst eintrat. Das „Quellenverzeichnis“, das Horst an das Ende seiner Arbeit gestellt hat (S. 199 ff.), ist auch dieser Internet-Version beigegeben.

Das gesamte Policarp-Material wurde nach Abschluß der Bearbeitung durch Horst und Klein von Tübingen nach München zu den Monumenta transferiert. Daß hier fortan ein benutzbarer Policarp-Text vorhanden war, hatte sich bald herumgesprochen, und so nahmen vornehmlich Kollegen, die Policarp als Quelle für Gratians Dekret im Auge haben, was auch E. Friedberg bei seiner Gratianausgabe getan hatte (wenn auch mit Zugriff auf irreführende Handschriften), Einblick in den Erdmannschen Editionstext, Linda Fowler-Magerl (Regensburg), Peter Landau (München), Titus Lenherr (Zürich), Soeur Marie-Cécile Minin (Rouen), José Miguel Viejo Ximenéz (Las Palmas de Gran Canaria), Anders Winroth (New Haven), z. B.

Wie stark das Bedürfnis besteht, einen brauchbaren Text des Policarp zur Hand zu haben, mag man auch daran ablesen, daß parallel zu unseren Bemühungen eine wie es scheint private elektronische Edition des 1. Buches im Internet steht (http://es.geocities.com/corpusiuriscanonici/index.html).

Sie beruht nach Auskunft der Web-Seite auf einer kirchenrechtlichen Dissertation, die von D. José Ramón Arrieta Ochoa de Chinchetru im Jahre 1983 an der vom Opus Dei unterhaltenen Universidad de Navarra eingereicht worden sei. Als Grundtext wird merkwürdigerweise der phantasievolle und nicht fehlerfreie Codex Vat. Lat. 1354 (V) vorgestellt (vgl.: A Catalogue of Canon and Roman Law Manuscripts in the Vatican Library, hg. von St. Kuttner und R. Elze, Bd. I, Studi e testi 322, 1986, S. 118 f.). Diese Handschrift enthält als Zusatz u. a. Papstschreiben Urbans II. und Paschalis II. (vgl. H. Fuhrmann, Zwei Papstbriefe aus der Überlieferung der Rechtssammlung „Polycarpus“, in: Aus Reichsgeschichte und Nordischer Geschichte. Festschrift K. Jordan, hg. von H. Fuhrmann, H. E. Mayer, K. Wriedt, 1972, S. 131 ff.); der dargebotene Text des 1. Buches entspricht einem guten Zehntel des Gesamtwerks.

Es sei noch einmal der provisorische Charakter unseres Internet-Auftritts betont. Die Erklärung der Titelei wird durch eine ausführlichere Einleitung ersetzt werden, die Handschriften und die Überlieferungszusammenhänge sollen präzise beschrieben, neue Quellenidentifizierungen (z. B. von G. Fransen, J. Gilchrist, G. Motta) eingearbeitet werden.

  Copyright © Monumenta Germaniae Historica (MGH)

Polycarpus (Gregory, cardinal presbyter of San Crisogono)

 Collectio Canonum  

Incipit liber primus . a b

I. De principatu Petri . c d

1. Anacletus cap. XXXIII.

Inter beatos apostolos quedam fuit discretio, et licet omnes apostoli essent, Petro tamen a

Domino concessum est et ipsi inter se id ipsum voluerunt, ut reliquis omnibus preesset

apostolis et cephas, id est caput et principium teneret apostolatus. Qui eandem formam suis e

successoribus et reliquis episcopis tenendam tradiderunt.

a) om. CV.

b) om., legitur Gregorii cardinalis presbiteri ad Didacum sancti Jacobi ecclesie

episcopum K.

c) Titelüberschrift om. K; Zahl om. V.

d) folgt primus titulus M; folgt De primatu R. ecclesie C.

e) ap(osto)l(u)s CRV.

Polycarp 1.1.2

2

2. Ambrosius in libro X.a

In tractatu super Lucam. b

Si Petrus lapsus est, quia dixit: 'Etsi alii scandalizati fuerint, ego non scandalizabor', ne quis c d

alius iure de se presumat. Denique et David quia dixerat: 'Ego dixi in mea habundantia : non e e

movebor in eternum', eam sibi iactantiam obfuisse profitetur dicens: 'Avertisti faciem tuam a

me et factus sum conturbatus.' Unde te evocem, Petre, ut doceas me, quid flens cogitaveris?

Unde inquam te evocem? De celo, ubi iam in choro insertus es angelorum, an etiam de f g

tumulo? Quia non putas iniuriam et ibi esse, unde et Dominus resurrexit. Doce nos, quid tibi h

profuerint lacrime tue. Sed docuisti ilico. Nam qui lapsus es antequam fleres, postquam flevisti

electus es, ut alios regeres qui te ipsum ante non rexeras. Habebat ergo lacrimas Petrus, pio

quas fundebat affectu.

a) korr. M; korr. in IX V; folgt super Lucam über der Zeile nachgetragen CR.

b) om. CV.

c) aliis C.

d) numquam M.

e) habundantia mea V.

f) ante correctionem: tibi M; tibi K.

g) om. MKCRS

h) esset R.

Polycarp 1.1.3

3

3. Ambrosius in sermone.

Si Petrus volens percussit aurem, docuit quod aurem in specie habere non deberent, quam in a

ministerio non haberent. Sed bonus Dominus et ipse refundit auditum, secundum prophetica

dicta demonstrans et ipsos, si convertantur, posse sanari, qui in passione Christi vulnerati sunt,

eo quod omne peccatum fidei misterio abluatur. Tollit ergo Petrus aurem. Quare Petrus? Quia

ipse est, qui claves accepit regni c.lorum. Ille enim condemnat, qui et absolvit, quoniam

ligandi idem et solvendi adeptus est potestatem. Tollit autem aurem male audientis, tollit b

autem gladio spirituali aurem interiorem male intelligentis. Caveamus ne cui tollatur auricula.

Legitur passio Domini; si ad divinitatem eius referimus infirmitatem corpore. passionis,

exciditur auricula et exciditur a Petro, qui non passus est Christum prophetam estimari, sed

Dei filium docuit fideli confessione signari . c

a) quam K.

b) erst hinter solvendi K; om. V.

c) signare MK.

Polycarp 1.1.4

4

4. Ambrosius episcopus in sermone resurectionis . a b c

Resurrectionis tempore presto sunt mulieres, et cum viri fugarentur, sole tamen ab angelo ne

timeant admonentur. Petrum evocant studio priores, sed posteriores fiducia. Denique ille sine

metu advenit et constanter qui posterior venerat, primus ingreditur, quasi qui claves regni, ut

aliis aperiret, acceperat.

a) Idem CV.

b) om. CRV.

c) de resurrectione CV.

Polycarp 1.1.5

5

5. Iohannes papa tertius omnibus episcopis . a a b

Petrus princeps apostolorum adiutores sibi ascivit Linum et Cletum, non tamen potestatem

pontificii aut ligandi vel solvendi normam eis tradidit, sed successori suo Clementi, qui sedem

apostolicam post eum et pontificalem potestatem tradente sibi beato Petro tenere promeruit. c

Linus vero et Cletus ministrabant exteriora, princeps autem apostolorum Petrus verbo et

orationi insistebat, que non incongru. ad traditionem sancti spiritus per manus impositionem

pertinent.

a) tertius papa M.

b) Inskription om. K.

c) tradente(m) (Kürzungsstrich vielleicht späterer Zusatz) M.

Polycarp 1.2.1

6

II. De primatu Roman. ecclesie.

1. Anacletus servus servorum Dei omnibus episcopis et reliquis Christi sacerdotibus salutem.

Sacrosancta Romana et apostolica ecclesia non ab apostolis, sed ab ipso domino salvatore

nostro primatum obtinuit, sicut ipse beato Petro apostolo dixit: 'Tu es Petrus' et reliqua . a

a) cetera K.

Polycarp 1.2.2

7

2. Idem cap. XXXIIII.

Si que caus. difficiliores inter vos orte fuerint, ad huius sancte sedis apices eas quasi ad caput a

referte, ut apostolico terminentur iudicio, quia sic Dominum velle ab eoque ita constitutum b

esse antedictis testimoniis declaratur. Hec vero apostolica sedes cardo et caput, ut fatum est, c d

a Domino et non ab alio est constituta, et sicut cardine hostium regitur, sic huius sancte sedis e e

auctoritate omnes ecclesie Domino disponente reguntur.

a) diffitiliores M.

b) eo C.

c) autem C.

d) factum CV; c übergeschrieben M.

e) ostium cardine K.

Polycarp 1.2.3

8

3. Alexander episcopus omnibus orthodoxis per diversas provincias Christo domino

famulantibus. Cap. IIII.a

Relatum est ad huius sancte et apostolice sedis apicem, cui summarum dispositiones causarum

et omnium negotia ecclesiarum ab ipso Domino tradita sunt, quasi ad caput ipso dicente: 'Tu

es Petrus et super hanc petram hedificabo ecclesiam meam,' quod quidam emuli Christi

eiusque sancte ecclesie insidiatores sacerdotes Dei ad iudices publicos accusare presumant, b c

cum magis apostolus Christianorum causas ad ecclesias deferri et ibidem terminare precipiat. d

Taliter prevaricantes prevaricaverunt in Deum suum et non ob.diunt preceptis eius . e e

a) III. K.

b) folgt vel sedis, wovon vel durchgestrichen ist C.

c) durchgestrichen C.

d) cucausas K.

e) om. CV.

Polycarp 1.2.4

9

4. Pius Cap. II.

Christus hanc sacram apostolicam sedem omnium ecclesiarum caput esse precepit, ipso

dicente principi apostolorum Petro: 'Tu es Petrus et super hanc petram hedificabo ecclesiam

meam, et porte inferi non prevalebunt adversus eam' et cetera. a

a) das Folgende om. K.

Polycarp 1.2.5

10

5. Dionisyus episcopus Severo episcopo salutem. Cap. II.a

Olim et ab initio tantam percepimus a beato Petro apostolorum principe fiduciam, ut habeamus

auctoritatem universali ecclesie auxiliante Domino subvenire et, quicquid nocivum est, b

auctoritate apostolica corrigere et emendare. Ad hoc enim divin. dispensationis provisio

gradus et diversos constituit ordines esse distinctos, ut dum reverentiam minores potioribus

exiberent et potiores minoribus dilectionem impenderent, una concordie fieret ex diversitate c

contextio et recte offitiorum gereretur amministratio singulorum.

a) secunda R.

b) nocuum K.

c) concordia CV.

Polycarp 1.2.6

11

6. Venerabilibus fratribus universis orientalibus episcopis Iulius . Iulius papa cap. VI. a b c c d d

Romana ecclesia omnibus maior et prelata est ecclesiis, que non solummodo canonum et

sanctorum patrum decretis, sed domini nostri salvatoris voce singularem obtinuit e e

principatum, 'Tu es, inquiens, Petrus et super hanc petram hedificabo ecclesiam meam' etf

reliqua . Porro dudum a sanctis apostolis successoribusque eorum in prefatis antiquis decretum f

fuerat statutis, que hactenus sancta et universalis apostolica tenet ecclesia, non oportere preter

sententiam Romani pontificis concilia celebrari nec episcopum damnari, quoniam sanctam g h

Romanam ecclesiam primatum omnium ecclesiarum esse voluerunt, et sicut beatus Petrus

apostolus primus fuit omnium apostolorum, ita et hec ecclesia suo nomine consecrata Domino

instituente primatus sit et caput ceterarum et ad eam quasi ad matrem atque apicem omnes i

maiores ecclesie caus. et iudicia episcoporum recurrant eiusque iuxta terminum sumant

sententiam nec extra Romanum quicquam ex his decerni debere pontificem.

a) davor Iulius papa M.

b) om. hier MV.

c) om. hier MK.

d) om. CV.

e) salvatoris nostri CRV.

f) om. K.

g) conscientiam C; durch Rasur korr. in conscientiam R.

h) episcopos K.

i) primatum RV.

Polycarp 1.2.7

12

7. Anacletus cap. XXX. a a

Beato apostolo Petro data est societas beatissimi Pauli vasis electionis, qui non diverso, sicut b b

heretici garriunt, sed uno tempore uno eodemque die gloriosa morte cum Petro in urbe Roma

sub cesare Nerone agonizans coronatus est et pariter supradictam Romanam ecclesiam Christo

domino consecrarunt eamque omnibus urbibus in universo mundo sua presentia atque c

venerando triumpho pretulerunt. Est ergo prima beati Petri apostoli sedes Romana ecclesia,

non habens maculam neque rugam nec aliquid huiusmodi. d

a) folgt idem dicit M; om. K.

b) Petro apostolo MV.

c) om. CV.

d) neque CV.

Polycarp 1.2.7a

13

<7a. Dilectissimis fratribus universis episcopis orientalibus Gelasius. a

Cum constet semper ad sedis apostolice huiusmodi personas aut discussas vel esse purgatasb

aut sic ab aliis, quibus competebat, episcopis absolutas, ut tamen absolutio earum ex sedis

apostolice consensione penderet, ubi utrumque defuit, nec discussionem legitimam nec

purgationem firmam ac per hoc receptionem fuisse constat indebitam.> c d

a) Das ganze Kap. om. MK.

b) pregravatas C.

c) pregravationem C.

d) hac CV.

Polycarp 1.2.8

14

8. Gelasius omnibus orthodoxis . a

Post propheticas et evangelicas atque apostolicas scripturas, quibus ecclesia catholica per

gratiam Dei fundata est, etiam illud intimandum putavimus quod, quamvis universe per

horbem catholic. ecclesie unus thalamus Christi sit , sancta tamen Romana catholica et b c

apostolica ecclesia nullis synodicis constitutis ceteris ecclesiis prelata est, sed evangelica voce

domini et salvatoris nostri primatum obtinuit, 'Tu es Petrus , inquiens , et super hanc petram d d

hedificabo ecclesiam meam et reliqua .' e e

a) dabei Rubrik A. epistola prima M.

b) unuus M.

c) sint C.

d) inquiens Petrus K.

e) om. K.

Polycarp 1.2.9

15

9. Leo primus sancte synodo que apud Ephesum convenit. a

Religiosa clementissimi principis fides, sciens ad suam gloriam maxime pertinere, si intra b

ecclesiam catholicam ullius erroris germen exsurgeret, hanc reverentiam divinis detulit

institutis, ut ad sancte dispositionis effectum auctoritatem apostolice sedis adhiberet, tamquam

ab ipso beatissimo Petro cuperet declarari, quid in eius confessione laudatum sit, quando

dicente Domino: 'Quem dicunt homines esse filium hominis?' Varias quidem diversorum

opiniones discipuli commemorarunt. Sed cum ab eis, quid ipsi crederent, quereretur, princeps

apostolorum plenitudinem fidei brevi sermone complexus , 'Tu es Christus, inquit, filius Dei c

vivi.' Hoc est: tu es, inquam, verus in deitate, verus in carne et salva gemina proprietate nature

utrumque unus. Propter quod ei respondetur a Domino: 'Beatus es, Sÿmon Bariona, quia d d

caro et sanguis non revelavit tibi, sed pater meus, qui est in c.lis. Et ego dico tibi, quia tu es

Petrus et super hanc petram hedificabo ecclesiam meam et porte inferi non prevalebunt e

adversus eam' . Nimis autem a compage huius h.dificationis alienus est, qui et beati Petri e

confessionem non capit et Christi evangelio contradicit.

a) ferner Rubrik Item de eodem CR; hier Titel 3 V.

b) clementissime M.

c) coplexus M.

d) respondetur ei KV.

e)-e) om. K.

Polycarp 1.2.10

16

10. Damasus servus servorum Dei atque per gratiam eius episcopus sancte catholic. atque

apostolice ecclesie urbis Rom. Stephano archiepiscopo . Cap. VIII. a a b b

Scitis, fratres karissimi, firmamentum a Deo fixum et immobile atque titulum lucidissimum

suorum sacerdotum, id est omnium episcoporum apostolicam sedem esse constitutam et

verticem ecclesiarum. Tu es enim, sicut divinum pronuntiat veraciter verbum, Petrus et super

firmamentum tuum ecclesie columpn., qui episcopi intelliguntur, confirmate sunt, et tibi claves

regni c.lorum commisi atque ligare et solvere potestatem, que in celis sunt et que in terris, c d d d

promulgavi.

a) om. V.

b) om. K.

c) ante correctionem: commissi CR; commisse V.

d) ligandi et solvendi K.

Polycarp 1.3.1

17

III. De puritate fidei Romane ecclesie. a

1. Lucius episcopis omnibus . b

A recta ergo fide et apostolico tramite propter ullam perturbationem nolite recedere, scientes

quia iuxta salvatoris sententiam 'beati sunt, qui persecutionem patiuntur propter iusticiam.' Hec

est apostolorum viva traditio, hec vera caritas, que predicanda est et precipue diligenda ac

fovenda atque fiducialiter ab omnibus tenenda. Hec sancta et apostolica mater omnium c

ecclesiarum Christi ecclesia, que per Dei omnipotentis gratiam a tramite apostolice traditionis

numquam errasse probatur nec h.reticis novitatibus depravanda succubuit, sed ut in exordio

normam fidei Christiane percepit ab auctoribus suis apostolorum Christi principibus, illibatad

finetenus manet secundum ipsius domini salvatoris divinam pollicitationem, qui suorum

discipulorum principi in suis fatus est evangeliis: 'Petre, inquiens, ecce sathanas expetivit , ut e

cribraret sicut triticum. Ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tua, et tu aliquando

confirma fratres tuos.' Consideret itaque vestra excellens prudentia, quam bonum sit persistere f

in dispensatione vobis credita et in fide recta atque h.reticis et emulis Christi repugnare et

numquam a veritatis tramite deviare, quoniam dominus et salvator noster omnium, cuius fides

est, qui pro nobis mori non dubitavit et proprio nos suo redemit sanguine, qui fidem beati Petri

non defecturam promisit et confirmare eum fratres suos ammonuit. Quod apostolicos

pontifices mee exiguitatis predecessores confidenter fecisse semper cunctis est cognitum.

Quorum et pusillanimitas mea licet impar et minima, pro suscepto tamen divina dignatione g h

ministerio pediss.qua cupit existere. <Ve enim erit nobis, qui huius ministerii bonus i

susceptum habemus, si veritatem salvatoris nostri Iesu Christi, quem apostoli predicaverunt, j

predicare neglexerimus. Ve erit nobis, si silentio veritatem oppresserimus, qui erogare

numulariis iubemur, id est christianos populos imbuere et docere, et cetera.> k k i

a) Zahl om. KV.

b) folgt nachgetragen Cap. VII M.

c) cap. VIII am Rand nachgetragen M; Absatz mit Idem cap. VIII R.

d) ante correctionem: illabata M.

e) folgt vos CRV.

f) q(uonia)m C.

g) am Rand vel pusillitas M; pusillaninimitas C; folgt lic K.

h) parva K.

i)-i) om. MK.

j) que V.

k) eher ide(m) C.

Polycarp 1.3.2

18

2. Sixtus secundus papa Grato coepiscopo - Cap. I. a bb

Memor sum me sub illius nomine ecclesie presidere, cuius a domino Iesu Christo est c c

glorificata confessio et cuius fides nullam umquam fovet, sed omnes quidem hereses destruit.

Intelligo autem mihi aliter non licere, quam ut omnes conatus meos ei caus., in qua universalis

ecclesie salus infestatur, impendam.

a) om. CRV.

b) om. K.

c) ante correctionem: summe MCRV; summe K.

Polycarp 1.3.3

19

3. Marcus papa. Cap. I. a a

De capitulorum namque numero Niceni concilii, quibus vos interfuisse litteris vestre

fraternitatis significastis, a nostris, qui una vobiscum interfuerunt, diligentioribus requisivimus

collocutionibus, qui ita, ut vestre testate sunt littere, omnem nobis ordinem exposuerunt et

vestram epistolam per omnia veram esse testificati fuerunt, non ut nos aliquid sinistrum vestra

ex parte arbitraremur, sed nos et vos illosque absque ulla in posterum titubatione unum sentire

obtaremus et sancta Romana ecclesia, que semper immaculata mansit et Domino providente et

beato apostolo Petro opem ferente in futuro manebit, sine ulla hereticorum insultatione firma b b

et immobilis omni tempore persistit.

a) om. K.

b) Petro apostolo KV.

Polycarp 1.3.4

20

4. Iohannes Constantinopolitanus episcopus Hormisde pape . a

Prima salus est recte fidei regulas custodire et a patrum traditione nullatenus deviare, quia non

potest domini nostri Iesu Christi pretermitti sententia dicentis: 'Tu es Petrus et super hanc b

petram h.dificabo ecclesiam meam.' Hec que dicta sunt, rerum probantur effectibus, quia in

sede apostolica inviolabilis semper catholica custoditur religio.

a) dazu Rubrik Alias Eusebius papa Cap. XVIIII. M.

b) sententiam M.

Polycarp 1.3.5

21

5. Augustinus Eleusio et Gramatino.

Habebat Cartago episcopum, qui posset non curare conspirantem multitudinem inimicorum, a

cum se videret et Roman. ecclesie, in qua semper apostolice cathedr. viguit principatus, et

ceteris terris, unde evangelium ad ipsam Africam venit, per comminatorias litteras esse

convictum, ubi paratus esset causam suam dicere.

a) Cantago M.

Polycarp 1.3.6

22

6. Ieronimus.

Hec est fides, papa beatissime, quam in catholica ecclesia didicimus quamque semper

tenuimus, in qua si minus perite aut parum caute forte aliquid positum est, emendari cupimus a

te, qui Petri et fidem et sedem tenes. Si autem hec nostra confessio apostolatus tui iudicio

comprobatur, quicumque me culpare voluerit, se imperitum vel malivolum vel etiam non

catholico nomine hereticum comprobabit.

Polycarp 1.3.7

23

7. Eusebius papa . a

In sede apostolica extra maculam semper est servata religio.

a) Rubrik Cap. XVIIII. R.

Polycarp 1.4.1

24

IV. De electione et ordinatione Romani pontificis. a

1. Simachus papa generali residens synodo dixit . b c c d

Propter frequentes ambitus quorundam et ecclesie nuditatem vel populi collisionem, que

molesta et iniqua incompetenter episcopatum desiderantium generavit aviditas, ut extinguatur e

presumptio, tam pernitiosa futuris temporibus, constituit sancta synodus, ut si quis presbiter

aut diaconus aut clericus papa incolomi et eo inconsulto aut subscriptionem pro Romano f

pontificatu commodare aut pitatia promittere aut sacramentum prebere temptaverit aut aliquod

certe suffragium polliceri vel de hac causa privatis conventiculis factis deliberare aliquid atque

decernere presumserit, loci sui dignitate vel communione privetur.

a) Titel am Rand M; Zahl om. K.

b) folgt in CR; ganze Rubrik om. V.

c) sinodo residens CR.

d) Inskription om. V.

e) folgt et CRV.

f) pap. K.

Polycarp 1.4.2

25

2. Idem . Cap. III. a b b

Si, quod absit, transitus pap. inopinatus evenerit, ut de sui electione successoris non possit

ante decernere, si quidem in unum totius inclinaverit ecclesiastici ordinis electio, consecretur

electus episcopus. Si vero, ut fieri solet, studia ceperint esse diversa eorum, de quibus

certamen emerserit, convincat sententia plurimorum, sic tamen ut sacerdotis careat, qui captus

promissione, non recto iudicio de electione decreverit.

a) om. CV.

b) om. KCV.

Polycarp 1.4.3

26

3. Idem . Cap. IIII. a b b

Propter occultas fraudes et coniurationum secretas insidias, quas sententia huius districtionis c

consequitur, si quis ad ecclesiasticam pertulerit noticiam consilia eorum, qui contra hanc

synodum de pontificali egerint ambitu, et rationabili probatione convicerit participes actionis d

huiusmodi , non solum purgatus ab omni culpa sit, sed etiam remuneratione, que non indigna e

sit, sublevetur. Universa synodus surgens acclamavit placere omnia.

a) Nicholaus K; om. V.

b) om. KCV.

c) qua M.

d) ante correctionem: synodo M; synodo K.

e) huiuscemodi C.

Polycarp 1.4.4

27

4. Nicholai pape concilio episcoporum XIII. De eadem re . a b b b

Si quis apostolice sedi sine concordi et canonica electione cardinalium eiusdem ac deinde

sequentium clericorum religiosorum intronizatur, non papa vel apostolicus, sed apostaticus c c

habeatur . Et ut moriente Romano pontifice vel cuiuscumque civitatis nullus presumat c

facultates eorum invadere, sed successoribus eorum integre reserventur.

a) Nicolai korr. in Nicolaus C.

b) am Rand M; om. KCV.

c) habeatur sed apostaticus CV.

Polycarp 1.4.5

28

5. Eiusdem de eadem re.

Si quis peccunia vel gratia humana aut populari seu militari tumultu sine concordi et canonica

electione cardinalium et sequentium religiosorum clericorum fuerit apostolice sedi

intronizatus, non apostolicus, sed apostaticus habeatur, liceatque cardinalibus cum aliis Deum

timentibus clericis et laicis invasorem et anathematizare et humano auxilio et studio a sede a

apostolica pellere, et quem dignum iudicaverint, reponere. Quod si hoc intra urbem

nequiverint, auctoritate apostolica extra urbem congregati in loco, qui eis placuerit, electionem

faciant, concessa electo auctoritate regendi et disponendi res et utilitatem sancte Roman.

ecclesie iuxta qualitatem temporis, quasi iam intronizatus sit . b c

a) etiam RV.

b) folgt sit C.

c) folgt optineat C.

Polycarp 1.4.6

29

6. <Ex sinodus Stephani II. in actione III.> a b

Oportebat ut hec sacrosancta domina nostra Romana ecclesia, iuxta quod a beato Petro et c

eius successoribus institutum est, rite ordinaretur, ut in apostolatus culmen unus de

cardinalibus presbiteris aut diaconibus consecraretur . d

a) so R.

b) diese Inskription vor dem nächsten Kapitel M; hier statt dessen Idem CV; Inskription hier

nur R; kein Absatz MK.

c) Portebat, O; nachträglich übergeschrieben M.

d) consacraretur M.

Polycarp 1.4.7

30

7. <Ex synodus Stephani secundi in actione III.> a b

Stephanus tertius natione Siculus congregatis episcopis totius Tuscie atque Campanie, c

considentibus pariter XII episcopis Francorum et Romanis presbiteris, in presentia totius clerid

et populi concilium fecit in basilica Constantiniana, in quo dampnavit Constantinum e

neophitum invasorem sedis apostolice et inscriptiones eius et gesta decretorum. Et allatis

sacratissimis canonibus eisque liquido perscrutatis prolata est sententia ab eodem concilio sub f

anathematis interdictu , ut nullus umquam laicorum neque ex alio ordine presumat, nisi per g

distinctos gradus ascendens diaconus aut presbiter factus fuerit cardinalis, ad sacrum

pontificatus honorem promoveri.

a) Die Inskription om. hier KR; statt dessen hier schon Titel 5 R; nur Ex sinodo Stephani

pape CV.

b) so M.

c) natus CRV.

d) ante correctionem: clerus M.

e) qua C; korr. in qua R.

f) eiusque M; ante correctionem: eiusque R.

g) interdictum MK.

Polycarp 1.5.1

31

V. Quod ad papam pertinet regimen omnium ecclesiarum . a b

1. Leo episcopus universis episcopis per Siciliam constitutis in Domino salutem. <Cap. I. > c dd

Divinis preceptis et apostolicis monitis incitamur, ut pro omnium .lesiarum statu impigro

vigilemus effectu , ac si quid usquam reprehensione invenimus obnoxium, celeri sollicitudine e f

aut ab ignoranti. imperitia aut a presumptione usurpatione revocemus, quia beati apostoli g

Petri sedes vobis sacerdotalis mater dignitatis est et ecclesiastice magistra rationis. h i j

a) Zahl om. K.

b) Titelüberschrift in R zweimal: hier und vor I 4, 7.

c) folgt V. M; folgt quintus durchgestrichen C.

d) anscheinend nachgetragen M; om. KCV; schon bei I 4, 7, dann durchgestrichen R.

e) affectu C.

f) folgt ab K.

g) presumptionis CRV.

h) folgt que CRV.

i) folgt est CRV.

j) etiam CRV.

Polycarp 1.5.2

32

2. Gregorius papa Gaudentiano episcopo Nolano. In epistola XII. lib. V. a a

Quoniam Festus Capuane ecclesie episcopus in Romana civitate positus de hac luce migravit,

cure nobis fuit, que universis ecclesiis a nobis impenditur, ad fraternitatem tuam presentia

scripta dirigere, ut memorate ecclesie visitator accedas, sic tamen ut nichil de provectionibus

clericorum reditu ornatu ministeriisque, vel quicquid prefati loci esse poterit, a quoquam

presumi patiaris. Sed omnem vigilantiam atque cautelam circa clerum plebemque eiusdem

ecclesie exhibere te convenit, ut in vigiliis obsequioque ecclesiastico sedule ac devote debeant

Deo servire.

a)-a) om. K.

Polycarp 1.5.3

33

3. Siricius papa orthodoxis episcopis per diversas provincias constitutis salutem. Cap. I. a a

Cogitantibus nobis mecum divini iudicii, fratres karissimi, et post vitam hanc unumquemque,

prout gesserit, recepturum, quid veniat in querelam, tacere non licuit, sed nobis loqui

necessitas imperavit, dicente propheta: 'Exalta ut tuba vocem tuam', et cui omnium b

ecclesiarum cura est, si dissimulem, audiam Domino dicente : Reiecistis mandatum Dei, ut c d e e

traditiones vestras statuatis.

a) om. K.

b) quasi K.

c) scheint nachgetragen M.

d) folgt getilgt domino M.

e) korr. in Dominum dicentem M; Dominum dicentem C; domino dicentem V.

Polycarp 1.5.4

34

4. Leo episcopus urbis Rom. Anastasio episcopo Thessalonicensi. Cap. I. a a

Quanta fraternitati tue a beatissimi Petri apostoli auctoritate commissa sunt et qualia etiam b

nostro tibi favore sint credita, si vera ratione perspiceres et iusto examine ponderares, multum

possemus de iniunct. tibi sollicitudinis devocatione gaudere, quoniam sicut predecessores mei c

predecessoribus tuis, ita etiam ego dilectioni tue priorum secutus exemplum vices mei

moderaminis delegavi, ut curam, quam universis ecclesiis principaliter ex divina institutione

debemus, immitator nostre mansuetudinis effectus adiuvares.

a) om. K.

b) actoritate M.

c) korr. in devotione M; evocatione C; devotione R; devocionis V.

Polycarp 1.5.5

35

5. Zephirinus. Cap. X. a a

Tantam a domino huius sancte sedis et apostolice ecclesie fundatore beato Petro principe b b

apostolorum accepimus fiduciam, ut pro universali Christi sanguine redempta ecclesia impigro

vigilemus affectu et omnibus Domino famulantibus succurramus et cunctis pie viventibus

apostolica opem feramus auctoritate. c c c

a) om. K.

b) sedis sancte K; sancte om. CV.

c) opem feramus apostolica K.

Polycarp 1.5.6

36

6. Iulius. Cap. XV. a a

Michi, cui vice principis apostolorum universalis ecclesie cura commissa est, summopere

providendum est, ne talia deinceps fiant, quoniam ideo huic sancte sedi prefata privilegia sunt

concessa tam de congregandis conciliis et iudiciis ac restitutionibus episcoporum quam et de

summis ecclesiarum negotiis, ut ab ea omnes oppressi auxilium et iniuste dampnati

restitutionem sumant et talia ab impiis nec presumantur absque ultione nec exerceantur absque

sua dampnatione.

a) om. K.

Polycarp 1.5.7

37

7. Liberius papa. Cap. I. a a

Olim et ab initio tantam percepimus a beato Petro apostolorum principe fidutiam, ut habeamus

auctoritatem pro universali ecclesia ad rectam defendendam fidem, quatenus nulli liceat statum

ecclesie commovere ad lesionem recte credentium absque sui periculo honoris.

a) om. K.

Polycarp 1.6.1

38

VI. Nullum episcopum ordinandum vel dampnandum nisi per pontificem Romanum. a bc

1. Gregorius Iohanni subdiacono. <Epistola XXX. lib. III.> d d

Quanto apostolica sedes auctoritate cunctis prelata constat ecclesiis, tanto inter multiplices e f g h

curas et illa nos valde sollicitat, ubi ad consecrandum antistitem nostrum expectatur arbitrium. i j

Defuncto igitur Laurentio ecclesie Mediolanensis episcopo sua nobis relatione clerus innotuit

in electione se filii nostri Constantii diaconi sui unanimiter consensisse. Sed quoniam eadem k

non fuit subscripta relatio, ne quid, quod ad cautelam pertinet, omittamus, iccirco huius

precepti auctoritate suffultum Genuam te proficisci necesse est. Et quia illic multi l mm

Mediolanensium coacti barbarica feritate consistunt, eorum te voluntates oportet convocatis

eis in communi perscrutari et, si nulla eos diversitas ab electionis unitate disterminat, si n

quidem in predicto filio nostro Constantio omnium voluntates atque consensum perdurare o

cognoscis , tunc eum a propriis episcopis, sicut antiquitatis mos exigit, cum nostr. auctoritatis p

assensu solaciante Domino facias consecrari, quatenus huiusmodi servata consuetudine et q r

apostolica sedes proprium vigorem retineat et a se concessa aliis sua iura non minuat.

a) Zahl om. KR.

b) ord(ine) C.

c) om. C.

d)-d) nur M.

e) sede K.

f) actoritate M.

g) folgt et K.

h) ante correctionem: multiplicis M.

i) ante correctionem: curam M; cura K.

j) expectetur C.

k) om. CV.

l) auctoritatem M.

m) genu ante K; Ianuam te C.

n) ante correctionem: electione M; electione K.

o) om. CV.

p) cognoscitis CV.

q) consensu K.

r) huimodi R.

Polycarp 1.6.2

39

2. Gregorius Constantin. august.. In epistola XXXIIII. lib. V. a bc a

Omnipotens Deus, qui pietatis nostr. cor sue dextera maiestatis tenet, et nos ex vobis protegit d

et vobis pro temporalibus actibus eternæ premia remunerationis parat. Nam Saviniano diacono

responsali meo scribente cognovi, in causis beati Petri apostolorum principis contra quosdam

superbe humiles ficte blandos quanta se iusticia vestra serenitas impendat; et in redemptoris e

nostri largitate confido, quia bonum hoc in serenissimo domino et piissimis filiis, in celestis

quoque patri. retributione recipietis. Nec dubium est peccatorum vinculis solutos eterna vos f f

bona recipere, que in causis eius ecclesie ipsum vobis, cui potestas ligandi et solvendi data est,

debitorem fecistis. Unde adhuc peto, ut nullius prevalere contra veritatem ypocrisin

permittatis. Et infra: Salonitan. vero civitatis episcopus me ac responsale meo nesciente g h

ordinatus est; et facta res est, que sub nullis anterioribus principibus evenit. Quod ego audiens

ad eundem prevaricatorem, qui inordinate ordinatus est, protinus misi, ut omnino missarum

sollempnia celebrare nullo modo presumeret, nisi prius a serenissimis dominis cognoscerem, si

hoc fieri ipsi iussissent. Quod ei sub excommunicationis interpositione mandavi. Et contempto

me atque despecto, in audacia quorundam secularium hominum, quibus denudata sua ecclesia

premia multa prebere dicitur, nuncusque missas facere presumit atque ad me venire secundum i i

iussionem dominorum noluit. Ego autem preceptioni pietatis eius obediens eidem Maximo, qui

me nesciente ordinatus est, hoc, quod in ordinatione sua me vel responsalem meum

pretermittere presumpsit, ita ex corde laxavi, ac si me auctore fuerit ordinatus. Alia vero j

perversa illius, scilicet mala corporalia que cognovi, vel quia cum peccuniis, est electus vel

quod excommunicatus missas facere presumpsit, propter Deum inrequisita preterire non k

possum. Et infra: Et si ad me venire diu distulerit, exercere in eo districtionem canonicam

nullo modo cessabo.

a)-a) om. K; Constanti. CV.

b) XXXIII. CV; XXX. R.

c) liber C.

d) vestre CR.

e) fictos K.

f) vos eterna K.

g) Absatz CRV.

h) responsali K.

i) facere missas K.

j) actoritate korr. in actore M.

k) quia K.

Polycarp 1.6.3

40

3. Victor Roman. ac universalis ecclesie episcopus Theophilo episcopo et cunctis fratribus a b b b

Alexandri. Domino famulantibus salutem in Domino. Cap. IIII. c c

Ad apostolicam delatum est sedem ea vos iudicare, que preter nostram vobis definire non licet d

auctoritatem, id est episcoporum causes. Quod ita constitutum esse liquet a tempore e e

apostolorum et deinceps. Quamquam enim comprovincialibus episcopis accusati causam f

pontificis scrutari liceat, non tamen definire inconsulto Romano pontifice permissum est, cum

beato Petro apostolo non ab alio quam ab ipso dictum sit Domino : 'Qu.cumque ligaveris g g g

super terram, erunt ligata et in c.lis.' Et alibi institutis legitur apostolicis: 'Si quis putaverit se h i

a proprio metropolitano gravari, aput patriarcham vel primatem dioceseos aut p.nes

universalis apostolice ecclesie iudicetur sedem.' Nichil aliud est, frater, talis presumptio, nisi

apostolorum suorumque successorum terminos transgredi eorumque decreta violari. Culpantur

enim, ut scriptum est, frater , qui aliter circa episcopos iudicare presumunt, quam apostolice j

sedis pap. fieri placuerit.

a) davor Titel 7 CRV.

b) om. ac universalis K; ecclesie ac universalis C.

c) om. KCV.

d) vobis K.

e) eher ide(m) MKC.

f) am Rand In V cap. M.

g) sit Domino dictum C.

h) am Rand In VI. cap. M.

i) folgt nachgetragen in C.

j) folgt Theophile R; idest teophile V.

Polycarp 1.6.4

41

4. Gregorius . Iohanni episcopo Corinthiorum . a b b b

.quitatem atque sollicitudinem Secundini fratris et coepiscopi nostri, que olim nobis bene est

cognita, etiam series indicata monstravit. In qua re valde placuit letosque nos reddidit, quia in

causa Anastasii quondam episcopi, quam ei examinandam iniuncximus, vigilantiam suam

diligenter exercuit et cognita crimina, ut iusticia poscebat et oportuit, vindicavit. Sed in his c

omnibus gratias omnipotenti Deo referimus, qui desistentibus quibusdam accusatoribus

cognitioni eius veritatem, ne tantorum causa facinorum latere potuisset, ostendit. Quoniam

vero in eadem sententia, in qua suprascriptum Anastasium iust. dampnatum constat atque d

depositum, sic quasdam suprascriptus frater et coepiscopus noster ultus personas est, ut e

nostro arbitrio reservaret. Iccirco quid de eis tenendum servandumque sit, presenti .pistola

signare perspeximus. Paulum itaque diaconum latorem presentium, quamvis culpa sua

vehementer confundat atque redarguat, quod deceptus promissione ab accusatione quondam

episcopi sui destiterit et cupiditatis studio silere contra animam suam potius quam prodere

vera consensit, tamen quia plus pios esse nos convenit quam districtos, hanc ei culpam

ignoscimus atque eum in ordine locoque suo recipiendum esse censemus. Nam ei a tempore f f

prolat. sententi. aflictionem, quam pertulit, credimus ad vindictam huius posse culp. sufficere.

a) Gregorius zweimal C.

b) om. KV; Iohanni episcopo chorintho C; folgt in epistola L; libro V. R.

c) posscebat M.

d) supradictum M.

e) ante correctionem: personat .. M; persona V.

f) suo locoque K.

Polycarp 1.6.5

42

5. Eleutherius. Cap. II. a a

De accusationibus clericorum, super quibus consulti sumus, quia omnes eorum accusationes

difficile est ad sedem apostolicam deferre, finitiva episcoporum tantum huc iudicia deferantur

et huius sancte sedis auctoritate finiantur, sicut ab apostolis eorumque successoribus multorum

consensu episcoporum iam definitum est. Nec in eorum ecclesiis alii aut proponantur aut

ordinentur, antequam hic eorum iuste terminentur negotia.

a) scheint nachgetragen M; om. KCV.

Polycarp 1.6.6

43

6. Zepherinus. Cap. II. a a

Patriarche vero vel primates accusatum discutientes episcopum non ante sententiam proferant

finitivam, quam apostolica fulti auctoritate aut se ipse reum confiteatur aut per innocentes et

regulariter examinatos convincatur testes.

a) om. K.

Polycarp 1.6.7

44

7. Idem. Cap. V. a b

Nullum episcoporum sententia non a suo data iudice constringat, quia et leges seculi id ipsum

fieri precipiunt. Sibi enim iudices quilibet episcopus accusatus, si necesse fuerit, eligat, a c

quibus eius causa iuste iudicetur, nec prius audiatur aut excommunicetur vel iudicetur, quam

ipsi per se eligantur et regulariter vocatus ad suorum primo conventum episcoporum per eos

eius causa iuste audiatur et rationabiliter discernatur. Finis vero eius caus. ad sedem d

apostolicam deferatur, ut ibidem terminetur, nec antea finiatur, sicut ab apostolis vel

successoribus eorum olim statutum est, quam eius auctoritate fulciatur . e

a) om. KCV.

b) ante correctionem: IIII. M; om. KCV.

c) Hpi M; Xpi KV; auf Rasur R.

d) am Rand Cap. VI. M.

e) ante correctionem: finiatur M.

Polycarp 1.6.8

45

8. Iulius cap. XVIIII. a a

Decuerat vos iuxta prefatas regulas, ut si aliquid egissent contra suum ordinem , mandare b

nobis et expectare, quid ad vestra consulta rescriberemus; intantum ut si etiam quicquam grave

intollerandumque comitterent, nostram prestolarentur censuram et nichil prius aut aliud

decerneretis, quam quod nobis placere cognovissetis, ita ut a regulis prestitutis nulla aut

negligentia aut presumptione recederetis. Cesset huiusmodi pressa nostra auctoritate

presumptio, vitentur huiusmodi nocumenta, quia nequaquam talia patienter ferre possumus

machinamenta, quoniam convenit nos paternarum sanctionum diligentes esse custodes. Merito

namque causa nos respicit, si silentio faveamus errori, et insuper in sancta Nicena synodo

constitutum est, ut nemo anathema in nostra suscipiatur accusatione nec illi, qui nos in sua

nolunt recipere querela vel accusatione, cum nos super illos sciamus a Domino constitutos, c d

non illos super nos, et sicut maior non potest a minore iudicari, ita nec colligari, quia rarum est

omne quod magnum est. Portamus onera omnium qui gravantur, quinimmo hec portat in nobis

beatus Petrus apostolus, cuius vice fungimur legatione et cuius regula informamur, quatenus e

eius fulti auxilio ab omnibus nunc et in perpetuum tueamur adversis.

a) om. K.

b) oro K.

c) ante correctionem: noluit M.

d) eher eum R.

e) vice nos korr. in nos vice K.

Polycarp 1.6.9

46

9. Karissimo atque dilectissimo Paterno coepiscopo Felix primus episcopus in Domino

salutem. Cap. IIII.

Placuit quatenus primates accusatum discutientes episcopum non ante sententiam proferant

dampnationis, quam apostolica freti auctoritate aut reum se ipsum confiteatur aut per a

innocentes et canonic. examinatos regulariter testes convincatur. Aliter censemus irritam esse

et iniustam episcoporum dampnationem et iccirco a synodo retractandam, ita ut oppressis ab

omnibus in cunctis subveniatur causis.

a) ipse CRV.

Polycarp 1.6.10

47

10. Iulius, Cap. VIII.a

Si quis ab hodierna die et deinceps preter huius sancte sedis sententiam episcopum dampnare

aut propria sede pellere presumpserit, sciat se inrecuperabiliter esse dampnatum et proprio

carere perpetim honore; eosque qui absque huius sedis sententia sunt eiecti vel dampnati , b

huius sancte sedis auctoritate scitote pristinam recipere communionem et in propriis restitui

sedibus, quoniam et prius, a tempore scilicet apostolorum, hec sancte huic sedi concessa sunt

et postea in Nicena synodo propter pravorum hominum infestationes atque hereticorum

persecutiones et insidiantium molimina fratrum sunt concorditer ab omnibus roborata, ut magis

singuli prevideant, ne talia audeant perpetrare, et caveant, si non propter Deum et honorem

fraternum , tamen propter obprobrium hominum et ruborem suum atque canonicam ultionem, c

saltim hec timore et verecundia compressa silentio comprimantur, amputato scilicet totius

usurpationis excessu, quia nullus debet presumere que sibi non videntur esse concessa. Quam

in culpam nullo modo potuissetis incidere, si unde consecrationem honoris accipitis, inde d

legem totius observantie sumeretis et beati apostoli Petri sedes, que vobis sacerdotalis mater e e

est dignitatis, esset ecclesiastice magistra rationis . f f

a) scheint ante correctionem: VII. M.

b) dampdati M.

c) fratrum M.

d) om. M.

e) Petri apostoli CV.

f) magistrationis M K.

Polycarp 1.6.11

48

11. Damasus. Cap. XX.

Temere iudicat, si quis episcopum absque sedis apostolice auctoritate condempnat, cum ei, ut

paulo superius prelibatum est, hoc specialiter privilegium reservatum sit. Sed hoc iudicate

magis, inquit, ne ponatis, offendiculum fratri vel scandalum. Patenter enim his et aliis a

innumerabilibus decretorum testimoniis omnibus manifestum est non debere episcopum

dampnare , licet eius perscrutetur opinio, donec iudicium de eo nostr. apostolice auctoritatis, b c

hoc est principis apostolorum Petri, cognoscat, utpote quoniam solus et pre omnibus creditus

est atque accipere meruit a rege regum Christo Deo claves regni celorum ad aperiendum d

fidelibus et benivolis hominibus in eundem dominum nostrum et claudendum infidelibus et

malivolis atque suis sacerdotibus et sancte ecclesie suo pretioso sanguine redempte e

impugnatoribus sive nocentibus, quod utique et nos facere postulavit.

a) am Rand Cap. XXI MK.

b) dampnari K.

c) nachgetragen M; om. C.

d) om. K.

e) sacerdototibus M; ante correctionem: sacerdotalibus R.

Polycarp 1.6.12

49

12. Innocentius Aurelio et omnibus sanctis episcopis vel ceteris, qui in consilio Cartaginensi

affuerunt, dilectissimis fratribus in Domino salutem.

In requirendis de his rebus, quas omni cum sollicitudine decet a sacerdotibus, maxime a vero a

iustoque et catholico tractari concilio, antique traditionis exempla servantes et ecclesiastice

memores discipline nostr. religionis vigorem non minus nunc in consulendo quam ante

pronuntiaretis vera ratione firmitatis , qui ad nostrum referendum approbandum esse iudicium, b c

scientes quod apostolice sedi, cum omnes hoc loco preposito ipsum sequi desideremus d

apostolum, debeatur, a quo ipse episcopatus et tota auctoritas nominis huius emersit. Quem

sequentes tam mala iam dampnare novimus quam probare et laudare laudanda. Vel id revera e f

quod patrum instituta sacerdotali custodientes auxilii officio, non cessetis esse calcanda, g h

quod ille non humana sed divina decrevere sententia, ut quicquid quamvis de disiunctis i j

remotisque provintiis cogeretur, non, prius ducerent finiendum quod veniret, nisi ad huius k

sedis noticiam perveniret , ut tota huius auctoritate iuxta que fuerit pronuntiatio firmaretur, k

indeque sumerent cetere ecclesie , velut de natali suo font. aqu. cuncte procederent et per l m

diversas totius mundi regiones puri capitis incorrupt. manerent , quid precipere, quos n o

abluere , quos velut in ceno inemundibile sordidatos mundis digna corporibus unde vitaret. p q

a) debet K.

b) firmatis R.

c) approbatis CRV.

d) prepositi CRV.

e) vel CR.

f) vera MK.

g) om. CRV.

h) c.ssetis C; censetis V.

i) que R; que CV

j) illi CRV.

k)-k) om. M.

l) folgt que CRV.

m) korr., vorher anscheinend velud M.

n) folgt de fonte CRV.

o) manarent C; manerent korr. in manarent RV.

p) folgt deberent RV.

q) inemundabili CRV.

Polycarp 1.7.1

50

VII. Quod irritum est quicquid in apostolica sede absque apostolico decernitur. a

1. Symachus papa in synodo. Cap. II. b c

Si cuiuslibet provinci. sacerdotes intra suos terminos concilio habito, quicquid sine

metropolitani sui antistitis auctoritate testati fuerint, irritum esse debere patres sancti

sancxerunt, quanto magis quod in apostolica sede non existente presule, qui prerogativum

beati meritis apostoli Petri per universum orbem primatum obtinens sacerdotii statutis

synodalibus consuevit tribuere firmitatem, a laicis licet consentientibus aliquantis episcopis, qui

tamen pontifici, a quo consecrari probantur, preiudicium inferre non potuerunt, presumptum d

fuisse cognoscitur, viribus carere non dubium est nec posse inter ecclesiastica ullo modo

statuta censeri.

a) Titel 7 om. hier CV (s. I 6, 3); Zahl om. K.

b) Capitula C; om. KR.

c) om. KR.

d) consecrati C.

Polycarp 1.8.1

51

VIII. De appellanda sede apostolica. a

1. Sixtus secundus Grato coepiscopo . b

In hac sancta sede dudum a multis episcopis constitutum erat et modo ad vestrum et

ceterorum fratrum auxilium denuo roboratum est, ut omnes episcopi, qui in quibusdam

gravioribus pulsantur vel criminantur causis, quotiens necesse fuerit, libere apostolicam

appellent sedem atque ad eam quasi ad matrem confugiant, ut ab ea, sicut fuit semper, pi.

fulciantur defendantur et liberentur. Cuius dispositioni omnes maiores ecclesiasticas causas et

episcoporum iudicia antiqua apostolorum eorumque successorum atque canonum auctoritas

reservavit, quoniam culpantur episcopi, qui aliter erga fratres egerint, quam eiusdem sedis

pap. fieri placuerit. Unde placuit ut accusatus vel iudicatus a comprovincialibus in aliqua causa

episcopus licenter appellet et adeat apostolice sedis pontificem, qui aut per se aut per vicarios

suos eius retractari negotium procuret, et dum iterato iudicio pontifex causam suam agit,

nullus alius in loco eius ponatur aut ordinetur episcopus, quoniam quamquam

comprovincialibus episcopis accusati causam pontificis scrutari liceat, non tamen diffiniri

inconsulto Romano pontifice permissum est, cum beato Petro apostolo non ab alio quam ab

ipso dictum sit Domino: 'Qu.cumque ligaveris super terram, erunt ligata et in c.lis.' Cap. III. c c

Et si quis putaverit se a proprio metropolitano gravari, aput primatem dioceseos aut penes

universalis apostolice ecclesie papam iudicetur.

a) Zahl om. K.

b) dazu Cap. II. M; Cap. III, die Zahl wieder getilgt V.

c) am Rand MK; Absatz CRV.

Polycarp 1.8.2

52

2. Fabianus episcopus urbis Rome omnibus episcopis salutem. Cap. XV.a

Si in rebus secularibus suum cuiusque ius et proprius ordo servandus est, quanto magisb

ecclesiasticis dispositionibus nulla debet induci confusio. Quod hac observatione servabitur, si c

nichil potestati sed totum equitati tribuitur.

a) V. X. CV.

b) über der Zeile in M; folgt in K.

c) om. V; nachgetragen R.

Polycarp 1.8.3

53

3. Cap. XXVII. a b

Si quis iudicem adversum sibi senserit, vocem appellationis exibeat. Appellantem autem non

debet afflictio ulla aut detentionis iniuriare custodia, sed liceat appellatori vitiatam causam c c

appellationis remedio sublevare. Liceat etiam in causis criminalibus appellare nec vox

appellandi denegetur ei, quem in supplicio sententia destinarit . Capitulo XXVIIII. Pulsatus d e

ante suum iudicem causas dicat et non ante suum iudicem pulsatus, si voluerit , taceat, et ut f

pulsatis, quotiens appellaverint, induti. dentur . <Nec quemquam sententia non a suo iudice g h

dicta constringat .> h

a) Capitula C; kein Absatz K.

b) XXVIII. CV.

c) ante correctionem: vitiatura cause M.

d) korr. in destinaverit C.

e) Absatz CRV.

f) folgt getilgt tace (?) M.

g) Rest der Seite (etwa 3/4 S.) leer gelassen M.

h)-h) nur CRV.

Polycarp 1.8.4

54

4. Domino beatissimo et honorabili sancto patri Felici sancte sedis apostolice urbis Rom. pap.

Athanasius et universi .gyptiorum Thebaidorum et Libiorum episcopi in sancta Alexandrina a

synodo gratia Dei congregati.

Ideo pater beatissime, quia semper antecessores nostri et nos a vestra apostolica sancta sede b

auxilium hausimus et nostri vos curam habere cognovimus, prefatam apostolicam et summam

expetivimus iuxta canonum decreta sedem, ut inde auxilium capiamus, unde predecessores

nostri ordinationes et dogmata atque sublevationes c.perunt. Ad eam quoque quasi adc

matrem recurrimus, ut eius uberibus nutriamur, quoniam non potest mater oblivisci infantem

suum. Sic et vos nolite oblivisci nos vobis commissos, quoniam non levibus nos inimici nostri

implicuerunt et cottidie facere moliuntur afflictionibus et apprehendere ac ferris nos

constringere minantur, nisi eorum consentiamus erroribus, quod vobis inconsultis nequaquam

agere presumimus, canonibus quippe iubentibus absque Romano nos de maioribus causis d

nichil debere decernere pontifice. Ideoque ad propositum currentes et bravium properantes

vestre apostolice sedis imploramus auxilium, quia ut credimus non despexit Deus preces cum

lacrimis sibi oblatas servorum suorum, sed ob id vos vestrosque predecessores, apostolicos

videlicet presules, in summitatis arce constituit omniumque ecclesiarum eis curam habere

precepit, ut nobis succurratis nosque tenentes, cui omne episcoporum iudicium est commissum

liberare non negligatis. Nam scimus in Nicena magna synodo CCC X et VIII tume cemf tof

episcoporum ab omnibus concorditer esse roboratum non debere absque Romani pontificis

sententia concilia celebrari nec episcopos dampnari. f

a) Libidiorum R.

b) ante correctionem: sepe M; sepe K; seper V.

c) om. K.

d) vos K.

e) trecentorum KC; trecentum korr. in trecentorum R; trecentum V.

f) conscientia C; gestrichen, darüber vel conscientia R.

Polycarp 1.8.5

55

5. Simachus.

Nefas est apostolice sedi supplicum preces oblatas despicere, sed ut condecet et privilegium

nostr. sedis est, nos et illi canonicaliter convocemur et ante vos de nostris obiectionibus a

canonice cum omni probitate concertemus, sicut predecessores nostri penes vestros

antecessores et sicut canonica in predicta sancta sinodo docent instituta et sicut paleati verbis b

per ventilabrum canonice examinationis, plenam purgationem in communi consistentes

auditorio de maturis et nutrientibus catholice ecclesie dogmatibus, que confirmant cor

hominis, per confirmationem paternarum consequamur institutionum. Antiquis enim regulis

censitum est, ut quicquid quamvis in remotis aut in longinquo positis provintiis super

episcoporum querelis aut accusationibus ageretur, non prius retractandum aut accipiendum

esset , quam ad noticiam alme sedis vestre fuisset deductum, ut huius auctoritate iuxta que c d

fuisset pronuntiatio infirmaretur aut firmaretur , indeque sumerent normam, unde ecclesie e e

sumsere predicationis exordium, ne passim ab insidiatoribus columne averterentur ecclesie. f

Certum est enim, quod eidem sedi vestre in honore beatissimi Petri patrum decreta

pecculiarem decrevere reverentiam olim pro rebus inquirendis atque determinandis, quas g

sollicite decet iusteque ab ipso presulum vertic. examinare apostolico, cuius sollicitudo

semper fuit et est tam mala dampnare quam probare laudanda.

a) vestre KR.

b) docet K.

c) esse C.

d) fuisse KRV.

e) am Rand nachgetragen C.

f) ante correctionem: sumere C.

g) d(e)i KV.

Polycarp 1.8.6

56

6. Simachus.

Legite, insanissimi, aliquando in illis preter apostolici apicis sanctionem aliquid constitutum et a a

non de maioribus negotiis ad collationem siquidem occurrit prefate sedis arbitrio fuisse b

servatum. Sic enim habes. Si quis episcoporum iudicio comprovinciali depositus fuerit,

Romanum adeat papam, si placet, et ipse, si videtur, reparet iudicia in opitulatione dampnati.

a) eher nullis C.

b) occurrerit C; korr. in occurr(er)int R.

Polycarp 1.8.7

57

7. Gregorius servus servorum Dei omnibus episcopis per diversas provintias constitutis. a

Divinis preceptis et apostolicis saluberrimis incitamur monitis, ut pro omnium statu impigro

vigilemus affectu, et quia cunctarum divina dispensatione ecclesiarum curam gerimus, omnibus

nostra poscentibus suffragia apostolica auctoritate subvenire optamus, quoniam divine virtutis

et infirmitatis humane sanctio est , ut omnium ecclesiarum negotia ad nostr. reparationis b c c

tendant effectum . Quapropter has ad vos litteras destinavimus, in quibus decreto nostro d e

vestram rogantes caritatem mandamus, ut nichil prius de eo, qui ad sinum sancte Romane

confugit ecclesie eiusque implorat auxilium, decernatur, quam ab eiusdem ecclesie preceptum

fuerit auctoritate, que vices suas ita aliis impertivit ecclesiis, ut in partem sint vocate f

sollicitudinis, non in plenitudinem potestatis. Si autem, quod non arbitramur, a quoquam g

secus presumptum fuerit, ab offitio cleri submotus apostolice auctoritatis reus ab omnibus

iudicetur, ne lupi, qui sub speti. ovium subintrarunt, bestiali sevicia quosque audeant h i

dilacerare et quod sibi fieri nolunt inferre aliis presumant. j

a) dabei Rubrik Vacat K.

b) ante correctionem: infirmatis C.

c) sanctione KV.

d) tendat K.

e) ante correctionem: affectum C; affectum V.

f) om. K.

g) om. K.

h) ouuum R.

i) quousque K.

j) om. K.

Polycarp 1.8.8

58

8. Melciades. Cap. II. a a

Nullum iudicium iudicetis suspitionis arbitrio, sed primum probate et postea caritativam

proferte sententiam, et quod non vultis vobis fieri, alteri non faciatis. Mementote semper b

sermonis Domini qui ait: 'Nolite iudicare, ut non iudicemini.' Nolite condempnare, ut non

condempnemini . Episcopos nolite iudicare, nolite condempnare absque sedis huius c

auctoritate. Quod si feceritis, irrita erunt vestra iudicia et vos condempnabimini. Hoc enim

privilegium huic sancte sedi a temporibus apostolorum statutum est conservare, quod illesum

manet usque in hodiernum diem. Episcopos ergo, quos sibi Dominus elegit oculos et d

columpnas ecclesie esse voluit, quibus etiam ligandi et solvendi potestatem dedit, suo iudicio e

reservavit. Cap. III. Atque hoc privilegium beato clavigero Petro sua vice solummodo f f

commisit , quod eius iuste prerogativum successit sedi futuris h.reditandum atque tenendum g

temporibus, quoniam et inter beatissimos apostolos fuit quedam discretio potestatis, et licet

cunctorum par electio foret , beato tamen Petro concessum est, ut aliis premineret et eorum, h

qu. ad querelam venirent, causas et interrogationes prudenter disponeret. Quod Dei

ordinatione taliter ordinatum esse credimus, ne omnes posteri eorum cuncta sibi vendicarent , i

sed semper maiores cause, sicut sunt episcoporum et potiorum cure negotiorum, ad unam

beati Petri principis apostolorum confluerent , ut inde suscipiant finem iudiciorum, unde j

acceperunt inicium, institutionum, ne quando a suo discrepent capite. Cap. IIII. Si vero se k k k l l

viderit quisquam vestrum pregravari, hanc sedem appellet, huc recurrat, ut semper instituta

fuit consuetudo. A quibusdam audivimus fratribus, quibus infesti eratis nimis, quod iurgia et m

discordia sint inter vos; propterea ista scripsimus vobis, mandantes ut ita teneatis, sicut ab

apostolica sede tenenda mandantur . m

a) om. R.

b) scheint ante correctionem: proferre M.

c) ante correctionem: condempnabimini M.

d) ante correctionem: odiernum M.

e) solven mit Lücke K.

f) om. KV.

g) reservarit K.

h) fuerit K.

i) vendicaret M.

j) folgt sedem CV; dasselbe über der Zeile R.

k) discrepent a suo CV.

l) om. K; steht erst beim nächsten Satz am Rand CRV.

m)-m) om. M; am Rand Cap. IIII. Vacat. CRV.

Polycarp 1.9.1

59

IX. De potestat. pap. sine synodo deponere episcopos restituere incardinare transmutare. a

1. Felix tercius episcopus sancte ecclesie catholic. urbis Rom. Acatio. b

Multarum transgressionum reperiris obnoxius et in venerabilis concilii Niceni contumelia sepe

versatus alienarum tibi provinciarum iura temerari. vendicasti, h.reticos et pervasores atque

ab hereticis ordinatos, et quos ipse dampnaveras atque ab apostolica sede petisti dampnari,

non modo comunioni tute recipiendos putasti, verum etiam ecclesiis aliis, quod nec de

catholicis fieri poterat, presidere fecisti atque etiam honoribus, quod non merebantur, auxisti . c

Et quasi hec minora tibi viderentur, in ipsam doctrinam apostolice veritatis ausus tuos et

superbiam tetendisti, ut Petrus, quem dampnatum a sancte memori. decessore meo ipse

retuleras, sicut testantur adnexa, beati evangelist. sedem te iubente rursus invaderet et fugatis d

orthodoxis episcopis et clericis sui proculdubio similes ordinaret pulsoque eo, qui illic fuerat

regulariter constitutus, captivam teneret ecclesiam. Felicem quoque deffensorem fidelissimum

nobis necessitate faciente serius subsequutum indignum tuis oculis censuisti, eos quoque e f

tecum litteris communicare testatus, quos constat hereticos. Habeto ergo cum his, quos

libenter amplecteris, portionem et sententia presenti, quam per tue tibi direximus ecclesie

deffensorem, sacerdotali honore et communione catholica necnon etiam a fidelium numero g

segregatus sublatum tibi nomen et munus ministerii sacerdotalis agnosce, sancti spiritus iudicio

et apostolica per nos auctoritate dampnatus nec iam anathematis vinculis exuendus. h h i

a) Zahl om. KR; Titel om. hier (s. I 9,9) CV.

b) om. R.

c) hauxisti M.

d) ante correctionem: beat. M.

e) ante correctionem: necessitatem M; necessitatem K.

f) ante correctionem: servus V.

g) ante correctionem: sacerdotale M.

h) über der Zeile nachgetragen M.

i) auctorica auctoritate M.

Polycarp 1.9.2

60

2. Dilectissimis fratribus universis episcopis per Dardaniam constitutis Gelasius . a

Cuncta per mundum novit ecclesia, quoniam quorumlibet sentenciis ligata pontificum sedes

beati Petri apostoli ius habeat resolvi, utpote que de omni ecclesia fas habeat iudicandi neque

cuiquam de eius liceat iudicio iudicere . Siquidem ad illam de qualibet mundi parte canones c c

apellare voluerunt , ab illa autem nemo sit apellare permissus. Quapropter setis constet d

Achatium nullum habuisse pontificium sedis apostolice sentenciam sine ulla eius noticione e

solvendi. Qua certe synodo hoc ille presumpsit, quod nec si absque apostolica sede fas quidem

haberet efficere posset? Cuius sedis episcopus, cuius metropolitan. civitatis antistes? Nonne

parrochi. Aradensis ecclesie? Si illi certe licuit sine synodo sentenciam apostolice sedis f

abrumpere nulla eius consolatione quesita, itane vero non licuit prim. sedi Calcedonensi g h

synodi constituta sicut decuit exequenti huiusmodi prevaricatorem sua auctoritate detrudere? i

a) om. hier V.

b) om. KR; folgt Gelasius CV.

c) iudicare iudicio CV; durch Umstellungszeichen korr. in iudicare iudicio R.

d) voluerint CRV.

e) ante correctionem: Acatium M.

f) parrohechi. M.

g) consideratione CRV.

h) so MKV; korr. in Calcedonensis C; Calcedonensius (?) korr. in Calcedonensis R.

i) ante correctionem: sinodo C.

Polycarp 1.9.3

61

3. Silverius Amatori episcopo . a a

Guilisarius patricius noster mandavit me ad se venire pacifice pro quibusdam ecclesiasticis

dispositionibus in palacium pincis et ad primum et ad secundum velum retinuit omnem b c

clerum et populum, qui mecum veniebat, et nullum permisit introire nisi me solum et Vigilium d

diaconem nostrum. Me vero vi retento et ante predictam patriciam deducto miserunt in e e

exilium, in quo modo sustentor pane tribulationis et aqua angusti.. Ego tamen non dimisi nec

dimitto propterea offitium meum, sed cum episcopis, quos congregare potui, eos, qui talia

erga me egerunt, anathematizavi et una cum illis apostolica et synodali auctoritate statui

nullum umquam taliter decipiendum, sicut deceptus sum; et si aliquis deinceps ita deciperet

ullum umquam episcoporum, anathema maranatha fieret in conspectu Dei et sanctorum

angelorum . f

a) am Rand C; om. V.

b) principis V.

c) retinui C; tenuit RV.

d) permisi C.

e) korr. in predictum patricium M.

f) angelo K.

Polycarp 1.9.4

62

4. Idem. In dampnatione Vigilii. a

Habeto itaque cum his, qui tibi consentiunt, plene dampnationis sententiam sublatumque tibi

nomen et munus ministerii sacerdotalis agnosce, sancti spiritus iudicio et apostolica a nobis

auctoritate dampnatus . Sic enim decet sanctorum patrum fidem in ecclesia servari catholica, b

ut quod habuit ammittat, qui inproba temeritate quod non acceperit assumpsit.

a) davor nochmals Idem R.

b) dampnatum (Endung korr.) C.

Polycarp 1.9.5

63

5. Dilectissimis fratribus per Hispaniarum provincias constitutis secundus Syxtus episcopus in

Domino salutem. Cap. VII.

Fratres, quos timore terreno iniuste dampnastis, scitote a nobis iuste esse restitutos. Quibus ex

auctoritate sancti Petri apostolica auctoritate omnia, que eis ablata sunt, integerrime reddi a a

precipimus, si non vultis et vos et principes vestri a collegio nostro et membris ecclesie b c

separari . Iusto enim iudicio Dei datur plerumque peccatoribus potestas, qua sanctos ipsius b d

persequantur, ut qui spiritu Dei iuvantur et aguntur, fiant per laborum exercitia clariores.

a) om. KV.

b)-b) am Rand nachgetragen M.

c) vestro K.

d) über der Zeile nachgetragen M.

Polycarp 1.9.6

64

6. Iulius sancte Roman. ecclesie episcopus Eusebio, Theognio, Theodoro, Berinto et ceteris a

orientalibus episcopis. Cap. XI.b

Decuerat vos adversus sanctam Romanam et apostolicam ecclesiam limate et non ironice

loqui, quoniam et ipse dominus noster Iesus Christus eam decenter alloquens ait: 'Tu es Petrus

et super ' et reliqua. Habet enim singulari privilegio potestatem sibi concessam aperire et c

claudere ianuas celestis regni quibus voluerit. Quare miror vos tam audaces esse et tam

impudenter egisse et terminos ac iura beati Petri apostolorum principis invasisse. Sui enim d

iuris erat, ut absque eius sancte sedis auctoritate nullus deberet aut concilia celebrare aut e e

episcopos ad synodum convocare vel eos dampnare aut propriis pellere sedibus aut alios in

eorum loco ordinare, que omnia vos temerare non timuistis . f

a) folgt et apostolice MKR.

b) XL R.

c) folgt hanc petram C; folgt hanc e. e. m. (ohne et rel.) V.

d) korr. in imprudenter M; inprudenter KRV.

e) sedis sancte CV.

f) folgt Decuerat namque vos iuxta decreta sanctorum patrum mandare vobis et expectare,

quud ad vestra consulta rescriberemus, in tantum ut, si etiam quicquam grave intolerandumque

committerent, nostram prestolamini censuram et nihil prius aut aliud decerneretis, quam quod

nobisplacere cognovissetis, ita ut a regulis prestitutis nulla aut neglegentia aut presumptione

recederetis. K.

Polycarp 1.9.7

65

7. Gelasius episcopis per Dardaniam constitutis.

Nec illa preterimus, quod apostolice sedi frequenter dictum est more maiorum etiam sine ulla a

synodo precedente exsolvendi quos synodus iniqua dampna verat, et dampnandi nulla b

existente synodo quos oportuit, habuerit facultatem. sancte memori. quippe Athanasium c

synodus orientalis addixerat , quem tamen exceptum sedes apostolica, quia dampnationi d

Grecorum non consensit, absolvit. sancte memori. nichilominus Iohannem

Constantinopolitanum synodus etiam catholicorum presulum certe dampnaverat, quem simili

modo sedes apostolica etiam sola, quia non consensit, absolvit. Itemque sanctum Flavianum

pontificem Grecorum congregatione dampnatum pari tenore sola sedes apostolica, quoniam

non consensit, absolvit. Potiusque, qui illuc receptus fuerat, Dioscorum sancte sedis presulem

sua auctoritate dampnavit et impiam synodum non consentiendo sola submovit, et pro veritate

ut synodus Calcedonensis fieret, sola decrevit. In qua ut sola ius habuit absolvendi eos , quos e f

synodica decreta perculerant , sic etiam sine synodo in hac eadem causa plurimos etiam g h

metropolitanos dampnasse cognoscitur. h

a) illud (-ud korr.?) C.

b) über ex- übergeschrieben vel ab M.

c) korr. M.

d) abdixerat R; addiderat V.

e) folgt getilgt sua M.

f) om. K.

g) eher pertulerant M; pertulerat K; percisierat V.

h) om. CRV.

Polycarp 1.9.8

66

8. Gregorius Iohanni episcopo Larissco . In epistola VII. in lib. III. a a a b c

Frater noster Adrianus Theban. civitatis episcopus ad Romanam urbem veniens d e e

lacrimabiliter est conqu.stus de quibusdam capitulis se a fraternitate tua necnon Iohanne prim.

Iustinian. episcopo non legitime neque canonic. condempnatum. Sed de Iohanne prim. f

Iustinian. urbis antistite ac de nequissimo eius dampnandoque iudicio alias sumus iuvante g h

Domino tractaturi. Adrianum vero episcopum repperimus et tuo contra sacerdotales mores

odio laborasse et nullo iur. peccuniariis in causis eum fraternitatis tue condempnatum fuisse

sententia. Quia igitur et ab antefato Iohanne prim. Iustinian. episcopo contra ius canonesque i f

depositus honoris sui gradu carere non potuit, in sua eum reformari ecclesia atque in propri.

dignitatis ordine decrevimus revocari. Et cum oportuisset te ex eo dominici corporis

communione privari, quod post ammonitionem sancte memori. decessoris mei, per quam k l

eum ecclesiamque eius de tui iuris ditione potestatis exemit rursus meis aliquid tibi m n

iurisditionis servare presumpseris , tamen nos humanius decernentes communionisque tibi o

sacramentum interim conservantes decernimus, ut fraternitas tua ab eo ecclesiaque eius

omnem ante habit. sue potestatem iurisditionis abstineat, sed secundum scripta decessoris p q

nostri, si qua causa vel fidei vel criminis vel pecuniaria adversus prefatum Adrianum

consacerdotem nostrum potuerit evenire, vel per eos, qui nostri sunt vel fuerint in urbe regia r

responsales, si mediocris est, questio cognoscatur vel huc ad apostolicam sedem, si ardua est,

deducatur, quatenus nostr. audienti. sententia decidatur. Quod si contra hec que statuimus

quolibet tempore qualibet occasione vel surreptione venire temptaveris, sacra te communione

privatum nec ea te excepto ultimo vite tue tempore nisi cum concessa Romani pontificis s

decernimus iussione percipere. Hec enim consona sanctis patribus diffinitione sanctimus, ut qui

sacris nescit ob.dire canonibus, nec sacris amministrare vel communionem capere sit dignus

altaribus. Res autem sive sacras sive alias mobiles immobilesque eius ecclesie, quas actenus t t u

dicitur retinere, quarum noticiam nobis oblatam presentibus annectimus litteris, sine aliqua ei

fraternitas tua dilatione restituat. De quibus si qua inter vos questio vertitur, volumus ut apud

responsalem nostrum in urbe regia ventiletur.

a) rubriziert hinter libri III. CV; Larissco ebd. R.

b) om. CV.

c) libri M.

d) Romam, übergeschrieben Romanam M.

e) durch Umstellungszeichen ante correctionem: veniens urbem M.

f) nec CV.

g) antististite M.

h) om. CRV.

i) antef mit Lücke K.

j) cano mit Lücke K.

k) ante correctionem: decessores M.

l) scheint korr. in mee M.

m) tuis M.

n) in eius CV; in eis K.

o) ante correctionem: presumpserit MKC.

p) scheint ante correctionem: iurisditione M.

q) successoris (?) korr. in antecessoris C.

r) fuerunt C.

s) eam R.

t) mobilesque RV.

u) davor getilgt ein zweites eius M.

Polycarp 1.9.9

67

9. Idem Fortunato episcopo Neapolitano . In epistola XI. libri VI. a b b b c d c

Fraternitatem tuam a nobis petisse recolimus, ut Gratianum ecclesie Venefran. diaconem tue

concederemus ecclesie cardinandum. Et quoniam nec episcopum, cui obsecundare, nec

propriam habet ecclesiam, hoste scilicet prohibente, quo suum debeat ministerium exibere,

petitionem tuam non providimus differendam. Iccirco scriptis tibi presentibus eum necessario

duximus concedendum, habiturus licentiam diaconem illum nostra interveniente auctoritate e

ecclesie tue Deo propitio constituere cardinalem.

a) davor Titel 9 CV.

b) am Rand CV.

c)-c) nochmals am Rand M; om. CV.

d) folgt in M.

e) hebituro RV.

Polycarp 1.9.10

68

10. Gregorius in registro . Iohanni episcopo Squillaciuo . In epistola XXV. lib. II. a a a b b b c c

Pastoralis offitii cura nos ammonet destitutis ecclesiis proprios constituere sacerdotes, qui

gregem dominicum pastorali debeant sollicitudine gubernare. Propterea te Iohannem ab

hostibus captivat. Lisitan. civitatis episcopum in Squillacina ecclesia cardinalem necesse

duximus constituere sacerdotem, ut et susceptam semel animarum curam intuitu futur.

retributionis impleas, et licet a tua hoste imminente depulsus sis, aliam, que a pastore vacat, d

debeas ecclesiam gubernare; ita tamen ut, si civitatem illam hostibus liberam effici et Domino e

protegente ad priorem statum contigerit revocari, in eam, qua et prius ordinatus es, ecclesiam f

revertaris; sin autem predicta civitas continua captivitatis calamitate premitur, in hac, in qua a

nobis incardinatus es, debeas ecclesia permanere.

a) Idem CV.

b) am Rand CV.

c)-c) om. R.

d) -sus erst nachträglich übergeschrieben M.

e) korr. in debes R.

f) contingerit C.

Polycarp 1.9.11

69

11. Gregorius Agnello episcopo . In epistola XIII. in lib. III. a a b c b

Relatio cleri simul et populi Terracin. degentis nos valde letificat ob hoc, quod te tua

fraternitate bona testatur. Et quia defuncto pontifice suo Petro sibi cardinalem postulant

constitui sacerdotem, eorum desideria necessario complenda pervidimus . Tota igitur mentis d e

intentione ita lucrum animarum Deo nostro facere festinato, ut digna te merces ante f

conspectum eius in die retributionis inveniat. Quicquid vero de predicte rebus ecclesie vel eius

patrimonio seu cleri ordinatione promotioneve et omnibus generaliter ad eum pertinentibus

sollerter atque canonic. ordinare facereque provideris, liberam habebis quippe ut sacerdos g

proprius modis omnibus faccultatem. Illud quoque fraternitatem tuam scire necesse est,

quoniam sic te predict. Terracinensis ecclesie cardinalem esse constituimus sacerdotem , ut et h

Fundensis ecclesie pontifex esse non desinas nec curam gubernationemque eius pretereas, quia

ita fraternitatem tuam sepedicte Terracinensis ecclesie, sicut prefati sumus, preesse

precipimus, ut antedicte Fundensis ecclesie tibi iura potestatemve nullo modo subtrahamus.

a) am Rand CV.

b)-b) om. KCV.

c) libri M.

d) complendam MK.

e) previdimus C; providimus V.

f) Domino CRV.

g) ante correctionem: habere bis R.

h) sacerdototem M.

Polycarp 1.10.1

70

X. De episcoporum mutatione auctoritate Roman. ecclesie. a

1. Evaristus papa omnibus episcopis. Cap. IIII. b b

Sicut vir non debet adulterare uxorem suam, ita nec episcopus ecclesiam suam, id est ut illam

dimittat, ad quam sacratus est, absque inevitabili necessitate aut apostolica vel regulari

mutatione, et alteri se ambitus causa coniungere . Et sicut uxori non licet dimittere virum c

suum, ut alteri se vivente eo matrimonio societ ut eum adulteret, licet fornicatus sit vir eius, d d e

sed iuxta apostolum aut viro suo debet reconciliari aut manere innupta , ita ecclesie non licet f

dimittere episcopum suum aut ab eo se segregare , ut alterum vivente eo accipiat, sed aut g h i j

ipsum habeat aut innupta maneat , id est ne alterum episcopum suo vivente accipiat , ut f j

fornicationis aut adulterii crimen incurrat. Nam si adulterata fuerit, id est si se alteri episcopo

iuncxerit aut super se alterum episcopum adduxerit aut esse fecerit vel desideraverit, per k

acerrimam p.nitentiam aut suo reconcilietur episcopo aut innupta permaneat.

a) Zahl om. KCV.

b) om. R.

c) korr. in coniungat M; coniunguat C.

d) eo vivente CV.

e) korr. in aut M; ante correctionem: aut R; aut V.

f)-f) om. V.

g) om. MK.

h) segregari KC.

i) folgt getilgt vivente M.

j)-j) am Rand nachgetragen M.

k) über der Zeile nachgetragen M.

Polycarp 1.10.2

71

2. Calixtus papa omnibus episcopis. Cap. XIIII.

Sicut alterius uxor nec adulterari ab aliquo vel iudicari aut disponi nisi a proprio viro eo

vivente permittitur, sic nec uxor episcopi, que eius ecclesia vel eius parroechia indubitanter a

intelligitur, eo vivente absque eius consilio et voluntate alteri iudicare vel disponere aut eius

concubitu frui, id est eius ordinatione, conceditur. Unde ait apostolus: 'Alligata est uxor legi , b

quamdiu vir eius vivit, eo vero defuncto soluta est a lege viri.' Similiter et sponsa episcopi,

quia sponsa uxorque dicitur ecclesia, illo vivente ei est alligata, eo vero defuncto soluta est, cui

voluerit nubat, tantum in Domino, id est regulariter. Si enim eo vivente alteri nupserit, adultera

iudicabitur. Similiter et ille, si aliam sponte duxerit, adulter estimabitur et communione

privabitur. Cap. XV. Si autem persecutus in sua fuerit ecclesia, fugiendum ei est ad alteram c c

eique sociandum, dicente Domino: 'Si persecuti fuerint vos in unam civitatem , fugiendum d d e e

est in aliam.' Si autem utilitatis causa fuerit mutandus, non per se agat hoc, sed fratribus

invitantibus cum auctoritate huius sancte sedis faciat, non tamen ambitus causa, sed aut

necessitate, ut dictum est, aut utilitate.

a) korr. in uxorem M.

b) legis K.

c) om. CV; Absatz R.

d) vos fuerint C.

e) una civitate KC.

Polycarp 1.10.3

72

3. Anterus papa omnibus episcopis. Cap. II.

Mutationem episcoporum scitote communi utilitate atque necessitate fieri licere, sed non

propria cuiusquam voluntate aut dominatione . Petrus sanctus magister noster et princeps a

apostolorum de Antiochia utilitatis causa est translatus Romam, ut ibidem potius proficere

posset. Eusebius quoque de quadam parva civitate apostolica auctoritate mutatus est in b b

Alexandriam. Similiter Felix de civitate, in qua ordinatus erat electione civium, propter

doctrinam et bonam vitam quam habebat auctoritate huius sancte sedis et communi

episcoporum et ceterorum sacerdotum ac populorum consilio translatus est Ephesum. Non

enim transit de civitate ad civitatem nec transfertur de minori ad maiorem, qui hoc non ambitu c

nec propria voluntate facit, sed aut vi propria sede depulsus aut necessitate coactus aut d

utilitate loci vel populi non superbe, sed humiliter ab aliis translatus est. Nam sicut episcopi

habent potestatem ordinare regulariter episcopos et reliquos sacerdotes, sic quotiens utilitas

aut necessitas exegerit, supradicto modo et mutare et intronizare potestatem habent, non

tamen sine sacrosancte Roman. sedis auctoritate et licentia. Alia etenim est causa utilitatis et e

necessitatis, alia avarici. et presumptionis atque propri. voluntatis.

a) ante correctionem: dominationes M.

b) am Rand nachgetragen M.

c) in C.

d) ante correctionem: pulsus M.

e) Aia M.

Polycarp 1.10.4

73

4. Damasus urbis Rom. episcopus episcopis omnibus.

Eos sacerdotes, qui de ecclesiis ad ecclesias migraverunt, tamdiu a communione nostra

habuimus alienos, quamdiu ad eas redierint civitates, in quibus primum sunt constituti. Quodsi

alius alio transmigrante in locum viventis ordinatus est, tamdiu vacet a sacerdotii dignitate qui a

suam deseruit civitatem, quamdiu successor eius quiescat in Domino.

a) transmigrantem K.

Polycarp 1.10.5

74

5. Leo episcopus urbis Rom. Anastasio Thessalonicensi episcopo. Cap. VIII. a a

Si quis episcopus civitatis sue mediocritate despecta administrationem celebrioris loci ambierit b

et ad maiorem se plebem quacumque ratione transtulerit, a cathedra quidem pellatur aliena,

sed carebit et propria, ut nec illis presideat quos per avariciam concupivit, nec illis quos per c

superbiam sprevit. Suis igitur terminis quisque contentus sit nec supra mensuram iuris sui

affectet augeri.

a) om. R.

b) mediocritatis K.

c) propria mit Lücke K.

Polycarp 1.10.6

75

6. Dilectissimo fratri Benigno archiepiscopo Pelagius secundus episcopus . In epistola II. a a a b b b

Scias, frater dilectissim., aliud esse causam necessitatis et utilitatis et aliud causam c

presumptionis ac propri. voluntatis. Non ergo mutat sedem qui non mutat mentem, id est qui

non causa avarici. aut dominationis aut propri. voluntatis vel sue electionis migrat de civitate

ad civitatem, sed causa necessitatis et utilitatis mutatur. Nam et plurimorum utilitas unius d e

utilitati preferenda est. Aliud est enim mutare et aliud mutari, nam aliud est sponte transire et f g g

aliud est coacte aut necessitate venire. Unde non isti mutant civitates , sed mutantur, qui non h

sponte, sed coacte hoc agunt. Non ergo bene intelligunt ecclesiasticas regulas, qui hoc negant i

causa utilitatis aut necessitatis fieri non posse, quotiens communis necessitas aut utilitas

persuaserit.

a) vor Dilectissimo M.

b) om. KR; [folgt] hier nochmals Titel 10 (mit pape statt Rom. ecclesie) CRV.

c) om. RV.

d) in C.

e) nachgetragen M.

f) utilitatis KC; folgt durchgestrichen vel utilitate M.

g) enim est CRV.

h) civitate M; civitatem K.

i) coacti C.

Polycarp 1.11.1

76

XI. Quod papa duas dioceses uni episcopo committit. a b

1. Gregorius papa Iohanni episcopo. In epistola XXX. in lib. II. c d e c

Postquam hostilis impetas diversarum civitatum ita peccatis facientibus desolavit ecclesias, ut

reparandi eas spes nulla deficiente populo remanserit, maiori valde cura constringimur , f f g

ne defunctis earum sacerdotibus reliquie plebis nullo pastoris moderamine gubernante per h

invia fidei hostis callidi rapiantur, quod absit, insidiis . Huius ergo rei sollicitudine sepe i

commoniti hoc nostro sedit cordi consilium, ut vicinis eas mandaremus pontificibus

gubernandas. Ideoque fraternitati tue curam gubernationemque Trium Tavernensium ecclesie j

previdimus commitendam . Quam tue ecclesie aggregari unirique necesse est, quatenus k

utrarumque ecclesiarum sacerdos recte Christo adiuvatore possis existere queque tibi de eius l

patrimonio vel cleri ordinatione seu promotione vigilanti ac canonica visa fuerint cura m

disponere, quippe ut pontifex proprius liberam habebis ex presenti nostra permissione n

licentiam.

a) Zahl om. KCRV.

b) coepiscopo K.

c)-c) om. R.

d) korr. in XXV oder XXXV M; XXXV K.

e) om. CV.

f) cura valde CV.

g) constringuntur K.

h) -quie korr. M.

i) ante correctionem: insidias C; insidias RV.

j) über die Zeile nachgetragen M.

k) committenda M.

l) adiuvante C; adiutore V.

m) dei K; ante correctionem: clerici R.

n) prius M.

Polycarp 1.12.1

77

XII. De ordinatis in ecclesia Romana et a Romano pontifice . a a

1. Gregorius Heli. presbitero et abbati provinci. Isauri.. In .pistola XXX. lib. V. b c d d d e b

Evangelia autem sicut mandastis transmisimus. Filium vero vestrum Epyfanium mandastis, ut

ad sacrum ordinem proveheremus vobisque retransmitteremus. Sed in uno vos audivimus, in f

altero audire minime potuimus. Diaconus quidem factus est, sed quisquis semel in hac ecclesia

sacrum ordinem acceperit, egrediendi ex ea ulterius licentiam non habet. Si ergo videre vos

non potui, hac ex re consolationem habeo, quia in filio vestro requiesco. g

a) pontifice R. CV.

b)-b) om. CV.

c) abbate R.

d) om. R.

e) lib. V. om. KR.

f) über der Zeile nachgetragn M.

g) consolatione M.

Polycarp 1.12.2

78

2. Gregorius Petro episcopo Corsic.. In epistola I. lib. VIII. a b b

Vestra fraternitas petiit, ut sibi episcopum in ecclesia, que non longe ab eodem monte est , c

facere debeat. Quod omnino letanter accepi, quia quantum vicina fuerit, tantum prodesse d

animabus illic consistentibus amplius poterit. Latorem vero presentium pro intercessione e

sanctitatis vestre accolitum fecimus, quem ad obsequia tua retransmisimus, ut si in lucrandis

animabus amplius servierit, proficere amplius possit. f

a) davor Titel 13 V.

b)-b) om. CV.

c) davor ein Buchstabe getilgt M.

d) tandum M.

e) confitentibus RV.

f) über der Zeile nachgetragen M.

Polycarp 1.13.1

79

XIII. Ubi apostolica sedes consecrationes ordinationes et dispositiones patrare antiquitus a b b b

consuevit.

1. Iohannes episcopus commonitorium Paulo episcopo fungenti legatione in Germaniam et

Pannoniam, inter cetera.

Nam non solum intra Italiam ac c.teras Hesperie provincias, verum etiam intra totius Illirici c d e

fines consecrationes ordinationes et dispositiones apostolica sedes patrare antiquitus

consuevit, sicut nonnulle res gest. et conscriptiones synodales demonstrant atque ipsarum

quoque plurima ecclesiarum in his positarum monimenta demostrant. Et infra: Porro si de

annorum numero forte causatur, sciat quia inter christianos et eos, qui unius fidei sunt, f g b

numerus certus affixus est. Ceterum ubi paganorum et incredulorum furor in causa est, i

quantalibet pretereant tempora, iuri non preiudicat ecclesiarum, que corporalia nescientes j

arma solum Dominum et propugnatorem suum, quando ei placuerit misereri, patienter

expectant. Verum si annorum prolixitas in talibus impedit, ergo Deus ipse reprehendendus est, k

qui post CCCC et XXX annos filios Israel de durissima servitute Pharaonis et fornace ferreal

liberavit. Sed ipse per se redemptor hominum genus post tot annorum milia de inferni claustris

eripuit.

a) dieser Titel schon vor I 12,2 V.

b) disputationes ordinare C; disputationes ordicione V.

c) hac MV.

d) ante correctionem: Heperie M.

e) folgt et K; dasselbe getilgt M.

f) ante correctionem: fonte M.

g) qui K.

h) ante correctionem: unis M.

i) Ceterorum M.

j) quam talibus K.

k) folgt getilgt et M; Unde K.

l) ante correctionem: ferream M.

Polycarp 1.14.1

80

XIV. De novis ecclesiis non consecrandis sine auctoritate pap..

1. Pelagius . a

Precepta synodalia, que ante paucos menses de sede nostra ad provinciam sunt directa, et

antiquis canonibus consentiunt et ea que minus esse probantur addidimus; et in utraque parte b

constat sine summi pontificis auctoritate ecclesiam noviter conditam non posse dedicari.

Teque ex hac basilica, que taliter fuerat ad cultum processionis adducta, suspendisse missas

putamus comprobabiliter. Sed quia devotus locus non debet a ministeriorum gratia diu vacuus c

permanere, frater karissime, eorum martirum nomine, quorum relatio continet auctoritatis

nostr. suscepta serie, consecrabis, ut populorum frequentatio, quam illic avide convenire

mandasti, servatis regulis ecclesiasticis et canonibus integrum habeat firmata religione d

conventum.

a) Gelagius K; ante correctionem: Gelagius C; korr. V.

b) inin MR.

c) putavimus C.

d) -beat korr. M; habet K.

Polycarp 1.14.2

81

2. Gregorius Iohanni subdiacono . In epistola XVIII. lib. XIII. a a

Lator presentium Iohannes frater et coepiscopus noster indicavit nobis, quod quidam

Exuperantius episcopus ausu temerario in diocesi ipsius oratorium construxit eumque sine b

precepti auctoritate contra morem presumpserit dedicare missasque illic publicas celebrare non

metuit. Quam rem cum summa te celeritate ac districtione convenit emendare nec ulterius tale

aliquid attemptari permittere.

a) hinter lib. XIII. CV.

b) korr. in idque M.

Polycarp 1.15.1

82

XV. Quod papa non per se, sed per legatos provincialibus conciliis soleat interesse et a

auctoritas eius est in illo, cui vices suas comittit.

1. Leo papa ad Pulcheriam augustam.

Nam illud, quod pietas ipsius me credidit debere interesse concilio, etiam si secundum aliquod

precedens exigeretur exemplum, nunc tamen nequaquam posset impleri, quia rerum

presentium nimis incerta conditio a tante urbis populis me abesse non sineret et in

desperationem animi tumultuantium mitterentur, si per occasionem cause ecclesiastice b

viderent patriam et apostolicam sedem me velle deserere. Quia igitur ad publicam utilitatem

pertinuisse cognoscitis, ut salva clementiæ vestræ venia caritati me et precibus civium non

negarem , in his fratribus meis, quos vice mea misi, me quoque adesse cum ceteris, qui c

affuerunt, estimate.

a) Zahl om. KR; XII. am Rand K.

b) über der Zeile nachgetragen M.

c) scheint ante correctionem: negare M.

Polycarp 1.15.2

83

2. Gregorius universis episcopis per Siciliam constitutis . Epistola I. lib. I. a b c

Valde necessarium esse perspeximus ut, sicut decessorum nostrorum fuit iudicium, ita uni

eidemque person. omnia committamus, et ut nos presentes esse non possumus, nostra per d

eum cui precipimus representetur auctoritas. Quamobrem Petro subdiacono sedis nostr. intra

provinciam Siciliam vices nostras Deo auxiliante commisimus. Nec enim de eius actibus

dubitare possumus, cui Deo auxiliante totum nostr. ecclesie noscimur patrimonium

commisisse.

a) om. CV.

b) om. C; folgt In R.

c) folgt in M; om. R.

d) ubi CRV.

Polycarp 1.16.1

84

XVI. Nullum concilium esse firmum sine auctoritate pap.. a

1. Marcellus. Cap. X. b b

Vos licet corpora nostra possitis occidere, animas tamen non potestis interficere nec gradus c

divinitus collatos potestis auferre . Synodos ergo absque huius sancte sedis auctoritate d

episcoporum, quamquam episcopos possitis congregare, non potestis regulariter facere neque e

ullum episcopum, qui hanc appellaverit apostolicam sedem, dampnare, antequam hinc f f

sententia finitiva procedat.

a) XIII K; Titel 16 erst vor I 16,2, stattdessen hier Sinodus sine auctoritate R. p. non fieri.

CV.

b) om. CV.

c) occidere M; ante correctionem: occidere K.

d) interficere M.

e) fecere K.

f) apostolicam appellaverit C.

Polycarp 1.16.2

85

2. Iulius sancte Roman. et apostolice ecclesie episcopus orientalibus episcopis . a b

Regula vestra nullas habet vires nec habere poterit, quoniam nec ab orthodoxis episcopis hoc

concilium actum est nec Roman. ecclesie legatio interfuit, canonibus precipientibus sine eiusc

auctoritate concilia fieri non debere. Nec ullum ratum est aut erit umquam concilium, quod

eius non fuerit fultum auctoritate.

a) davor Titel 16 C; Titel 17 V.

b) Rubrik In epistola XI. R.

c) über der Zeile nachgetragen M.

Polycarp 1.16.3

86

3. Iulius papa orientalibus episcopis. In epistola XI. a b b b

Vellem enim vos magis ad iam dictam canonicam convenire vocationem, ut coram universali

concilio redderetis rationem, cur synodum ad statum ecclesiarum et fratrum in Antiochiam c e d

subvertendum et Niceni magni concilii destructionem fecistis aut cur nobis inconsultis e e

episcopos in eam convocatis , ad quam nec Maximus Ierosolimitanus venit nec nostra interfuit f

legatio, canonibus quippe in Nicena synodo iubentibus non debere preter sententiam Romani

pontificis ullo modo concilia celebrari nec episcopos dampnari, aut cur in predictorum locum

fratrum alios adulteros posuistis, antequam p.nes nos aut nostros apocrisiarios eorum causa

canonice esset examinata finemque perciperet rectum.

a) davor Titel 17 C; dasselbe am Rand R; Titel 16 V.

b) om. CV.

c) ecclesiarum statum CV.

d) Antiochia C.

e) fecistis destructionem CRV.

f) convocastis CRV.

Polycarp 1.16.4

87

4. Idem.

Quibus ita gestis scripsi vobis et omnibus qui in Antiochia contra apostolicam canonicamque

regulam nobis inconsultis fueratis congregati, arguens vos primum de iniuriis litterarum,

deinde cur Athanasium suosque consecratores ad vestrum concilium convocassetis, canonibus

scilicet precipientibus nichil extra Romanum decerni pontificem, cui hec et maiora ecclesiarum

negotia tam ab ipso Domino quam ab omnibus universorum conciliorum patribus speciali sunt,

ut iam dictum est, privilegio contradicta . Vobis quidem refugientibus et ad concilium totiens a

convocatis adesse nolentibus, illis vero in sua reclamatione et iusta ratione persistentibus,

vestraque cognoscentes crimina et illorum iustam examinantes rationem omnesque eos Niceno

concilio comperientes et nostris apostolicis iussionibus obtemperantes, visum est nobis ac

universo concilio, ut nos divinis preceptis et apostolicis monitis informati, qui pro omnium

ecclesiarum statu impigro vigilare debemus affectu, si quicquam reprehensione usquam

invenitur obnoxium, celeri sollicitudine aut ab ignoranti. imperitia aut a presumptionis b

usurpatione revocemus. His taliter consideratis atque decretis, tamquam omnium curam

gerentes propter sedis propri. dignitatem suscepimus eos in communionem singulisque cum

suis auctoritate huius sancte sedis rebus proprias reddidimus ecclesias, quoniam huic sancte c

sedis rebus propter pravorum hominum insidias ipso Domino instituente et sanctis eorumque d e

successoribus per singula roborantibus concilia hoc semper licuit licebitque Domino auxiliante f

imperpetuum. Unde qui se scit aliis esse prepositum, non moleste ferat aliquem sibi esse g

prelatum, sed obtemperantiam, quam ab aliis requirit, gratis et ipse dependat. Quapropter

increpando vobis scribo, quia non recte tractastis viros inculpatos et a nobis minime

examinatos, de suis ecclesiis communione privatos pellentes et ecclesiastice discipline iniuriam

irrogantes constitutaque Niceni concilii minime servantes talia indisciplinat. agere non

formidastis. Iccirco quoniam dudum venire vocati renuistis, modo ad certum diem, id est XV

k. novembris vos iterum regulariter litteris missisque evocamus, ut coram vobis ostendamus

nos iustam in eos protulisse sententiam et de cetero non talia esse passuros. Est etenim in

antiquis ecclesie statutis decretum, ut qui aliena invadit, non exeat impunitus, sed cum

multiplicatione restituat. Unde in evangelio scriptum est: 'Quodsi aliquid defraudavi, reddo

quadruplum.' In lege quoque cautum est: 'Maledictus omnis qui transfert terminos proximi sui,

et dicit omnis populus: Amen.' Quare miror vos tam audaces esse et tam impudenter egisse et

terminos ac iura beati Petri apostolorum principis invasisse. Sui enim, ut paulo superius

prelibatum est, iuris erat, ut absque sedis auctoritate nullus deberet aut concilia celebrare aut h i i

episcopos ad synodum convocare vel eos damnare aut propriis pellere sedibus aut alios in

eorum loco ordinare, que omnia vos temerare non timuistis. Quid, rogo, est aliud talis

presumptio, nisi quod apostolorum suorumque successorum decreta transgredi et

maledictionem superius comprehensam, in lege scilicet cautam, quam omnis populus uno ore

consonaque responsione per Amen, id est Fiat, confirmavit, suscipere non timuistis? Nam ut

reor talibus transgressionum funiculis constricti nostrum, ne vestra proderentur flagitia,

examen declinastis et ad sepedictam vocationem venire distulistis. Sane manifestum est suum

eos confiteri crimen, quotiens evocati absque inevitabili causa venire distulerint et purgandi se

voluntate non utuntur.

a) contradita KCR; folgt vel concessa CV.

b) Endung korr. M.

c) ante correctionem: reddimus M; reddimus CV.

d) korr. in sedi C; sedi R.

e) om. KRV.

f) roboantibus C.

g) eher soit M.

h) folgt huius K.

i) celebrare concilia CV.

Polycarp 1.16.5

88

5. Gelasius papa episcopis per Dardaniam constitutis . a

Confidimus quod nullus iam veraciter christianus ignoret uniuscuiusque synodi constitutum,

quod universalis ecclesie probavit assensus, nullam magis obsequi sedem pre ceteris oportere

quam primam, que et unamquamque synodum sua auctoritate confirmat et continuata

moderatione custodit.

a) om. CV.

Polycarp 1.16.6

89

6. Symachus.

Beatissimi atque apostolici viri pap. urbis Rom., que est caput omnium ecclesiarum, precepta

habemus pre manibus, quibus precipere dignatus est eius apostolatus, ut Dioscorus a

Alexandrinorum episcopus non sedeat in concilio, sed audiendus intromittatur. Quod nos

observare necesse est. Si ergo precipit vestra magnificentia, aut ille egrediatur aut nos

exibimus. Et paulo post: Iudicii sui necesse est eum dare rationem, quia cum nec personam b c c

iudicandi surrepserit, et synodum ausus est facere sine auctoritate sedis apostolice, quod

numquam rite factum est nec fieri licuit . d d d

a) et, darüber vel ut M; ut et C.

b) qui CV.

c) durch Unterpunktung getilgt C.

d) om. M.

Polycarp 1.16.7

90

7. Dilectissimis fratribus universis episcopis, qui inlicita vocatione Iohannis

Constantinopolitani episcopi ad synodum Constantinopolim convenerunt, secundus a a b

Pelagius . In .pistola prima. b

Relatum est apud apostolicam sedem Iohannem Constantinopolitanum episcopum universalem

se scribere vosque ex hac sua presumptione ad synodum convocare generalem, cum

generalium synodorum convocandi auctoritas apostolice beati Petri sedi singulari privilegio sit c

tradita et nulla umquam synodus rata esse legatur, que apostolica auctoritate non fuerit fulta.

Quapropter quicquid in predicto vestro conventiculo, quia synodus taliter presumpta esse non

potuit, statuistis, ex auctoritate sancti Petri apostolorum principis et domini salvatoris voce,

qua beato Petro potestatem ligandi et solvendi ipse salvator dedit, que et in successores eius d e

indubitanter transiit, precipio omnia, que ibi statuistis vana et cassa esse, ita ut deinceps

numquam appareant nec mutilentur. Ait enim ipse salvator beato Petro, sicut ipse per se f

veritas loquitur dicens: 'Qu.cumque ligaveris super terram, erunt ligata et in c.lis , et g h i

quecumque solveris super terram, erunt soluta et in c.lis.' Multis denuo apostolicis et j k l

canonicis atque ecclesiasticis instruimur regulis non debere absque sententia Romani pontificis

concilia celebrari. Quapropter, ut iam dictum est, recte non concilium, sed vestrum

conventiculum vel conciliabulum cassatur, et quicquid in eo actum est, irritum habeatur et

vacuum. Vos quoque deinceps videte , ut nullius hortatu talia presumatis, si apostolice sedis m

communione carere non vultis. Si vero in qualibet provincia orte fuerint questiones et inter

ipsius provinci. episcopos discrepare ceperit ratio atque inter ipsos dissidentes non conveniat,

ad maiorem tunc sedem referantur, et si illic facile et iuste non discernuntur, ubi fuerit synodus

regulariter congregata, canonic. et iuste iudicentur. Maiores vero difficilioresque questiones,

ut sancta synodus statuit et beata consuetudo exigit, ad sedem apostolicam semper referantur.

a)-a) om. RV.

b) Pelagius II. CR; nur Pelagius V

c) ante correctionem: sede M.

d) eher quia M.

e) etiam CRV.

f) ipsa K.

g) am Rand nachgetragen M.

h) ante correctionem: soluta, das Folgende bis soluta om. R.

i) c.lo CV.

j) quodcumque MK.

k) erit MK.

l) solutum K.

m) om. K.

Polycarp 1.16.8

91

8. Pelagius secundus papa.

Synodorum congregandarum auctoritas apostolice sedi privata commissa est potestate, nec

ullam synodum generalem ratam esse legimus, que eius non fuerit auctoritate congregata vel a

fulta. Hec auctoritas testatur canonica, hec hystoria ecclesiastica roborat, hec sancti patres

confirmant.

a) fuerat CV.

Polycarp 1.16.9

92

9.

Istud est quod a vobis poposcimus et nunc iterum postulamus, ut Paulinum Aquileiensem

pseudoepiscopum et illum Mediolanensem episcopum ad clementissimum principem sub digna

custodia dirigatis, ut et iste, qui episcopus esse nullatenus potest, quia contra omnem

canonicam consuetudinem factus est, alios ultra non perdat et ille, qui contra morem antiquum

eum ordinare presumpsit, debit. canonibus vindict. subiaceat.

Sed nec licuit aliquando nec licebit particularem synodum congregari, sed quotiens aliqua de

universali synodo aliquibus dubitatio nascitur, ad recipiendam de eo, quod non intelligunt, a

rationem aut sponte hi, qui salutem anime sue desiderant, ad apostolicam sedem pro

percipienda ratione conveniant aut, si forte, sicut de talibus scriptum est: 'Peccator, cum b

venerit in profundum malorum, contempnit', ita obstinati et contumaces extiterint, ut doceri

non velint, eos ab eisdem apostolicis sedibus aut atrahi ad salutem quoquomodo necesse est c

aut, ne aliorum perditio esse possint, secundum canones per seculares opprimi potestates . d e

a) über der Zeile nachgetragen M.

b) -ut korr. M.

c) atthrai C.

d) korr. in secularem M.

e) potestatem M.

Polycarp 1.17.1

93

XVII. Ut dubi. et maiores caus. ad apostolicam sedem referantur . a b b c c d

1. Anacletus servus Christi in sede apostolica Domino serviens omnibus episcopis et c.teris

cunctis fidelibus , qui coequalem vobiscum sunt sortiti fidem, gratia vobis et pax atque e e

consolatio multiplicetur. Cap. XVII. f f

Si difficiliores orte fuerint questiones aut episcoporum vel maiorum iudicia aut maiores caus.

fuerint, ad sedem apostolicam, si appellatum fuerit, referantur, quoniam hoc apostoli iusserunt

iussione salvatoris, ut maiores et difficiliores questiones semper ad sedem apostolicam g

deferantur, super quam Christus universam construxit ecclesiam dicente ipso ad beatum h

principem apostolorum Petrum: 'Tu es, inquit, Petrus et super hanc petram h.dificabo

ecclesiam meam' . i

a) XIIII K; Zahl om. CV.

b) om. CV.

c) sedem apostolicam CV.

d) perferantur CV.

e) fidelibus cunctis C.

f) om. CRV.

g) diffitiliores M.

h) ante correctionem: dicendo M; dicendo K.

i) folgt von Hand saec. XV et reliqua M.

Polycarp 1.17.2

94

2. Yginus.

Dei ordinatione taliter ordinatum esse credimus, ne omnes posteri eorum cuncta sibi a

vendicarent, sed semper maiores caus., sicut sunt episcoporum et potiorum cur. negotiorum,

ad unam beati principis apostolorum Petri sedem confluerent, ut inde suscipiant finem b c

iuditiorum, unde acceperunt initium institutionum, ne quandoque a suo discreparent capite.

a) De CV.

b) folgt Petri MV.

c) ausradiert M; om. V.

Polycarp 1.17.3

95

3. Dilectissimo fratri Benigno episcopo Felix primus coepiscopus in Domino salutem. Cap. a a

XVII.

Semper dubia et maiora negotia terminum ab hac sancta sede a tempore apostolorum, qui b

eam suis documentis instruxerunt, accipere consueverunt. Et ideo tu recte fecisti, quod huius

sancte sedis consultis te ceterosque firmari et instrui voluisti.

a) ante correctionem: Dilectissimis fratribus M.

b) über der Zeile nachgetragen M.

Polycarp 1.17.4

96

4. Dilectissimis fratribus universis episcopis per Antiochenam constitutis Marcellus. Cap. I.

Rogamus vos, fratres dilectissimi, ut non aliud doceatis neque sentiatis, quam quod a beato

Petro apostolo et reliquis apostolis et patribus accepistis. Ipse enim est caput totius ecclesie,

cui ait Dominus: 'Tu es Petrus et super hanc petram h.dificabo ecclesiam meam.' Eius enim

sedes primitus apud vos fuit, que postea iubente Domino Romam translata est, cui a

amminiculante gratia divina hodierna presidemus die. Cap. II. Si vestra vero Antiochena, que b b

olim prima erat, Roman. cessit sedi, nulla est, que eius non sit subiecta ditioni. Nec ab eius

dispositione vos deviare oportet, ad quam cuncta maiora ecclesiastica negotia divina

disponente gratia iussa sunt referenda, ut ab ea regulariter disponantur, a qua sumpsere

principia.

a) ante correctionem: aput M.

b) am Rand MK; om. CV; Absatz R.

Polycarp 1.17.5

97

5. Venerabilibus fratribus universis orientalibus episcopis Iulius. a a

Prim. sedis ecclesie convocandarum generalium synodorum iura et iuditia episcoporum

singulari privilegio evangelicis et apostolicis atque canonicis concessa sunt institutis, quia b

semper maiores caus. ad sedem apostolicam multis auctoritatibus referre precepte sunt, nec

ullo modo potest maior a minore iudicari . c

a) ante correctionem: orientalis M.

b) -que übergeschrieben M.

c) benedicere, dann übergeschrieben vel iudicari M.

Polycarp 1.17.6

98

6. Dilectissimo fratri Felici episcopo Gaius salutem. Cap. VII.

Sicut a patribus nostris institutum est, sic quoque et nos fieri decrevimus, scilicet ut a

qu.cumque difficiles questiones per singulas provintias exorte fuerint, semper ad sedem

apostolicam referantur.

a) sanctis K.

Polycarp 1.17.7

99

7. Leo Anastasio episcopo Thessalonicensi . Cap. VII. a a a b b

Si forte inter ipsos, qui presunt, de maioribus, quod absit, peccatis causa nascitur, que c d

comprovinciali nequeat examine diffiniri, fraternitatem tuam de totius negotii qualitate e f

metropolitanus curabit instruere. Et si coram positis partibus nec tuo fuerit res sopita iudicio, g

ad nostram cognitionem, quicquid illud est, transferatur.

a) am Rand CRV.

b) om. R.

c) ante correctionem: que M.

d) ante correctionem: peccatum M.

e) comprovincialibus M.

f) qualitatem M.

g) patribus K.

Polycarp 1.17.8

100

8. Idem. Cap. XI. a a

Si in eo, quod cum fratribus tractandum finiendumve credideris, diversa eorum fuerit a tua

voluntate sententia, ad nos omnia sub gestorum testificatione referantur, ut remotis

ambiguitatibus , quid Deo placeat, decernatur. Ad hunc enim finem omnem affectum nostrum b c d

curamque dirigimus, ut quod ad unitatem concordie et quod ad custodiam pertinet discipline, e

nulla dissensione violetur , nulla desidia neglegatur. f

a) om. R.

b) ante correctionem: ambiguitatis MK.

c) korr. in de eo C; de eo K.

d) ante correctionem: huc M.

e) über der Zeile nachgetragen M; om. K.

f) om. K.

Polycarp 1.17.9

101

9. Leo episcopus universis episcopis per Cesaream Mauritaniam constitutis in Domino a

salutem.

Si que emerserint caus., que ad statum ecclesiarum et ad concordiam pertineant sacerdotum,

illic sub timore Domini volumus ventilentur et de componendis atque compositis omnibus ad b

nos relatio plena mittatur , ut ea, que iuxta ecclesiasticum morem iust. et rationabiliter fuerint c d

definita, nostra quoque sententia roborentur.

a) ante correctionem: Maritaniam M.

b) ventiletur K.

c) ante correctionem: relatione M.

d) eher mutatur M.

Polycarp 1.17.10

102

10. Gregorius.

Fratres, ut honor ecclesiasticus nostris diebus non evacuetur nec umquam Romana, que a a b

instituente Domino caput est omnium ecclesiarum, privilegiis suis umquam careat aut

expolietur, maiores vero et difficiliores questiones, ut sancta synodus statuit et beata c d

consuetudo exigit, ad sedem apostolicam semper referantur. Ceterum sanctorum patrum

statuta sequentes synodali auctoritate omnes, qui adversus patres armantur, ut patrum

invasores et mactatores infames esse censemus.

a) diebus nostris K.

b) korr. in ecclesia C.

c) om. CV.

d) diffitiliores M.

Polycarp 1.18.1

103

XVIII. De papa et apostolica sede non iudicandis nec contristandis. a

1. Clemens. Cap. XVII. b b

Sed et vos, fratres karissimi et conservi mei, huic, qui presidet vobis ad veritatem docendam,

in omnibus ob.dite, scientes quod , si quis hunc contristaverit, Christum, qui ei credidit c

cathedram, non recipiet, et qui Christum non susceperit, nec Deum patrem suscepisse

iudicabitur, et ideo nec ipse suscipietur in regno celorum. d

a) neque CV.

b) om. CRV; Cap. XV K.

c) quia M.

d) suscipiatur korr. R.

Polycarp 1.18.2

104

2. Idem. In eodem capitulo . a a a

Si ipse inimicus est alicui pro actibus suis, vos nolite expectare, ut ipse vobis dicat. Cum illo

nolite amici esse, sed prudenter observare debetis et voluntati eius absque communicatione

obsecundare et avertere vos ab eo, cui ipsum sentitis adversum, sed nec loqui his, quibus ipse

non loquitur.

a) om. nur capitulo K; om. CV.

Polycarp 1.18.3

105

3. Evaristus.

His et aliis fulti quam pluribus argumentis, vitantes hominum perditionem cum omnibus huius

sancte sedis, quam Dominus caput totius ecclesie esse constituit, membris talia fieri

prohibemus, ne confundatur populus Domini in eternum. Nam et a predecessoribus nostris a a b

inhibitum legimus, ut nemo contristet doctorem neque accusationem adversus eum suscipiat.

Ipse namque princeps apostolorum in ordinatione beati Clementis populum instruens ait: c

Quicumque contristaverit doctorem veritatis, peccat in Christum et patrem omnium exacerbatb

Deum, propter quod et vita carebit. Et doctor gencium inquit: Si preoccupatus fuerit homo in

aliquo delicto, vos qui spirituales estis, sustentate illum in spiritu lenitatis. Considerans te

ipsum, ne et tu tempteris. Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi.

a) quod decessores C; aput decessoribus V.

b) nostros C.

c) über der Zeile nachgetragen M.

d) ante correctionem: exarcerbat C; exarcebat R; exarcerbat V.

Polycarp 1.18.4

106

4. Gelasius Fausto magistro.

Achatius non fuit novi vel proprii inventor erroris, ut in eum nova scita preciderent , sed alieno a

facinori suam communionem emiscuit. Itaque necesse est, ut in illam recideret iusta lance

sententiam, quam cum suis successoribus per convenientiam synodalem susceperat auctor b

erroris. Nobis opponunt canones, dum nesciunt quid loquantur. Contra quos hoc ipsi venire se c

produnt, quod prim. sedi sana rectaque suadenti parere fugiunt. Ipsi sunt canones, qui

appellationes totius ecclesie ad huius sedis examen voluere deferri, ab ipsa vero nusquam

prorsus appellari debere sanxerunt. Ac per hoc illam de tota ecclesia iudicare, ipsam ad nullius d

commeare iudicium, nec de eius umquam preceperunt iudicio iudicare sententiam, que illius

constituerunt oportere dissolvi, cuius potius sequenda decreta mandarunt. In hac ipsa causa e f f

Tymotheus Alexandrinus et Petrus Antiocenus, Petrus, Paulus, Iohannes et ceteri non solum

unus, sed plures utique nomen sacerdotii preferentes sola sedis apostolice sunt auctoritate

deiecti. Cuius rei testis etiam ipse docetur Achatius, qui preceptionis huius extitit exsecutor. g

Quod utique sicut apostolicam sedem iuxta formam synodicam fecisse manifestum est, sic

neminem resultare potuisse certissimum est. h

a) precaderent M; precederent K; prescederent C; korr. in precederent R; precideret V.

b) om. CV.

c) folgt übergeschrieben in C.

d) folgt vero CR; davor vero V.

e) folgt durchgestrichen sententiam C.

f) potuisse quedam MK.

g) ante correctionem: testes M.

h) über der Zeile nachgetragen M.

Polycarp 1.18.5

107

5. Symachus residens in synodo dixit.

Aliorum hominum Deus causas voluit per homines terminare , sedis istius presulum suo sine a b

qu.stione reservavit arbitrio. Voluit beati Petri apostoli successores c.lo tantum debere

innocentiam et subtilissimi discussoris indagini inviolatam habere conscientiam. Nolite c

estimare eas animas de inquisitoribus non habere formidinem, quas Deus pre ceteris suo

reservavit examini. Non habet apud illum reus de allegationis nitore subsidium, quando

ipsorum factorum utitur teste quo iudice. Dicas forsitan omnium animarum talis erit in illa

disceptatione iudicium vel conditio . Replicabo uni dictum: 'Tu es Petrus et super hanc d d d

petram h.dificabo ecclesiam meam, et quecumque solveris super terram, erunt soluta et in e

c.lo.' Et rursum sanctorum voce pontificum dignitatem sedis eius factam toto orbe

venerabilem, dum illi quicquid fidelium est, ubique submittitur, dum totius corporis caput esse f

designatur. De qua mihi videtur dictum per prophetam: Si hec humiliatur, ad cuius fugietis

auxilium et ubi relinquetis gloriam vestram?

a) causam C.

b) terminari C.

c) ante correctionem: dissoris M.

d) vel conditio übergeschrieben K; iudicium vel om. CRV.

e) om. RV.

f) ibique CV.

Polycarp 1.18.6

108

6. Innocentius.

Quotiens fidei ratione ventilatur, arbitror omnes fratres et coepiscopos nostros non nisi ad a

Petrum, id est sui nominis et honoris auctorem referre debere, veluti nunc retulit vestra

dilectio, quod per totum mundum possit ecclesiis omnibus prodesse. b

a) korr. in ratio R.

b) mun K.

Polycarp 1.18.7

109

7. Silvester papa in synodo residens ait . a a

Nemo iudicabit primam sedem iusticiam temperare desiderantem. Neque enim ab augusto

neque ab omni clero neque a regibus neque a populo iudex iudicabitur.

a)-a) om. nur ait KR; om. V.

Polycarp 1.18.8

110

8. Antherus, Cap. V. a a

Facta subditorum iudicantur a nobis, nostra vero iudicantur a Domino. Deteriores sunt, qui

vitam moresque bonorum corrumpunt, his qui substantias aliorum prediaque diripiunt.

a) om. K.

Polycarp 1.18.9

111

9. Nicholaus papa omnibus episcopis. a

Nemini est de sedis apostolice iudicio iudicare aut illius sententiam retractare permissum, b c

videlicet propter Roman. ecclesie primatum Christi munere in beato Petro apostolo divinitus

collocatum . d

a) davor Titel 19 durchgestrichen C.

b) om., ein Buchstabe fortradiert C; a V.

c) korr. in iudicia C.

d) korr. in collatum CR; collatum V.

Polycarp 1.19.1

112

XIX. Quod non sit sentiendum contra Romanam ecclesiam, et de obedientia ei debita. a

1. Yginus papa. Cap. VI. b b

Alieni erroris societate maculatum vel a sui propositi tramite recedentem vel apostolice sedis c

iussionibus inobedientem suscipere non possumus nec impedire recte credentes vel sanctorum

patrum iussionibus obtemperantes permittimus, quia inter fideles et infideles magna debet esse

discretio.

a) Zahl om. KR.

b) om. KRV; Cap. XI. C.

c) recedentem V.

Polycarp 1.19.2

113

2. Calystus archiepiscopus ecclesie catholic. urbis Rom. omnibus episcopis salutem. Cap. II. a a

Non decet a capite membra dissidere, sed iuxta sacre scriptur. testimonium omnia membra

caput sequantur. Nulli vero dubium est, quod apostolica ecclesia mater sit omnium

ecclesiarum, a cuius vos regulis nullatenus convenit deviare. Et sicut filius venit ministrare et b b

facere voluntatem patris, sic et vos voluntatem implete vestre matris, que est ecclesia, cuius

caput, ut predictum est, Romana existit ecclesia. c

Quicquid ergo sine discretione iustici. contra huius disciplinam actum fuerit, ratum habere d e

nulla ratio permittit.

a) om. K.

b) om. CRV.

c) extitit CRV.

d) eius CV.

e) haberi R.

Polycarp 1.19.3

114

3. Iulius venerabilibus fratribus universis orientalibus. Cap. VIIII. a b

Inter beatissimos apostolos in similitudine fuit quedam discretio potestatis, et cum omnium c

par esset electio, uni tantum datum est, ut ceteris premineret. De qua forma episcoporum d d

qu.dam est orta distinctio et magna ordinatione previsum est, ne omnes sibi omnia vindicarent,

sed essent in singulis provinciis singuli, quorum inter fratres haberetur prima sententia, et

rursum quidam in maioribus urbibus constituti sollicitudinem eius susciperent ampliorem, per

quos ad unam beati Petri sedem universalis ecclesie cura conflueret et nichil usquam a suo

capite dissideret. Qui ergo scit se quibusdam prepositum, non moleste ferat aliquem sibi esse

prelatum, sed obedientiam, quam exigit, etiam ipse dependat. Nolite itaque errare, fratres mei,

doctrinis variis et peregrinis nolite abduci; et instituta apostolorum et apostolicorum virorum e

canonesque habetis. His fruimini, ut freti contra cuncta inimicorum iacula persistere valeatis. f

Satis enim indignum est quemquam vel pontificum vel ordinum subsequentium hanc regulam

refutare, quam beati Petri sedem et sequi videat et docere. Multum convenit, ut totum corpus

ecclesie in hac sibi observatione concordet, que inde auctoritatem habet, ubi Dominus ecclesie

totius posuit principatum.

a) erst hinter orientalibus K; am Rand V.

b) Capitula C.

c) similitudinem CV.

d) tamen datum KR; datum tantum CV.

e) extraneis CRV.

f) cunctarum M.

Polycarp 1.19.4

115

4. Dilectissimis ubique catholicis ecclesie comministris Fabianus in Domino salutem. Cap. I.

Divinis preceptis et apostolicis ammonemur institutis, ut pro cunctarum ecclesiarum statu

impigro vigilemus affectu. Vnde consequens est debere vos scire, que apud Romanam in sacro

ritu aguntur ecclesiam, ut eius sequentes exempla eius veri filii inveniamini, que vestra est

mater vocata.

Polycarp 1.19.5

116

5. Damasus . Cap. XXIII. a b b

Huic sedi concessa nullus usurpare sine eius consultu presumat, qui non vult honore c

ecclesiastico indignus aut contemptor iudicari.

a) folgt papa CRV.

b) Cap. XIII K; am Rand, eher zum nächsten Kapitel gehörig R.

c) consulto C; consulta (?) RV.

Polycarp 1.19.6

117

6. Agatho papa omnibus episcopis.

Sic omnes apostolice sedis sanctiones accipiende sunt tamquam ipsius divini Petri voce

firmate.

Polycarp 1.19.7

118

7. Innocentius Decentio episcopo. In epistola I. a a a

Quis enim nesciat aut non avertat id, quod a principe apostolorum Petro Romane ecclesie

traditum est ac nuncusque custoditur, ab omnibus debere servari nec superduci aut introduci

aliquid, quod auctoritatem non habeat , aut aliunde accipere videatur exemplum, presertim b

cum sit manifestum in omnem Italiam, Gallias, Hispanias et Africam atque Siciliam insulasque

interiacentes nullum instituisse ecclesias nisi eos, quos venerabilis apostolus Petrus aut c c

successores eius constituerunt sacerdotes. Aut legant, si in his provinciis alius apostolus

invenitur aut legitur docuisse. Quod si non legunt, quia nusquam inveniunt, oportet eos hoc d

sequi, quod ecclesia Romana custodit, a qua principium accepisse non dubium est, ne dum ae

peregrinis sermonibus student, caput institutionum videantur ommittere. Sep. dilectionem

tuam ad urbem venisse ac nobiscum in ecclesia convenisse non dubium est et, quem morem vel

in consecrandis misteriis vel ceteris agendis archanis teneat, cognovisse. Quod sufficere

arbitrarer ad informationem ecclesie tue vel reformationem, si precessores tui minus aliquid f

aut aliter tenuerint, satis certum haberem, nisi de aliquibus consulendos nos esse duxisset . g

Quibus iccirco respondemus, non quod te aliqua ignorare credamus, sed ut maiori auctoritate

vel tuos instituas vel, si qui a Roman. ecclesie institutionibus errant, aut commoneas aut h

indicare non differas, ut scire valeamus, qui sint, qui aut novitates inducunt aut alterius i j

ecclesie quam Roman. existimant consuetudinem esse servandam.

a) om. R.

b) habet K.

c) Petrus apostolus CV.

d) Qui K.

e) om. CRV.

f) predecessores C; korr. in predecessores R.

g) duxerit K; duxissent C; duxisse V.

h) quis R.

i) iudicare KC.

j) altius M.

Polycarp 1.19.8

119

8. Leo.

Hoc vestre indicimus caritati, ut ab apostolicis institutis nullo ulterius recedatis excessu, quia

inultum post hec esse non poterit, si quisquam apostolicas regulas in aliquo crediderit

neglegendas.

Polycarp 1.19.9

120

9. Gelasius.

Quo ausu, qua temeritate rescribis te ad Ravennam properare proficisci, cum canones

precipiant evidenter nullum omnino pontificum nisi nobis ante iussis atque consultis ad a

comitatum se debere contendere? Quod cum longevi vel etate vel honore pontifices, id est

Pistoriensis, Lucensis et Fesulanus nuper fecisse monstrentur, tu qui paucorum dierum fungi

sacerdotio videaris , quemadmodum tibi putas licere quod non licet, nisi quod hoc offitio b c c

carere festinas, quo te his excessibus ostendis indignum?

a) visis RV.

b) videris KCV; korr. in videris R.

c) korr. M.

Polycarp 1.19.10

121

10. Gelasius Dilectissimis fratribus universis episcopis per Lucaniam, Bricios et Siciliam a

constitutis Gelasius . Cap. VIII. b c c

Cum decreta venerabilium sanctionum nos quoque magnopere custodire nitamur ac sine

eorum dispendio etiam illa, que pro alicuius utilitatis fortasse compendio videantur laxanda,

cedamus, cumque nobis contra salutarium reverentiam regularum cupiamus temere nichil d

licere et cum sedes apostolica superior his omnibus favente Domino, que paternis canonibus e

prefixa, pio devotoque studeat tenere proposito, satis indignum est quemquam vel pontificum

vel ordinum subsequentium hanc observantiam refutare, quam beati Petri sedem et sequi

videat et docere, satisque conveniens sit, ut totum corpus ecclesie in hac sibimet observatione

concordet, quam illic vigere conspiciat, ubi Dominus totius ecclesie posuit principatum, f

dicente autem scriptura: Ordinate in me caritatem, et item: Omnia cum ordine fiant. g

a) om. hier KCRV

b) om. hier M.

c)-c) om. V.

d) eumque M.

e) sede M.

f) ut M.

g) om. K.

Polycarp 1.19.11

122

11. Leo papa . a

Ab evangelica apostolicaque doctrina nec in uno quidem verbo licet discedere aut aliter de b c

scripturis divinis sapere, quam beati apostoli et patres nostri didicerunt atque docuerunt. d

a) episcopus CRV.

b) discere MK.

c) ut M.

d) folgt Petri C.

Polycarp 1.19.12

123

12. Gregorius. a

Preceptis apostolicis non dura superbia resistatur, sed per obedientiam, que a sancta Romana

ecclesia et apostolica auctoritate iussa sunt, salutifere impleantur, si eiusdem sancte Dei b

ecclesie, que est caput vestrum , communionem habere desideratis. Non novum aliquid c

presenti iussione precipimus, sed illa, que olim videntur indulta, firmamus, cum nulli dubium

sit, quod non solum pontificalis causatio, sed omnis sancte religionis relatio ad sedem

apostolicam quasi ad caput ecclesiarum debeat referri et inde normam sumere, unde sumpsit

exordium, ne caput institutionis videatur omitti. Cuius auctoritatis sanctionem omnes teneant

sacerdotes, qui nolunt ab apostolice petre, super quam Christus universalem fundavit

ecclesiam, soliditate divelli. Si quis hec apostolice sedis precepta non observaverit, percepti d

honoris esse hostis non dubitetur.

a) davor das Kapitel I 19,16 CRV.

b) om. CRV.

c) nostrum CV.

d) solidate M.

Polycarp 1.19.13

124

13. Gregorius.

Nulli fas est vel velle vel posse transgredi apostolice sedis precepta nec eius dispositionis

ministerium, quod omnium sequi oportet caritatem. Sit ergo ruin. sue dolore prostratus,

quisquis apostolicis voluerit contraire preceptis, nec locum inter sacerdotes habeat, sed

extorris a sancto ministerio fiat nec de eius iudicio quisquam postea curam habeat, quoniam

iam damnatus a sancta et apostolica ecclesia eiusque auctoritate et propria inobedientia atque

presumptione a quoquam esse non dubitetur, quoniam maioris excommunicationis deiectione

extinguendus est , qui non solum prelate sancte ecclesie iussionibus parere debuit, sed etiam a a b

alios, ne preterirent, insinuare. Sit ergo alienus a divinis et pontificalibus offitiis, qui noluitc

preceptis ob.dire apostolicis. Si quis super his nos voluerit arguere aut extra auctoritatem

facere contenderit, veniat ad sedem apostolicam, quo omnia ecclesiastica negotia, de quibus d

qu.stio habetur, confluere iussa sunt, ut ibi ante confessionem beati Petri mecum iuste

decertet , quatenus inibi unus ex nobis sententiam suscipiat suam. e

a) (exarguendus) est C; korr. in est arguendus R; exarguendus V.

b) prelatis C; korr. in prelatis R.

c) noluerit CR.

d) qua C; korr. in quo R.

e) decernet K.

Polycarp 1.19.14

125

14. Hylarius . Cap. I. a

Nulli fas sit sine status sui periculo vel divinas constitutiones vel apostolice sedis decreta

temerare, quia nos, qui potissimi sacerdotis administramus officia, talium transgressionum

culpa respiciet, si in causis Dei desides fuerimus inventi, quia meminimus, quod timere

debemus, qualiter comminetur Deus negligenti. sacerdotum. Siquidem reatu maiore delinquit,

qui potiore honore fruitur, et graviora facit vitia peccatorum sublimitas dignitatum.

a) Hilarus korr. in Hilarius C; Hylarus R.

Polycarp 1.19.15

126

15. Nicholaus papa universali synodo presidens dixit.

Si quis dogmata mandata interdicta sanctiones vel decreta pro catholica fide, ecclesiastica

disciplina, pro correctione fidelium, pro emendatione sceleratorum vel interdictione

imminentium vel futurorum malorum a sedis apostolice presule salubriter promulgata

contempserit, anathema sit.

Polycarp 1.19.16

127

16. Bonifatius secundus episcopus Eulalio Alexandrin. ecclesie episcopo salutem. a b

Nos a spe et fidutia apostolice sedis minime separari cupientes et patrum sequentes constitutac

anathematizavimus omnes, qui contra sanctam Romanam et apostolicam ecclesiam d

superbiendo suas erigunt cervices.

a) dieses Kapitel vor I 19,12 CRV.

b) om. RV.

c) instituta K.

d) contram C.

Polycarp 1.20.1

128

XX. De regali subiectione ad pontificem Romanum et ad omnes episcopos. a b

1. Felix papa.

Certum est hoc rebus vestris esse salutare, ut cum de causis Dei agitur, iuxta ipsius

constitutum regiam voluntatem sacerdotibus Christi studeatis subdere, non preferre, et

sacrosancta per eorum presules potius discere quam docere, ecclesie formam sequi, non huicc

humanitus sequ.nda iura prefigere neque huius sanctionibus velle dominari, cui Deus voluit c d

clementi. sue colla submittere pi. devotionis , ne dum mensura celestis dispensationis d f f

exceditur, eatur in contumeliam disponentis.

a) Zahl om. KR.

b) om. KR.

c)-c) sequenda iura huic humanitus CV.

d) Dominus C.

e) tue RV.

f)-f) pie devotionis colla submittere C; pie colla sumittere devotionis RV.

Polycarp 1.20.2

129

2. Gloriosissimo et clementissimo filio Anastasio augusto Anastasius II. episcopus . Cap. VI. a a a

Illud peculiarius pro amore imperii vestri et beatitudine, que consequi poterit regnum, pro b

apostolico officio predicamus, ut sicut decet et spiritus sanctus dictat, monitis nostrisc

obedientia prebeatur, ut bona omnia vestram rem publicam consequantur , sicut in Exodo d e

promittitur: Si audieris vocem Domini Dei tui et que placent feceris coram ipso et ob.dieris f

preceptis eius et custodieris omnem iusticiam eius, omnem infirmitatem, quam inportavi

.gyptiis , non importabo in te. g

a) vor Gloriosissimo M.

b) potest K.

c) u(est)ris M.

d) obedientiam M.

e) consequantum M; consequamini K.

f) placens M.

g) .gypt(us) M.

Polycarp 1.20.3

130

3. Iohannes

Si imperator catholicus est, salva pace ipsius dixerimus, filius est, non presul ecclesie. Quod ad

religionem competit, discere ei convenit, non docere. Habet privilegia potestatis sue, que

administrandis legibus publicis divinitus consecutus est, et eius beneficiis non ingratus contra

dispositionem celestis ordinis nil usurpet. Ad sacerdotes enim Deus voluit, que ecclesie sunt,

disponenda pertinere, non ad seculi potestates, que si fideles sunt ecclesie sue , et sacerdotibus a

voluit esse subiectas. Non sibi vendicet alienum ius et ministerium, quod alteri deputatum est,

ne contra eum tendat abrumpi, a quo omnia constituta sunt, et contra illius beneficia pugnare

videatur, a quo propriam consecutus est potestatem. Non a legibus publicis, non a potestatibus

seculi nisi a pontificibus et sacerdotibus omnipotens Deus christiane religionis clericos et b

sacerdotes voluit ordinari et discuti recipique de errore remeantes. Imperatores christiani

subdere debent exsecutiones suas ecclesiasticis presulibus, non preferre. c

a) om. K.

b) non K; sed CRV.

c) deberent R.

Polycarp 1.20.4

131

4. Idem

Numquam de pontificibus nisi iudicare ecclesiam debere, non esse humanarum legum de

talibus ferre sententiam absque ecclesie principaliter constitutis pontificibus; obsequi solere

principes christianos decretis ecclesie, non suam preponere potestatem; episcopis caput

subdere principem solitum, non de eorum capitibus iudicare. a

a) folgt gestrichen debe M.

Polycarp 1.20.5

132

5. Ex pontificali.

Agapitus natione Romanus ingressus Constantinopolim susceptus est cum gloria, et cepit a

altercationem habere de fide cum Iustiniano augusto, affirmans duas naturas in domino nostro b

Iesu Christo vero Deo et homine. Cui dixit augustus: 'Aut consenti nobis aut exilio te deportari

faciam.' Tunc beatissimus papa cum gaudio dixit ad eum: 'Ego quidem peccator ad Iustinianum

christianissimum imperatorem venire desideravi, nunc autem Diocletianum inveni. Tamen

minas tuas non pertimesco.' Tunc ex precepto augusti accersito episcopo Constantinopolitano

nomine Anthimo et discussione patefacta numquam voluit confiteri duas naturas in uno

domino nostro Iesu Christo. Quem convicit beatus papa et glorificatus est ab omnibus. Tunc

Iustinianus augustus gaudio repletus humiliavit se apostolice sedi et adoravit beatissimum c d

papam et segregato Anthimo a communione et pulso in exilio ex rogatu augusti consecravit in

loco eius Mennam venerabilem virum.

a) nat(us) CV.

b) folgt gestrichen facere M.

c) om. CRV.

d) oravit korr. in onoravit C.

Polycarp 1.20.6

133

6. Ex pontificali . a

Constantinus natione Syrus ingressus est Constantinopolim. Cui a VII miliario obviam venit b mo

Tyberius imperator filius Iustiniani augusti cum patriciis et omni sincletu et Cyrus patriarcha c

cum clero et multitudine populi, omnes letantes et omnes diem festum agentes. Pontifex vero d e

et eius clerus et primates cum sellaribus imperialibus et frenis inauratis, simul et mapulis

ingressi sunt civitatem, et apostolicus pontifex cum camelauco, ut solitus est Rom. procedere.

In die autem, qua se invicem viderunt, Iustinianus augustus christianissimus cum regno in

capite sese prostravit et pedes obsculans pontificis. Deinde in amplexu mutuo corruerunt et f

facta est leticia magna in populo.

a) pontificalis R.

b) natus CV.

c) senatu C.

d) om. M.

e) om. CRV.

f) obosculans K.

Polycarp 1.20.7

134

7. Ex hystoria Anastasii.

Stephanus papa vi pressus et crudelitate Aistulphia coactus simul etiam ab ipso adhortatus a a b

est ire in Franciam et facere quecumque posset . Veniens autem Pipinum provehit virum in c d e

omnibus probatissimum. Qui preherat tunc quoque rebus post regem et debellaverat Arabes et

occidit etiam principem eorum Abderachman et multitudinem haud facile numerabilem iuxta f g h

Rodanum fluvium et amatur a gente non solum propter hoc, sed etiam propter alia precipua i j

gesta, et preficitur genti non ignorabiliter primus, solvente scilicet eum a periurio in regem

comisso eodem Stephano. Qui et totondit decessorem eius regem et in monasterio cum honore

et requie circumscripsit.

a) Papa Stephanus CRV.

b) Aistulfi CRV.

c) om. K.

d) possit C.

e) om. CRV.

f) eher Abderachinan MC.

g) aud M; audh C; haut R; aut V.

h) nuberabilem M; innumerabilem C.

i) amat K; korr. in amatum C.

j) om. K; et CR.

Polycarp 1.20.8

135

8. Ex pontificali.

Stephanus natione Romanus habiit ad excellentissimum regem Francorum Pipinum adversus

Aistulphum regem Longobardorum auxilium postulans. Audiens autem idem rex eiusdem a

beatissimi pontificis adventum nimis festinanter in eius advenit occursum una cum coniuge et

filiis et primatibus, et fere ad C miliaria misit filium suum Karolum obviam ei cum aliquibus ex

suis optimatibus. Ipse quoque in palatio quod dicitur Ponticone fere ad trium miliariorum

spatium descendens de equo suo cum magna humilitate terre prostratus una cum coniuge et

filiis et optimatibus eumdem suscepit pontificem. Cui et stratoris vice usque in aliquantulum b b

locum iuxta eius sellare properavit et cum magna gloria ad suum palatium duxit et omnia, que

ab eo pontifex petiit, impetravit.

a) id" R.

b) vicem stratoris CV; vice stratoris R.

Polycarp 1.20.9

136

9. Iohannes papa VIII. a b

Et quia pridem apostolice memori. predecessoris nostri pape Nicholai ad ipsum iam

inspiratione celesti revelatum fuisse comperimus, elegimus Karolum hunc magni Karoli c

nepotem et approbavimus una cum annisu et voto omnium fratrum et coepiscoporum d e e

nostrorum atque sancte Roman. ecclesie ministrorum amplique senatus totiusque Romani

populi gentisque togate. Et secundum priscam consuetudinem sollemniter ad imperii Romani

populi sceptra proveximus et augustali nomine decoravimus, unguentes eum oleo extrinsecus,

ut interioris quoque spiritus sancti unctionem monstraremus, constituentes ad imitationem

scilicet veri regis Christi domini nostri, ita ut, quod ipse possidet per naturam, iste consequatur

per gratiam. Denique non hic perpetuus augustus ad tanta fastigia se velut improbus intulit, f

non tamquam inportunus fraude aliqua vel machinatione prava aut hianti ambitione ad g

imperialem apicem aspiravit. Absit, neque enim sibi honorem presumptuose assumpsit, ut

imperator fieret, sed tamquam desideratus optatus postulatus a nobis et a Deo vocatus et

honorificatus ad defendendam religionem et Christi ubique servos tuendos humiliter ac

obedienter accessit, operaturus et roboraturus in imperio summam pacem et tranquillitatem et

in ecclesia Dei iusticiam et exaltationem. Nisi enim nos talem eius cognovissemus intentionem,

numquam animus noster fieret tam promptus ad ipsius provectionem . h

a) auf Rasur M.

b) auf Rasur über der Zeile M; VII. CV; folgt c(a)p(itulo) R.

c) eligimus C.

d) ne pot(est) R.

e) durch Umstellungszeichen ante correctionem: fratrum omnium M.

f) ante correctionem: fastidia M.

g) ambititione M.

h) proventionem MK.

Polycarp 1.20.10

137

10. Ex hystoria Anastasii.

Gregorius papa Roman. presidente ecclesie Leo impius imperator cepit depositionis contra a b

sanctas imagines facere verbum. Quod cum didicisset Gregorius papa Romanus, tributa

Roman. urbis prohibuit et Italie, scribens ad Leonem epistolam dogmaticam, non oportærec

imperatorem de fide facere verbum et novitate violare antiqua dogmata ecclesie catholic., que

a sanctis patribus sunt predicata. Et infra: In seniori vero Roma Gregorius sacratissimus vir

apostolicus et Petri verticis apostolorum confessor verbo et actu coruscans removit Romam d

et Italiam necnon et omnia tam rei publice quam ecclesiastice iura in Esperiis ab obedientia e f

Leonis et imperii sub ipso constituti. Et paulo post: Sane Gregorius sacratissimus presul g

Romanus, quemammodum dixi, Anastasium Constantinopolitanum episcopum una cum libellis

abiecit, Leonem per epistolas tamquam impi. agentem redarguens et Romam cum tota Italia

ab illius imperio recedere faciens. Insaniens ergo tyrannus contra venerabiles imagines

persecutionem extendit et contra papam atque recessum Rom. ac Italie seviebat. Ea vero, h i

qu. dicuntur patrimonia sanctorum apostolorum in Sicilia, que abolim in ecclesiis auri j

dimidium et trita conferebant talenta, public. rationi exsolvi precepit. k

a) so MCV; Greg. K; Gg. R.

b) korr. in presidens C.

c) oporteret M.

d) confessorum M.

e) alia RV.

f) om. RV.

g) imperio RV.

h) persecutiones CV.

i) ante correctionem: extendens (?) M.

j) dominus M.

k) tributa C.

Polycarp 1.20.11

138

11. Gregorius episcopus servus servorum Dei, dilecto in Christo fratri H. Metensi episcopo, a b

inter cetera.

Quod autem postulasti te quasi scriptis nostris iuvari ac premuniri contra illorum insaniam, c d

qui nefando ore garriunt auctoritatem sancte et apostolice sedis non potuisse regem Henricum e

christian. legis contemptorem, ecclesiarum videlicet et imperii destructorem atque

hereticorum auctorem et consentaneum, excommunicare nec quemquam a sacramento

fidelitatis eius absolvere. Et post pauca: Ut de multis pauca dicemus, quis ignoret vocem

domini ac salvatoris nostri Iesu Christi dicentis in evangelio: 'Tu es Petrus et super hanc

petram' et cetera. Numquid sunt hic reges excepti? Aut non sunt de ovibus, quas filius Dei

beato Petro commisit? Quis, rogo, in hac universali confessione ligandi atque solvendi a f

potestate Petri se exclusum esse esistimat, nisi forte infelix ille, qui iugum Domini portare

nolens diaboli se subicit honeri et in numero ovium Christi esse recusat? Et infra: Quodsi

beatus Gregorius doctor utique mitissimus reges, qui statuta sua super unum xenodochium

violarent, non modo deponi, sed etiam excommunicari atque in eterno examine damnari

decrevit, quis nos H. non solum apostolicorum iudiciorum contemptorem, verum etiam ipsius g h

matris ecclesie, quantum in ipso est, conculcatorem totiusque regni et ecclesiarum

improbissimum predonem et atrocissimum destructorem excommunicasse deprehendat nisi i

fortasse similis eius? Sicut beato Petro docente cognovimus in epistola de ordinatione

Clementis, in qua sic ait: 'Si quis amicus fuerit his, quibus ipse de eodem Clemente dicit non j j

loquitur, unus est et ipse ex illis, qui exterminare Dei ecclesiam volunt, et cum corpore k k

nobiscum esse videatur, mente et animo contra nos est, et est multo nequior hostis hic quam

illi, qui foris sunt et evidenter inimici. Hic enim per amicitiarum spetiem, que inimica sunt,

gerit et ecclesiam dispergit ac vastat. Nota ergo, karissime, si eum, qui amicitia vel colloquio l

his, quibus papa pro actibus suis , sociatur, tam graviter iudicat, quanta illum ipsum, cui pro m

actibus suis ausus est, animadversione dampnat? Et infra: Talibus ergo institutis talibusque n

fulti auctoritatibus plerique pontificum alii reges alii imperatores excommunicaverunt. Nam sio

speciale aliquid de personis principum requiratur exemplum, beatus Innocentius papa

Archadium imperatorem, quia consensit ut sanctus Iohannes Crisostomus a sede sua

pelleretur, excommunicavit. Alius item Romanus pontifex, Zacharias scilicet, regem

Francorum non tam pro suis iniquitatibus quam pro eo, quod tante potestati non erat utilis, a

regno deposuit et Pipinum Karoli magni imperatoris patrem in eius loco substituit omnesque

Francigenas a iuramento fidelitatis, quam illi fecerant, absolvit. Quod etiam et frequenti p

auctoritate sepe agit sancta ecclesia, cum milites absolvit a vinculo iuramenti. Quod factum est

his episcopis, qui apostolica auctoritate a pontificali gradu deponuntur. Et beatus Ambrosius

licet sanctus, non tamen universalis ecclesie episcopus, pro culpa, que ab aliis sacerdotibus

non adeo gravis videbatur, Theodosium magnum imperatorem excommunicans ab ecclesia

exclusit. Qui etiam in suis scriptis ostendit , quod aurum non tam pretiosius sit plumbo quam q r

regia potestate sit altior dignitas sacerdotalis. Hoc modo circa principem sui pastoralis s

scribens ait : Honor fratris et sublimitas episcopalis nullis poterit comparationibus adequari. t u v

Si regnum fulgori compares et principum diademati, longe erit inferius quam si plumbi w x y

metallum ad auri fulgorem compares, quippe cum videas regum colla et principum submitti

genibus sacerdotum et exosculata eorum dextera orationibus eorum credant se communiri. z a'

Hec cuncta, fratres, ideo nos premisisse debetis cognoscere, ut ostenderemus nichil in hoc

seculo esse excellentius sacerdotibus, nichil sublimius episcopis repperiri.

a) am Rand VII. papa MK; folgt papa VII. CRV; (episcopus) om. C.

b) om. CV.

c) expostulastis C; expostulasti RV.

d) muniri CV.

e) auctoritate C.

f) ÿÿ R.

g) hunc C; hoc V.

Polycarp 1.20.11

139

h) om. MK.

i) reprehendat C.

j)-j) getilgt, stattdessen über der Zeile: amicus non est et locutus fuerit his quibus ipse M;

dicens (statt dicit) CRV.

k) ecclesiam Dei M.

l) ecclesia M.

m) am Rand non loquitur C; folgt aversus est RV.

n) aversus CRV.

o) om. MK.

p) ex CRV.

q) Quod C.

r) ante correctionem: ostendet M.

s) principium CR; principum V.

t) om. RV.

u) fr(atre)s CR; fr.s V.

v) coparationibus M.

w) regum C; korr. in regum R.

x) comparatus M; comparatur K.

y) plumbum CV.

z) obsculata M.

a') folgt durchgestrichen se M.

Polycarp 1.20.12

140

12. Ex pontificali.

Adrianus natione Romanus necessitate compulsus direxit marino itinere suas apostolicas a b

litteras Karolo excellentissimo regi Francorum, deprecans ut sicut suus pater sancte memori. c

Pipinus et ipse succurreret sancte Dei ecclesie adversus insolentiam et tyrannidem Desiderii

regis Longobardorum. Tunc ipse a Deo protectus Karolus rex aggregans universam regni sui

exercituum multitudinem per VI menses obsedit eundem Desiderium in civitate Papia. d

Adveniente vero paschali festivitate magno desiderio ad apostolorum limina properavit. Cui e

pontifex venerandas cruces, id est signa, obviam misit et universas scolas militi. et pueros

portantes ramos palmarum sive olivarum. Ipse vero excellentissimus rex qua hora easdemf

sacratissimas cruces et signa conspexit, statim de equo descendit cum suis, ad beatum g

Petrum pedestris perrexit. Quem venerandus pontifex in sabbato sancto pasch. in gradibus h

ipsius apostolice aule cum clero et populo Romano prestolatus est. Qui dum advenisset,

omnibus gradibus beati Petri deobsculatis ad prenominatum pervenit pontificem, cumque

mutuo se amplexati essent, tenuit idem christianissimus rex manum ipsius pontificis et ita ad

beati Petri confessionem cum omnibus suis properans terre prostratus Deo et sancto eius

apostolo vota persolvit. Tunc rex obnixe precatus est pontificem, ut illi licentiam tribueret

Romam ingrediendi orandi gratia per diversas ecclesias. Et descendentes pariter ad corpus

beati Petri cum iudicibus Romanorum atque Francorum seseque mutuo per sacramenta i

munientes ingressi sunt continuo Romam. Celebrata vero paschali festivitate IIII. feria oblatis

magnis donis beato Petro ad obsidionem Papie reversus est et auxiliante Deo et eodem

apostolo Desiderium Longobardorum regem cum coniuge secum deportavit et sibi omne

regnum eius subiugavit . j j k

a) natus CV.

b) über der Zeile nachgetragen M; om. K.

c) om. CRV.

d) magnitudinem K.

e) Advenienti M.

f) folgt Rasur M.

g) descendens CRV.

h) papam CV.

i) davor getilgt set (?) M.

j) eius regnum CRV.

k) sib mit Lücke K.

Polycarp 1.20.13

141

13. Gregorius Mauricio imperatori. In epistola XXI lib. V. a b b

In divinis .loquiis sacerdotes aliquando dii, aliquando angeli vocantur. Nam et per Moysen de

eo, qui ad iumentum deducendus est , dicitur: 'Applica illum ad deos' videlicet ad sacerdotes, c d e

et rursus scriptum est: 'Diis non detrahes,' scilicet sacerdotibus, et propheta ait: 'Labia f

sacerdotis custodiunt scientiam' et reliqua. Quid igitur mirum, si illos imperialis pietas g

honoret, quibus in suo .loquio honorem tribuens eos aut angelos aut deos ipse etiam appellat

Deus? ecclesiastica quoque testatur hysteria, quia cum pi. memori. Constantino principi h i

scripto oblat. accusationes contra episcopos fuissent, libellos quidem accusationis accepit et j

eosdem, qui accusati fuerant, episcopos convocans in eorum conspectu libellos, quos

acceperat , incendit dicens: 'Vos dii estis a vero Deo constituti, ite et inter vos causas vestras k

disponite, quia dignum non est, ut nos iudicemus deos.' In qua sententia sibi magis ex l

humilitate quam illis aliquid prestitit ex reverentia impensa. Et infra: Quid ergo mirum, si

christianus imperator veri Dei sacerdotes honoret, dum pagani ante eum principes honorem m

impendere eorum sacerdotibus noverunt, qui ligneis et lapideis serviebant? Hoc ergo non n

tantum specialiter quantum generaliter pro omnibus sacerdotibus asserimus, quoniam adhuc

nescimus, quis in terribili iudicio qualis futurus sit. Et egregius predicator dicit: 'Nolite o p

iudicare ante tempus, quoadusque veniat Dominus', et cetera. Nam sunt multa, que de iudicio

illius homines ignorant, quia fortasse que vos laudatis, ille reprehendit , et que vos q r

reprehenditis, ille laudabit . s

a) XXXI R.

b) V liber R.

c) iuramentum CRV.

d) esse M; esset K.

e) darüber überschüssiger Kürzungsstrich M.

f) rursum CR; russum V.

g) ergo KCRV.

h) ecclesia M.

i) folgt a K.

j) accusationis M.

k) acceperant M.

l) ante correctionem: non M.

m) sacerdotis M; sacerdos V.

n) folgt diis C; dasselbe über der Zeile R.

o) folgt Dei CRV.

p) folgt enim Paulus CRV.

q) hominis M.

r) korr. in reprehendet R.

s) laudat K.

Polycarp 1.21.1

142

XXI. Quod Constantinus imperialem sedem apostolice ecclesie dimisit. a

1. Melciades . Cap. VIIII. b c c

Futuram ecclesiam a gentibus apostoli previdebant. Idcirco predia in Iud.a minime sunt adepti,

sed pretio tantummodo ad fovendos egentes. At vero cum inter turbines et adversa mundi

succresceret ecclesia, ad hoc usque pervenit, ut cum gentes non solum , sed etiam cum d d e

Romani principes, qui p.ne totius orbis monarchiam tenebant, ad fidem Christi et baptismi

sacramenta concurrerent. E quibus vir religiosissimus Constantinus primus fidem veritatisf

patenter adeptus, licentiam dedit per universum orbem suo degentes imperio non solum fieri

christianos, sed etiam fabricandi ecclesias et predia tribuenda constituit. Denique idem

prephatus princeps donaria inmensa et fabricam templi prim. sedis beati Petri constituit, adeo g

ut sedem imperialem relinqu.ret et beato Petro suisque successoribus profuturam concederet. h

Idem vero presidens sancte synodo, que apud Nicenam congregata est, cum querelam i j k

quorundam conspiceret coram se dilaturam, ait: 'Vos a nemine diiudicari potestis, quia Dei l m

solius iudicio reservamini. Dii etenim vocati estis, iccirco non potestis ab hominibus iudicari.'

Ab illo etenim tempore et deinceps viri religiosi non solum possessiones et predia, que

possederant, sed etiam semetipsos Domino consecrarunt, h.dificantes basilicas in suis fundis in

honore sanctorum martyrum per civitates ac monasteria innumera, in quibus c.tus Domino

servientium conveniret.

a) Zahl om. R.

b) Marchus C.

c) om. CRV.

d)-d) non solum gentes CRV.

e) om. CRV.

f) ante correctionem: veritates M.

g) pnceps M.

h) Endung korr. M.

i) folgt syno M.

j) Niceam CRV.

k) congregatam M.

l) zuerst vel delatam delaturam, dann vel und delaturam gestrichen R; delatam vel delaturam

V.

m) nemini M.

Polycarp 1.22.1

143

XXII. Quod nemo papam audeat iudicare, etsi reprehensibilis sit. a b

1. Nicholaus episcopus servus servorum Dei piissimo ac dilectissimo filio Michaeli a Deo c

protecto semper augusto.

Nunc ante divinam inspiratione non nos pigebit nec nobis impossibile erit ostendere vobis, si d e f

tamen velitis audire, non posse quemquam rite ab his, qui inferioris dignitatis vel ordinis sunt,

iudicialibus submitti diffinitionibus. Si quidem tempore Diocliciani et Maximiani augustorum

Marcellinus episcopus urbis Rom., qui postea insignis martyr effectus est, adeo compulsus est

a paganis, ut templum eorum ingressus grana thuris super prunas poneret. Cuius rei gratia

collecto numerosorum concilio episcoporum et inquisitione facta hoc idem pontifex se egisse

confessus est. Nullus tamen eorum proferre sententiam ausus est, dum ei omnes sepissime g

perhibent: 'Tuo ore iudica causam tuam, non nostro iudicio,' et item: 'Noli, aiunt, in nostro

iudicio, sed collige in sinu tuo causam tuam', et rursus: 'Quoniam ex te, inquit , iustificaberis, h

aut ex ore tuo comdempnaberis', et iterum dicunt: 'Prima sedes non iudicabitur a quoquam'. Et

paulo post idem in eadem: In tantum autem hanc presumptionem sancti patres apud

Calcedonam detestati sunt, ut Dioscorum Alexandrinum antistitem inter cetera iccirco i

potissimum sine ulla restauratione dampnaverunt, quia ponens in c.lum os suum et lingua eius j

transeunte super terram excommunicationem in sanctum papam Leonem dictavit. Presumpsit

enim excommunicationem dictare adversus sanctissimum et beatissimum archiepiscopum

magn. Rom. Leonem. Numquid ibi legitur inquisitionem fuisse factam, utrum iuste an iniuste

Dioscorus ipsam excommunicationem dictasset? Non plane, sed absque omni controversia k l

hoc in eo multati sunt, quia cum esset inferior, potiorem quibuslibet ausus est lacescere

iniuriis, teste Anatholio Constantinopolitano presule, qui dicit: 'Propter fidem non est

dampnatus Dioscorus, sed quia excommunicationem fecit domno archiepiscopo Leoni.'

a) Zahl om. R.

b) etiamsi MKCRVS.

c) et CRV.

d) autem CRV.

e) divina CRV.

f) inspirationem K.

g) folgt in eum CR; davor in eum V.

h) inquiunt CRV.

i) Calcedoniam CV.

j) restitutione CRV.

k) Dioscorum M.

l) controversiam M.

Polycarp 1.23.1

144

XXIII. Quod pape aliisque presulibus sit potestas excommunicandi imperatores . a b

1. Gelasius episcopis Dardani..

Nathan propheta palam publiceque in faci. regis David et commissum pronuntiavit errorem et c

ipsum comisisse non tacuit et confessione correptum consequenter absolvit. Beat. memori. d

Ambrosius Mediolanensis sacerdos ecclesie maiorem Theodosium imperatorem a e

communione public. palamque suspendit atque ad p.nitentiam redegit regiam potestatem.

Beat. memori. papa Leo , sicut legitur, imperatorem Theodosium iuniorem Epheseno f

latrocinio libere coarguit excedentem. sancte memori. papa quoque Hilarius Anathemium g g h i

imperatorem, cum Filiotheus Macedonianus eius familiaritate suffultus diversarum conciliabula j

sectarum in urbem vellet inducere, apud beatum Petrum apostolum palam, ne id vellet , clara k

voce constrinxit , in tantum ut non ea facienda cum interpositione sacramenti idem promitteret l

imperator. sancte memori. nichilhominus papa Simplicius et post eum sancte memori. papa m

Felix non solum Basiliscum tyrannum, sed etiam imperatorem Zenonem pro isdem ipsisn

excessibus auctoritate libera sepius increpasse noscuntur, flectique potuisset, nisi

Constantinopolitani presulis accenderetur instinctu, qui particeps externe communionis

effectus necessario, in quid inciderat, iam fovebat, mallens in sue prevaricationis obstinatione o p

persistere quam curandus ad salubria remeare, sicut ipse rerum probavit eventus. Ecce nuper

Honorico regi Guandalorum nationis vir magnus et egregius sacerdos Eugenius Cartaginensis q

episcopus multique cum eodem catholici sacerdotes constanter resistere sevienti cunctaque r

extrema tollerantes hodieque persecutoribus resistere non committunt . s

a) Zahl om. R.

b) imperatorem C; §pr R; §pror V.

c) faciem CRV.

d) correctum CRV.

e) maiore M.

f) om. K.

g) quoque papa CR; nur quoque V.

h) Hilarius C; pa(m)philarus (statt papa Hilarius) R.

i) om. R.

j) Filotheus CR.

k) fieret CRV.

l) construxit M.

m) om. MK.

n) ipsius CV.

o) quam RV.

p) eumque C.

q) Guandalice CRV.

r) multisque RV.

s) omittunt C; obmittunt RV.

Polycarp 1.24.1

145

XXIV. Quod papa possit ab alio excommunicatos absolvere.

1. Gregorius Magno presbitero Mediolensi scribens ait. a

Comperimus siquidem quod Laurentius quondam frater et coepiscopus noster nullis te culpis

extantibus communione privaverit. Ideoque huius precepti nostri actoritate munitus officium

tuum securus perage et communionem sine aliqua sume formidine.

a) Mediolanensis ecclesie CRV.

Polycarp 1.25.1

146

XXV. Ut feretrum Romani pontificis non veletur. a

1. Gregorius.

Feretrum, quo Romani pontificis corpus ad sepeliendum ducitur, nullo tegmine veletur. Quam

decreti mei curam gerere sedis huius presbiteros ac diaconos censemus. Si quis vero ex eorum b

ordine hoc curare neglexerit, anathema sit.

a) Zahl om. R.

b) diacones CV.

Polycarp 1.26.1

147

XXVI. De precepto ammonitione et consilio. a

1. Ieronimus in epistola adversus Iovinianum.

Quod precipitur, imperatur; quod imperatur, necesse est fieri. Si non fit , p.nam habet. Et b c

inferius: Ubi consilium datur, offerentis arbitrium est, ubi preceptum, necessitas servientis.

a) Zahl om. KR; Titel 26 erst vor I 26,2 CV.

b) Id(em) K.

c) fiat CRV.

Polycarp 1.26.2

148

2. Augustinus in libro de sancta virginitate. a

Precepto quisquis non obtemperat, reus est et debitor p.n.. Et paulo post: Precepto non

ob.dire peccatum est. Consilio si uti nolueris, minus boni adipisceris, non mali aliquid

perpetrabis.

a) davor Titel 26 CV.

Polycarp 1.26.3

149

3. Idem in primo libro de sermone Domini in monte.

Aliud est quod iubetur, aliud quod monetur, aliud quod ignoscitur. Iubetur mulier a viro non

discedere; quodsi recesserit, manere innuptam aut viro reconciliari. Aliter ergo non licet a

facere. Monetur autem vir fidelis, si habet uxorem infidelem consentientem secum habitare,

non eam dimittere. Licet ergo et dimittere, quia non est preceptum Domini, ne dimittat, sed

consilium apostoli; sicut monetur virgo non nubere, sed si nupserit, consilium quidem non

tenebit, sed contra preceptum non faciet. Ideo ignoscitur, cum dicitur: Hoc autem dico b

secundum veniam, non secundum meritum . c

a) korr. in innupta C.

b) om. RV.

c) imperium CRV.

Polycarp 1.27.1

150

XXVII. De auctoritate et ratione.

1. Calixtus papa Benedicto coepiscopo.

Quicquid inreprehensibile est, catholica defendit ecclesia.

Polycarp 1.27.2

151

2. Augustinus in epistola ad Ieronimum. a b

Scio non tantum in ecclesiasticis litteris, sed in omnibus recta et vera, que invenerimus,

approbanda.

a) kein Absatz CRV.

b) folgt sua CRV.

Polycarp 1.27.3

152

3. Idem in libro de orando Deum. a

Quidam philosophorum vir eloquentissimus ait: Ecce autem alii, non philosophi quidem, sed

promti tamen ad disputandum omnes aiunt esse beatos, qui vivant, ut ipsi velint. Falsum id

quidem. Velle enim quod non deceat, idem ipsum miserrimum. Nec tam miserum est non

adipisci quod velis , quam adipisci velle quod non oportet. Quid tibi videntur hec verba? b

Nonne ab ipsa veritate per quemlibet hominem dicta sunt? Possumus ergo hoc dicere, quod

apostolus ait de quodam propheta Cretensi, cum eius illi sententia placuisset: Testimonium c

hoc verum est. d

a) dies Kapitel am Rand nachgetragen N; kein Absatz CRV.

b) vet MR; velit KV.

c) sententiam M.

d) verum C.

Polycarp 1.27.4

153

4. Idem in libro secundo de ordine. a a

Ad discendum dupliciter ducimur, auctoritate atque ratione. Tempore auctoritas, re autem

ratio prior est. Aliud est enim, quod in agendo anteponitur, aliud quod in appetendo b b

estimatur. Ita quamquam bonorum auctoritas imperite multitudini videatur esse salubrior, ratio

tamen aptior eruditis , quia nullus hominum nisi ex imperito peritus fuit. Nullus autem c

imperitus novit, qualem se debeat prebere docentibus et qualis vita esse docibilis possit.

Evenit ut omnibus bona magna et occulta discere cupientibus non aperiat nisi auctoritas d

ianuam. Quam quisque ingressus sine ulla dubitatione vite optim. precepta sectatur, per que

cum docibilis factus fuerit, tum demum discet et quanta ratione predicta sunt ea ipsa, que e

secutus est ante rationem , et que sit ipsa ratio, quam post auctoritatis cunabula firmus et f g

idoneus iam sequitur atque comprehendit, et quid intellectus, in quo universa sunt vel potius h

universa et quod propter universa universorum principium . Ad quam cognitionem in hac vita i j j j k

pervenere pauci, ultra quam vero etiam post hanc vitam nemo progredi potest. Qui autem sola

auctoritate contenti bonis tamen moribus rectisque votis constanter operam dederint, aut l

contemnentes aut non valentes disciplinis liberalibus atque omnibus erudiri, beatos eos quidem;

cum inter homines vivunt, nescio quomodo appellem, tamen inconcusse credo, mox ut hoc m n

corpus reliqu.rint, eos quo bene male minusve vixerint, eo facilius aut difficilius liberari. o p

Auctoritas vero partim divina est, partim humana, sed secunda infima, summa est ea que

divina nominatur.

a) II. libro CRV.

b)-b) om. M.

c) folgt übergeschrieben est R.

d) davor übergeschrieben Unde R.

e) predita RV.

f) secuta CV.

g) folgt (am Rand korr.) auctoritas C.

h) korr. in quod C; ante correctionem: quod R; quid V.

i) om. M; universantur C; ante correctionem: universant R; universa" V.

j) om. M.

k) principum M.

l) korr. in tantum C.

m) quo MK.

n) incusse M.

o) magis CRV.

p) facilius MK; aut difficilius om. R.

Polycarp 1.27.5

154

5. Idem in libro de vera religione.

Auctoritas fidem flagitat et rationi preparat hominem, ratio ad intellectum cognitionemque

perducit, quamquam neque auctoritatem ratio penitus deserit , cum desideratur , cui a b

credendum sit, et certe summa est ipsis iam cognit. atque perspicu. veritatis auctoritas. c

a) korr. in deserat R.

b) consideratur CRV.

c) ipsius CRV.

Polycarp 1.27.6

155

6. Idem in eodem . a a a

Rationi purgatioris anime, que ad perspicuam veritatem pervenit, nullo modo auctoritas b c

humana preponatur . d

a) om. CR; Idem nachgetragen C; nur Idem V.

b) davor Nam CRV (Iam V).

c) darüber Kürzungsstrich M.

d) ante correctionem: preponitur R.

Polycarp 1.27.7

156

7. Idem in eodem.

Qu. vera esse perspexeris , tene et ecclesie catholic. tribu.. que falsa, respue et mihi, qui a b

homo sum, ignosce. que dubia, crede, donec aut respuenda esse aut vera esse aut semper

credenda esse vel ratio doceat vel precipiat auctoritas. c c c

a) veram K.

b) persperis M.

c) om. MK.

Polycarp 1.27.8

157

8. Idem in eodem.

Distinguamus, quam fidem debeamus hystori. , quam fidem debeamus intelligenti., quid a a

mandemus memori. verum esse nescientes, sed credentes tantum . b

a)-a) om. CV.

b) tamen CRV.

Polycarp 1.27.9

158

9. Idem in libro ad Orosium presbiterum.

Quando inquirentes profari nobis aliquid volumus, testimoniis sanctorum .loquiorum, non a b

nobis credendum esse, etiam quod in evangelio scriptum est, si forte evangelista eum hoc c d

dixisse commemorat, cui fides habenda non est. Nam dictum est illic a Iudeis de domino Iesu e f

Christo: 'Nonne verum dicimus, quia Samaritanus es et demonium habes?' Quam vocem tanto g

amplius detestantur , quanto Christus est carior. Emissam tamen a Iudeis esse dubitare non h

possumus, qui evangelicam narrationem verissimam credimus. Ita nec .vangelist. derogamus i

fidem et Iudei vocem blasphemantis horremus. Nec solum impiis et nefandis hominibus, sed j

nec ipsis in fide parvulis atque adhuc rudibus et indoctis, qui forte ibi loquentes

commemorantur, tamquam canonic. auctoritati accommodamus fidem. Neque enim quia ille,

cuius cecitati oculos Dominus aperuerat, ait: Scimus quia peccatores Deus non exaudit, ideo k

istam sentenciam per evangelicam auctoritatem sic debemus accipere, ut piis in evangelio

verbis Domini resistamus, qui eum, qui dixit: Deus propitius esto mihi peccatori, magis l

iustificatum descendisse de templo quam phariseum . m

a) Quoniam M.

b) testimonium CR; testimoniorum V.

c) folgt est MKC.

d) cum M.

e) om. K.

f) om. CRV.

g) eher D(omi)ne M.

h) detestamur KR; detestamus V.

i) evangelic. C; evangelii V.

j) fidei C.

k) c.citatis K; ceci nati CRV.

l) pccatori M.

m) folgt asseruit CRV.

Polycarp 1.27.10

159

10. Idem in secundo libro de doctrina christiana.

Divinarum scripturarum indagator in canonicis scripturis ecclesiarum catholicarum quam a

plurimum auctoritatem sequatur. Inter quas sane ille sint, que apostolicas sedes habere et b

epistolas accipere meruerunt. Tenebit igitur hunc modum in scripturis canonicis, ut eas, que ab

omnibus accipiuntur ecclesiis catholicis, preponat eis, quas quedam non accipiunt. In eis vero,

qu. non accipiuntur ab omnibus, preponat eas, quas plures gravioresque accipiunt, eis , quas c c

pautiores minorisque auctoritatis ecclesie tenent. Si autem alias invenerit a pluribus, alias a

gravioribus haberi, quamquam hoc invenire non possit, equalis tamen auctoritatis eas habendas

puto.

a) indagat(ur)o M; indagatio K.

b) auctoritate MK.

c)-c) am Rand M.

Polycarp 1.27.11

160

11. Idem in primo libro de civitate Dei.

Non modo querimus, utrum fuerit factum, set utrum fuerit faciendum. Sana quippe ratio etiam

exemplis anteponenda est. Cui quidem exempla concordant, sed illa, que tanto meliora sunt a

immitatione, quanto excellentiora pietate.

a) digniora CRV.

Polycarp 1.28.1

161

XXVIII. De prediis Roman. ecclesie non alienandis. a

1. Simachus papa in synodo.

Mansura cum Dei nostri consideratione decreta sancimus, ut nulli apostolice sedis presuli a

presenti die, donec disponente Domino catholic. fidei manserit doctrina salvatoris, liceat

predium rusticum, quantecumque fuerit vel magnitudinis vel exiguitatis, sub perpetua

alienatione vel commutatione ad cuiuslibet iura transferre. Nec cuiusquam excusentur

necessitatis obtentu, quippe cum non sit personale quod loquimur, nec aliquis clericorum vel

laicorum sub hac occasione accepta tueatur. Sed in usufructu rura aliquibus dari liceat nec b c

data retineri preter clericos et captivos atque peregrinos, ne male tractationis ministretur

occasio, cum liberalitatem ille alii tenere reserventur. Sane tamen domus quibuslibet urbibus

constitute, quarum statum necesse est expensa non modica sustentari, acceptis , si offerri d

contigerit, sub iusta estimatione redditibus et divini timore iudicii commodentur . Pari etiam e f

ecclesiarum per omnes Roman. civitatis titulos, qui sunt presbiteri vel quicumque fuerint,

astringi volumus lege custodes, quia nefas dicta est obligatione, qua se per caritatem Christi g

conectit summus pontyfex, ea hominem secundi in ecclesia ordinis non teneri. Quicumque h

tamen oblitus Dei et decreti huius immemor in constitutum presens committens quicquam de

iure tytulorum vel ecclesia superius prefata quolibet modo preter aurum argentum vel gemmas

vestes quoque, si sint vel si accesserint, aliqua mobilia ad ornamenta divina minime pertinentia i i

perpetuo iure, exceptis dumtaxat sub prefata conditione domibus, alienare temptaverit,

donator alienator ac venditor honoris sui ammissione multetur. Preterea qui petierit aut j

acceperit vel qui presbiterorum aut diaconorum seu defensorum danti subscripserit, quo iratus k

Deus animas percutit, anathemate feriatur. Sitque accipienti vel subscribenti de personis l

superius comprehensis, id est quas anathemate feriri censuimus, instituta p.na contubernium m n

servata, quam premisimus in alienatore vindicta, nisi forte et alienator sibi, dum repetit et qui o p

acceperit, celeri restitutione perspexerit. Quodsi minore anime sue cura quisquam remedium q r

oblatum forte neglexerit, supra ea que superius tenentur ascripta penarum genera contra fas, si

quod conceptum fuerit documentum, universis viribus, quamvis ab initio nullas habuerit,

effecetur. Sed etiam liceat quibuscumque ecclesiasticis personis voce contradictionis offerre et

ecclesiastica auctoritate fulciri, ita ut cum fructibus possit alienata reposcere, nec aliquo se

ante tribunal Christi obstaculo muniat, quia religiosis animabus ad substantiam pauperum

derelicta contra fas sine aliqua pietatis consideratione dispergit. Huius autem constituti legem s s

in apostolica tantum volumus sede servari, universis ecclesiis per provincias secundum t u

animarum considerationem, quem proposito religionis convenire rectores earum viderint more v

servato.

a) XXVII V.

b) usus fructus CV; usu fructus R.

c) ario K.

d) accepti MK.

e) om. M; emendatione V.

f) commendentur C.

g) dictum CRV.

h) conecto M.

i) ornamentum divinum C; ornamentum divina V.

j) preterit K.

k) dantis K.

l) Sicque MK.

m) quos MK.

n) contubermii (vielleicht ante correctionem: contubernium) C.

o) prediximus MK.

p) alienatione KC.

Polycarp 1.28.1

162

q) celesti K; sceleri C.

r) minorem M; minori K.

s) consideratione pietatis MK.

t) apostolicam M.

u) tamen CR; om. V.

v) religiosis C.

Polycarp 1.29.1

163

XXIX. De pontificali et regali auctoritate. a

1. Leo episcopus Pulcherie auguste.

Omnes res aliter tute esse non possunt, nisi que ad divinam confessionem pertinent et regia et

sacerdotalis defendat auctoritas.

a) Zahl om. K; XXVIII RV.

Polycarp 1.29.2

164

2. Gelasius Anastasio imperatori.

Duo sunt, imperator auguste, quibus principaliter hic mundus regitur, auctoritas sacrata

pontificum et regalis potestas. In quibus gravius tanto est pondus sacerdotum quanto etiam a a

pro ipsis regiminibus hominum in divino reddituri sunt examine rationem. Nosti enim, fili

clementissime, quoniam licet presideat humano generi dignitate, tamen presulibus divinarum b

rerum devotus colla submittis atque ab eis causas tue salutis expectas. Hincque sumendis c

celestibus sacramentis eiusque ut competit, exponendis subdi te debere cognosceris religionis d e

ordine potius quam preesse, itaque inter hec illorum te pendere iudicio, non illos ad tuam velle

redigi voluntatem. Et post pauca : Si cunctis generaliter sacerdotibus recte divina tractantibus f f

fidelium convenit colla submitti, quanto potius sedis illius presuli consensus est adhibendus,

quem cunctis sacerdotibus et divinitas summa voluit preminere et subsequens ecclesie

generalis iugiter pietas celebravit.

a) tanto gravius CRV.

b) presideas CRV.

c) eius M.

d) eisque K.

e) disponendis CRV.

f) paulo post M.

Polycarp 1.29.3

165

3. Augustinus . a b

Qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Sed quid, si illud iubeat, quod non debeas c d

facere? Hic sane contempne potestatem timendo potestatem. Ipsos humanarum legum gradus

advertite. Si aliquid iusserit curator, non faciendum est; tamen si contra proconsulem iubeat, e

non utique. Contempnis potestatem, sed eligis maiori servire. Ne hinc debet minor irasci, si f

maior prelata est. Rursum si aliquid ipse consul iubeat et aliud iubeat imperator, numquid

dubitatur illo contempto illi esse serviendum? Ergo si aliud imperator et aliud Deus, quid

iudicatis? Maior potestas, da veniam. Tu carcerem, ille gehenna minatur. Hic iam tibi g

assumenda fides est tua tamquam scutum, in quo possis omnia ignita iacula inimici extinguere.

Sed insidiatur contra te potens et molitur contra te potens.

a) kein Absatz M.

b) om. MC; Et infra MCV.

c) ante correctionem: ordinatione M.

d) debeat M.

e) om. M.

f) Nec K; korr. in Nec CV.

g) gehennam KCR.

Polycarp 1.29.4

166

4. Augustinus.

Prodest ergo et severitas vestra, cuius ministerio quies adiuvatur et nostra. Prodest intercessio

nostra, cuius ministerio severitas temperatur et vestra. Non vobis displiceat, quod rogavi a a

bonis, quia nec nobis displicet, quod timemini a malis. Nam hominum iniquitatem etiam b

apostolus Paulus non tantum iudicio futuro, verum etiam de presentibus vestris secularibus

potestatibus terruit, asserens et ipsas ad dispensationem divine providentie pertinere. Omnis, c

inquid, anima potestatibus sublimioribus subdita sit, et cetera. Hec verba apostoli utilitatem

vestre severitatis ostendunt. Proinde sicut dilectionem iussi sunt terrentibus debere qui timent,

ita dilectionem iussi sunt debere qui terrent. Nichil nocendi cupiditate fiat, sed omnia d

consulendi caritate, et nichil fiat immaniter , nichil inhumaniter . Ita formidabitur ultio e f

cognitoris, ut nec intercessoris religio contempnatur, quia et plectendo et ignoscendo hoc

solum bene agitur, ut vita hominum corrigatur. Quo si tanta est perversitas et impietas, ut ei

corrigende nec discipline nec venie remedia suffragentur, a bonis tamen intentione atque

conscientia, quam Deus cernit, sive severitate sive lenitate non nisi officium dilectionis

impletur.

a) rogamini CRV.

b) om. MK.

c) a M.

d) folgt timentibus CRV.

e) non umaniter korr. in non humaniter R.

f) ante correctionem: inumaniter M.

Polycarp 1.29.5

167

5. Augustinus Donatistis.

Imperatores si in errore essent, quod absit, pro errore suo contra veritatem legem darent, per

quam iusti et probarentur et coronarentur, non tamen faciendo quod illi iuberent, quia Deus

prohiberet, sicut iusserat Nabucodonosor , ut aurea statua adoraretur. Quod qui facere a

noluerunt, Deo talia prohibenti placuerunt. Quando autem imperatores veritatem tenent, pro

ipsa veritate contra errorem iubent. Quod quisquis contempserit, ipse sibi iudicium acquirit.

Nam inter homines penas luit et apud Deum frontem non habebit, quia hoc facere noluit, quod b

ei per cor regis ipsa veritas iussit, sicut ipse Nabucodonosor post miracula salutis trium c

puerorum commotus atque mutatus per veritatem contra errorem edictum proposuit, ut

quicumque blasphemarent Deum Sydrac Misach et Abdenago, in interitum domus eorum irentd

in dispersionem. Et non vultis, ut aliquid tale contra vos iubeant imperatores christiani, cum

sciant a vobis, quos rebaptizatis, Christum exsufflari. Idem in eodem. Videte quam perverse e f

et impie dicatur, quod dicere soletis, quia si bonus sit homo, ipse sanctificat eum, quem

baptizat, si autem malus sit et nesciat ille, qui baptizatur, tunc Deus sanctificat. Hoc si verum

est, optare ergo debent homines, ut a malis ignoratis baptizentur potius quam a notis bonis, ut

magis a Deo quam ab homine possint sanctificari. Sed absit a nobis ista dementia. Quare ergo g

non verum dicimus et rectæ sapimus, quia semper Dei est ista gratia et Dei sacramentum,

hominis autem solum ministerium est. Qui si bonus est, adheret Deo et operatur cum Deo. Si

autem malus est, operatur per illum Deus visibilem sacramenti formam, ipse autem donat

invisibilem gratiam.

a) Nabuchodosor M.

b) qui C.

c) Nabuchodosor M.

d) folgt et CRV.

e) qd K; korr. in qui C.

f) Absatz C.

g) possit M.

Polycarp 1.29.6

168

6. Augustinus Bonifatio.

Auxilium petivit Vagiensis episcopus ab imperatore christiano, non tam sui ulciscendi causaa

gratia quam tuendæ ecclesie sibi credit. . Quod si pretermisisset, non eius fuisset laudanda b c

p.nitentia, sed negligentia merito culpanda. Neque enim et apostolus Paulos vite sue d e

transitorie consulebat, sed ecclesie Dei, quando contra illos, qui eum occidere conspiraverant, f

consilium eorum tribuno ut proderetur effecit. Vnde factum est, ut eum ad locum, quo fuerat

perducendus, deduceret miles armatus, ne illorum pateretur insidias. Romanas etiam leges

implorare minime dubitavit, civem Romanum se esse proclamans, quos tunc affligi verberibus

non licebat . Itemque ne Iudeis eum interimere cupientibus traderetur, cesaris poposcit g h

auxilium, Romani quidem principis, sed nondum christiani. Ubi satis ostendit, quid facere i

deberent postea Christi dispensatores, quando imperatores christianos periclitante ecclesia j

repperirent.

a) om. K.

b) om. CRV.

c) tradit. K.

d) neglegenda M.

e) ante correctionem: merita M.

f) quam K.

g) licebit M; ante correctionem: licebit R.

h) iuderis M; ante correctionem: iuderis V.

i) quod CRV.

j) om. C.

Polycarp 1.29.7

169

7. Augustinus in psalmis.

Iulianus extitit infidelis imperator, nonne extitit apostata iniquus ydolatra? Milites christiani

servierunt imperatori infideli. Ubi veniebatur ad causam Christi, non agnoscebant nisi illum,

qui in c.lo erat. Quando volebat, ut ydola colerent , preponebant illi Deum. Quando autem a

producere aciem iubebat dicendo : 'Ite contra illam gentem,' statim obtemperabant. b

Distinguebant Dominum eternum a domino temporali et tamen subditi erant propter

Dominum eternum et domino temporali. c

a) folgt ut thurificarent C; ut turificarent RV.

b) dicente M.

c) Deum M.

Polycarp 1.29.8

170

8. Ieronimus in epistola ad Tytum.

Si bonum est, quod precipit imperator aut preses, iubentis obsequ.re voluntati. Si vero malum

et contra Deum sapit, responde ei illud de actibus apostolorum: 'Ob.dire oportet Deo magis

quam hominibus.' Hoc et ipsum de servis aput dominos et de uxoribus aput viros et de filiis a

aput patres, quod in illis tantum debeant dominis viris parentibus esse subiecti , que contra Dei b

mandata non sunt.

a) ante correctionem: seruit M.

b) subiectis M.

Polycarp 1.29.9

171

9. Nicholaus servus servorum Dei sanctis episcopis, qui in convicinum villam publicam secusa

civitatem Silvanectis concilio convenistis.

Lege imperatorum non in omnibus ecclesiasticis controversiis utendum esse , presertim cum b c d

conveniat evangelic. atque canonic. sanctioni aliquotiens obviare. Ad quod ostendendum e

duorum horum, Innocentii scilicet et Gregorii, satis sufficiunt testimonia. Sanctus quidem

Innocentius in decretali epistola sua ad Alexandrum Antiochenum episcopum ait: 'Nam quod

sciscitaris, inquiens, utrum divisis imperiali iudicio provinciis, ut duo metropoles fiant, si duc f g

metropolitani debeant nominari. Non ergo visum est ad mobilitatem necessitatum mundanarum

Dei ecclesiam commutari honoresque aut divisiones perpeti, quas pro suis causis faciendis h

duxerit imperator.' 'Beatus Gregorius scribens ad Theotistam patriciam inter cetera:' Si enim, i

inquid, religionis causa coniugia debere solvi dicantur, sciendum est quia, etsi hoc lex humana j

concessit, lex tamen divina prohibuit . Ecce quemadmodum imperiali iudicio non possunt k l

ecclesiastica iura dissolvi, et qualiter te, quod lex humana concessit, lex divina prohibuit. Nonm

quod imperator leges, quibus sepe ecclesia contra hereticos utitur, sepe contra tyrannos atque

contra pravos quosque defenditur, dicamus p.nitus renuendas, secundum eas, quod n o

evangelicis apostolicis atque canonicis decretis, quibus ponende sunt, nullum posse inferrep

iudicium asseramus.

a) prope CR; om. V.

b) Legem MK.

c) folgt nochmals in RV.

d) est R.

e) aut CRV.

f) divisi MK.

g) vero M; II K; due C. o

h) et K.

i) placidam K.

j) dissolvi RV.

k) concessit MK.

l) Et te MK.

m) Nam M; Num V.

n) sed K.; cum C; cum per RV.

o) om. CRV; stattdessen nochmals eas gestrichen C.

p) inferri CRV.

Polycarp 1.29.10

172

10. Adrianus papa Engilkanno Mediomatric. urbis episcopo.

Constitutiones contra canones et decreta presulum Romanorum vel bonos mores nullius sunt

momenti.

Explicit liber I. a a a

a) om. KR.

Polycarp 2.1.1

173

Incipit liber II a

I. De prelatorum electione b

1. Anacletus. Cap. XXI. c c

Electionem quoque, ut supra memoratum est, summorum sacerdotum sibi Dominus d

reservavit, licet electionem eorum bonis sacerdotibus et spiritualibus populis concessisset. e

Electionem enim illorum taliter iubet fieri apostolus: Si quis sine crimine est, unius uxoris

virum, filios habentem fideles, non in accusatione luxuri. aut non subditos. f

a) om. M.

b) Zahl om. MKR.

c) om. KR; am Rand XXI R.

d) korr. in Eiectionem R.

e) p(a)p(a) K; om. V.

f) accusationem M.

Polycarp 2.1.2

174

2. Innocentius Aurelio Cartaginiensi episcopo . a b

Miserum est eum fieri magistrum, qui numquam discipulus fuit, eumque summum sacerdotem

fieri, qui in nullo gradu umquam obsecutus fuerit sacerdoti.

a) ante correctionem: cartaginensi M; cartaginensi CV.

b) Rubrik Item de eodem R.

Polycarp 2.1.3

175

3. Leo episcopus Rustico Narbonensi episcopo. Cap. I. a a

Nulla sinit ratio, ut inter episcopos habeantur, qui nec a clericis sunt electi nec a plebibus b

expetiti nec a provincialibus episcopis cum metropolitani iudicio consecrati. Unde cum sepe

qu.stio de male accepto honore nascatur, quis ambigat nequaquam ab istis esse tribuendum,

quod nec docetur fuisse collatum? Si qui autem clerici ab istis pseudoapostolis in eorum c

ecclesiis ordinati sunt, que ad proprios pertinebant episcopos, et ordinatio illorumd

consuetudo iudicio presidentium facta est, potest rata haberi, ita ut ipsis in ecclesiis e ff

perseverent. Aliter autem vana est habenda consecratio , que nec loco fundata est nec g

auctoritate munita.

a) om. KCV; am Rand, ferner Rubrik De eodem R.

b) cùi M.

c) pseudoepiscopis CRV.

d) eorum CRV.

e) consueto CRV.

f) in ipsis C.

g) consecranda K.

Polycarp 2.1.4

176

4. Leo episcopus Anastasio Thessalonicensi episcopo, Cap. III. a a

In civitatibus, quarum rectores obierint, de substituendis episcopis hec forma servetur, ut is,

qui ordinandus est, etiam si bon. vite testimonio fulciatur, non laicus, non neophitus nec

secunde coniugis sit maritus, aut qui unam quidem habeat vel habuerit, sed quam sibi viduam b c

copularit. Sacerdotum enim tam excellens electio est, ut hec que in aliis membris ecclesie non

vocantur ad culpam, in illis tamen habeantur illicita.

a) om. K; am Rand R.

b) qui C.

c) folgt nachgetragen non C.

Polycarp 2.1.5

177

5. Idem Cap. V. a a

Cum de summi sacerdotis electione tractabitur, ille omnibus preponatur, quem cleri plebisque b c

consensus concorditer postulaverit, ita ut, si in aliam fortasse personam partium se vota

diviserint, metropolitani iudicio is alteri preferatur, qui maioribus et iuvatur studiis et meritis, d

tantum ut nullus detur invitis et non petentibus ordinetur, ne pleps invita episcopum non

optatum aut contempnat aut oderit et fiat minus religiosa quam convenit, cui non licuit habere

quod voluit.

a) om. K; am Rand R.

b) summis M.

c) eher d(e)i K; ante correctionem: clerici R; clerici V.

d) ante correctionem: his M.

Polycarp 2.1.6

178

6. Leo episcopus omnibus episcopis per Cesariensem Mauritaniam constitutis. Cap. I. a a b b

Principatus, quem aut seditio extorsit aut ambitus occupavit, etiam si moribus atque actibus

non offendit, ipso tamen initii sui est pernitiosus exemplo; et difficile est, ut bono peragantur

exitu, que malo sunt inchoata principio. Quod si in quibuslibet ecclesie gradibus providenter c

scienterque curandum est, ut in domo Domini nichil sit inordinatum nichilque preposterum,

quanto magis elaborandum est, ut in electione eius, qui supra omnes gradus constituitur, non

erretur? Nam totius famili. Domini status exorbitabit , si quod requiritur in corpore, in capite d e

non invenitur.

a) episcopis omnibus CRV.

b) om. KR; Capitula I. C.

c) mala CV.

d) folgt et ordo non stabit CRV.

e) requiretur M.

Polycarp 2.1.7

179

7. Celestinus universis episcopis per Viennensem et Narbonensem provinciam constitutis in

Domino salutem. Cap. V. a a

Nullus invitis detur episcopus. Cleri, plebis et ordinis consensus et desiderium requiratur. Tunc

alter de altera eligatur ecclesia, si de civitate ipsius clero, cui est episcopus ordinandus, nullus b

dignus, quod evenire non credimus, potuerit repperiri. Primum enim illi reprobandi sunt, ut

aliqui de alienis ecclesiis merito preferantur. Habeat unusquisque sue fructum iustici. in c d

ecclesia, in qua sua per omnia officia transegit .tatem. In aliena stipendia minime alter obrepat e

nec alii debitam alter sibi audeat vendicare mercedem. Sit facultas clericis retinendi , si se f g

viderint pregravari, et quos sibi ingeri ex transverso viderint, non timeant refutare, qui sibi non

debitum premium vel liberum de eo, qui eos recturus est, debent habere iudicium.

a) om. K; am Rand R(V).

b) civitatis CRV.

c) korr. in suum M.

d) milici. CRV.

e) suam CRV.

f) cleri M.

g) renitendi CR.

Polycarp 2.1.8

180

8. Celestinus. Cap. II. a a

Quid proderit per singula stipendia clericos militasse et omnem egisse in dominicis castris

.tatem , si hii, qui preficiendi sunt, ex laicis requirantur? Qui vacantes seculo et omnem b

ecclesiasticum ordinem nescientes saltu prepropero in alienum honorem ambiunt, immoderata

cupiditate transcendere et in aliud vite genus calcata reverentia ecclesiastica disciplina c c

transire. Talibus itaque, fratres karissimi, necesse est obviemus hisque fraternitatem vestram

decretis commonemus, ne quis laicum ad clericatus ordinem admittat et sinat fieri, unde et

illum decipiat et sibi causas generet, quibus reus constitutorum decretalium fiat.

a) om. K; am Rand R.

b) .statem M.

c) ecclesiastice discipline CRV.

Polycarp 2.1.9

181

9. Leo omnibus episcopis per Cesaream Mauritani. . Cap. I. a b c c

Sicut boni operis sibi comparat fructum, qui rectum tenet in eligendo sacerdote iudicium, ita

gravi semetipsum afficit dampno, qui ad sue dignitatis collegium sublimat indignum. Non enim

in cuiusquam persona pretermittendum est , quod institutis generalibus continetur, nec d e

putandus est honor ille legitimus, qui fuerat contra divine precepta legis collatus. f

a) cesariensem CRV.

b) mauritaniam CRV.

c) om. K; am Rand R.

d) premittendum C.

e) -que K.

f) fuerit CRV.

Polycarp 2.1.10

182

10. Leo . a

Statuimus, ne in aliquo apostolica et canonica decreta violentur et his regenda ecclesia b c

Domini credatur, qui legitimarum institutionum nescii et totius humilitatis ignari non ab infimis

sumere incrementum, sed a summis volunt habere principium, cum valde iniquum sit d d

absurdumque, ut imperiti magistris , novi antiquis, rudes preferantur emeritis. e

a) om. K.

b) om. R.

c) violent(er) M.

d) assumis C.

e) magistri M.

Polycarp 2.1.11

183

11. Hormisda Roman. ecclesie presul omnibus episcopis per Cesaream constitutis. Cap. I. a b a

In sacerdotibus eligendis vel ordinandis curam oportet esse perspicuam. Inreprehensibiles enim

esse convenit, quos preesse necesse est corrigendis. Longa debet vitam suam probatione

monstrare, cui gubernacula comittuntur ecclesie. Non negamus esse in laicis deo placitos

mores, sed milites suos probatos sibi querunt instituta fidelia. Discere quis debet, antequam

doceat, et exemplum religios. conversationis de se potius aliis prestare quam sumere.

Emendatiorem esse convenit populo, quem necesse est orare pro populo. Longa observatione

religiosus cultus tradatur, ut luceat, et clericalibus obsequiis erudiendus insistit , inservit , ut ad c d

venerandi gradus summa perductus, quis sit fructus humilitatis, ostendat. Nec tantum e f

consecrare de laicis inhibemus, sed ne de p.nitentibus quidem quisquam ad huiusmodi g h

gradum prophanus temerator aspiret. Satis illi postulanti sit venia; qua conscientia absolvat i j

reum, qui se peccata sua populo scit teste confessum? Quis enim, quem paulo ante vidit k

iacentem, veneretur antistitem, perferens venerandi criminis labem, non habens lucidam

sacerdotii dignitatem?

a)-a) om. K; Cap. I am Rand R.

b) ispaniam CV; hispaniam R.

c) om. CRV.

d) inservat korr. in inserviat C; inserviat RV.

e) summam CRV.

f) qui C.

g) consecrac mit Lücke K.

h) huiusmodum M.

i) postulandi C.

j) folgt nempe CRV.

k) quam R.

Polycarp 2.1.12

184

12. Pelagius Eucarpo episcopo Mesalensi . a a a

Karitatem illam, qua dilectionem tuam semper amavimus, omnia superare secundum b

apostolum credimus et nullum sanctitati tue laborem pro ecclesiastico statu honerosum

existere scit fraternitas tua, quia pro peccatis nostris omnes, que sua sunt, querunt, non que

Iesu Christi. Hec ideo prelibavimus, quia tibi rursus Catinensis ecclesie visitationem

iniungimus,

cuius episcopum de hac luce transisse suscepta cleri relatione didicimus. Mox ergo dilectio tua

ad supradictam Catinensem ecclesiam pergat et hominem de clero, qui nec uxorem habeat nec

filios nec crimen aliquod canonibus inimicum, eligi cum auxilio Dei compellat atque suadeat et

statim eum ad urbem Romam cum decreto et testificatione relationis tue transmitte.

a) om. K; am Rand C.

b) quam M.

Polycarp 2.1.13

185

13. Idem. Temporis necessitates canonibus prevaluisse . a b c ac

Fraternitatis tue suscepta relatione eius latorem secundas quidem nuptias expertum non d d

fuisse didicimus; castitatem tamen eum non priori servasse coniugio designasti. Et quamvis e e e

multa sint , que huiusmodi casibus observari canonic. iubeat subtilitatis auctoritas, quia f g

defectus nostri temporis , quibus non solum merita, sed corpora hominum defecerunt, h h

districtionis illius non patitur in omnibus manere censuram, et etas istius , de quo agitur, i jk

future incontinenti. suspicionem auferre dignoscitur, ut ad diaconatus possit ordinem provehi l m

temporum conscendentes, ut dictum est, defectui concessisse nos noveris; ita tamen, ut de

morum vita vel actu ipsius tu in die iudicii ante tribunal illud terribile reddas communi n o

Domino rationem, quia sicut preterita pro angustia temporis mitigamus, ut caut. atque p

sollicit. de futuris excessibus obviemus. Propter quod Micinam ancillam eius, de qua se post q

uxoris transitum habere confessus est filios, neque cum ipso manere liceat et cuicumque r

monasterio continentiam professura tua dispositione tradatur, ut meliori sorte , ad quod s t t

promovetur officium, sub bon. possit fam. merito ministrare nec aliqua opinionis eius u

maculand. relinquatur occasio.

a)-a) Schon beim vorigen Kapitel K;

b) necessariis MC; abgekürzt R; necesse V.

c) prevaluisse canonibus C; prevaluisse cannonic. auctoritati R; nur prevaluisse V.

d) relatione suscepta CRV.

e) priori eum non CV; eum priori non R.

f) sunt M; ante correctionem: sunt C.

g) folgt in CRV.

h) temporis nostri CRV.

i) ante correctionem: districtione M; districtione K.

j) ante correctionem: eas (?) M; eas C.

k) istas C.

l) suspiciones C.

m) hier fol. 24 zuende, danach fol. 25 mit anderen Texten eingeschaltet, Fortsetzung auf fol. r

26 R.

n) moribus et CRV.

o) diem CRV.

p) om. C; sic RV.

q) folgt iubemus CRV.

r) om. K.

s) professuram C.

t) melioris ort. M.

u) provocetur C.

Polycarp 2.1.14

186

14. Gregorius Brunichild. Francorum regin.. In epistola LXXVIIII lib. VIIII. a b a

Sacerdotale officium vestris in partibus in tanta, sicut didicimus, ambitione perductum est, ut

sacerdotes subito, quod grav. nimis est, ex laicis ordinentur. Sed quid isti acturi, quid

prestaturi sunt populo , qui non ad utilitatem, sed fieri ad honorem episcopi concupiscunt? c d e f

His igitur, qui necdum didicerunt, quod doceant, quid aliud agitur, nisi ut paucorum provectus

illicitus fiat multis interitus et in confusionem ecclesiastice moderationis observantia g

deducatur, quippe ubi nullus regularis ordo servatur? Nam qui ad Dei regimen improvidus et

precipitatus accedit, qua ammonitione subiectos .dificabit, cuius exemplum non rationem

docet, sed errorem? Pudet profecto, pudet aliis imperare, quod ipse nescit custodire.

a)-a) om. K.

b) I. XXVIIII. M.

c) prestituri CRV.

d) populi M.

e) se CV; ante correctionem: se R.

f) folgt nachgetragen sed C.

g) introitus M.

Polycarp 2.1.15

187

15.a

Nec illud quidem, quod simili emendatione tradendum est, preterimus, sed omnino execrabile

et esse gravissimum detestamur, eo quod sacri illic ordines per symoniacam heresim, que

prima contra ecclesiam orta et districta maledictione dampnata est, conferantur. Hinc ergo

agitur, ut sacerdotii dignitas in despectu et sanctus honor sit in crimine. Perit itaque reverentia,

adimitur disciplina, quia qui culpas debuit emendare, committit, et nefaria ambitione honor

sacerdotii ducitur in depravatione censur.. Nam quis denuo veneretur, quod venditur? Aut b

quis non vile putet esse, quod emitur? Unde valde contristor et corde illis condoleo, quia

spiritum sanctum, quem per manus impositionem omnipotens Deus hominibus largiri dignatur,

divino munere habere despiciunt, sed premiis assequantur, et sacerdotium illic diu subsistere c

non arbitror. Nam ubi dona supern. grati. venalia iudicantur, ad Dei servitium non vita

qu.ritur, sed magis contra Deum peccuni. venerantur.

a) kein Absatz CRV.

b) depredatione CRV.

c) illuc M.

Polycarp 2.1.16

188

16. Gregorius Siagrio episcopo Augustodunensi. Idem in epistola LXXXIII. lib. VIIII. a b c d c

Nuntio apud nos olim discurente vulgatum est, quod in Galliarum partibus sacri ordines per

symoniacam heresim conferantur, et vehementi tedio meroris afficimur, si in ecclesiasticis

officiis quemquam habet locum peccunia et sit seculare, quod sacrum est. Quicumque ergo

hoc pretii studet datione percipere, dum non officium, sed nomen attendit , sacerdos non esse, e f

sed dici tantummodo inaniter concupiscit. Quod scilicet quid per hoc aliud agitur, nisi ut nulla g

de actu probatio, nulla sollicitudo de moribus, nulla sit de vita discussio, sed ille solummodo

dignus, qui dare pretium suffecerit, .stimetur? Ex qua re si recti libraminis examinatione h h

pensetur, dum improbe ad inanem gloriam locum festinat utilitatis arripere, eo ipse magis, quo

honorem querit, indignus est. Sicut autem is , qui invitatus renuit, quesitus refugit, sacris est i

altaribus admovendus, sic qui ultro ambit vel importunum se ingerit, est proculdubio

repellendus. Nam qui sic nititur ad altiora conscendere, quid agit, nisi ut crescendo decrescatj

et ascendendo exterius interius in profunda descendat? Itaque, frater karissime, in sacerdotibus

ordinandis sinceritas vigeat, sit simplex sine venalitate consensus, pura proferatur electio, ut ad

summam sacerdotii non suffragio venditorum provectus, sed Dei credatur esse iudicio. Nam

quia grave omnino sit facinus Dei donum vel pretio comparare vel vendere, evangelica est

testis auctoritas. Templum autem dominus et redemptor noster ingressus, cathedras

vendentium columbas evertit. Quid vero aliud est columbas vendere nisi pretium de manuk

impositione percipere et spiritum sanctum, quem Deus omnipotens hominibus tribuit, l

venundare? Quorum sacerdotium ante Dei oculos cadere , cathedr. utique patenter m m

eversione signatum est, et tamen exerit adhuc nequiti. pravitas vires suas. Nam cogit n o

vendere, quos decipit emere. Et dum non attenditur, quod divina vice precipitur: Gratis

accepistis, gratis date, agitur ut crescat et geminata fiat in uno eodemque delicto conditio

ementis scilicet et vendentis. Et cum liqueat hanc heresim ante omnes radices pestiferas p p

subrepisse atque in ipsa sua origine apostolica detestatione esse dampnatam, cur non cavetur? q

Cur non perpenditur, quia benedictio illi in maledictionem convertitur, qui ad hoc, ut fiat r

hereticus, promovetur?

a) kein Absatz M.

b) Idem in eodem M.

c)-c) om. MK.

d) oder LXXX in C.

e) om. M.

f) intendit C.

g) korr. in Quid CR.

h) dare qui CV; korr. in dare quibus C.

i) his MC; om. V.

j) crescat M.

k) manus CRV.

l) ominibus M.

m) cathedr. cadere M; cadere cathedrarum CRV.

n) eversionem M.

o) parvitas M.

p) radice pestifera CRV.

q) surripuisse K; surrepsisse CV; surrepisse korr. in surrepsisse R.

r) beneditio M.

Polycarp 2.1.17

189

17. Gregorius Theoderico et Theodeberto regibus Francorum. a

In epistola LXXXI lib. VIIII. b b

Fertur symoniaca heresis in regni vestri finibus dominari, cum in sacerdotibus fides sit c d d

eligenda cum vita. Si vita deest, fides meritum non habet, beato Iacobo attestante qui ait: Fides

sine operibus mortua est. que enim opera esse valeant sacerdotis, qui honorem tanti

sacramenti convincitur obtinere per premium? Ex qua re agitur, ut ipsi quoque, qui sacros

ordines appetunt, non vitam corrigere, non mores componere studeant, sed divitias, quibus

honor sacer emitur, congregare. Hinc fit etiam , ut insontes et pauperes a sacris ordinibus e e

prohibiti dispectique sint, et dum innocentia pauperis displicet, dubium non est, quod premium f

illuc delicta commendet, quia ubi aurum placet, et vitium. Hinc igitur non solum in ordinatoris g

et ordinati anima l.tale vulnus infigitur, verum etiam excellentia vestra regia episcoporum

culpa, quorum magis intercessionibus iuvari debuerat, pregravatur. Si enim is dignus h i

sacerdotio creditur, cui non actionis merita, sed premiorum copiæ suffragantur, restat, ut nichil

sibi in honores ecclesiasticorum gravitas, nichil defendet industria, sed totum auri prophanus j

amor obtineat. Et dum vitia honore munerantur, in locum ultoris is , qui fortasse fuerat k

ulciscendus, adducitur, atque hinc sacerdos non proficere, sed perire potius iudicatur.

Vulnerato namque pastore quis curandis ovibus adhibeat medicinam? Aut quomodo populum

orationis clippeo tueatur, qui iaculis se hostium feriendum exponit? Aut qualem de se fructum

producturus est, cuius gravi peste radix infecta est? Maior ergo metuenda est locis illis fore l mn

calamitas, ubi tales intercessores ad locum regiminis adducuntur, qui Dei magis in se

iracundiam provocant , quam per semetipsos populis placare debuerant. o p

a) G M.

b)-b) om. K.

c) om. M.

d) symoniacam heresim K.

e) etiam fit C.

f) innocentiam M.

g) illic CRV.

h) iura mit Lücke K.

i) his MCV.

j) ecclesiasticos CR; ecclesiasticis V.

k) his MC.

l) interfecta K.

m) illius K.

n) om. M.

o) provocent CRV.

p) quem C.

Polycarp 2.1.18

190

18.a

Nec hoc quidem malum sollicitudo vestra patiatur negligenter admittere, quod quidam b

instinctu glori. inanis illecti ex laico repente habitu sacerdotii honorem arripiunt, et quod c

nefas est dicere , regendi rectores , et qui docendi sunt, doctores nec erubescunt videri nec d e f f f

metuunt. Ducatum animarum impudenter assumunt, quibus via omnis doctoris ignota est, et

quo vel ipsi gradiantur, ignari sunt. Quod quam sit pravum quamve sit temerarium, seculari

etiam ordine et disciplina monstratur. Nam dum dux exercitus non nisi labore et sollicitudine

expertus eligitur, quales animarum duces esse debent, qui episcopatus culmen inmatura

cupiunt festinatione conscendere? Huius saltim rei se comparatione considerent et aggredi g h i

repente inexpertos labores timeant, nec ceca ambitio honoris et ipsis in p.na sit et aliis

pestifera erroris semina iaciant, quippe qui non didicere quod doceant. Proinde vero paterno

salutantes affectu petimus, precellentissimi filii, ut hoc tam detestabile malum de regni vestri

studeatis finibus prohibere et nulla apud vos excusatio, nulla contra animam vestram suggestio

locum inveniat, quia proculdubio facientis culpam habet, qui quod potest corrigere, neglegit

emendare.

a) kein Absatz CRV.

b) Hec K.

c) hominem M.

d) folgt et grave tacere est CRV.

e) per doctores RV.

f) videri nec erubescunt C.

g) festinationem M.

h) saltum M.

i) comparationem M.

Polycarp 2.1.19

191

19. Gregorius episcopis Galliarum. In epistola LXXXIII lib. VIIII. a a

Fraternitate vestra auctore Deo volumus synodum congregare, ut in ea omnia, que sanctis b c

canonibus sunt adversa, district. sub anathematis interpositione dampnentur, id est ut nullus

pro adipiscendis ecclesiasticis ordinibus dare aliquod comodum presumat vel pro datisd

accipere, neque ex laico habitu quisquam repente audeat ad locum sacri regiminis pervenire, e

neque ut ali. mulieres cum sacerdotibus habitent, nisi ille, que sacris canonibus sunt permiss.,

id est mater aut soror aut amita vel que omni suspitione carere possint. f

a)-a) om. K; nur lib. VIIII om. CV.

b) Fraternitatem CR; Fraternitati V.

c) tua M; vestram C; korr. und unleserlich R; vestre V.

d) dandis (Endung korr.) C; korr. in dandis R.

e) ante correctionem: sacris M.

f) qui R.

Polycarp 2.1.20

192

20. Gregorius Victori episcopo. In epistola VIIII lib. XII. a a

Quisquis ad hoc facinus, videlicet symoniac. aut neophitorum hereseos, emendandum officii

sui consideratione vehementer non arserit , cum ipso non dubitet habere portionem, a quo b

prius hoc piaculare flagitium sumpsit exordium.

a)-a) om. K.

b) exarserit CV.

Polycarp 2.1.21

193

21. Gregorius servus servorum Dei Deusdedit et clero Mediolanensi inter cetera.

Nos in hominem, qui non a catholicis eligitur, nulla prebemus ratione consensum, nec si a

alicuius presumptionis usurpatione factum fuerit, in locum vel ordinem sacerdotis suscipimus . b b

a) q M.

b) suscipimus sacerdotis CV.

Polycarp 2.1.22

194

22. Ex secunda actione VI. synodi CCCL episcoporum. a

Omnis electio episcopi vel presbiteri aut diaconi a principibus facta irrita maneat secundum

regulam, que dicit: Si quis episcopus secularibus potestatibus usus ecclesiam per ipsasb

obtineat, deponatur et segregetur omnesque qui illi communicant.

a) l§b CV.

b) ipsos C.

Polycarp 2.1.23

195

23. Gregorius Benenato episcopo visitatori Cumam . In epistola XX lib. II. a b c

Monere te volumus clerum plebemque Cuman. ecclesie, ut remoto studio uno eodemque d

consensu expetant sacerdotem. Commonemus etiam fraternitatem tuam, ut nullum de altera

elegi permittas ecclesia, nisi forte inter clericos ipsius civitatis, in qua visitationis impendis

officium, nullus ad episcopatum, quod evenire non credimus, potuerit inveniri . f g

a) cumas CRV.

b) XXX M.

c) I CV.

d) pclerum M.

e) cleros K.

f) Null(is) M; nullum R.

g) invenire M.

Polycarp 2.1.24

196

24. Gregorius Iohanni Corinthiorum episcopo. In epistola LV lib. V. a

Novit fraternitas tua, quia prius pallium nisi dato commodo non dabatur. Quod quamb

incongruum erat, facto concilio ante corpus beati Petri apostolorum principis tam de hoc quam

de aliis ordinationibus aliquid accipere sub districta interdictione vetuimus. Oportet ergo, ut

neque per commodum neque per gratiam aut quorundam supplicationem aliquos ad sacros

ordines consentiatis vel permittatis adduci.

a) LX K; VI CV.

b) quia C; korr. in quia R.

Polycarp 2.1.25

197

25. Gregorius generali synodo presidens dixit. Cap. V. a a

Antiquam patrum regulam sequens nulli umquam de ordinationibus aliquid omnino

accipiendum sit constituo, neque ex datione pallii neque ex datione cartarum neque ex ea, b

quam nova per ambitionem simulatio invenit appellatio pastelli. Quia enim in ordinando c

episcopo pontifex manum imponit, evangelicam vero lectionem minister legit, confirmationis d

autem eius notarius epistolam scribit, sicut non decet episcopum manum, quam imponit,

vendere, ita minister vel notarius non debet in ordinatione eius vocem suam vel calamum

venundare. Pro ordinatione ergo eius vel usu pallii seu chartis atque pastellis eundem, qui

ordinandus est vel ordinatur, omnino dare aliquid prohibeo. Ex quibus predictis rebus si quis

huic aliquid commodi appellatione exigere vel petere forte presumpserit, in districto

omnipotentis Dei examine reatui subiacebit. Is autem, qui ordinatus fuerit, si non ex placito a f

neque exactus aut appetitus post acceptas chartas et pallium offerre cuilibet ex clero aliquid

tantummodo grati. causa voluerit, hoc accipi nullo modo prohibemus, quia eius oblatio nullam

culp. maculam ingerit, que ex accipientis ambitu non processit. g

a) om. K; Cap. VI CV.

b) esse CRV.

c) appellatione CRV.

d) lectioem M.

e) His MCV.

f) fortradiert C.

g) culp~. M.

Polycarp 2.1.26

198

26. Gregorius clero et nobilibus civitatis Neapolim. In epistola XVIIII lib. X. a b c c

Nec novum nec reprehensibile est in eligendo episcopo populi se vota in duas partes dividere. d

Sed grave est, quando in huiusmodi causis non ex iudicio, sed de solo favore venit electio. e

Prius enim quam scripta ad nos vestra discurrerent, Iohannem diaconum, qui ab altera parte

electus est, parvulam habere filiam quorundam relatione cognovimus. Unde si rationem

voluissent attendere, nec alii eum eligere nec ipse debuerat consentire. Nam qua presumptione

ad episcopatum audet accedere, qui adhuc longam corporis sui continentiam filiola teste f

convincitur non habere? Petrus autem item diaconus, quem a vobis electum asseritis, omnino,

quantum dicitur, simplex est. Et nostis quia talis hoc tempore in regiminis debet arce constitui,

qui non solum de salute animarum, verum etiam de extrinseca subiectorum utilitate et cautela

sciat esse sollicitus. Nam de eo insuper ad nos pervenisse cognoscite, quia solidos dederit ad

usuras. Quod vos oportet cum omni subtilitate requirere, et si ita constiterit, alium eligite et ab

huius vos persona sine mora suspendite . Nam nos amatoribus usurarum nulla ratione manus g h

imponimus.

a) populo CRV.

b) civitatibus M; om. CRV.

c)-c) om., am Rand in ep(isto)la XVIIII K; V (statt X) CV.

d) reprehensibil M.

e) q(uonia)m K.

f) filiolam M.

g) om. K.

h) manum M.

Polycarp 2.1.27

199

27. Idem Ecolesio episcopo Clusino . In epistola XIII lib. X. a b c c d

Gloriosus filius noster Ansfred ad me scripta transmisit, indicans quod in castro Balneum e f

Regis una cum habitatoribus loci ipsius sibi Iohannem diaconum elegerit episcopum

ordinandum. De cuius omnino vita bona testatus est. Sed quia que sunt canonica nescit et nos

inexpertis vel incognitis manus temere non audemus imponere, fraternitas vestra cum omni

sollicitudine ac vigilantia diversis, quibus potuerit, modis de vita actibusque ipsius requirere

studeat. Et si nichil est, quod ei canonice possit obsistere, requirendum quoque est, si in opere

Dei studium habuit vel psalmos novit; et si talis fuerit, eum ad nos cum testificationis sue g

epistola dirigat. Si vero aliter fuerit, vestris nobis similiter epistolis indicate et habitatores loci

ipsius adortamini, ut si iste aptus non fuerit, sicut et suprascripto Ansfrid filio nostro h i

scripsimus, alium sibi eligant, qui ad hoc officium cum Dei gratia aptus videatur inveniri. j

a) Gregorius K; om. R.

b) om. K; Ex concilio CV; Eccùio R.

c) Clusino episcopo K.

d) XII M.

e) Ansfredus CRV.

f) nos CRV.

g) habuerit CV.

h) supradicto C; om. V.

i) ansfrido CRV.

j) videat M; valeat CRV.

Polycarp 2.1.28

200

28. Gregorius Siagrio Etherio Virgilio Desiderio episcopis. In epistola LXXXIII lib. VIIII. a b c d

Omnino metuenda et cavenda est antiqui hostis astucia, ne quos aperta nequit temptatione

subvertere, latenter sevius valeat trucidare. Neque in h.lemosina reputanda est, si pauperibus e f

dispensetur, quod ex illicitis rebus accipitur, quia qui hac intentione male accipit, ut bene g h

dispenset, gravatur potius quam iuvatur . H.lemosyna redemptori nostro illa placet, que non i

de illicitis inique congeritur, sed que de rebus concessis et bene acquisitis impenditur. Unde

etiam illud certum est, quia et si monasteria aut xenodochia vel quid aliud ex peccunia, que

pro sacris ordinibus datur, instruatur , mercedi non proficit, quoniam dum perversus emptor j

honoris in locum transmittitur et alios ad sui similitudinem sub commodi datione constituit,

plura male ordinando destruit, quam ille potest .dificare, qui ab eo p.ccuniam ordinationis

accepit. Ne ergo sub obtentu helemosin. cum peccato aliquid studeamus accipere, aperte nos k l

sacra scriptura nos prohibet dicens: Hosti. impiorum abhominabiles Domino, que offeruntur m

ex scelere. Hinc rursum scriptum est: Honora Dominum de tuis laboribus . Hinc quoque per n o

Salomonem dicitur: Qui offert sacrificium de substancia pauperis, ita gratum est Deo, ac si

immolet filium in conspectu patris. Nimis ergo declinandum est, dilectissime frater, sub

optentu h.lemosin. peccata symoniac. hereseos perpetrare. Nam aliud est propter peccata

h.lemosinas facere, aliud propter h.lemosinas peccata committere.

a) Idem C; om. RV.

b) epistolis R.

c) folgt in CRV.

d) folgt Gregorius CRV.

e) latenti R.

f) enim CRV.

g) om. K.

h) folgt in C.

i) ante correctionem: giuvatur M.

j) instruantur C.

k) aperta C; ita V.

l) om. K.

m) om. CRV.

n) folgt iustis CRV.

o) laboris M.

Polycarp 2.1.29

201

29. Gregorius hisdem episcopis. In eadem epistola . a a a

Hoc quoque ad nos pervenisse non dissimili dignum detestatione complectimur, quod quidam

desiderio honoris inflammati defunctis episcopis tonsorantur et fiunt repente ex laicis

sacerdotes atque inverecunde religiosi prepositi ducatum arripiunt, qui nec esse adhuc milites

didicerunt. Quid putamus, quid isti subiectis prestaturi sunt, qui antequam discipulatus limen b

attingant , tenere locum regiminis non formidant? Qua de re necesse est, ut et si quamvis c c d e

inculpati quisque sit meriti, ante tamen per distinctos ecclesiasticis ordinis exerceatur officiis. f g

Videat quod imitetur, discat quod doceat, informetur quod teneat, ut postea non debeat errare,

qui eligitur viam errantibus demonstrare. Diu ergo religiosa meditatione probetur, ut placeat,

et sic lucerna super candelabrum posita luceat, ut adversa ventorum vis irruens conceptam h i

eruditionis flammam non extinguat, sed augeat. Nam cum scriptum sit, ut prius quis probetur

et sic ministret, multo ante probandus est, qui populi intercessor assumitur, ne fiant causa j

ruin. populi sacerdotes mali.

a) folgt lib. VIIII M; om. K.

b) quidem M.

c)-c) om. R.

d) scheint getilgt M; om. KV; nachgetragen C.

e) scheint getilgt M.

f) ecclesiastici K.

g) ordines CRV.

h) sicut CV.

i) tu M.

j) intercessoris M.

Polycarp 2.1.30

202

30. Gregorius Siagrio Etherio Virgilio Desiderio episcopis. In Epistola LXXXIII lib. VIIII. a a

Sicut tunc neophitus dicebatur, qui in initio sancte fidei erat eruditione plantatus, sicb

neophitus habendus est, qui repente in religionis habitu plantatus ad ambiendos sacros ordines

irrepserit. Ordinate ergo ad ordines ascendendum est. Nam casum appetit, qui ad summa loci

fastigia postpositis gradibus per abrupta querit ascensum. Et cum apostolus doceat inter alia

sacri ordinis instituta discipulum manum non esse cuiquam citius imponendam, quid hoc

deterius quidve precipitatius, quam ut exoriatur a summitate principium, et antequam incipiat

esse discipulus, sit magister, et ante incipiat esse episcopus quam minister? Quisquis igitur

sacerdotium non ad elationis pompam, sed ad utilitatem adipisci desiderat, prius vires suas

cum eo, quo est subiturus, honore metiatur, ut et impar abstineat et ad id cum metu, etiam qui c

se sufficere existimat, accedat.

a)-a) om. KCRV; stattdessen Isdem (Eisdem R) episcopis in eadem epistola CRV.

b) folgt modo CRV.

c) korr. in quem C.

Polycarp 2.1.31

203

31. Ex concilio Laudocensi. a

Non est permittendum turbis electiones eorum facere, qui sunt ad sacerdotium provehendi.

a) eo cù R.

Polycarp 2.1.32

204

32. Gregorius papa clero Mediolani . a

Nos in hominem, qui non a chatholicis et maxime a Longobardis eligitur, nulla prebemus

ratione consensum nec alicuius presumptionis usurpatione, si factum fuerit, in locum vel

ordinem illum sacerdotis suscipimus, quia vicarius sancti Ambrosii indignus evidenter b

ostenditur, si electus a talibus ordinatur.

a) mediolanensi K.

b) facere dotis M.

Polycarp 2.1.33

205

33. Adrianus papa universali octave synodo presidens dixit. De eadem re.

Promotiones et consecrationes episcoporum concordans prioribus conciliis electione et

decreto fieri episcoporum hec sancta et universalis synodus diffinivit et statuit, atque iure

promulgat neminem laicorum principum vel potentum semet inserere electioni vel promotioni

patriarch. vel metropolite vel cuiuslibet episcopi, ne videlicet inordinata hinc et incongrua fiat

confusio vel contentio, presertim cum nullam in talibus potestatem quemquem potestativorum

vel ceterorum laicorum habere conveniat, sed potius silere et attendere sibi, usquequo

regulariter a collegio ecclesie suscipiat finem electio pontificis. Si quis vero laicorum ad

concertandum et cooperandum ab ecclesia invitetur, licet huiusmodi cum reverentia, si forte

voluerit, optemperare se ascientibus . Taliter enim dignum pastorem sibi regulariter ad sue a b

ecclesie salutem promoveant. Quisquis autem secularium principum et potentum vel alterius

dignitatis laicus adversus communem ac consonantem atque canonicam electionem

ecclesiastici ordinis agere temptaverit, anathema sit, donec ob.diat et consentiat, quotquot c d

ecclesia de ordinatione ac electione proprii presulis se velle monstraverit. e

a) optp(er)are K.

b) asciscentibus CV; asciscientibus R.

c) ordini M.

d) korr. in quod C; quicquid V.

e) sedulis K.

Polycarp 2.1.34

206

34. Siricius papa orthodoxis diversas provincias constitutis. Cap. I. a b c c

Tales ad ecclesiasticum ordinem permittantur accedere, quales apostolica auctoritas iubet, non

quales nunc ambitus causas conatur arripere. Curiales dico vel eos, qui cingulo militi. d

secularis astricti olim gloriati, qui postquam pompa seculari exultaverunt aut negotiis rei

publice optaverunt militare aut curam mundi tractare, adhibita sibi quorundam manu et

proximorum favore stipati. Hii frequenter ingeruntur auribus meis, ut episcopi esse possint, qui

per traditionem et evangelicam disciplinam esse non possunt. Quantis hoc aliquotiens e f

certatum viribus, sed nichil tale potuit dici . que ratio compellit, ut etiam de longinquo veniant g

ordinandi, ut digni possint et plebis et nostro iudicio comprobari.

a) Hiricius K.

b) folgt episcopis CRV.

c) om. K; davor De eadem re CRV.

d) causa CRV.

e) om. K.

f) folgt nachgetragen est C.

g) elici CRV.

Polycarp 2.1.35

207

35. Idem papa eisdem. Cap. II. a a

Quantum illicitum sit, estimari non potest, ut transeuntes, sive simulent sive sint monachi,

quod se appellant, quorum nec vitam possumus scire nec baptismum, quorum fidem

incognitam habemus nec probatam, nolint sumptibus adiuvare, sed statim aut diaconos facere b

aut presbiteros ordinare festinent aut, quod est gravius, episcopos constituere non formidant.

Carius aput illos dari sumptum est transeunti quam sacerdotium non retenti . Inde in c dd

superbiam exaltantur, inde insuper ad perfidiam cito corruunt, quia fidem veram in

ecclesiasticis toto orbe peregrini discere non asseruntur.

a) om. K; am Rand R.

b) nolunt C.

c) Caris M.

d) korr. in sacerdoti C; non recenti R; non recenseri V.

Polycarp 2.1.36

208

36. Celestinus papa universis episcopis per Viennensem et Narbonensem provinciam

constitutis. Cap. IIII. a a

Nec emeritis in suis ecclesiis peregrini et extranei et qui ante ignorati sunt, ad exclusionem

eorum, qui bene de suorum civium merentur testimonio, preponantur, ne novum quoddam, de

quo episcopi fiant, institutum videatur esse collegium . b

a) om. K.

b) collegum M.

Polycarp 2.1.37

209

37. Symachus papa Cesario episcopo.

Nullus per ambitum ad episcopalem honorem permittatur accedere. Nam cum hic excessus in

laica conversatione culpetur, quis dubitet, quod religiosis et Deo servientibus inurat a b

opprobrium, si quis episcopatum desiderans data pecunia potentes personas minime c

suffragatrices adhibeat? Nec ad decretum sibi faciendum clericos vel cives subscribere d

adhibito cuiuslibet generis timore compellat vel premiis aliquibus ortetur. Decretum sine e

visitatoris presentia nemo conficiat, cuius testimonio clericorum ac civium possit unanimitas f

declarari . g

a) conversione CV.

b) incurrat CRV.

c) korr. in desiderat C.

d) cleros K.

e) adhibitos MK.

f) clerorum K.

g) declarare MK.

Polycarp 2.1.38

210

38. Pelagius papa Cetero patricio. a

Quid de ordinando ecclesie Catinensis episcopo salubris electione iudicii fieri desiderastis, b

agnovimus. Confestim sequenti die eum iuxta morem discutientes tercio, quo venit, die c

episcopum consecrare curavimus. Simili quidem modo et de Siracusan. urbis antistit.

optaveramus, nisi nos multiplex ratio ipsius non paucis temporibus ordinationem differred

sacerdotii coegisset, ob hoc quod vel person. qualitas vel superstes uxor aut filii, per quos

ecclesiastica solet periclitari substantia, nostros animos diutius ab eius ordinatione

suspenderent, opinantes quod in melius Syracusanorum provenire electio potuisset. Sed quia

in voluntatis sue proposito inrevocabiliter perstitit et nullus est alius in eadem repertus

ecclesia, illud consultis iudicavimus faciendum, ut congrua providentia causam , propter quam e f

principalis constitutio habentem filios et uxorem ad episcopatus prohibet ordinem promoveri, g g

salva dispositione consilii muniremus. Qua de re summo studio ab eodem, prius quam a nobis

eum contingeret ordinari, huiusmodi exegimus cautionem, per quam et suam fateretur,

quantula esset , presentis temporis habita rerum descriptione substantiam et nichil umquam h i j

per se aut per filios aut per uxorem sive per quamlibet propinquam aut domesticam vel

extraneam personam forte de rebus usurparet ecclesie et universa episcopatus quesita k

tempore ecclesie dominio sociaret. l

a) Gelasius RV.

b) salubri C.

c) cum R.

d) differrem M.

e) consultius RV; consulcius C.

f) causa M.

g) ordinem prohibet K.

h) esse M.

i) reum M.

j) discretione RV.

k) folgt suo C.

l) domininio M; domino RV.

Polycarp 2.1.39

211

39. Gregorius papa Mariniano archiepiscopo Ravenn.. In epistola XLI lib. VIIII.

Clerum plebemque Ariminensis ecclesie non destitimus admonere, quatenus ad eligendum sibi a

antistitem concordi provisione concurrant. Hortamur ergo, ut fraternitas vestra eum, quem

uno consensu omnes elegerint, sicut et ipsi a nobis poposcisse noscuntur, ad se faciat evocari.

Quem cauta ex omnibus examinatione discutite , et si ea in eo , que in textu Eptatici morte b c c c

multata sunt, minime Domino opitulante reperta atque fidelium personarum relatione eius d

vobis quoque vita placuerit, ad nos eum cum decreti pagina, vestre quoque addita

testificationis epistola, destinate, quatenus eidem a nobis ecclesie disponente Domino

consecretur antistes.

a) desistimus M.

b) discutere M.

c) in eo ea K.

d) folgt fuerint CRV.

Polycarp 2.1.40

212

40. Paulus ad Tymoteum fidelis sermo. a

Si quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. Oportet ergo episcopum

inreprehensibilem esse, unius uxoris virum, sobrium, prudentem, pudicum, ornatum,

hospitalem, doctorem, non vinolentum, non percussorem, sed modestum, non litigiosum, non

cupidum, sue domui bene prepositum, filios habentem subditos cum omni castitate. Si quis

autem domui sue preesse nescit, quomodo ecclesie Dei diligentiam adhibebit? Non neophitum,

ne in superbia elatus in iudicium incidat diaboli. Oportet autem illum et testimonium habere b

bonum ab his, qui foris sunt, ut non in obprobrium incidat et laqueum diaboli. c

a) folgt apostolus CRV.

b) ante correctionem: n(on) M.

c) folgt in CRV.

Polycarp 2.1.41

213

41. Leo papa episcopis Cesariensis Mauritani..

Merito beatorum Petrum venerabiles sanctiones, cum de sacerdotum electione loqu.rentur, a

eos demum idoneos sacris administrationibus censuerunt, quorum omnis .tas a puerilibus

exordiis usque ad perfectiores annos per discipline ecclesiastice stipendia cucurrisse et b

unicuique testimonium prior vita preberet. Nec potest de eius provectione dubitari, cui pro

laboribus multis, pro moribus castis, pro actibus strenuis celsioris loci premium debetur. c

a) ante correctionem: petrum M.

b) cucurrisset CRV.

c) actionibus C.

Polycarp 2.2.1

214

II. Quod episcopus valde debitor est eis, qui sibi eum devota mente preferunt. a b

1. Gregorius papa Constantio episcopo Mediolano . In epistola I lib. IIII. c d d

Quod ex superno munere in electione vestra concorditer omnium convenit assensus, hoc

fraternitas tua cum summa debet veneratione pensare, quia post Deum valde est debitrix eis, e f g

qui sibi vos preferri tam subdita mente voluerunt. Decet igitur vos sacerdotali dignitate eorum

moribus in omnibus respondere eorumque necessitatibus pia compassione concurrere.

a) Zahl om. K.

b) om. M.

c) medioù K; mediot R; mediolanensi CV.

d)-d) om. KCV; nur am Rand in epistola IIII R.

e) consideratione CRV.

f) apud MC.

g) debitor K.

Polycarp 2.3.1

215

III. Quod nec premio nec premii promissione vel impunitatis nec personarum patrocinio a

facienda sit electio.

1. Pelagius papa clero Catinensis ecclesie. b

Talia quidem iamdudum ad fratrem et coepiscopum nostrum Eucarpum de visitatione c d

Catinensis ecclesie scripta direximus, ut in eius iudicio nostrum potuissetis agnoscere.

Verumtamen quia quosdam ibi non insana intentione, sed pravis studiis dissensiones suscitare e

vestra etiam relatione cognovimus, qui scientes ad episcopatum nec .tate nec coniunctione nec

vit. meritis posse perduci, ad hoc tantummodo inquietare ecclesiam volunt, ut sibi de his, que f

ex ipsa promissa sunt, imunitatem futurus promittat episcopus et fiat rapin. securitas g h

episcopatus ambitio, hoc etiam vos diximus commonendos, ut decretum in Helpidium i j

diaconem factum et subscriptum ab omnibus, quos vestra relatio designavit, ad nos cum

predicti visitatoris epistola et cum eodem diacono maturetis Deo propitiante perducere. Et k

post pauca: Quem tamen hoc per vestram dilectionem presenti iussione specialiter l m

admonemus, ne cui se aliquid dare vel daturum esse promittat, sed nec de ecclesiasticis causis

aliquam securitatem facere audeat sive promittere, ut quasi factus episcopus ea, que direpta

sunt, non repetat, sed aput eos, a quibus direpta sunt, permanere libere patiatur; sciens quod, n

si tale aliquid vel fecit vel fecerit, nec a nobis omnino permittetur valere ipsa promissio et cum o

iudicii nostri, quod de ipso habuimus, dampno pastoralis consecrationis ordinem promoverip

non poterit.

a) Zahl om. K.

b) catinensi MK.

c) fratrum M.

d) visitationis M.

e) sana CR.

f) ab K.

g) permissa C.

h) in unitatem K.

i) vobis M.

j) duximus CRV.

k) maturis M.

l) paulum K.

m) Que CRV.

n) ne CV.

o) eher vobis M.

p) promereri CRV.

Polycarp 2.3.2

216

2. Gregorius papa Antonino subdiacono.

In epistola XXII lib. III. a a

Illud quidem pre omnibus cur. tibi sit in hac electione, nec datio quibusque modis interveniat b

premiorum nec quarumlibet personarum patrocinia convalescant. Nam si quorundam

patrocinio fuerit quisquam electus, voluntatibus eorum, cum fuerit ordinatus, ob.dire

reverentia exigente compellitur. Sicque fit, ut res illius minuantur ecclesie et ordo c

ecclesiasticus non servetur.

a)-a) om. K.

b) ne K.

c) Sic que M.

Polycarp 2.3.3

217

3. Idem papa clero Mediolanensis ecclesie. In epistola XXVIIII lib. III. a b b

Officii nostri censura commoniti , ut in hac suscipiendi antistitis causa nullus vestrum neglecta c

utilitate communi lucro prospiciat ne si quisquam propria commoda appetit, frivola d e

estimatione fallatur, quia nec libero iudicio preferendam sibi personam examinat mens, quam

cupiditas ligat. Pensantes ergo que cunctis expediunt, ei, quem vobis gratia divina pretulerit,

integerrimam semper in omnibus obedientiam prebete. Iudicari namque a vobis ultra non

debet semel prelatus. Sed tanto nunc subtiliter indagandus est, quanto postmodum iudicandus f g

non est. h

a) mediolansi M; mediolanensi CRV.

b)-b) om. K.

c) folgt suademus CRV.

d) folgt suo CRV.

e) perspiciat M.

f) folgt getilgt sem M.

g) folgt non K.

h) om. MK.

Polycarp 2.3.4

218

4. Idem papa clero et nobilibus Salonitanis. In epistola XXVI lib. VI. a a

Ego et vestre dilectioni providens et mee anime omnipotentis Dei iudicium pertimescens

maxime causas subtiliter exquiri desidero. Si nullis criminibus , que sacro ordini contradicunt, b cd

si non per symoniacham heresim, id est premia quibusdam se eligentibus prebendo, ad

sacerdotale pertingere conatur, tunc liber pro vobis aput Dominum intercessor erit, si non e f

obligatus de suis ad locum intercessionis venerit . g h

a)-a) om. K.

b) maximi CRV.

c) folgt pressus CRV.

d) quo RV.

e) folgt officium CRV.

f) dm6 M; pnm KR; dominum C.

g) sui si M.

h) venitur C.

Polycarp 2.4.1

219

IV. Ut ecclesia seculari potentia seu pretio vel laicali investitura minime pervadatur. a

1. Canones apostolorum cap. XXXI.

Si quis episcopus secularium potestate usus ecclesias per ipsos optineat , deponatur et b

segregentur omnes, qui illi communicant.

a) interventura CV.

b) optineant M; ante correctionem: optineant R.

Polycarp 2.4.2

220

2. Nicholaus papa . a

Per laicos nullo modo quilibet clericus aut presbiter optineat ecclesiam nec gratis nec pretio.

Et per symoniacham heresim nemo ordinetur vel promoveatur ad quodlibet officium. b

a) om. CRV.

b) proveatur CRV.

Polycarp 2.4.3

221

3. Alexander II. papa clero et populo Lucensis ecclesie. a a

Constituimus et presenti decreto firmamus, sicut olim nostri decessores fecisse noscuntur : b

nullus deinceps episcoporum beneficium ecclesie, quod quidam canonicas vel prebendas seu

etiam ordines vocant, pro aliquo pretio vel munere clericis umquam conferre, sed omnes

ministros et servitores ecclesie gratis et absque ulla venalitate in sancta ecclesia studeant

ordinare. Nec eligant in domo Domini, qui maiores sacculos p.cuni. conferant, sed eos, qui

moribus et scientia divites pro officio suo ipsam valeant sustentare ecclesiam. Constituimus et

eodem modo firmamus, ut nullus cuiusque gradus clericus pro ecclesie beneficio audeat c d

aliquid conferre aut ad fabricas ecclesiarum vel in donariis ecclesie, seu etiam quod e

pauperibus sit tribuendum, quia teste scriptura qui aliquid male accipit, ut bene dispenset,

gravatur potius quam iuvetur. Quodsi aliquis divinorum preceptorum et animarum salutis

immemor prefatum iam beneficium ecclesie iniqua cupiditate ductus vel emere vel vendere

temerario ausu presumpserit, sicut in Calcedonensi definitum est concilio, gradus sui periculo

eum subiacere decernimus; nec ministrare possit ecclesie, quam pecunia venalem fieri

concupivit, et insuper terribilis anathematis mucrone perfossus, nisi resipuerit, ab ecclesia Dei,

quam lesit, modis omnibus abscidatur.

a) papa II C. s

b) folgt ut CRV.

c) cuiuscumque CR.

d) om. K.

e) om. R.

Polycarp 2.4.4

222

4. Gregorius VII. papa.

Si quis prebendas, archidiaconatus, preposituras vel aliqua ecclesiastica officia vendiderit vel

aliter, quam statuta sanctorum patrum precipiunt, ordinaverit, ab officio suspendatur. Dignum

est enim ut, sicut gratis episcopatum accipit, ita menbra eiusdem episcopatus gratis distribuat.

Polycarp 2.4.5

223

5. Idem papa.

Quoniam investituras ecclesiarum contra statuta sanctorum patrum a laicis personis in multis

partibus cognovimus fieri et ex eo plurimas perturbationes in ecclesia oriri, ex quibus

christiana religio conculcatur, decernimus, ut nullus clericorum investituras episcopatus vel

abbati. vel ecclesie de manu imperatoris vel regis vel alicuius laic. person., viri vel femin.,

suscipiat. Quod si presumpserit, recognoscat investituram illam apostolica auctoritate irritam a

esse et se usque ad dignam satisfactionem excommunicationi subiacere.

a) folgt suam K.

Polycarp 2.5.1

224

V. Ut nemo per se sibi sumat honorem. a b b b

1. Paulus apostolus in epistola ad Hebreos.

Nec quisquam sumat sibi honorem, sed qui vocatur a Deo tamquam Aaron. Sic et Christus c c

non semetipsum clarificavit, ut pontifex fieret, sed qui locutus est ad eum: Filius meus es tu, d

ego hodie genui te. Quemadmodum alio loco dicit: Tu es sacerdos in eternum, et cetera. e

a) Zahl om. K.

b) ante correctionem: sibi per se M.

c) sibi sumat K.

d) q M.

e) om. M.

Polycarp 2.6.1

225

VI. Quod duo vel tres consensu ceterorum possunt episcopum eligere . a bb

1. Gregorius papa Petro subdiacono. In epistola XXXV lib. III. c d c

Sepius a nobis Paulus frater et coepiscopus noster expetiit, ut eum ad propriam reverti

faceremus ecclesiam. Quod quia irrationabile esse perspeximus, eius petitionem necessarium e f

duximus adimplere. Proinde experientia tua clerum ecclesie Neapolitan. conveniat, quatenus

duos vel tres de suis eligere et huc ad eligendum episcopum transmittere non omittat . Sed et g

sua nobis relatione insinuent, quoniam hii, quos transmiserint, omnium in hac electione vice

fungantur, ut ecclesie illi Deo auctore suus antistes valeat ordinari. Nam amplius eam sine h h

proprio non patimur esse rectore. Qui si fortasse et admonitionem tuam quolibet modo i j

temptaverit , ecclesiasticum in eis vigorem exerce. Nam pravitatis de se dabit indicium, k

quisquis in hoc non sponte consenserit. Predicto autem Paulo fratri et coepiscopo nostro C

solidos et unum puerulum orfanum, quem ipse elegerit, pro labore suo de eadem re facias l

ecclesia dari. Illos autem, qui cunctorum vice huc venerint ad eligendum episcopum, admone, m

ut vestiarium omne episcopii et, quantum previderint, secum argentum adducant, quod in usu n o

suo habere possit, qui fuerit episcopus ordinatus.

a) Zahlt om. K.

b) eligere episcopum C.

c)-c) om. K; am Rand R.

d) XXV CRV.

e) folgt nachgetragen non M.

f) rationabile CRV.

g) omittant CRV.

h) deo illi CV.

i) om. C.

j) folgt differre CRV.

k) temptaverint CRV.

l) om. CRV.

m) venerit M.

n) adeant C.

o) korr. in episcopi C; episcopi R.

Polycarp 2.7.1

226

VII. De electionis contradictione. a

1. Cartaginense concilio cap. XL.

Quando ad eligendum episcopum convenerimus, si qua contradictio fuerit aborta, quia talia

tractata sunt aput nos, non presumant ad purgandum eum, qui ordinatus est, tres iam, sed b

postulentur ad numerum supradictorum duorum vel tres, et in eadem plebe, cui ordinandus est,

discuciantur primo person. contradicentium, postremo etiam illa, que obiciunt, pertractentur.

Et cum purgatus fuerit sub conspectu publico, ita demum ordinetur.

a) Zahl om. K.

b) ordinandus CRV.

Polycarp 2.8.1

227

VIII. De ordinatione episcoporum et archiepiscoporum vel metropolitanorum. a

1. Anacletus urbis Rom. episcopus omnibus episcopis . b

Ordinationes episcoporum auctoritate apostolica ab omnibus, qui in eadem fuerint provincia, c

episcopis sunt celebrande. Qui simul convenientes scrutinium diligenter agant ieiuniumque

cum omnibus precibus celebrent et manus cum sanctis .vangeliis, que predicaturi sunt, d e f

imponentes dominico die hora tertia orantes sacraque unctione exemplo prophetarum et g

regum capita eorum more apostolorum et Moysi unguentes, quia omnis sanctificatio constat in

spiritu sancto, cuius virtus invisibilis sancto est chrismati permixta, et hoc ritu sollemnem h i

celebrent ordinationem. Quodsi omnes simul minime convenire poterint , assensum tamen suis j k l

prebeant, ut ab ipsa ordinatione animo non desint. Porro et Ierosolimitarum primus m n

archiepiscopus beatus Iacobus, qui Iustus dicebatur et secundum carnem Domini nuncupatuso

est frater, a Petro Iacobo et Iohanne apostolis est ordinatus, successoribus videlicet dantes

formam eorum, ut minus quam a tribus episcopis reliquisque omnibus assensum prebentibus

nullatenus episcopus ordinetur et communi voto ordinatio celebretur. Reliqui vero sacerdotes

a proprio ordinentur episcopo, ita ut cives et alii sacerdotes assensum prebeant et ieiunantes

ordinationem celebrent. Similiter et diaconi ordinentur. Ceterorum autem graduum distributio p

trium veracium testim, episcopi scilicet probatione, sufficere potest.

a) et C; om. R.

b) am Rand XVIII R.

c) archiepiscoporum CR.

d) getilgt M.

e) plebibus K.

f) qui K.

g) dominica CRV.

h) om. M.

i) auf Rasur M.

j) potuerint C.

k) am Rand nachgetragen precibus et litteris M.

l) sui C.

m) om. C.

n) ierosolimitanus K.

o) ante correctionem: nuncapatus M.

p) gradum M.

Polycarp 2.8.2

228

2. Anicetus Roman. ecclesie episcopus universis episcopis. Cap. I. a bb

Si archiepiscopus diem obierit et alter ordinandus archiepiscopus electus fuerit, omnes c d

eiusdem provinci. episcopi ad sedem metropolitani conveniant, ut ab omnibus ipse ordinetur.

Oportet autem ut ipse, qui illis omnibus preesse debet, ab omnibus illis eligatur et ordinetur . e e

Reliqui vero comprovinciales episcopi, si necesse fuerit, ceteris consentientibus a tribus iussu

archiepiscopi consecrari possunt episcopis. Sed melius est, si ipse cum omnibus eum, quif

dignus est elegerit , et cuncti pariter sacraverint pontificem. Et licet istud necessitate g g h i j

cogente concessum sit, illud autem, quod de archiepiscopi consecratione preceptum atque k

predictum est, id est ut omnes suffraganei eum ordinent, nullatenus immutari licet, quia ille, l

qui preest, ab omnibus episcopis, quibus preest , debet constitui. Sin aliter presumptum m m

fuerit, viribus non dubium est, quia irrita erit secus acta ordinatio. n

a) Anicitus K; Anicius CRV.

b) om. K.

c) getilgt C.

d) aliter C.

e)-e) om. M.

f) quem C.

g) digne MC.

h) elegerint C.

i) om. C.

j) om. C.

k) om. M.

l) immitari M.

m) om. K.

n) folgt carere CRV.

Polycarp 2.8.3

229

3. Innocentius papa Victrici Rotomagensi episcopo. Cap. I. a a

Extra conscientiam metropolitani episcopi nullus audeat ordinare episcopum. Integrum est

enim iudicium, quod plurimorum sententiis confirmatur. Nec unus episcopus ordinare

presumat episcopum, ne furtivum beneficium prestitum videatur. hoc enim et synodus Nicena

constituit atque diffinivit.

a) om. K.

Polycarp 2.8.4

230

4. Ex Niceno concilio . a

Episcopus, si fieri potest, a totius provinci. episcopis ordinetur. Si hoc difficile est, certe non b

minus a tribus; ita tamen, ut metropoli maxime vel presentia vel auctoritas habeatur, absque c d

quo ordinationem irritam esse voluerunt.

a) om. C.

b) ante correctionem: difficele M.

c) folgt quam CRV.

d) metropolitani C; korr. in metropolitani V.

Polycarp 2.8.5

231

5. Ex Cartaginensi concilio . a

Qui episcopus ordinandus est, ante examinetur, si natura prudens, si docibilis , si moribus b c

temperatus, si vita castus, si sobrius, si semper cavens sui negotii, si humilis, si affabilis, si

misericors, si litteratus, si lege Domini instructus, si in scripturarum sensibus cautus, si in

dogmatibus ecclesiasticis exercitatus, si ante omnia trinitatem et unitatem confirmet.

a) om. CR.

b) Cui K; Si V.

c) docilis CRV.

Polycarp 2.9.1

232

IX. Quomodo episcopus ordinandus est.

1. Ex concilio Cartaginensi. a

Episcopus cum ordinatur, duo episcopi ponant et teneant evangeliorum codicem super caput

et cervicem eius, et uno super eum fundente benedictionem, reliqui omnes episcopi, qui b

adsunt, manibus suis caput eius tangant.

a) om. C.

b) om. CRV.

Polycarp 2.10.1

233

X. Ne ordinatio episcoporum diu differatur.

1. Damasus.

Quoniam quidam metropolitanorum fidem suam secundum priscam consuetudinem sancte

sedis apostolice exponere detractantes, usum palii neque expetunt neque percipiunt, ac per a b

hoc episcoporum consecratio viduatis ecclesiis non sine periculo protelatur, placuit ut,

quisquis metropolitanus ultra tres menses consecrationis sue ad fidem suam exponendam

palliumque suscipiendum ad apostolicam sedem non miserit, commissa sibi careat dignitate,

sitque licentia metropolitanis aliis post secundam et terciam commonicionem viduatis ecclesiis c

cum consilio Romani pontificis ordinando episcopum subvenire. Si vero consecrandi episcopi

neglegentia provenerit, ut ultra tres menses ecclesia viduata consistat, communione privetur,

quousque aut loco cedat aut se consecrandum prebere non differat. Quodsi ultra menses V per

suam neglegentiam retinuerit viduatam ecclesiam, neque ibi neque alibi consecrationis donum

percipiat, immo metropolitani sui iudicio c.dat.

a) sedi RV.

b) petunt K.

c) ante correctionem: commotionem C; commotionem RV.

Polycarp 2.10.2

234

2. Ex concilio Calcedonensi. a

Placuit sancte synodo intra tres menses ordinationes episcoporum celebrari, nisi forte

necessitas inexcusabilis preparet tempus dilationis extendi. Quodsi hoc minime fecerit,

correctioni ecclesiastice subiacebit. Verumtamen ut redditus ecclesie viduat. p.nes

ychonomum eiusdem ecclesie integri reserventur. b c

a) om. C.

b) ante correctionem: yconomum M; et onomum K; ethonomum RV.

c) integre MV.

Polycarp 2.11.1

235

XI. Ut nullus episcopus alio superstite ordinetur.

1. Evaristus urbis Rom. episcopus omnibus episcopis . a

Audivimus quosdam episcopos infamatos et dilaceratos a civitatibus propriis pulsos et alios in b

eis ipsis viventibus constitutos. Ideo hec vobis scribimus, ut sciatis hoc non licere fieri, sed

proprios revocare et integerrime restitui debere. Illos vero, qui adulterina feditate suas

sponsas, id est ecclesias, tenent, eici et adulteros atque infames fieri eosque ab ecclesiasticis

honoribus arceri iubemus. Si autem aliqui adversus restitutos episcopos aliquam querelam

habuerint, his peractis inquirendum erit et auctoritate huius sancte sedis terminandum. c

a) am Rand Cap. VII R.

b) ac M.

c) ante correctionem: perectis (?) M.

Polycarp 2.11.2

236

2. Gelasius episcopus Dardani. episcopis.

Quis non perspiciat christianus, quod catholicis pontificibus propria sede deiectis non nisi

heretici potuerunt introduci? Et infra: Catholici pontifices fuerant undique iam depulsi solique a

remanserunt sotii perfidorum, cum quibus iam nec licebat habere conventum, dicente psalmo: b

'Non sedi in concilio vanitatis, et cum iniqua gerentibus non introibo.' Nec ecclesiastici moris

est cum his, qui pollutam habent communionem permixtamque cum perfidis, permiscere

concilium. Canonum magistris atque custodibus nobis nullum fas est inire certamen cum

omnibus communionis alien.. Quid facimus de tot tantisque civitatibus, ex quibus catholici c d

pontifices sunt repulsi? Si catholici subrogati sunt, cur catholici sunt reiecti? Sed evidenter

apparet, quia cum catholici sunt eiecti , non catholici fuerunt subrogati . Restat ut catholici e f g

sint , heretici quicumque successerint. h

a) ante correctionem: herethici M.

b) liceat K.

c) hominibus RV.

d) facinus M.

e) om. RV.

f) reiecti RV.

g) ante correctionem: ordinati M.

h) sunt M; ante correctionem: sunt, folgt nachgetragen eiecti C.

Polycarp 2.11.3

237

3. Gregorius inter cetera sic ait. Iohanni defensori . In epistola XLV lib. XIII. a a b c b

De superscripti episcopi in exilio demorantis persona hoc statuendum est, ut si nulla contra

eum criminalis causa, que exilio vel depositione digna est, mota sive probata est, is , qui eo d

superstite episcopus pervers. ac contra canones in ecclesia eius ordinari presumpserit , e

sacerdotio privatus ab omni ecclesiastico ministerio repellatur. Qui etiam eidem dilectissimo

Ianuario fratri et coepiscopo nostro tradendus est, ut aut ab ipso in custodia habeatur aut certe

ab eo ad nos per omnia transmittatur. Episcopi enim, qui eum ordinaverunt vel ordinationi eius

consentientes interfuerunt, in VI mensibus dominici corporis et sanguinis communione privati

agere p.nitentiam in monasterio decernantur et suprascriptus Ianuarius loco et ordine suo

modis omnibus reformetur. Si vero de communione privatis mortis contigerit imminere

periculum, benedictio eis viatici non negetur. Si igitur episcopi in preiudicio condempnationis

vel depositionis memorati episcopi se metu iudicis consensisse ac talia fecisse non sua sponte

confessi fuerint, tempus eius adbreviandum est et modus p.nitenti. temperandus. Si vero ille, f

qui locum eius invasit, de hac fortasse luc. migraverit et alter est ordinatus, quia levior culpa

videtur non quasi isti superstiti, sed successisse defuncto, episcopatus illi officium ab eadem

tantummodo ecclesia interdicatur, ut in alia ecclesia, que a sacerdote vacaverit, si electus

fuerit, esse possit episcopus, Amalatitanam tamen ecclesiam numquam alio modo reversurus. g

a) nachgetragen M; om. KR.

b)-b) om. KR; nur In om. CV.

c) XLVI in CV.

d) his MCV.

e) presumpsit RV.

f) eis CRV.

g) ad malatitanam CRV.

Polycarp 2.12.1

238

XII. De episcopo neglegenti adire ecclesiam, ad quam ordinatus est.

1. Ex concilio Antioceno . a b

Si quis episcopus per manus impositionem episcopatum acceperit et sibi commissum

ministerio subire neglexerit nec acquieverit ire ad ecclesiam sibi commissam, hunc oportet c

communione privari, donec susceperit coactus officium aut certe de eo aliquid integra

decreverit eiusdem provinci. synodus sacerdotum.

a) om. C.

b) Niceno C.

c) ministerium KCV.

Polycarp 2.12.2

239

2. Ex concilio Arelatensi . a

Si quis episcopus non susceperit officium sibi commissum, hic communione privetur,

quoadusque consentiat obedienti. se commendans.

a) aurelatensi M.

Polycarp 2.13.1

240

XIII. De episcopo qui non recipitur ab ecclesia, cui ordinatus est . a a

1. Ex concilio Aurelianensi. b

Si quis ordinatus per contentionem populi aut pro aliqua ratione et non pro sua culpa in c

parroechia, que ei fuerat data, receptus non erit, hunc oportet honorem sacerdotii tantummodo

contingere, ita ut de rebus ecclesie, in qua convenit, sibi nichil presumat. Sustineat autem

quicquid de eo sanctum concilium iudicaverit.

a) ordinatur CV.

b) Inskription om. CV.

c) folgt episcopus C.

Polycarp 2.13.2

241

2. Ex concilio Antioceno. a

Si quis episcopus ordinatus ad parroechiam, cui est electus, minime accesserit, non suo vitio,

sed quod eum aut populus vetet aut propter aliam causam, non tamen eius vitio perpetratam,

hic et honoris sit et ministerii particeps, dummodo nichil molestus ecclesie rebus assistat, cui b

ministrare cognoscitur. Quem etiam observare convenit, quicquid synodus perfecta provinci.

iudicando decrevit . c

a) om. C.

b) honorius M.

c) korr. in decreverit C; decreverit R.

Polycarp 2.13.3

242

3. Ex concilio Ancirano. a

Si qui episcopi ordinati sunt nec recepti ab illa parroechia, in qua fuerant denominati,

voluerintque alias occupare parroechias et vim praesulibus earum inferre, seditiones adversus

eos excitando, eos abici placuit. Quodsi voluerint in presbiterii ordine, ubi prius fuerant, ut

presbiteri residere, non abiciantur propria dignitate. Si autem seditiones commoverit ibidem b

constitutis episcopis, presbiterii quoque honor talibus auferatur fiantque dampnatione

notabiles.

a) om. C.

b) commoverint K; commovent CRV.

Polycarp 2.13.4

243

4. Ex concilio Arelatensi. a

Si quis episcopus pergens ad ecclesiam sibi commissam non fuerit receptus, non pro sua

sententia, sed pro malicia populi, ipse quidem maneat episcopus, clerici vero civitatis b

communione priventur, quod erudiendis obedientes populis non fuerint. c

a) om. C.

b) ante correctionem: cùi M.

c) getilgt C.

Polycarp 2.14.1

244

XIV. Ut episcopus hostilitate expulsus ad aliam vacantem transeat ecclesiam. a b b

1. Ex registro Gregorii . In epistola XXVI lib. II. c c c d d

Pastoralis officii cura nos admonet destitutis ecclesiis proprios constituere sacerdotes, qui

gregem dominicum pastorali sollicitudine debeant gubernare. Propterea te Iohannem ab e

hostibus captivat. Lisitan. civitatis episcopum in Squillacina ecclesia cardinalem necesse f

duximus constituere sacerdotem, ut et susceptam semel animarum curam intuitu future

retributionis impleas, et licet a tua hoste imminente depulsus sis, aliam, que pastore vacat,

debeas ecclesiam gubernare, ita tamen ut si civitatem illam ab hostibus liberam effici et

Domino protegente ad priorem statum contigerit revocari, in eam, in qua et prius ordinatus es,

ecclesiam revertaris. Sin autem predicta civitas continua captivitatis calamitate premitur, in

hac, in qua et a nobis incardinatus es, ecclesia debeas permanere.

a) Zahl om. R.

b) transeat vacantem CRV.

c) om., stattdessen nachgetragen Gregorius ex registro Iohanni episcopo Squillacino M;

ferner am Rand Iohanni episcopo Squillacino CV.

d)-d) am Rand (ferner: squillacino) K; om. CRV.

e) domini cum CR.

f) captivitat. MV.

Polycarp 2.15.1

245

XV. De episcopo, qui synodo adesse neglexerit. a

1. Ex concilio Spalensi . Cap. XV. b c d d

Si quis autem episcoporum synodo adesse neglexerit aut c.tum fratrum, antequam concilium

dissolvatur, crediderit deserendum, alienum se a fratrum communione cognoscat nec eum

recipi liceat, nisi in sequenti synodo fuerit absolutus.

a) Zahl om. K.

b) Inskription om. K.

c) psalnensi C; spalnensi RV.

d) om. CRV.

Polycarp 2.16.1

246

XVI. De episcopo, qui per egritudinem synodo adesse non potest. a b b

1. Felix papa. Cap. XI. c c

Quodsi egrotans fuerit episcopus aut aliqua eum gravis necessitas detinuerit, pro se legatum ad

synodum mittat, suscepturus salva fidei veritate, quicquid synodus statuerit.

a) Zahl om. K.

b) adesse sinodo CRV.

c) om. KR.

Polycarp 2.17.1

247

XVII. Ne episcopus suo honore propter egritudinem privetur. a

1. Gregorius papa Anatholio diacono. In epistola XXVIII lib. XI. b c c

Scripsit mihi dilectio tua me reverentissimo fratri meo Iohanni prim. Iustinian. episcopo pro

egritudine capitis, quam patitur, episcopum precipere succedi, ne fortasse, dum episcopi iura d

eadem civitas non habeat, quod absit, ab hoste deperat . Equidem nusquam canones e

precipiunt, ut pro egritudine episcopi episcopus succedat, et omnino iniustum est, ut si

molestia corporis irruit, honore suo privetur egrotus. Sed suggerendum est ut, si quis in

regimine egrotat, dispensator illi talis requiratur, qui possit eius curam omnem agere et locum

illius in regimine ecclesie, ipso non deposito, conservare, ut neque Deus omnipotens

offendatur neque civitas neglecta esse inveniatur.

a) Zahl om. MK.

b) om. CV.

c)-c) om. K.

d) percipere MK.

e) depereat KC; korr. in depereat V.

Polycarp 2.18.1

248

XVIII. Quod non licet episcopo alterum pro se constituere. a b c

1. Ex concilio Antioceno. d

Episcopo non licere pro se alterum successorem sibi constituere, licet ad exitum vite perveniat.

Quodsi tale aliquid factum fuerit, irritum esse huiusmodi constitutum. Servetur autem ius

ecclesiasticum id continens: oportere non aliter fieri nisi cum synodo et iudicio episcoporum,

qui post obitum quiescentis potestatem habent eum, qui dignus extiterit, promovere. e

a) Zahl om. K.

b) liceat CRV.

c) folgt episcopum CRV.

d) Inskription om. MK.

e) exitum C.

Polycarp 2.18.2

249

2. Ex concilio Spalensi . a

Episcopum non liceat ante finem vite alium in loco suo constituere successorem. Si quis autem

hoc usurpare temptaverit, talis constitutio irrita erit. Non ergo aliter fieri oportet nisi cum

consilio et iudicio episcoporum, qui post exitum precessoris potestatem habent dignum b

eligere.

a) psalnensi C; Spalnensi RV.

b) predecessoris C.

Polycarp 2.18.3

250

3. Hylarius papa. Cap. IIII. a a

Plerique sacerdotes in mortis confinio constituti in locum suum feruntur alios designatis

nominibus subrogare, ut scilicet non legitima expectetur electio, sed defuncti gratificatio prob

populi habeatur assensu. Quod quam grave sit, estimate. Ab universis acclamatum est: Hec

presumptio numquam fiat; que Dei sunt, ab homine dari non possunt.

a) om. K.

b) om. KC.

Polycarp 2.19.1

251

XIX. Quod in loco lapsi vel egroti episcopi alter possit episcopus ordinari . a b b c c d

1. Gregorius papa Mariano episcopo Ravennati. In epistola XXXVIIII lib. VII. e f f

Fraternitatis vestre epistola nunciante comperimus Corneliensis ecclesie filios assidua g h

supplicatione in loco lapsi quondam episcopi sui consecrandum sibi a vobis poscere

sacerdotem atque vos, quid de ea re fieri debeat , dubitare et nostrum evidens expectare i i j

mandatum. Postquam igitur quemquam criminaliter cadentem in loco, de quo lapsus est, k k

nulla permittit ratio revocari et ultra tres menses ecclesiam vacare pontifice statuta sacrorum

canonum non permittunt, ne cadente pastore dominicum gregem antiquus , quod absit, hostis l

insidiando dilaniet, fraternitas vestra deprecationi eorum conserite et in loco lapsi debet m

episcopum ordinare.

a) Zahl om. K.

b) om. C.

c) episcopus possit CR; nur possit V.

d) dominari C.

e) Mariniano CV; korr. in Mariniano R.

f)-f) nur M.

g) ecclesia M.

h) ante correctionem: filius M.

i) debeat fieri C.

j) evidems M.

k) cadentem criminaliter CV.

l) antiquitus M.

m) consentire CRV.

Polycarp 2.19.2

252

2. Idem papa clero et plebi Ariminensi. In epistola XLII lib. VIIII. a a

Quia ecclesia vestra diu sacerdotis proprii corporis, qua nostis, impediente molestia pastorali

est regimine destituta, vestris precibus permoti eundem episcopum non destitimus admonere,

ut si ex eadem molestia se melioratum esse sentiret, ad suscepti sacerdotii debuisset

ministerium remeare. Qui semel a nobis sepiusve commonitus eadem arguente molestia nunc b

scriptis nobis supplicatione porrecta noscitur intimasse nullatenus se ad regimen eiusdem

ecclesie vel ad susceptum officium impediente molestia assurgere posse. Qua person. eius

desperatione compulsi necessarium duximus de ordinatione nos vestre ecclesie cogitare.

a)-a) om. K.

b) Q MKV; Quod C.

Polycarp 2.19.3

253

3. Idem papa Anatholio diacono. In epistola XXVIII lib. XI. a a

Nusquam canones precipiunt, ut pro egritudine episcopo succedatur, et omnino iniustum est,

ut si molestia corporis irruerit , honore suo privetur egrotus. Atque ideo hoc per nos fieri b

nullatenus potest, ne peccatum in mea anima ex eius depositione veniat . Sed suggerendum c d

est, ut si is , qui est in regimine, egrotus est, dispensator illi talis requiratur, qui possit eius e f

curam omnem agere et locum illius in regimin. ecclesie, ipso non deposito, ac in custodia

civitatis implere, ut neque Deus omnipotens offendatur neque civitas inveniatur esse neglecta.

Si vero isdem reverentissimus Iohannes fortasse pro molestia sua petierit, ut ab episcopatus g

honore debeat vacare, eo peticionem scripto dante concedendum est. Aliter autem id nos

facere pro omnipotentis Dei timore omnimodo non valemus.

a)-a) om. K.

b) irruit CRV.

c) dispositione K.

d) deveniat C.

e) his MCV.

f) quod R.

g) das folgende om. in M.

Polycarp 2.19.4

254

4. Idem papa Etherio episcopo. In epistola VII lib. XIII. a a

Pervenit ad nos quibusdam referentibus episcopum quendam ita passionem capitis incurrisse,

ut quod mente alienata agere soleat, gemitus et fletus audire sit. Ne ergo languente pastore b c c

grex, quod absit, insidiatoris laniandus dentibus exponatur vel ecclesie ipsius utilitates

depereant, cauta nos necesse est provisione tractare. Et ideo quia vivente episcopo, quem ab

officio suo necessitas infirmitatis, non crimen abducit, alium in loco eius nisi recusante eo nulla

sinit ratio ordinari. Sed si intervalla egritudinis habere est solitus, ipse data petitione non se

ulterius ad hoc ministerium subvertente infirmitate posse fateatur assurgere et alium loco suo

expetat ordinandum. Quo pacto omnium sollemniter electione alter, qui dignus fuerit,

episcopus ordinetur, sic tamen ut quousque eundem episcopum in hoc seculo vita tenuerit,

sumptus ei debiti de eadem ecclesia ministrentur. Enimvero si nullo tempore ad sane mentis

redit officium, persona fidelis ac vitæ probabilis eligenda , que ad regimen ecclesie idonea d e

possit existere atque de animarum utilitate cogitare, inquietos sub discipline vincula f

restringere, ecclesiasticarum rerum curam gerere et maturum atque efficacem se in omnibus g

exibere. que etiam si episcopo, qui nunc egrotat, superstes extiterit, loco eius debeat

consecrari.

a)-a) om. K.

b) que C.

c) alienata mente C.

d) folgt est CRV.

e) folgt est K.

f) folgt Rasur M.

g) ecclesiarum M.

Polycarp 2.20.1

255

XX. De usu et auctoritate pallii. a

1. Gregorius papa Iohanni episcopo Ravennati. In epistola LIIII in lib. III. b c b

Mota nimis vestra fraternitas atque cum timore cordis quasi satisfaciens scripsit nobis pallio te d

non nisi post dimissos de secretario filios ecclesie et missarum tempore atque in letaniis uti

sollempnibus, verbis aliquid te usurpasse contra generalis ecclesie consuetudinem apertissima

veritate professus es . Quomodo enim fieri potest, ut illud cineris atque cilicii tempore per e

plateas inter populorum strepitus agas licite, quod te agere in conventu pauperum et nobilium

et in secretario ecclesie velut illicitum excusasti? Illud tamen, frater karissime, tibi non

putamus ignotum, quod prope de nullo metropolitano in quibuslibet mundi partibus sit

auditum extra missarum tempus usum sibi pallii vendicasse. Et infra: Aut mos omnium f

metropolitanorum et a tua est fraternitate servandus, aut si tuæ æcclesiæ aliquid specialiter

dicis esse concessum, preceptum a prioribus Roman. urbis pontificibus, quod hec Ravennati

ecclesiæ sunt concessa, a vobis oportet ostendi. Quodsi hoc non ostenditur, restat, postquam

talia agere neque consuetudine generali neque privilegio vendicas, ut usurpasse te comprobes

quod fecisti. Et infra: Oportet igitur fraternitatem tuam, si honores suos quibuslibetg

argumentis stabili proposuit mente defendere, aut generalitatis usum et non scripto sequi aut h

ex scripto privilegii se tueri vel, si postremo nichil horum est, aliis metropolitis huius te i

prebere nolumus presumptionis exemplum. Nam et de ipsa consuetudin. tue, quam opponis,

ecclesie, que vobis olim, ut a partibus vestris probaretur, scripsimus, iam satis nos

sollicitudinem gessisse cognoscite, inquirentes filios nostros Petrum diaconum atque j k

Gaudiosum primicerium necnon et Michalium defensorem sedis nostr. vel alios, qui pro

diversis responsis Ravennam a nostris decessoribus sunt transmissi, et hec te in presentia sua

egisse districtissime negaverunt. Apparet igitur secrete non potuisse geri, nisi quod l l

usurpabatur illicite. Unde quod latenter subintroductum est, nulla debet stabilitate persistere . m

Ut enim ea, que superius diximus, breviter colligam, admoneo quatenus, nisi decessorum

meorum munificentia tibi hec per privilegium attributa docueris, uti in plateis pallio ulterius n n

non presumas necnon habere et ad missas incipias, quod audacter et in plateis usurpas. De

secretario autem, quod fraternitas tua resedisse cum pallio et filios ecclesie suscepisse et fecit

et excusavit, nunc interim nichil querimur, quia synodorum sententiam sequentes minores

culpas, que negantur, ulcisci recusamus. Hoc tamen, quia semel et iterum sit factum,

cognoscimus , sed fieri ulterius prohibemus. o

a) XVIIII M; Zahl om. KR.

b)-b) om. K.

c) om. CRV.

d) tumore MKR

e) e(st) RV.

f) folgt enim KRV.

g) am Anfang korr. M.

h) ex CRV.

i) metropolitanis C.

j) sollicitudine M

k) gesisse M.

l) districtissime egisse RV.

m) persolvere M.

n) erst hinter ulterius R; om. V.

o) cognovimus CRV.

Polycarp 2.20.2

256

2. Idem papa Castorio notario . In epistola XXXI. lib. VI. a b b

Tua experientia nullius personam, nullius verba consideret, solum Dei timorem et rectitudinem

ante oculos habere et seniores personas Ravennatis ecclesie archidiaconem, quem non c

suspicor, pro alterius honore periurare et alios antiquiores, qui in sacris ordinibus ante

Iohannis episcopi tempora fuerant, requirat, vel si qui maturiores sunt extra sacros ordines, et

veniant ante corpus sancti Apolenaris et tacto eius sepulchro iurent, que consuetudo ante

Iohannis episcopi tempora fuerit, et quicquid a fidelioribus viris et gravibus iuratum fuerit d

secundum indiculum, qui subter annexus est, hoc volumus in eadem ecclesia conservari.

Personas autem duas vel tres ad satisfaciendum tibi, sed quantas antiquiores et graviores e

inveneris, require.

a) natorio MK.

b)-b) om. K.

c) habe KR.

d) korr. in fidelibus C; fidelibus V.

e) folgt non CRV.

Polycarp 2.20.3

257

3. In eadem epistola Iuramentum . a a

Iuro ego per patrem et filium et spiritum sanctum, inseparabilis divin. potenti. trinitatem et

hoc corpus beati Apollenaris martyris me pro nullius favore person. neque commodo aliquo b

interveniente testari, sed hoc scio et per memetipsum cognovi, quia ante tempora Iohannisc

quondam episcopi Ravennas episcopus presente apocrisario sedis apostolice illis et illis c de

atque illis diebus consuetudinem utendi pallio habuit , et non cognovi, quia hoc latenter vel f

absente apocrisario usurpasset.

a)-a) Inskription om. K; Iuramentum in eadem epistola. CRV.

b) nuùù M.

c) quondam Johannis CV.

d) apocrisiario K.

e) scilicet R.

f) habuerit C.

Polycarp 2.20.4

258

4. Idem papa Siagrio episcopo Augustuduno. In epistola LXXXVI lib. VIIII. a b a

Rationis ordo nos ammonet, ut cum usu pallii aliqua simul privilegia largiri debeamus.

a)-a) om. K.

b) om. CRV.

Polycarp 2.20.5

259

5. Idem papa Maximo episcopo Salonitano. In epistola XCV lib. VIIII. a b a

Pallium ad sacra missarum sollemnia utendum ex more transmisimus. Cuius nos volumus per

omnia genus indicare . Huius enim indumenti honor humilitas atque iusticia est. Tota ergo c

mente fraternitas vestra se exhibere festinet in prosperis humilem et in adversis, si quando

eveniunt, cum iusticia erectam, amicam bonis, perversis contrariam, nullis umquam faciem pro d

veritate loquentem premens, misericordi. operibus iusta virtutem substanti. insistens et e f

tamen insistere etiam contra virtutem cupiens, infirmis compatiens, bene valentibus

congaudens, aliena dampna propria deputans, de alienis gaudiis tamquam de propriis exultans, g

in corrigendis vitiis seviens, in fovendis virtutibus auditorum animos demulcens, in ira h i

iudicium sine ira tenens, in tranquillitate autem severitatis sue censuram non deserens. Hec j

est, frater karissime, pallii accepta auctoritas, quam si sollicite servaveris, quod foris k l

accepisse ostenderis, intus habes.

a)-a) om. K.

b) om. CRV.

c) iudicare K.

d) nullius CRV.

e) iuxta CRV.

f) subire K.

g) om. C.

h) folgt pie C; dasselbe übergeschrieben R.

i) iura C.

j) tue C.

k) accepti CRV.

l) qua M.

Polycarp 2.21.1

260

XXI. Qui primates vocantur et ubi ponendi sunt. a b

1. Anicius papa universis ecclesiis Galli.. Cap. III. c c

Nulli archiepiscopi primates vocentur, nisi illi qui primas tenent civitates, quarum episcopos

apostoli et successores eorum regulariter patriarchas vel primates esse constituerunt, nisi

aliqua gens deinceps ad fidem convertatur, cui necesse sit propter multitudinem episcoporum d

primatem constitui. Reliqui vero qui alias metropolitanas sedes adepti sunt, non primates, sed e

metropolitani nominentur.

a) Zahl om. K.

b) vocentur M.

c) om. K.

d) aliquas K.

e) adempti C.

Polycarp 2.21.2

261

2. Nicenum concilium cap. VI.

Antiqua consuetudo servetur per Egyptum, Libiam et Pentapolim, ita ut Alexandrinus

episcopus horum omnium habeat potestatem, quia et urbis Rom. episcopus paralismus est.

Similiter autem et apud Antiochiam ceterasque provincias suis privilegia serventur ecclesiis.

Polycarp 2.21.3

262

3. Constantinopolitanum concilium cap. II.

Constantinopolitanus episcopus habeat honoris primatum post Romanum episcopum,

propterea quod urbs ipsa Roma sit iunior. a b

a) urb M.

b) rom. K; romana C.

Polycarp 2.21.4

263

4. Leo papa Anatholio episcopo.

Non convellantur provincialium iura primatuum nec privilegiis antiquitus institutis

metropolitani fraudentur antistites. Nichil Alexandrin. sedi eius, quam per sanctum Marchum

evangelistam beati Petri discipulum meruit, pereat dignitatis. Nec Dioscoro impietatis sue

pertinatia corruente splendor tant. ecclesie tenebris obscuretur alienis. Antiocena quoque

ecclesia, in qua primum predicante beato Petro christianum nomen exortum est, in patern.

constitutionis ordine perseveret et in gradu tercio collocata numquam se fiat inferior. Aliuda

enim sunt sedes, aliud presidentes, et magnus unicuique honor est sua integritas . b a

a)-a) das folgende om. M.

b) folgt vel K.

Polycarp 2.22.1

264

XXII. Ubi primates et metropolitani ponendi sint et qui sint . a b c d

1. Clemens . Cap. XXVIII e f f

In illis vero civitatibus, in quibus olim apud ethnicos primi flamines eorum atque primi legis

doctores erant, episcoporum primates poni vel patriarchas oportet, qui reliquorum

episcoporum iudicia et maiora, quotiens necesse foret, negotia fide agitarent et secundum

Domini voluntatem, sicut sancti constituerunt apostoli, ita ut ne quis iniuste periclitaretur,

definirent.

a) Zahl om. K.

b) om. CV.

c) sunt KCV.

d) sunt CV.

e) folgt papa (wie Clemens am Rand K) V.

f) om. KCRV; am Rand XXVIII R.

Polycarp 2.22.2

265

2. Ex registro Gregorii , Gennadio patricio et exarcho. In epistola LXXI lib. I . a a a b c b

Concilium vero catholicorum episcoporum admoveri precipite, ut primatem non ex ordine loci

postpositis vite meritis faciat, quoniam apud Dominum non gradus elegantior, sed vite melioris

actio comprobatur. Ipse vero primas non passim, sicut moris est, per villas, sed in una iuxta

eorum electionem civitate resideat. d d

a) Gregorius M.

b)-b) om. K.

c) davor Ex registro M.

d) electionem eorum CV.

Polycarp 2.22.3

266

3. Ex Niceno concilio. a

Primates illi et non alii sunt, quam qui in Nicena synodo sunt constituti. Reliqui vero qui b

metropoles tenent sedes, archiepiscopi vocantur et non primates, salva in omnibus apostolice

sedis dignitate, que ei ab ipso Domino est concessa et postea a sanctis patribus roborata.

a) Inskription om. R.

b) in. M.

Polycarp 2.23.1

267

XXIII. In quibus locis episcopi et archiepiscopi non ordinandi sint . a b c

1. Leo universis episcopis per Cesariensem Mauritaniam constitutis . d d

Illud sane, quod ad sacerdotalem pertinet dignitatem, inter omnia volumus per canonum

statuta servari, ut non in quibuslibet locis neque quibuscumque castellis, et ubi antea non

fuerint, episcopi consecrentur, cum ubi minores sunt plebes minoresque conventus

presbiterorum cura sufficiat. Episcopalia autem gubernacula non nisi maioribus populis et

frequentioribus civitatibus oporteat presidere, ne quod sanctorum patrum divinitus inspirata e e

decreta vetuerunt , viculis et possessionibus vel obscuris et solitariis municipiis tribuatur et f g h i

sacerdotale fastigium, et honor, cui debent excellentiora committi, ipse sui numerositate

vilescat.

a) Zahl om. K.

b) atque CRV.

c) sunt CV.

d)-d) om. K.

e) neque korr. in namque C; neque RV.

f) folgt nachgetragen ne C.

g) vinculis M.

h) getilgt C.

i) getilgt C.

Polycarp 2.23.2

268

2. Ex concilio Sardicensi.

Licentia vero danda non est ordinandi episcopum aut in vico aliquo aut in modica civitate, cui

sufficit unus presbiter, quia non est necesse ibi fieri episcopum, ne vilescat nomen episcopi et

auctoritas. Non debent illi ex alia provincia invitati facere episcopum, nisi aut in his civitatibus,

qu. episcopos habuerunt, aut si qua talis aut tam populosa est civitas, que mereatur habere

episcopum, si hoc omnibus placet. Synodus respondit: Placet.

Polycarp 2.23.3

269

3. Ex concilio Africano. a

Placuit et illud, ut plebes, que numquam habuerunt proprios episcopos, nisi ex concilio

plenario uniuscuiusque provinci. et primatis atque consensu eius, ad cuius diocesim eadem

ecclesia pertinebat, decretum fuerit, minime accipiant . b

a) Inskription om. K.

b) ac- korr. M.

Polycarp 2.23.4

270

4. Ex concilio Niceno. a

Ne in una civitate duo sint episcopi.

a) Inskription om. K; davor Titel 24 V.

Polycarp 2.24.1

271

XXIV. De mensura metropolitanorum. a

1. Anacletus. Cap. XXVI. b b

Licet singul. metropoles civitates suas provincias habeant et suos metropolitanos habere

debeant episcopos, sicut prius metropolitanos habebant iudices seculares, primates tamen, ut

prefixum est, et tunc et nunc habere debent, ad quos post sedem apostolicam summa negotia c d e

conveniant, ut ibidem, quibus necesse fuerit, revelentur et iuste restituantur et hii, qui iniuste f

opprimuntur, iuste reformentur atque fulciantur, episcoporumque caus. et summorum

negotiorum iudicia, salva apostolice sedis auctoritate, iustissime terminentur. Hec ab antiquis,

hec ab apostolis, hec a sanctis patribus accepimus vobisque, ut postulastis, rimanda et futuris

tenenda temporibus mittimus et reliquis fratribus predicanda ac cunctis fidelibus tradendag

mandamus, ne pastorum imperitia, qui secuntur, deteriores fiant, dicente Domino per

prophetam: Ipsi pastores ignoraverunt intelligentiam.

a) Zahl om. K; Titel schon vor II 23,4 V.

b) om. KR.

c) om. C; gestrichen R.

d) om. C.

e) ad M.

f) korr. in releventur R.

g) ante correctionem: tenenda M.

Polycarp 2.24.2

272

2. Hyginus. Cap. II. a a

Salvo in omnibus Roman. ecclesie privilegio, nullus metropolitanus absque ceterorum omnium

comprovincialium episcoporum instantia audiat aliquorum causas eorum , quia irrite erunt b b

aliter acte quam in conspectu eorum omnium ventilate; et ipse, si fecerit, coerceatur a

fratribus.

a) om. KR.

b)-b) causas audiat aliquorum eorum M; audiat aliquorum eorum causas K.

Polycarp 2.24.3

273

3. Anitius universis ecclesiis per Galli. provincias constitutis in Domino salutem. Cap. IIII. a a

Si quis metropolitanorum inflatus fuerit et sine omnium comprovincialium presentiali consilio

episcoporum aut eorum aut alias causas agere nisi eas tantum, que ad propriam suam b

pertinent parrochiam , aut eos gravare voluerit, ab omnibus districte corrigatur, ne talia c

deinceps presumere audeat. Si vero incorrigibilis eisque inobediens apparuerit, ad hanc

apostolicam sedem, cui omnia episcoporum iudicia terminare precepta sunt, eius contumatia

referatur, ut vindicta de eo fiat et ceteri metum habeant. Si autem propter nimiam

longinquitatem aut temporis incommoditatem vel itineris asperitatem grave ad hanc sedem eius

causam defferre fuerit, tunc ad eius primatem causa deferatur et penes ipsum huius sancte

sedis auctoritate iudicetur. Similiter si aliquis episcoporum proprium metropolitanum

suspectum habuerit , apud primatem dioceseos aut apud hanc apostolicam sedem audiatur. d

a) om. KR.

b) om. hier CRV.

c) folgt agere CRV.

d) habuit C.

Polycarp 2.24.4

274

4. Ex epistola Calysti pape cap. XIII. a b b

Nullus primas vel metropolitanus diocesani episcopi ecclesiam vel parrochianum aut aliquid

eius parroechie presumat excommunicare vel diiudicare vel agere absque eius consilio vel c

iudicio, sed hoc observet, quod ab apostolis ac patribus et predecessoribus nostris est statutum

et a nobis confirmatum. Id est : si quis metropolitanus episcopus, nisi quod ad suam d d

solummodo propriam pertinet parroechiam, sine consilio et voluntate omnium

comprovincialium episcoporum extra aliquid agere temptaverit, gradus sui periculo subiacebit,

et quod egerit, irritum habeatur et vacuum. Sed quicquid de comprovincialium e

coepiscoporum causis eorumque ecclesiarum et clericorum atque secularium necessitatibus f

agere aut disponere necesse fuerit, hoc cum omnium consensu comprovincialium agatur

pontificum, non aliquo dominationis fastu, sed humillima et concordi administratione, sicut g

Dominus ait: Non veni ministrari, sed ministrare, et alibi: Qui maior est vestrum, erit minister

vester, et reliqua. Similiter et ipsi comprovinciales episcopi cum eius consilio, nisi quantum ad

proprias pertinet parroechias, agant iuxta sanctorum constituta patrum, ut uno animo ore h h i

concorditer glorificetur sancta trinitas in secula. Nullus primas , nullus metropolitanus nullus j

que reliquorum episcoporum alterius episcopi adeat civitatem aut possessionem accedat, que k

ad eum non pertinet et alterius episcopi est parroechi., super cuiusdam rei dispositione , nisi l m

vocatur ab eo, cuius iuris esse dignoscitur, ut quiddam ibi disponat vel ordinet aut iudicet, si

sui gradus honore potiri voluerit. Sin aliter presumpserit, damnabitur et non solum ille, sed

cooperantes eique consentientes, quia sicut ordinatio, ita eius et iudicatio et aliarum rerum n

dispositio prohibetur.

a) Inskription om. K.

b) om. KCRV.

c) davor getilgt e M.

d) oder Idem MKCR.

e) korr. M.

f) episcoporum M; om., nachgetragen episcoporum V.

g) dampnationis K.

h) constituta sanctorum C.

i) folgt uno CRV.

j) prima M.

k) folgt ad CRV.

l) altius M.

m) dispensatione K.

n) cooperatores C.

Polycarp 2.24.5

275

5. Lucius.

Similiter auctoritate fulti apostolica precipimus, ut nullus metropolitanus absque ceterorum

comprovincialium episcoporum instantia aliquorum audiat causas, quia irrita erunt et ipse a

causam pro facto dabit.

a) irritæ K.

Polycarp 2.24.6

276

6. Nicenum concilium cap. VII. a

Quoniam mos antiquus obtinuit et vetusta traditio, ut .liæ episcopo honor deferatur, habeat

consequenter honorem, manente tamen civitatis metropolitan. propria dignitate.

a) Inskription om. K; Ex Niceno concilio (statt Nicenum concilium) CV.

Polycarp 2.24.7

277

7. Gregorius papa Brunichild. regin.. In epistola IIII lib. VIII. a b b

Prisca consuetudo obtinuit, ut honor pallii, nisi exigentibus causarum meritis, et fortiter

postulanti dari non debeat.

a) Inskription om. K.

b)-b) om. R; nur In om. CV.

Polycarp 2.24.8

278

8. Honorius papa. a

Quicumque sane metropolitanorum per plateas vel in letaniis uti pallio presumpserit et non

tantum in precipuis festivitatibus et ab apostolica sede indictis temporibus ad missarum b

solummodo sollemnia, careat illo honore. c

a) dieses Kapitel zweimal, das erste Mal ohne Inskription M; Inskription om. K.

1 b) sedem M .

1 c) om. M K.

Polycarp 2.24.9

279

9. Adrianus papa . a a

Nullus metropolitanus absque ceterorum omnium provincialium episcoporum instantia

aliquorum audiat causas eorum , quia irrit. erunt, immo etiam causam in synodo profecto b

dabunt. Nec reliquorum aliquis episcoporum suorum sacerdotum vel clericorum causas audiat

absque presentia clericorum suorum, quia irrita erit sententia episcopi, nisi presentiac

clericorum confirmetur.

a) om. K.

b) om. K.

c) psentia M.

Polycarp 2.24.10

280

10. Ex concilio Calcedonensi. a

Pervenit ad nos quod quidam preter ecclesiastica statuta facientes convolarunt ad potestates b b

et per pragmaticam formam in duo unam provinciam diviserunt, ita ut ex hoc facto duo

metropolitani esse videantur in una provincia. Statuit ergo sancta synodus de reliquo nichil ab c c

episcopis tale temptari. Alioquin qui hoc annisus fuerit, ammissione gradus proprii subiacebit. d

Qu.cumque vero civitates litteris imperialibus metropolitani nominis honore subnixe sunt,

honore tantummodo perfruantur, et qui ecclesiam eius gubernat episcopus, salvis scilicet veris

metropolis privilegiis sue.

a) Inskription om. K.

b) quoddam M.

c) videantur esse K.

d) ante correctionem: ammissioni C; ammissioni R; admissioni V.

Polycarp 2.25.1

281

XXV. Ne quis universalis appelletur. a

1. Pelagius papa Romanus episcopis omnibus. b

Nullus patriarcharum universitatis vocabulo umquam utatur, quia si unus patriarcha universalis

dicitur, patriarcharum nomen ceteris derogatur. Sed absit hoc, absit a fidelibus hoc sibi velle

quempiam arripere, unde honorem fratrum suorum imminuere ex quantulacumque parte

videatur. Quapropter caritas vestra neminem umquam suis in epistolis universalem nominet, ne

sibi debitum subtrahat, cum alteri honorem offert indebitum.

a) Zahl om. K.

b) davor II 25,2 M.

Polycarp 2.25.2

282

2. Ex concilio Africano. a b

Ut prim. sedis episcopus non appelletur princeps sacerdotum aut summus sacerdos autc

aliquid huiusmodi, sed tantum prim. sedis episcopus . c

a) dieses Kapitel vor II 25,1 M.

b) Inskription om., das Kapitel nachgetragen K.

c)-c) om. K.

Polycarp 2.25.3

283

3. Gregorius Eulogio patriarch. Alexandrino. In epistola XXVIIII lib. VIII . a b b

Ecce in prefatione epistole, quam ad me ipsum, qui prohibui, direxistis, superb. appellationis

verbo universalem me papam dicentes imprimere curastis. Quod peto dulcissima mihi sanctitas

vestra ultra non faciat, quia vobis subtrahitur, quod alteri plus quam ratio exigit prebetur. Ego

enim non verbis quero prosperari , sed moribus. Nec honorem esse deputo, in quo fratres c

meos honorem suum perdere cognosco. Meus namque est honor honor universalis ecclesie,

meus honor fratrum meorum solidus vigor. Tunc ego honoratus sum, cum singulis quibusque d

honor debitus non negatur. Si enim universalem me papam vestra sanctitas dicit, negat se hoc

esse, quod me fateatur universum. Sed absit hoc, recedant verba, que universitatem inflant,

caritatem vulnerant.

a) eulegio C.

b)-b) om. K.

c) ante correctionem: properari M.

d) folgt est CV.

Polycarp 2.26.1

284

XXVI. De ordine ordinandorum. a

1. Gaius papa. Cap. VII . b c c

De episcoporum vero et presbiterorum diaconorumque et sequentium clericorum ordinibus

sanctos apostolos et successores eorum ac precipu. Anacletum et postea alios sufficienter

statuisse cognoscimus et iccirco non est necesse vos replicare, nisi quod illi non statuerunt.

Illud tamen nunc statuentes vobis et omnibus observare mandamus, ut ordines ecclesiasticos

sic ascendant in ecclesia , qui ordinari merentur, id est : si quis episcopus esse meretur, sit d e f f

primo hostiarius, deinde lector et postea exorcista, inde sacretur acolitus, deinde vero g

subdiaconus, deinde diaconus et postea presbiter, exinde , si meretur, episcopus ordinetur. Et h

regiones, sicut in hac urbe fecimus , per singulas urbes, que populose fuerint, diaconibus i

dividantur.

a) Zahl om. K.

b) Gregorius MC (ante correctionem: Gorius M).

c) om. KRV.

d) ecclesiam K.

e) ordinare M.

f) oder Idem MKCRV.

g) om. CRV.

h) exin K.

i) facimus K.

Polycarp 2.26.2

285

2. Silvester papa in generali residens synodo dixit. a a

Si quis desiderat in ecclesia militare aut proficere, sit primum hostiarius, deinde lector, et

postea exorcista per tempora, que constituerit episcopus. Deinde acolitus annis V,

subdiaconus annis V, custos martyrum annis V, diaconus annis V, presbiter annis III probatus

ex omni parte, in tantum ut etiam ab his, qui foris sunt, testimonium habeat bonum, unius

videlicet uxoris vir, que tamen a sacerdote sit benedicta, et sic probatus, si fuerit dignus et

vota cleri et populi occurrerint, canonice episcopus ordinetur. Quem postea nec clerus nec

populus perturbare debet, quia episcopi, qui throni Dei vocantur, non sunt lacerandi, sed magis

portandi et venerandi.

a) sinodo residens CV.

Polycarp 2.27.1

286

XXVII. De ordinandorum .tate. a

1. Fabianus papa . b

Si quis XXX etatis sue non impleverit annos, nullo modo presbiter ordinetur, etiam si valde ta

sit dignus, quia et ipse Dominus XXX anno baptizatus est et sic cepit docere. Oportet ergo mo c

eum, qui ordinandus est, usque ad hanc .tatem legitimam consecrari . d e

a) Zahl om. K.

b) om. C.

c) ante correctionem: precepit M; precepit K.

d) folgt nachgetragen non C.

e) korr. in conservari R; consecrare V.

Polycarp 2.27.2

287

2. Ex concilio Agathensi. a

Episcopum vero vel presbiterum ante XXX annos, id est antequam ad viri perfecti .tatem ta b

perveniat , nullus metropolitanus ordinare presumat, ne per .tatem, quod aliquotiens evenit, c

aliquo errore detineantur. d

a) Inskription om. K.

b) per K.

c) perveniant C.

d) terrore K.

Polycarp 2.27.3

288

3. Ex concilio Cartaginensi. a b

Placuit ante XXV annos .tatis nec diaconi ordinentur nec virgines consecrentur, et ut lector c c

populum non salutet, id est non dicat: Dominus vobiscum.

a) Inskription om. K.

b) om. CV.

c) annos XXV CV.

Polycarp 2.27.4

289

4. Ex eodem . a a

In veteri lege ab anno XXV levit. in tabernaculis servire precipiuntur. Cuius auctoritatem in b

canonibus sancti patres secuti sunt. Nos et divin. legis et conciliorum precepti immemores

infantes et pueros levitas facimus ante legitimam .tatem, ante experientiam vite. Ideoque ne

ulterius fiat a nobis, et divin. legis et canonum ammonemur sententiis. Sed XXV annorum

.tatis levitæ consecrentur et XXX annorum presbiteri ordinentur, ita ut secundum apostolicum

preceptum probentur primum et sic ministrent nullum crimen habentes. c

a) om. KV.

b) tabernaculo K.

c) prebentur M.

Polycarp 2.27.5

290

5. Ex Ancirano concilio. a b

Presbiter ante trigesimum .tatis sue annum nullatenus ordinetur, licet valde sit dignus. Sed hoc

tempus observet. Nam Dominus tricesimo .tatis sue anno baptizatus est et cepit predicare . c d

a) Inskription om. MK; davor Titel 28 K.

b) sirano C; ansirano V.

c) folgt noster CRV.

d) docere CRV.

Polycarp 2.28.1

291

XXVIII. De tempore ordinationis. a

1. Zephirinus Roman. urbis archiepiscopus omnibus episcopis. Cap. XIIII. b b

Ordinationes presbiterorum, levitarum tempore congruo et multis coram astantibus sollemniter

agite et probabiles ac doctores viros ad hoc opus provehite, ut de eorum societate et

adiumento plurimum gaudeatis.

a) Zahl om., der Titel schon vor II 27,4 K.

b) om. KR.

Polycarp 2.28.2

292

2. Leo episcopus Dioscoro Alexandrino episcopo. Cap. I. a a

Quod a patribus nostris propensiori cura novimus esse servatum, a vobis quoque volumus

custodiri, ut non passim diebus omnibus sacerdotalis vel levitica ordinatio celebretur. Sed b b

post diem sabbati eiusque noctis, que in prima sabbati lucescit, exordia, consecrandi eligantur.

In quibus his, qui consecrandi sunt, ieiuniis a ieiunantibus sacra benedictio conferatur. Quod c d

eiusdem observantie erit, si mane ipso dominico die continuato sabati ieiunio celebretur, a e f

quo tempore precedentis noctis initia non recedunt, quod ad diem resurrectionis, sicut in

pascha Domini declaratur, pertinere non dubium est.

a) om. KR.

b) omnibus diebus CV.

c) ieiunis C; ieiunis korr. in ieiuni R.

d) sac M.

e) om. M.

f) continuatio C; continuo V.

Polycarp 2.28.3

293

3. Gelasius omnibus episcopis. Cap. X. a a

Ordinationes presbiterorum et diaconorum nisi certis temporibus et diebus exerceri nemo b

episcoporum audeat. Itaque primi mensis, quarti, septimi et decimi ieiunii, sed etiam

quadragesimalis initii ac mediana XL die sabbati ieiunii circa vesperas ipsas ordinationes me c

noverint celebrandas.

a) om. KRV.

b) aut M.

c) ieiuni C.

Polycarp 2.28.4

294

4. Gelasius Petro episcopo Pontentino . a b

Dilectionis tue scripta suscepimus, in quibus significas Latinum diaconem ecclesie Grumentin.

ad episcopatum Marcellianensis ecclesie sive Consilinatium ab omnibus fuisse electum. Quod

ante iam hoc tempus pretulistis . Et iussimus, ut veniret, credentes eos de persona eius ab c d e

episcopo suo dimissoriam impetrasse. Unde vel nunc, sicut dicis eum concorditer ab universis f

electum, et nichil ei sacri canones contradicunt et ab episcopo eius dimissoriam acceperit , g

facite eum velociter ad urbem Romam occurere, ut si Deus iusserit, in sabbato magno post

horam baptismi ordinentur quia si ante memoratum diem non occurrerint , coguntur usque ad h i j

quarti mensis ieiunia sustinere.

a) Gregorius C.

b) potentino CV.

c) davor getilgt a M; aim V.

d) retulisti C; retulistis RV.

e) eum C.

f) si ut CR.

g) accepit M.

h) ordinetur CRV.

i) occurrerit C; korr. in occurrerit R.

j) cogetur C; korr. in cogetur R.

Polycarp 2.28.5

295

5. Eiusdem ad Tullinum .piscopum Grumentinum . a a

Litteras caritatis tue suscepimus, quibus significas Latinum diaconum tuum ad episcopatum

ecclesie Marcellianensis a clero et omnibus, qui illic conveniunt, postulari. Hoc itaque dicimus,

ut si eum omnes eligunt et vis eum ecclesie gratum esse, nobis cognosce , ut si possunt ante b c d

diem sanctum occurrere, vel sabbato ipso noctis magn. post baptismum cum Dei gratia valeat

ordinari. Alioquin necesse est usque ad ieiunia quarti mensis sustinere.

a)-a) om. K; schon vor Eiusdem CR.

b) vides C; korr. in vides R.

c) innotesce CV; iquotesce R.

d) possit CR; possis V.

Polycarp 2.29.1

296

XXIX. De vocatione ordinandorum. a

1. Ex concilio Mannathensi . b b

Episcopus quando ordinationes facere disponit, omnes, qui ad sacrum ministerium accedere

volunt, feria IIII ante ipsam ordinationem evocandi sunt ad civitatem una cum ta

archipresbiteris, qui eos representare debent. Et tunc episcopus e latere suo dirigere debet c d

sacerdotes et alios prudentes viros gnaros legis divin. et exercitatos in ecclesiasticis e

sanctionibus, qui ordinandorum vitam, genus, patriam, .tatem, institutionem, locum, ubi

educati sunt, si sint bene litterati, si in lege Domini instructi, diligenter investigent. Ante

omnia, si fidem catholicam firmiter teneant et verbis simplicibus asserere queant. Ipsi autem, f

quibus hoc committitur, cavere debent, ne aut favoris gratia aut cuiuscumque muneris

cupiditate illecti a vero devient, ut indignos et minus idoneos ad sacros gradus suscipiendos

episcopi manibus applicent. Quod si fecerint, et ille, qui indigne accesserit, ab altari

removebitur et illi, qui donum sancti spiritus vendere conati sunt, coram Deo iam condemnati

ecclesiastica dignitate carebunt. Igitur per tres continuos dies diligenter examinentur et sic g

sabbato, qui probati inventi sunt, episcopo represententur.

a) Zahl om. K.

b) mannathensi concilio K; concilio nampnetensi CV.

c) representari M.

d) om. K.

e) folgt qui M.

f) simplicioribus K.

g) getilgt terminos M.

Polycarp 2.30.1

297

XXX. Ubi ordinandi sint . a b

1. Ex concilio Meldensi. c

Si qui ordinari petuntur, nullatenus ordinentur, nisi in loco certo et religioso vel etiam in d d

civitate saltem uno anno immorentur, ut de vita et conversatione atque doctrina illorum

certitudo possit agnosci.

a) dieser Titel om., stattdessen hier Titel 31 K.

b) sunt CV.

c) Inskription om. K.

d) certo loco C.

Polycarp 2.31.1

298

XXXI. Quibus ordines sint tribuendi quibusve negandi. a

1. Clemens.

Si quis post baptisma secundis fuerit nuptiis copulatus aut concubinam habuerit, non potest

esse episcopus, non presbiter aut diaconus aut prorsus ex numero eorum, qui in ministerio

sacro deserviunt.

a) dieser Titel (ohne Zahl) schon vor II 30,1 K.

Polycarp 2.31.2

299

2. Eiusdem . a

Si quis viduam et eiectam acceperit aut meretricem aut ancillam vel aliqua de his, que publicis b

expectaculis mancipantur, non potest esse episcopus, non presbiter aut diaconus aut ex

numero eorum, qui ministerio sacro deserviunt. c

a) om. KR.

b) aliquam CRV.

c) folgt in K.

Polycarp 2.31.3

300

3. Felix Romanus episcopus omnibus episcopis . a

Qui in qualibet .tate alibi quam in ecclesia catholica aut baptizati aut rebaptizati sunt , b

ecclesiasticam ad militiam prorsus non permittantur accedere. Quibus satis debet esse, quod in c

catholicorum numero sunt recepti. Quod de suo ordine et communione videbitur ferre d

iudicium, quisquis hoc violaverit institutum vel qui non removerit eum, quem ex eius c.tu ad

ministerium clericale obrepsisse cognoverit. e

a) ferner Rubrik Eiusdem CV.

b) folgt getilgt in M; folgt ad (nachgetragen C) V.

c) getilgt C; om. V.

d) Quia CRV.

e) oprepisse M; obrepisse KR.

Polycarp 2.31.4

301

4. Silvester papa in generali residens synodo dixit:

Nullus aliqua ratione transmarinum hominem p.nes nos in clericatus gradus suscipiat, nisi V

episcoporum designatus sit cyrographis.

Polycarp 2.31.5

302

5. Siricius episcopus Eumerio Terraconensi episcopo. Cap. XI. a b b

Quisquis clericus aut viduam aut certe secundam duxerit uxorem, omni ecclesiastice dignitatis

privilegio mox denudetur, laica sibi tantum communione concessa, quam ita demum poterit

possidere, si nichil postea, propter quod hanc perdat, admittat . c d

a) Eumerito CRV.

b) om. KRV; Cap. I C.

c) sed M.

d) amittat CV; ante correctionem: amittat R.

Polycarp 2.31.6

303

6. Idem cap. XIIII. a b

Illud quoque nos par fuit providere, ut sicut p.nitentiam agere cuiquam non conceditur c

clericorum, ita et post p.nitudinem ac reconciliationem nulli umquam laico liceat honorem d d

clericatus adipisci, quia quamvis sint omnium peccatorum contagine mundati, nulla tamen e f

debent gerendorum sacramentorum instrumenta suscipere, qui dudum fuerint vasa vitiorum. g

a) Inskription om. KV; Idem om. C; nur Idem R.

b) ante correctionem: XXIIII M.

c) om. C.

d) om. K.

e) contagione CRV.

f) nullam M.

g) fuerit M; fuer V.

Polycarp 2.31.7

304

7. Anastasius urbis Rom. episcopus omnibus episcopis.

Transmarinos homines in clericatus honore nemo suscipiat, nisi V aut eo amplius episcoporum

cyrographis fuerint designati, quia multa per subreptionem solent evenire.

Polycarp 2.31.8

305

8. Innocentius episcopus Victricio Rotomagensi episcopo. Cap. II. a bb

Si quis post remissionem peccatorum cingulum milici. secularis habuerit, ad clericatum

omnino admitti non debet.

a) das ganze Kap. am Rand C.

b) om. KCRV.

Polycarp 2.31.9

306

9. Innocentius Felici Numeriano episcopo. Cap. I. a b b

Qui partem cuiuslibet digiti sibi ipse volens abscidit, hunc ad clerum canones non admittunt . c d

Cui vero casu aliquo contingit, dum aut operi rustico curam impendit aut aliquid faciens se non

sponte percussit, hunc canones precipiunt et clericum fieri, et si in clero repertus fuerit, non

abici. In illo enim voluntas est iudicata, que sibi ausa fuit ferrum inicere, in istis casus veniam e

meruit.

a) nãano M.

b) om. KCRV.

c) ipsi M.

d) admittant M.

e) ill(is) CRV.

Polycarp 2.31.10

307

10. Idem. Cap. III. a a a

Ventum est ad terciam questionem, que pro sui difficultate longiorem exigit disputationem , b b

cum nos dicamus ab hereticis ordinatos vulneratum per illam manus inpositionem habere

caput. Ubi vulnus infixum est, medicina est adhibenda, qua possit recipere sanitatem . que c

sanitas post vulnus secuta sine cicatrice esse non poterit, atque ubi p.nitenti. remedium

necessarium est, illic ordinationis honorem locum habere non posse. Nam si , ut legitur, quod d d

tetigerit immundus, immundum erit, quomodo ei tribuetur, quod mundicia ac puritas consuevit

accipere? Sed econtra asseritur eum, qui honorem ammisit, honorem dare non posse nec illum

aliquid accepisse, quia nichil in dante erat, quod ille posset accipere. Acquiescimus, et verum e

est certe, quia quod non habuit, dare non potuit. Dampnationem utique quam habuit, per

pravam manus impositionem dedit. Et qui particeps factus est dampnato, quomodo debeat

honorem accipere, invenire non possum. Sed dicitur vera de iusta legitimi sacerdotis f g

benedictio auferri omne vitium, quod a vitioso fuerat iniectum. h i

a) Inskription om. K; Cap. III. om. R; Idem om. V.

b)-b) om. MK.

c) sanitate M.

d) sicut CRV.

e) possit M.

f) korr. in veræ R.

g) ac C.

h) korr. in benedictione R.

i) auferre C.

Polycarp 2.31.11

308

11. Idem Victricio episcopo. Cap. VI. a

In qui secundam duxerit uxorem, clericus nullo modo fiat, quia scriptum est: 'Unius uxoris b b c

virum', et iterum: 'Sacerdotes mei semel nubant.'

a) Inskription om. K.

b) His qui MCV; Si quis R.

c) uni M.

Polycarp 2.31.12

309

12. Idem Felici Numeriano episcopo. Cap. II. a b b c c

De digamis autem nec consuli debuit, quod manifesta lectio sit apostoli unius uxoris virum ad

sacerdotium sive ad clericatum admitti debere, et hanc ipsam tamen, si virginem accepit. Nam

ea, que habuerit antea virum, licet defunctus sit, tamen si clerico postea fuerit copulata, d d d

clericus, qui eam acceperit, esse non poterit, quia in lege cautum est non viduam, non abiectam

habere posse coniugem sacerdotem . e f

a) Inskription om. K.

b) muneria û feli R; Numeriano Felici V.

c) om. KRV.

d) postea fuerit clero M.

e) coniuge M; in coniugem C.

f) sacerdotalem K.

Polycarp 2.31.13

310

13. Innocentius Agapito, Macedonio et Marino episcopis Apulis. a

Multa in provincia contra canones ecclesiasticos decretaque maiorum usurpari a plurimis et b c

relationes diversorum et suggessiones fidelissime retulerunt. que quidem possent facile

resecari, si episcopi in his non invenirentur auctores, qui dum aut amicis aut obsequentibus

gratiam prestare nituntur, religionem violant ordinesque corrumpunt. Ac sic evenit, ut indigni

quique honores suscipiant ecclesiasticos et admittantur ad clerum, qui nec inter laicos quidem d

dignum locum habere merentur, sicuti in hunc dato nobis libello monstratum est. Modestum e f g

quendam multis criminibus involutum, propter que etiam p.nitentiam egisse dicitur, non solum

clericum effectum, verum etiam ad episcopatus apicem tendere, cum canones apud Niceam

constituti p.nitentes ab infimis officiis clericorum excludant. Et ideo, fratres karissimi, h i

perspecto tenore libelli eum iubente presentari ac, si vere constiterit talem, qualem libellus j k

affirmat, non solum ab ambitione , sed etiam a clericatus removeatur officio. l

a) mariano CRV.

b) folgt nachgetragen vestra C.

c) decreta M.

d) q(uo)q(ue) R; queque V.

e) korr. in hoc C.

f) datum K.

g) libellum K.

h) folgt etiam CRV.

i) infirmis MK.

j) prospecto CV.

k) iubete CRV.

l) ammonitione K.

Polycarp 2.31.14

311

14. celestinus episcopus omnibus episcopis. Cap. VI. a a

Abstineatur ab illicitis ordinationibus. Nullus ex laicis, nullus bigamus, nullus qui sit aut fuerit

vidu. maritus ordinetur, sed irreprehensibilis et qualem elegerit populus fiat. 'Virginem accipiat

sacerdos uxorem.' Subsequitur et supplet apostolus 'unius uxoris virum' debere consecrari. Ad

hanc ergo formulam eligantur sacerdotes, et si que fact. sunt ordinationes illicit. removeantur,

quoniam stare non possunt.

a) om. KR.

Polycarp 2.31.15

312

15. Leo episcopus omnibus episcopis.

Quicumque viduarum mariti vel habentes numerosa coniugia ad sacerdotium promoti fuerint,

ab omnibus ecclesiasticis officiis et a sacerdotali nomine apostolice sedis auctoritate debemus a

arcere . c

a) nachgetragen C.

b) arceri MRV.

Polycarp 2.31.16

313

16. Idem . Cap. I. a b b

Admittuntur passim ad ordinem sacrum, quibus nulla natalium, nulla morum dignitas

suffragatur, et qui a dominis suis libertate consequi minime potuerunt, ad fastigium sacerdotii, c

tamquam servilis vilitas hunc honorem iure capiat, provehuntur, et probare Deo posse creditur,

qui domino suo necdum probare se potuit. Nullus itaque episcoporum servum alterius ad d

clericatus officium promovere presumat, nisi forte eorum peticio aut voluntas accesserit, qui

aliquid sibi vendicant potestatis . Debet enim esse immunis ab aliis, qui divin. militi. fuerit e df g

aggregandus , ut a castris dominicis, quibus nomen eius ascribitur, nullis necessitatum vinculis h

abstrahatur.

a) Inskription om. K.

b) om. R.

c) libertatem CRV.

d)-d) Nullus - potestatis erst am Schluß des Kapitels CRV.

e) folgt in eis CRV.

f) potespotestatis M.

g) fuit C.

h) aggradandus M; aggravandus K.

Polycarp 2.31.17

314

17. Hylarus episcopus ecclesie catholic. urbis Rom. sinodo presidens dixit. Cap. II. a bb

Cavendum est in primis, ne ad sacratos gradus quisquam, qui uxorem virginem non duxit,

aspiret. Repellendi sunt etiam, quique in secunde uxoris nuptias contra apostolica precepta c

convenerint.

a) Hylarius KV.

b) om. KR.

c) quicumque C; korr. in qui R.

Polycarp 2.31.18

315

18. Idem . Cap. IIII. a b b

In quibus etiam prospiciendum est, ne duo simul sint in una ecclesia sacerdotes nec litterarum

ignarus aut carens aliqua parte membrorum vel etiam ex penitentibus aliquis ad sacrum

ministerium prorsus sinatur accedere. Nec tantum putetis petitiones valere populorum, ut cum

his parere cupitis, voluntatem Dei nostri, que nos peccare prohibet, deseratis, Cuius indignatio

ex hoc gravius commovetur, quia benignitas eius, dum fiunt illicita per eos, qui sunt c

interpretes placationis, offenditur. Ut autem omnia secundum hec, que scripsimus, corrigantur,

presentes litteras Traiano subdiacono nostro veniente direximus. Deus vos incolomes

custodiat, fratres karissimi.

a) Inskription om. K.

b) om. R.

c) sinit CRV.

Polycarp 2.31.19

316

19. Gelasius urbis Rom. episcopus omnibus episcopis. Cap. II. a a

Non confidat quisquam pontificum fas esse digamos aut coniugia sortientes ab aliis derelicta

sive quoslibet post p.nitentiam vel sine litteris vel corpore vitiatos vel conditionarios aut curi. b

publicarumque rerum nexibus implicitos aut passim nulla temporis congruentis expectatione

discussos divinis servituros applicare ministeriis.

a) om. KR.

b) per M.

Polycarp 2.31.20

317

20. Idem . Cap. I. a b b

In primis eius vita, qui ordinandus est, preteritis acta temporibus inquiratur, si gravi facinore

non probatur infectus, si secundam non habuit fortassis uxorem nec a marito relictam sortitus

ostenditur, si p.nitentiam publicam fortassis non gessit nec ulla parte corporis vitiatus apparet,

si servilis aut originari. non est conditionis obnoxius, si curi. iam probatur nexibus absolutus, c

si assecutus est litteras, sine quibus vix fortassis hostiarii possit implere officium, ut si his

omnibus, que sunt predicta, fulcitur, clericus effici potest.

a) Inskription om. K.

b) om. R.

c) servi (ve)l korr. in servi R.

Polycarp 2.31.21

318

21. Gelasius Bono episcopo Savinati . a

In parroechia tua basilica sancti Laurentii, que in possessione filii et consiliarii nostri viri

magnifici Theodori fundata est, officium presbiterii deesse cognovimus. Et quia prefatus filius

noster nobis retulit invenisse Rufinum quendam monachum olim sibi vita et moribus b c

comprobatum, et hunc postulat ibi presbiterum consecrari, quod ad subitum fieri nos prerogata

observantia non acquievimus, ideoque dilectio tua his acceptis sabbato veniente faciat eum

subdiaconum, et si Deus voluerit et vixerimus, mediana ebdomada presbiterum facit , d e

quatenus supervenienti festivitate paschali sacra misteria in memorata basilica a persona

competenti valeant adimpleri.

a) Savino CR.

b) om. M.

c) folgt se CRV.

d) folgt eum C.

e) faciemus K; Endung getilgt C; fac RV.

Polycarp 2.31.22

319

22. Idem . Cap. XXI. a b b

Secundas nuptias, sicut secularibus inire conceditur, ita post eas nullum ad clericale sinitur

venire collegium. Alia est enim humanæ fragilitatis generaliter concessa licentia et alia debet

esse vita divinarum rerum servitio dedicata.

a) Inskription om. K.

b) om. R.

Polycarp 2.31.23

320

23. Idem . Cap. XV. a b b

Inlitteratos quoque aut aliqua parte corporis imminutos nullus presumat ad clerum provehere,

quia nec litteris carens sacris esse potest aptus officiis, et vitiosum nichil Deo prorsus offerri

legalia precepta sancxerunt. Similiter qui se ipsos abscidunt.

a) Inskription om. K.

b) om. R.

Polycarp 2.31.24

321

24. Hormisda papa. a

Si quis baptizat aut aliquod divinum officium exercuerit per temeritatem non ordinatus,

abiciatur ab ecclesia et numquam ordinetur.

a) Inskription om. K.

Polycarp 2.31.25

322

25. Pelagius.

Si evangelica ammonitio iracundiam ne usque ad verbum furentem prosilire permittit, ne si

racha fratri suo quis dixerit, reus sit gehenn. ignis , quali putamus p.na plectendus est, qui a b

non solum pugno impi. percussit in levitici hominem officii ministerio servientem, sed quasi

non sufficeret ad cedem manus, ita instigante se diabolo raptus ad iracundiam est, ut fuste non

solum percuteret, sed erueret oculum fratris. Et quamvis huiusmodi excessus graviori esset c

p.na plectendus, bene tamen fraternitas tua fecit ab officio eum presbiterii removere. Hoc

tamen sollicitudinis tue sit, ut locum etiam p.nitenti. constituas et in aliquo eum monasterio

retrudas, laica tantummodo communione concessa. In loco illius alium te necesse est ordinare

presbiterum. Nam illi, cui erutus oculus est, non possunt contra canones iura concedi

sacerdotii. Neque enim aliquid ei prodest, quod oculum invitus amisit, cum nec volens d

quisque oculum amisisse credendus sit nec sacratissimi canones aliquem casum in amissione e

oculi, qui ad sacerdotium adipiscendum non impediret, suis excepisse regulis invenimus. Sed

hoc tantummodo adhibitionem suffecisse videmus patribus, ut qui careret oculo, sacerdotii f g h

officium adhipisci non possit. Sed nec illi ullatenus quasi in compensationem iniuri. sacratus

ordo concedi poterit, qui ad tantam sacerdotem proprium potuit iracundiam provocare, ut et i

ille officium, in quo erat, amitteret et iste provectus sui perderet facultatem. j

a) om. RV.

b) igni MK.

c) eruere MK.

d) folgt korr. oculus M.

e) korr. in sacratissimos R.

f) hanc K.

g) ad prohibitionem CRV.

h) caret C.

i) sacerdotum MV; ante correctionem: sacerdotum R.

j) perdere K.

Polycarp 2.31.26

323

26. Pelagius.

Ex antiquis regulis et novella synodali explanatione comprehensum est, personas obnoxias

celesti militi. cingulo non precingi. Sed nescio ignorantia an voluntate rapiamini, ut ex hac a

culpa nullus p.ne episcoporum videatur extorris . Ita enim nos frequens et plurimorum querela b

circumstrepit, ut ex hac parte nichil putetur penitus constitutum. Actoris siquidem illustris viri c

filii nostri Amandiani graviter conqu.runtur homines et iuri suo debitos alios adhuc clericos,

alios iam diaconos ordinatos, cum non solum post modernum quod tantorum collectione

pontificum sub omnium saluberrim. provisionis assensu constat esse perfectum, huiusmodi d

personas suscipere non debere, verum etiam si quid forte in divin. militi. cultum ante fuerint e

ignorantia faciente suscepti, eliminare prorsus ex utroque religioso privilegio ad dominorum

suorum possessiones iusta debueris ammonitione compellere. Et ideo, fratres karissimi, eos,

quos supradicti viri actores in clericatus officio monstraverint attineri, discussos et obnoxios f

approbatos custodito legum tramite sine intermissione restitue , ita ut, si quis iam ex his g

presbiter repperitur, in eodem gradu peculii sola amissione permaneat, diaconus vero ut

vicarium prestet aut, si non habuerit, ipse reddatur. Residua officia sciant neminem posse ab

obnoxietate, si convincitur, vendicari , quatenus hoc ordine custodito nec dominorum iura nec h

privilegia ulla ratione turbentur.

a) korr. in celestis K.

b) extortus K.

c) Actores CRV.

d) pervisionis MKV; ante correctionem: per visionis (?) R.

e) korr. in qui C.

f) auctores M.

g) restituite KC; korr. in restituite R; ante correctionem: restitute V.

h) vendicare C.

Polycarp 2.31.27

324

27. Idem

Frequens quidem et assidua nos querela circumstrepit de his pontificibus, qui nec antiquas

regulas nec decreta nostra noviter directa cogitantes obnoxias possessoribus illigatasque a

personas venientes ad clericale cingulum non refutant. Nuper etenim actores illustris femin. b

Placidi. petitorum oblatione conqu.sti sunt Sabinum Marcellianensis sive Cusillinatis urbis

antistitem Antiochum servum iuris patron. sue absentis domine occasione captata ad

presbiterii honorem usque perductum, eius fratrem Leontium clericalis officii privilegio c d

decorasse. Et ideo, fratres karissimi, inter supradictos actores et eos, qui conditionis extreme e

repetuntur obiectum, cognitionem vobis nostra auctoritate deputamus, ut omni virtute f g h

discussa, si re vera obiectam sibi maculam iustici. refragationis non potuerit ratione diluere,

Leontium clericum, quem gradus prefinitus legibus non defendit, ad sequendam cognitionis

su. necessitatem modis omnibus redhibete. Antiochum vero, qui per sacerdotium iam non i

potest retolli, si in suam ecclesiam in hoc, in quo est, honore desiderat collocare, non velut

redditum sibi, sed habeat pro misteriorum celebratione susceptum. j

a) noverunt K.

b) auctores M.

c) eiusque CRV.

d) om. K; leonem V.

e) auctores MV.

f) obiectu C; korr. in obiectam R; obietum V.

g) vestra M.

h) veritate CRV.

i) quia CRV.

j) ministeriorum CR.

Polycarp 2.31.28

325

28. Eiusdem.

Consuluit dilectio tua de suorum promotione clericorum, perhibens quod diaconi ad a

presbiterii gradum, quo ecclesiam tuam memoras indigere, venire detrectent. Quapropter quia

invitos fieri ecclesiastica moderatione gravitateque didicimus, ut ex nobilibus sint volentes, b

ordinatio potest illa perficere , qua scilicet, si quos habes vel in acolitis vel in subdiaconibus c

maturioris .tatis, et quorum sit vita probabilis, hos in presbiterum studeas promovere, ut qui d

proficere noluerunt , reddantur suis inferioribus post minores. Ipsaque commoda presbiterum e f

propensius quam diacones consequantur, ut hac saltem ratione constricti et honorem, quem

refugerant , appetere nitantur et questum. g

a) Consulit RV.

b) nolentibus CRV.

c) proficere C.

d) presbiterium CRV.

e) noluerint K; ante correctionem: noluerint C.

f) presbiterorum K; presbiteri CR; presbiterii V.

g) refuterant M.

Polycarp 2.31.29

326

29. Gregorius urbis Rom. presul Squillacino episcopo. In epistola XXVI in lib. II. a b a

Precipimus ne umquam illicitas ordinationes facias nec bigamum, aut qui virginem non est

sortitus uxorem, aut ignorantem litteras vel in qualibet corporis parte vitiatum vel penitentem c

vel curi. aut cuilibet conditioni obnoxium ad sacros ordines permittas accedere, sed si quos

huiusmodi repereris, non audeas promovere.

a)-a) om. K.

b) om. CRV.

c) aut K.

Polycarp 2.31.30

327

30. Gregorius Roman. ecclesie presul Squillacino episcopo. In eadem epistola eiusdem libri . a a

Afros passim et incognitos peregrinos ad ecclesiasticos ordines tendentes nulla ratione

suscipias, quia Afrorum quidem aliqui sunt Manichei, aliqui rebaptizati, peregrini vero plurimi b

etiam in minoribus ordinibus constituti fortiores de se pretendisse honores sepe probati sunt.

a)-a) om. K.

b) alii M.

Polycarp 2.31.31

328

31. Eugenius papa . a a

Episcopum enim consecrari non convenit, nisi a clericis et a populo fuerit postulatus. Unde

Celestinus papa dicit: Nullus episcopus detur invitis; plebis enim, clericorum et ordinis

consensus et desiderium constat esse requirendum. Et Leo sanctissimus papa ait: Nulla ratio

sinit, ut inter episcopos habeantur, qui nec a clericis sunt electi nec a plebibus expetiti. Quodsi

in eadem ecclesia dignus non invenitur, tunc alter de altera eligatur ecclesia. Tamen quamvis

necessitas eveniat, invidiose nullo modo conservetur invitus.

a) om. K.

Polycarp 2.31.32

329

32. Augustinus.

ecclesie dispensatorem non licere ordinari nisi unius uxoris virum acutius intellexerunt, qui a

nec eum, qui cathecuminus vel paganus habuit alteram, ordinandum esse consuerunt. De

sacramento agitur, non de peccato. Nam in baptismo peccata omnia dimittuntur. Sed qui dixit:

Si acceperis uxorem, non peccasti, et si nupserit virgo, non peccavit , et quod vult, faciat , non b c

peccat, si nubat, satis declaravit nuptias nullum esse peccatum. Propter sacramenti autem c

sanctitate , sicut femina, etiam si cathecumina fuerit vitiata, non potest post baptismum inter d e

Dei virgines consecrari, ita non absurde visum est eum, qui excessit uxorum numerum f

singularem, non peccatum aliquod commisisse, sed normam quandam sacramenti amisisse, non

ad vite bon. meritum, sed ad ordinationis ecclesiastice signaculum necessariam. Ac per hoc,

sicut plures antiquorum patrum uxores significaverunt futuras nostras ex omnibus ecclesias uni

viro subditas Christo, ita noster antistes unius uxoris vir significat ex omnibus gentibus

unitatem uni viro subditam Christo.

a) licet C.

b) ante correctionem: peccabit M.

c)-c) faciat - Propter om. MK.

d) sanctitatem CR.

e) in RV.

f) virginem RV.

Polycarp 2.31.33

330

33. Idem . a

Maritum duarum post baptismum matronarum clericum non ordinandum neque eum, qui unam

quidem habet concubinam, non matronam habuit, nec illum, qui viduam et repudiatam vel

meretricem in matrimonium assumpsit, nec illum, qui semetipsum abscidens quodlibet b

corporis sui membrum indignatione aliqua vel iusto iniustoque tenore superatus truncaverat,

neque illum, qui usuras accepisse convincitur aut qui in scena lusisse cognoscitur , neque c d

eum, qui publica p.nitentia mortalia crimina deflet, neque eum, qui aliquando in furiam versus

insanuit vel afflictione diabolica vexatus est, neque eum, qui per ambitionem ad imitationem

Symonis magi peccuniam offert.

a) om. MK; kein Absatz K.

b) matmonium M; matrimonio C.

c) cena CRV.

d) noscitur CRV.

Polycarp 2.31.34

331

34. Ieronimus.

Dominus noster Iesus Christus voluit non solum de alienigenis , sed etiam de adulterinis a

commixtionibus nasci, nobis magnam fiduciam prestans, ut qualicumque modo nascamur,

tantum ut eius vestigia immitemur, ab ipsius corpore non separemur, cuius per fidem membra

effecti sumus. Et sicut ille verus est pontifex ex adulterinis nascens coniunctionibus, ita

qualicumque ordine natus sit aliquis, tantum ut fidem perfectam habeat et, quod fide tenet,

operibus impleat sitque litteratus et vir unius uxoris, nequaquam a sacerdotio repellit . Iudas b

enim patriarcha concubuit cum Thamar nuru sua, et ex illo coitu nati sunt Phares et Zara . Inde c

postea Salomon , qui fuit dux in deserto, inde Obeth indeque Booz, inde postea Ysai, qui fuit d

pater David. Ex illa autem progeni. origo ducitur Christi, qui verus sacerdos est . Ideoque filii e e

eius sumus ; que ipse fecit, immitari debemus. f

a) alienis K.

b) repellitur CRV.

c) ochoza KRV.

d) korr. in Salmon C; salmon RV.

e) est sacerdos CV.

f) folgt et CRV.

Polycarp 2.31.35

332

35. Anastasius . a

Certe illud non fuit pretermittendum, ut quod semel aut secundo necessitas hereticorum b

contulit, contra apostolica precepta velut lege licitum cepisse presumi, neophitum sive laicum, c

qui in nullo ecclesiastico functus fuerit officio, inconsiderate vel presbiterum vel diaconum

ordinare, quasi meliores apostolis sint, quorum audeant mutare preceptum, et qui non didicit,

iam docere compellitur. Ita nullus repperitur idoneus clericorum nec inter diaconos nec inter

alios clericorum invenitur, qui sacerdotio dignus habeatur, sed ad condempnationem ecclesie

laicus postulatur. Quod ne fiat ultra, omnino interdicentes prohibemus.

a) om. K.

b) Per te K.

c) korr. in cepisset C.

Polycarp 2.31.36

333

36. Innocentius . a

Mulierem viduam clericus non ducat uxorem, quia scriptum est: Sacerdos virginem uxorem b b

accipiat, non viduam, non eiectam; utique qui ad sacerdotium labore suo et vite probitate

contendit, cavere debet, ne hoc preiudicio impeditus pervenire non possit.

a) om. K; folgt papa CRV.

b) uxorem virginem C; uxorem ducat virginem (ohne accipiat) V.

Polycarp 2.31.37

334

37. Idem . Victricio episcopo . a b b

Is qui viduam licet laicus duxerit uxorem seu ante baptismum sive post baptismum, non c d

admittatur ad clerum, quia eodem vitio videtur exclusus. In baptismo enim crimina e

dimittuntur, non accepte uxoris consortium relaxatur. Quodsi non putatur uxor esse

computanda, que ante baptismum ducta est, ergo nec filii, qui ante baptismum geniti sunt, pro

filiis habeantur.

a) om. K; davor Cap. V. R.

b) om. MK.

c) His M.

d) om. MK.

e) admittitur M; amittatur C.

Polycarp 2.31.38

335

38. Idem . Cap. III a b b

Designata sunt genera laicorum, de quibus ad clericatum pervenire non possunt, id est: si quis

fidelis militaverit, si quis fidelis causas egerit, hoc est postulaverit, si quis fidelis c

administraverit. De curialibus autem manifesta ratio est, quoniam etsi inveniantur huiusmodi

viri, qui debeant clerici fieri, tamen quoniam sepius ad curiam repetuntur, cavendum ab his est

propter tribulationem, que sepe de his ecclesie provenit.

a) Inskription om. K.

b) om. M.

c) causam M; causa V.

Polycarp 2.31.39

336

39. Idem . Cap. Felici Nuntiano . a b b b

Laici qui habentes uxores baptizati sunt, ac si se instituerint , ut in nullo opinio eorum c

vaccillet, ut aut clericis iuncti sint aut monasteriis, ex quo baptizati sunt, heserint, si nond

concubinam, non pelicem norint, si in omnibus operibus vigilaverint, non prohibentur

huiusmodi ad clericatus sortem assumi, ita sane, ut in eos tempora a maioribus constituta

serventur nec cito quilibet lector, cito accolitus, cito diaconus, cito sacerdos fiat.

a) Inskription om. K.

b) om. M.

c) instituerit M.

d) om. K; -ne V.

Polycarp 2.31.40

337

40. Ex concilio Calcedonensi. a

Nullum absolute ordinare debere presbiterum aut diaconum nec quemlibet in gradum ecclesie, b

nisi civitatis aut possessionis aut martyrii aut monasterii, qui ordinandus est, nomine c

pronuncietur. Qui vero absolute ordinantur, decrevit sancta synodus irritam haberi huiusmodi

manus impositionem et nusquam posse ministrare ad ordinantis iniuriam.

a) Inskription om. K.

b) ordinari CRV.

c) martyris K.

Polycarp 2.31.41

338

41. Ex concilio Africano. a

Clericus invidens fratrum provectionibus, donec in vitio est, non promoveatur.

a) Inskription om. K.

Polycarp 2.31.42

339

42. Ex eodem. a

Seditionarios numquam ordinandos, clericos, sicut nec usurarios vel iniuriarum suarum

ultores.

a) Inskription om. KR.

Polycarp 2.31.43

340

43. Ex concilio Cartaginensi. a

Ex p.nitentibus, quamvis sit bonus, clericus non ordinetur. Si per ignorantiam episcopi factum

fuerit, deponatur a clero. Si autem sciens episcopus ordinaverit, et ipse ab episcopatus sui

ordinandi dumtaxat potestate privetur.

a) Inskription om. K.

Polycarp 2.31.44

341

44. Ex concilio Aureliano. a

Si quis vero de laicis post uxorem aliam cuiusque conditionis cognoverit mulierem, in clero

nullatenus admittatur.

a) Inskription om. K.

Polycarp 2.31.45

342

45. Ex eodem . a a

Servus si absente aut nesciente domino, episcopo sciente quod servus sit, diaconus aut

presbiter fuerit ordinatus, ipso in clericatus officio permanente, episcopus eum domino duplici

satisfactione compenset. Si vero episcopus eum servum nescierit, qui testimonium perhibent

aut eum supplicaverint ordinari, simili redibitione teneantur. b

a) om. K.

b) supplicaverit M.

Polycarp 2.31.46

343

46. Ex Triburiensi concilio. a

Ut nulli de servili conditione ad sacros ordines promoveantur, nisi prius a dominis propriis

legitimam libertatem consequantur. Cuius libertatis carta ante ordinationem in ambone publice b

legatur, et si nullus contradixerit, rite consecrabuntur. Porro servus non canonice consecratus,

postquam de gradu deciderit, eius conditionis sit, cuius fuerat ante gradum.

a) Inskription om. K.

b) korr. in Quorum C.

Polycarp 2.31.47

344

47. Ex concilio Ancirano. a

Si cuius uxorem adulterium commisisse, cum esset laicus, fuerit comprobatum, hic ad b

ministerium ecclesiasticum admitti non potest. Quodsi in celo iam constituto eo adulteravit , c c

dato repudio dimittere eam debet. Si vero inherere eius consortio velit, non potest suscepto e

ministerio perfrui.

a) Inskription om. K.

b) esse K.

c) clero KCR.

d) adulteraverit CV.

e) ante correctionem: data M.

Polycarp 2.31.48

345

48. Ex eodem . a a

Si quis in egritudine fuerit baptizatus, presbiter ordinari non debet. Non enim fides illius est

voluntaria, sed ex necessitate, nisi forte postea ipsius studium et fides probabilis videatur aut

hominum raritas cogat.

a) om. K.

Polycarp 2.31.49

346

49. Ex Toletano concilio. a

Item placuit, ut penitentes non admittantur ad clerum, nisi tantum, si necessitas aut usus

exegerit, inter hostiarios deputentur vel inter lectores, ita ut evangelia et apostolum non legant.

Si qui autem ante ordinati sunt subdiacones , inter subdiacones habeantur, ita ut manum non b

imponant aut sacra contingant. Eum vero penitentem dicimus, qui post baptismum aut pro

homicidio aut pro diversis criminibus gravissimisque peccatis publicam p.nitentiam gerens sub

concilio divino fuerit reconciliatus altario.

a) Inskription om. K.

b) auf Rasur sub- M.

Polycarp 2.31.50

347

50. Gelasius. Omnibus episcopis per Lucaniam et Siciliam constitutis . Cap. I. a a b b

Priscis igitur pro sui reverentia manentibus constitutis, que ubi nulla vel temporum vel rerum c

perurguet angustia, regulariter convenit custodiri, quatenus ecclesiis, que vel cunctis sunt

private ministris vel sufficientibus usque adeo dispoliat. servitiis, ut plebibus ad se d

pertinentibus divina munera supplere non valeant, tam instituendi quam promovendi clericalis

obsequii sic spacia dispensanda concedimus, ut si quis etiam de religioso proposito et

disciplinis monasterialibus eruditus ad clericale munus accedit, in primis eius vita preteritis acta

temporibus inquiratur, si nullo gravi facinore probatur infectus, si secundam fortassis non e e

habuerit uxorem nec a marito relictam sortitus ostenditur, si p.nitentiam publicam fortassis e f

non gessit nec ulla parte corporis vitiatus apparet, si servilis aut originari. non est conditionis g g

obnoxius, si curi. etiam probatur nexibus absolutus, si assecutus est litteras, sine quibus

hostiarii vix fortassis posset implere officium, ut si omnibus his, que sunt predicta, fulcitur, h

continuo lector vel notarius aut certe defensor effectus, post tres menses existat acolitus,

maxime si huic .tas etiam suffragatur, sexto mense subdiaconii nomen accipiat, ac si modeste

conversationis honesteque voluntatis existit, nono mense diaconus completoque anno fiti

presbiter. Cui tamen quod annorum fuerant intersticia collatura, sancti propositi sponte j k

subiecta docetur prestitisse devotio. Si vero de laicis quispiam ecclesiasticis est aggregandus

officiis, tanto sollicitius in singulis, que superius comprehensa sunt, huiusmodi decet

examinare personam, quanto inter mundanam religiosamque vitam constat esse discriminis. l

a)-a) om. MK.

b) om. KRV.

c) suis C.

d) om. M.

e) non habuerit (habuit CV) fortassis CRV.

f) folgt nochmals sortitus ostenditur si p.nitentiam MK.

g) corporis parte CRV.

h) possunt K; possit V.

i) sit CRV.

j) folgt curriculis C; folgt vel curricula V.

k) in tristicia K.

l) examinari CR.

Polycarp 2.31.51

348

51. Hormisda papa . a a

Si ille, qui ultro petit p.nitentiam, quamvis eam perfecte agat , non potest episcopus aut b

presbiter ordinari, ita ut etiam si per ignorantiam ordinatus fuerit et postea convincitur

p.nitentiam accepisse, deiciatur: ille, qui invitus ad p.nitentiam agendam in monasterioc

mittitur et utique aliud quam penitens dicendus non est, qua conscientia ad sacerdotium

pervenire permittitur?

a) om. K.

b) agere M.

c) monasterium K.

Polycarp 2.31.52

349

52. Cap. XIII. a a

Monachos quoque, quos tamen morum gravitas et vite ac fidei institutio sancta commendat, b

clericorum officiis aggregari et optamus et volumus, ita ut, qui intra tricesimum annum .tatis

sunt digni, minoribus per gradus singulos crescentes tempore promoveantur ordinibus et sic c d

ad diaconatus vel presbiterii insignia matur. .tatis consecratione perveniant. Nec saltu ad e

episcopatus culmen ascendant, nisi in his eadem, que singulis dignitatibus superius prefiximus, f

tempora fuerint custodita.

a) om. KR; Siricius R.

b) getilgt M.

c) folgt getilgt dig M.

d) promovehantur M.

e) consecrationem C; korr. in consecrationem R.

f) nachgetragen M.

Polycarp 2.31.53

350

53. Pelagius . a

Precepta canonum, quibus ecclesiastica regitur disciplina, sicut ad sacerdotium debiles corpore

venire non patiuntur, ita et si quis in eo constitutus actu fuerit sauciatus, amittere non potest, b

quod tempore sue sinceritatis accepit. Stephanus siquidem presbiter petitorio nobis deflevitc

oblato, quod habetur in subditis olim sibi et ante annos plurimos collatam sibi presbiterii

dignitatem, quam re vera immaculati corporis iudicio suscepisset, sed nuper provinci.

vastitatem, quam Tuscie pre omnibus barbarorum diversa sectantium et ambiguitas invexit d

animorum, cum imminentes gladios evadere fuge presidio niteretur, acutis sudibus occurrentia

sibi septa transiliens, inferiores partes corporis inseruisse suggessit, que vix adhibita curatione

biennio potuisset abstergi. Et ideo, frater karissime, supradicto locum suum dignitatemque

restitu., quatenus sacrosancta misteria, sicut consuevit, exerceat. Nec enim convenit ob hoc

auferri ante susceptum ordinem, in qua postmodum invalitudines corporis casu probatur e e f

faciente collapsus.

a) om. K.

b) ac tum C.

c) defluit R; ante correctionem: defluit V.

d) tuci. C.

e) quia (korr.?) C.

f) folgt nachgetragen in C.

Polycarp 2.31.54

351

54. Ex Niceno concilio . a b

Si quis a medicis per langorem desectus est aut a barbaris abscisus, hic in clero permaneat. Si c

quis autem se sanum abscidit ; hunc et in clero constitutum abstinere conveniet et deinceps d

nullum debere talium promoveri. Sicut autem hoc claret, quod his, qui rem hanc affectant

audentque semetipsos abscidere, dictum sit abstinere, sic eos, quos aut barbari aut medici

castraverint, inveniuntur inter alios dignissimi talesque ad clerum suscipit ecclesia.

a) Inskription om. K.

b) om. CV.

c) desertus K.

d) absciderit CR.

Polycarp 2.31.55

352

55. Ex registro . a a

Videtur mihi, ut a presenti die episcopis omnibus dicatur, ut nullum facere subdiaconum

presumant, nisi qui se victurum caste promiserit.

a) om. K.

Polycarp 2.31.56

353

56. Ex concilio Toletano IIII . a b c

Quicumque libertatem a dominis suis ita percipiunt, ut nullum sibimet in eis obsequium

patronus retentet , isti sine crimine sunt ad clericatus ordinem libere suscipiuntur, quia directa d e

manumissione absoluti noscuntur. Qui vero retento obsequio manumissi sunt, pro eo quod f g

adhuc a patrono servitute tenentur obnoxii, nullatenus sunt ad ecclesiasticum ordinem

promovendi, ne, quando voluerint eorum domini, fiant ex clericis servi.

a) Inskription om. K.

b) om. C.

c) om. CV.

d) retemptet MRV.

e) folgt et CR.

f) korr. ma- M.

g) retempto MR; retempta V.

Polycarp 2.32.1

354

XXXII. Quomodo presbiter, diaconus ceterique ordinentur . a b

1. Ex concilio Cartaginensi. c

Presbiter cum ordinatur, episcopo eum benedicente et manum super caput eius tenente, omnes

presbiteri, qui adsunt, manus suas iuxta manum episcopi super caput illius teneant. Diaconus d d d

vero cum ordinatur, solus episcopus, qui eum benedicet , manum super caput illius ponat. e

Subdiaconus autem, quia manus impositionem non accipit, patenam et calicem de manu f

episcopi accipiat vacuum, de manu vero archidiaconi urceolum cum aqua et aquamanile ac g

manutergium. Acolitus ab archidiacono accipiat cereoferarium cum cereis et urceolum h

vacuum. Exorcista vero accipiat de manu episcopi libellum exorcismorum. Lector cum

ordinatur, tradat ei episcopus codicem, de quo lecturus est. Hostiarius vero postquam ab i

archidiacono instructus fuerit, qualiter in domo Dei debet conversari, ad suggestionem j

archidiaconi tradet ei episcopus claves ecclesie de altario. k

a) XXXI M; Zahl om. K.

b) ordinantur K.

c) Inskription om. K.

d) om. K.

e) benedicit CV.

f) impositione M.

g) korr. in manile C; manile V.

h) om. K.

i) tradet R.

j) debeat C.

k) tradat CV.

Polycarp 2.32.2

355

2.

Psalmista, id est cantor, absque scientia episcopi sola iussione presbiteri officium suscipere a

cantandi, dicente sibi presbitero: Vide ut, quod ore cantas, corde credas.

a) folgt potest CRV.

Polycarp 2.33.1

356

XXXIII. Ut nullus ordinetur invitus. a

1. Simplicius episcopus Iohanni episcopo Ravennati.

Si quis esset intuitus ecclesiastice discipline vel si quid apud te sacerdotalis modesti.b

teneretur, numquam plectibiles perpetrarentur excessus. A quibus si nullo te paternarum

regularum poteras continere precepto, saltem sancte memori. predecessoris tui fueras c

revocandus exemplo, qui cum faciendo presbiterum minus deliquisset invitum, senserat tamen

dignum pro tali usurpatione iudicium. Nam privilegium meretur amittere, qui permissa sibi

abutitur potestate. Denunciamus autem, quod si post hec quicquam tale presumpseris et d

aliquem seu episcopum seu presbiterum seu diaconum invitum facere forte credideris,

ordinationes tibi Ravennatis ecclesie vel Emiliensis noveris auferendas.

a) XXXII M.

b) ante correctionem: molesti. M; molesti. K.

c) ante correctionem: predecessores MK.

d) hoc K.

Polycarp 2.33.2

357

2. Gregorius Natali episcopo Salonitano. In epistola XVIIII lib. I. a a

Gesta, que nobis in concilii vestri confecta secretario direxistis, in qua archidiaconus

Honoratus addicitur , plena esse cognovimus semine iurgiorum . Cum vero eodemque b c d

tempore una persona nolens ad sacerdotii ordinem provehitur, que tamquam immerita ae

diaconatus officio removetur, et sicut iustum est, ut nemo crescere compellatur invitus, ita f

censendum puto similiter, ne quisquam insons ab ordinis sui ministerio deiciatur iniuste. g

Verumtamen quia inimica Deo discordia tuas partes excusat , locum et administrationem suam h i

Honorato archidiacono restituas commonemus, atque concordes divinis ministeriis

competentia exhibete servitia.

a)-a) om. MK; steht (ohne In) vor II 34,1 MCV; lib. I. om. R.

b) addiscitur CV.

c) iurgionum M.

d) folgt uno C; folgt una persona V.

e) ad M; ab C.

f) archidiaconatus C.

g) nec K.

h) discordias M.

i) accusat CRV.

Polycarp 2.34.1

358

XXXIV. Ut ordinatus quisque in illis locis maneat , quibus ordinatus est. a b

1. Anacletus servus Christi Iesu in apostolica sede a Domino constitutus episcopis omnibus . c c

Presbiter ad qualemcumque locum vel ecclesiam in eo constitutam est preficiendus atque in ea

diebus vite suæ perdurandus.

a) XXXIII M; Zahl om. K.

b) folgt in KV.

c) dazu Rubrik Epistola XVIIII lib. I (s. II 33,2) MCV; omnibus episcopis KCV.

Polycarp 2.34.2

359

2. Leo . a

Illam quoque partem ecclesiastice discipline, que olim a sanctis patribus et a nobis sepe

discreta est, ut nec in presbiteratus gradu nec in diaconatus nec in subsequenti ordine b c

clericorum ab ecclesia ad ecclesiam transire cuiquam sit liberum, ut in integrum revoces,

admonemus, ut unusquisque non ambitione inlectus, non cupiditate seductus, non persuasione

hominum depravatus, ubi ordinatus est, perseveret, ita ut, si quis sua querens, non que Iesu

Christi, ad plebem et ecclesiam suam redire neglexerit, et ab honoris privilegio et a

communionis vinculo habeatur extraneus.

a) om. K.

b) discretum M; decretum K.

c) gradum K.

Polycarp 2.34.3

360

3. Augustinus : a

Interdicendum est, ut nullus ordinatus aut ordinandus migret de sua parroechia ad aliam nec b

ad limina apostolorum causa ordinationis, sue ecclesie cura derelicta, nec ad palatium causa

interpellandi. Quod si fecerit, nichil valet huiusmodi aut ordinatio aut demigratio . Et hoc est c d

omnibus denuntiandum, ut qui causa orationis ad limina beatorum apostolorum pergere

cupiunt, domi confiteantur peccata sua et sic proficiscantur, quia a proprio episcopo suo aut

sacerdote ligandi aut solvendi sunt, non ab extraneo.

a) om. K.

b) ordinetur K.

c) om. R.

d) folgt nachgetragen valeat R.

Polycarp 2.34.4

361

4. Ex concilio Calcedonensi. a

Non licere clericum in duarum civitatum conscribi simul ecclesiis, et in qua ab initio ordinatus

est et ad quam confugit quasi ad potiorem ob inanis glori. cupiditatem. Hoc autem facientes

revocari debere ad suam ecclesiam, in qua primitus ordinati sunt, et ibi tantummodo

ministrare.

a) diese Inskription vor II 34,5 M; Inskription om. K.

Polycarp 2.34.5

362

5. Ex Niceno concilio . a b b

Propter multam perturbationem et seditiones, que fiunt, placuit consuetudinem omnimodo

amputari, que propter regulam in quibusdam partibus videtur admissa, ita ut de civitate in

civitatem non episcopus, non presbiter, non diaconus transferatur. Si quis autem post c

definitionem sancti et magni concilii tale aliquid agere temptaverit et se huiusmodi negotiod

mancipaverit, hoc factum prorsus in irritum ducatur et restituatur ecclesie, cui fuerit episcopus

aut presbiter aut diaconus ordinatus.

a) Inskription om. MK; stattdessen hier Inskription von II 34,4 M.

b) concilio Niceno R.

c) aut K.

d) negotio M.

Polycarp 2.34.6

363

<6.a

Quicumque clerici pro necessitatibus ecclesiarum non obtemperaverint episcopis suis

volentibus eos ad honorem ampliorem in sua ecclesia promovere, nec illic ministrent in gradu

suo, unde recedere noluerunt.>

a) dieses Kapitel nur MKC; om. RV.

Polycarp 2.34.7

364

7.a

Quicumque temere ac periculose neque timorem Domini pre oculis habentes nec agnoscentes

ecclesiasticam regulam discedunt ab ecclesia, presbiteri aut diaconi vel quicumque sub regula b

prorsus existunt, hi nequaquam debent in aliam ecclesiam recipi, sed omnem necessitatem

convenit illis imponi, ut ad suas parroechias revertantur. Quod si non fecerint, oportet eos

communione privari.

a) Rubrik In eodem RV.

b) ecclesiam M.

Polycarp 2.34.8

365

8. Ex concilio Arelatensi . a b

In quibuscumque locis ordinati fuerint ministri, in ipsis locis perseverent. Qui si derelictis locis

suis ad alium se transferre voluerint, deponantur.

a) Inskription om. K.

b) relatensi M.

Polycarp 2.34.9

366

9. Ex concilio Africano. a

Item placuit, ut quicumque in ecclesia semel legerit, ab alia ecclesia ad clericatum non b b b

teneatur.

a) Inskription om. K.

b) semel in ecclesia CV.

Polycarp 2.34.10

367

10. Ex concilio Antioceno. a

Si quis presbiter aut diaconus omnino quilibet ex clero parroechiam propriam deserens ad

aliam properavit , dein omnino demigrans in aliam parroechiam per multa tempora nititur b

immorari, ulterius ibidem non ministret, maxime si vocanti suo episcopo et regredi ad

propriam parroechiam commonenti ob.dire contempserit. Quodsi in hac indisciplinatione

perdurat, a ministerio modis omnibus removeatur, ita ut nequaquam locum restitutionis

inveniat. Si vero pro hac causa dampnatum alter episcopus suscipiat, hic etiam a comuni

coherceatur synodo, velut qui ecclesiastica constituta dissolvat . c

a) Inskription om. K.

b) properaverit KCV.

c) dissolvit MC.

Polycarp 2.35.1

368

XXXV. De reordinatione. a

1. Damasus.

Per illicitam manus impositionem vulneratum capud illi, qui videbantur aliquid accepisse,

habebant; et ubi vulnus infixum est, necesse est adhibere medicinam, qua infixa sanetur

macula. Id est reiterari necesse est, quod legitime actum aut collatum minime probatur. Nam

quomodo possit honorem retinere, qui ab illo accepit, qui potestatem dare non habuit, b

legitime invenire non possum.

a) XXXIIII M.

b) folgt nochmals qui ab illo K.

Polycarp 2.35.2

369

2. Damasus Bonifatio episcopo. a

Presbiteri quos repperisti, si incogniti fuerint viri illi, a quibus sunt ordinati, et dubium est eos

episcopos fuisse an non, qui eos ordinaverunt, si bone actionis et viri catholici sunt ipsi

presbiteri et in ministerio Christi omnique lege sancta edocti , a patre vel episcopo suo b

benedictionem presbiteratus suscipiant et consecrentur et sic ministerio sacro fungantur.

a) Inskription om. KR.

b) folgt vel CV.

Polycarp 2.35.3

370

3. Gregorius Iohanni episcopo Ravenne . In epistola XXXII. In lib. II. a b c a

Sicut baptizatus semel baptizari iterum non debet, ita consecratus semel in eodem ordine

iterum non valet consecrari. Sed si quis cum levi culpa ad sacerdotium venit, pro culpa d

p.nitentia indici debet et tamen ordo servari.

a)-a) om. K.

b) pavenne M; om. C.

c) om. C.

d) om. MK.

Polycarp 2.36.1

371

XXXVI. De restituendis depositis. a

1. Concilium Toletanum . b b

Episcopus, presbiter aut diaconus, si a gradu suo iniuste deiectus est et in sancta synodo c

innocens reperiatur, non potest esse quod fuerat, nisi gradus amissos recipiat coram altario de d

manu episcoporum. Si episcopus est, orarium, anulum et baculum, si presbiter, orarium et

planetam, si diaconus, orarium et albam, si subdiaconus, patenam et calicem, sic et reliqui

gradus eam in reparationem sui accipiant, que cum ordinarentur, perceperant. e

a) XXXV M; Zahl om. K.

b) Inskription om. K; Concilio Toletano CV; Concil. Toletane R.

c) secunda KRV.

d) altari CRV.

e) ea CRV.

Polycarp 2.36.2

372

2. Iulius papa orientalibus episcopis. Cap. XIII. a a

De receptione vero sedis et sacerdotii, que dixistis Athanasium absque concilii decreto b

suscipere, non ita invenimus, sicut calumpniati estis, sed quorundam episcoporum consilio

atque decreto suum recepit, quod iniuste perdiderat, sacerdotium et resedit in sede. Quod vero

scripsistis non posse eum a pauciore numero episcoporum restitui, quam depositus fuerat, c d

non it est neque hec regula orthodoxorum sancte ecclesie episcoporum; sed Arrianorum,

sotiorum videlicet vestrorum, hec adinventio ad perditionem orthodoxorum episcoporum e f

contexta est.

a) om. KCRV.

b) non RV.

c) cum M.

d) korr. in pautiori C.

e) soitiorum M.

f) perditiorum K.

Polycarp 2.37.1

373

XXXVII. De ordinantibus et ordinatis adversus canonum formas. a

1. Ex epistola Simplicii pap.. b c

Relatio nos vestre dilectionis instruxit et gestorum series plenius intimavit Gaudentium d

Offiniensis ecclesie sacerdotem contra statuta canonum ac nostra precepta ordinationes illicitas

perpetrasse, quarum illi totam penitus auferri precipimus potestatem. Scripsimus enim ad

Severum fratrem et coepiscopum nostrum, ut, si necesse fuerit, in supradicta ecclesia

consideratis patrum regulis hoc fungatur officio, quo ille abusus esse convictus est, ut hii, qui

illicite ab eo sunt provecti, ab ecclesiasticis ministeriis sint remoti.

a) XXXVI M; Zahl om. K.

b) Inskription om. K.

c) epistolis R; epl. V.

d) gestimus M.

Polycarp 2.37.2

374

2. Innocentius papa universis episcopis in Toletana synodo constitutis. De eadem re . a a a

Si qui adversus formas canonum vel ad ecclesiasticam ordinationem vel ad ipsum sacerdotium

venire temptaverint, una cum ordinatoribus suis ipso, in quo inventi fuerint, ordine et honore

priventur.

a) om. K.

Polycarp 2.37.3

375

3. celestinus papa episcopis Viennensibus et Narbonensibus. a

Si que fact. sunt ordinationes illicite, removeantur, quoniam stare non possunt nec

discussionem nostram subterfugere poterunt.

a) om. K.

Polycarp 2.37.4

376

4. Calcedonense concilium cap. II. a a

Si quis episcopus per pecuniam fecerit ordinationem et sub precio redegerit gratiam, que non

potest vendi ordinaveritque per pecunias episcopum aut presbiterum aut diaconum vel b

quemlibet ex his, qui connumerantur in clero, aut promoverit per pecunias dispensatorem aut c

defensorem vel quemquam, qui subiectus est regul., pro tam turpissimi lucri commodo is , cui d

hoc probatum fuerit, proprii gradus periculo subiacebit, et qui ordinatus est, nichil ex hac

ordinatione vel promotione, que est per negotiationem facta, proficiat, sed sit alienus a

dignitate vel sollicitudine, quam pecuniis quesivit. Si quis vero mediator tam turpibus et e

nefandis datis vel acceptis extiterit, si quidem clericus fuerit, proprio gradu decidat, si vero

laicus aut monachus, anathematizetur.

a) Calcedonensi concilio K.

b) diaconem KCV.

c) que M.

d) his MCV; ante correctionem: his K.

e) temporibus M.

Polycarp 2.37.5

377

5. Hormisda papa episcopis Hyspani..

Hoc quoque ad priora coniungimus, ne benedictionem per impositionem manus, que divina

esse creditur, pretio quis comparet, quia ante oculos esse convenit, quod Symon spiritum a

sanctum volens redemptione mercari, apostoli fuerit detestatione percussus. Tunc deinde quis

non vile putat esse, quod vendit? Istam sacerdotibus ordinandis reverentiam servet electio, ut b b

in gravi murmure populorum divinum credatur esse iudicium. Ibi enim Deus, ubi simplex sine

pravitate consensus. Verum ne hanc quidem partem sollicitudinis et admonitionis omittimus, c

ne vel ille se a culpa estimet alienum, qui etsi ipse quidem a redemptione liber initiaverit d d

benedictione mystica sacerdotem et tamen ad altaris redempti voluntatem vel sponte vel e f g h

necessitate consenserit, quid prodest illi suo errore non pollui, qui consensum prestat erranti?

Proculdubio contra mandata committit, et qui habet pecatum proprium et qui sequitur alienum.

Incassum animus resistit cupiditati, si non resistit et timori.

a) qui M.

b) putat vile CV.

c) nec CR.

d)-d) om. MK.

e) benedictionem MV.

f) mysticam M.

g) alterius CRV.

h) folgt hoc CRV.

Polycarp 2.37.6

378

6. Gregorius Maximo presumptori in Salona. In epistola XX. in libro IIII. a b b

Licet cetera cuiuspiam talia sint vite merita, ut nichil sit, quod ex his sacerdotalibus valeat c

ordinationibus obviare, tamen solius nefas ambitus severissima canonum districtione

dampnatur. Cognovimus itaque, quod vel subrepta vel simulata piissimorum principum

iussione, dum vita dignus non fueris, te ad sacerdotii ordinem cunctis venerabilem prorupisse.

Quod nos ideo sine ulla h.sitatione credimus, quia vitam .tatemque tuam non habemus d

incognitam, ac deinde quia serenissimi domini imperatoris animum non ignoramus, quod se in

causis sacerdotalibus miscere non soleat, ne nostris in aliquo peccatis gravetur. Additur

inauditum nefas, quod post interdictionem quoque nostram, que sub excommunicatione tua

teque ordinantiumque te facta est, c.sis presbiteris, diaconibus ceteroque clero manu militari e f

diceris ad medium deductus. Quare nos consecrationem nullo modo dicere possumus, que ab g

excommunicatis est hominibus celebrata. Quia igitur sine ullius exempli forma violasti talem h

tantamque sacerdotii dignitatem, precipimus ut, usque dum dominicis vel responsalis nostri

cognoverimus apicibus, quod non presumpticia, sed vera fueris iussione ordinatus, nullatenus

tu ordinatoresque tui attrectare quicquam presumatis sacerdotalis officii nec usque ad

rescriptum nostrum ad cultum vos sacri altaris accedere. Quodsi contra hec agere

presumpseritis, anathema vobis sit a Deo et a beato Petro apostolorum principe, ut

contemplatione iudicii vestri ceteris quoque catholicis ecclesiis ultionis vestre prebeatur i

exemplum.

a) Maximino RV.

b)-b) om. K; In libro IIII. cap. XX. CV; In libro IIII. epist. XX. R.

c) korr. M.

d) folgt Rasur M.

e) ordinantium C.

f) om. C.

g) ante correctionem: non M.

h) formam M.

i) om. K.

Polycarp 2.37.7

379

7. Idem papa Mariniano episcopo Ravenn.. In epistola LII. lib. VIIII. a b a

Excellentissimi filii mei Calinici exarchi assidu. et importun. pro persona Maximi scripta c

suscepi. Cuius importunitate victus nichil habui, quod amplius facere debuissem, nisi ut

eiusdem Maximi causam tue fraternitati committerem. Si igitur ad fraternitatem venerit isdem d e

Maximus, deducatur et Honoratus eiusdem ecclesie archidiaconus, ut cognoscat sanctitas tua,

si recte ordinatus est, in symoniaca heresi lapsus non est, si ei de criminibus corporalibus nichil

obviat, si se non cognovit excommunicatum, quando missas facere presumpsit, et quicquid sub

timore Dei tibi visum fuerit, decerne, ut nos dispositioni tue consensum Deo auctore f

prebeamus. Si autem tuam fraternitatem suspectam predictus filius noster habuerit, etiam

reverentissimus vir frater noster Constantius Mediolanensis episcopus Ravennam veniat

tecumque resideat, et de eadem causa pariter decernite, et quod utrisque vobis placuerit, mihi

placiturum esse certum tenete.

a)-a) om. K.

b) folgt in CV.

c) calicini R.

d) ante correctionem: fraternitate MC.

e) folgt tuam CRV.

f) om. M.

Polycarp 2.37.8

380

8. Idem papa eidem. In epistola LXX lib. VIIII. a b a

Qu. de causa Maximi sint agenda, ex epistolis, quas ad vos ante transmisimus, agnovistis. c d

Sed quia, qualis hac de re fraternitatis tue voluntas sit ac magis petitio, presentium latore

Castorio cartulario nostro renuntiante cognovimus, ideoque si isdem Maximus coram vobis et

predicto cartulario nostro de symoniaca heresi prestito se sacramento purgaverit atque de aliis

ante corpus sancti Apollenaris, sicut scripsimus, tantummodo requisitus liberum se esse

responderit, causam ipsius fraternitatis vestre de eo, quod excommunicatus missarum

sollempnia agere presumpsit , iudicio committimus, qua debeat p.nitentia talis culpa purgari. e f

Et ideo quicquid vobis secundum Deum placet, securi disponite nec aliquod de nobis dubium

habeatis.

a)-a) om. K.

b) LX R; ante correctionem: LX V.

c) sunt C.

d) om. M.

e) presumpserit C.

f) folgt vestro RV.

Polycarp 2.37.9

381

9. Ex registro Gregorii pape in fine octavi libri.

Levatus est Maximus presumtor in Dalmatia contra votum domni pape Gregorii a militibus per

indictionem XI et in contumatia vel presumptione fuit annis VII. Post hec post castigationem

et flagella Gregorii pape egressus de Dalmatia venit Ravennam ad Marinianum archiepiscopum

et iactavit se extensum intra civitatem in media silice, clamans et dicens: Peccavi Deo et

beatissimo pape Gregorio. Et acta p.nitentia tribus horis, tunc cucurrit exarchus Calinicus

ecclesie Roman. cum archiepiscopo Mariniano, et levatus c.pit ampliorem p.nitentiam coram

eis agere. Tunc duxit eum ad sanctum corpus beati Apollenaris et iuravit de omnibus, que

adversus eum dicta de mulieribus, vel scismat. symoniaco fuerant, mundum se esse. Tunc

revertens Castorius adduxit secum diaconem eiusdem Maximi nomine Stephanum, referens

omnia, que a Maximo facta essent. Tunc motus ad misericordiam beatissimus papa Gregorius

direxit pallium ad confirmationem eiusdem episcopi VIII kal. septemb. indictione II. a

a) folgt getilgt ep M.

Polycarp 2.37.10

382

10. Gregorius VII. papa.

Ordinationes eorum, que ab excommunicatis sunt , sanctorum patrum sequentes vestigia a b

irritas fieri censuimus.

a) qui K; ante correctionem: qui R.

b) korr. in fiunt R.

Polycarp 2.37.11

383

11. Idem papa.

Ordinationes, que interveniente pretio vel precibus vel obsequio alicui person. ea intentione

impenso vel que non communi consensu cleri et populi secundum canonicas sanctiones fiunt a

et ab his, ad quos consecratio pertinet, non comprobantur, esse irritas diiudicamus, quoniam

qui taliter ordinantur, non per hostium, id est Christum, intrant, sed ut ipsa veritas testatur,

fures sunt et latrones.

a) om. M.

Polycarp 2.38.1

384

XXXVIII. De numero diaconorum et dignitate et reverentia ad sacerdotes. a b c c

1. Evaristus omnibus episcopis.

Diaconi, qui quasi oculi videntur esse episcopi, in unaquaque civitate VII debent esse, qui

custodiant episcopum predicantem, ne ipse aut ab insidiatoribus, quoquomodo infestetur aut

ledatur a suis aut verba divina detrahendo aut insidiando polluatur vel despiciatur , sed veritas d e f

spirituali redoleat fervore, pax predicata labiis cum voluntate animi concordet.

a) Zahl om., Titel erst vor II 38,2 K; ganzer Titel om. M.

b) dignitate K.

c) om. K.

d) de M.

e) polluantur CRV.

f) despiciantur CRV.

Polycarp 2.38.2

385

2. Ieronimus ad Rusticum Narbonensem episcopum. a

Diaconi sunt, quos in apocalipsi legis , VII angeli ecclesiarum. Hi sunt VII candelabra aurea, b

hi voces tonitruorum, virtutum operatione preclari, humilitate prediti, quieti, humiles,

evangelizantes pacem, annunciantes bona, dissentientes et rixas et scandala resecantes, soli c

Deo colloquentes in templo, nichil de mundo p.nitus cogitantes, dicentes patri et matri: 'non

novi vos', et filios suos non agnoscentes. Sine his sacerdos nomen habet, officium non habet.

Hic minister Dei dicitur, quia scriptum est: Maior est qui ministrat, quam cui ministratur. Et

sicut in sacerdote consecratio, ita in ministro dispensatio sacramenti est. Etiam sacerdotibus

propter presumptionem non licet de mensa Domini tollere calicem, nisi eis traditus fuerit a d

diaconibus , ita enim Deus noster omnipotens universa disposuit, ut qui maiorem se crediderit, e

minor esset, et qui videretur minor, maior existeret. Denique quam hoc verum sit, ipse

perpende. Levit. inferunt oblationes in altario, levit. componunt mensam Domini, levit. f

sacerdotibus, cum sacramenta benedicuntur, assistunt, levit. ante sacerdotes orant, ut si

distinctio locorum creditur in mundo, etiam in altari Dei videant sibi episcopi , qui superbi g g

sunt, diacones anteponi; si humilitatem diligunt, maiores se esse in eo, quod sunt humiles,

recognoscant. Tunc deinde, ut aures habeamus, ad Deum diaconus clamat, ipse predicat, ipse

hortatur, ipse commonet astantibus sacerdotibus. Nec leviter hanc vocem, que loquitur et h

pacem annuntiat, aut neglegenter aspicias. Sufficit huic ordini tantum per Dominum fuisse

concessum, ut non solus sacerdos in templo Dei totum agere et implere videatur. i

a) davor Titel 38 K.

b) legimus CRV.

c) disseminantes RV.

d) ei M.

e) diaconis KR; diacone V.

f) offerunt C.

g) episcopi sibi C.

h) Hec M.

i) ante correctionem: solum MK.

Polycarp 2.38.3

386

3. Niceni concilii cap. XVIII.

In sua diaconi mensura permaneant, scientes quod episcoporum quidem ministri sunt, a

inferiores autem presbiteris habeantur. Per ordinem ergo post presbiteros gratiam sacre

communionis accipiant, aut episcopo eis aut presbitero porrigente. Sed nec sedere in medio

presbiterorum diaconis liceat, quia si hoc fiat, preter regulam probatur existere. Si quis autem b

etiam post has diffinitiones ob.dire noluerit, a ministerio cessare debebit.

a) diacones C.

b) diacones M; diaconibus CRV.

Polycarp 2.38.4

387

4. Concilio Laudicensi.

Quod non oporteat diaconum coram presbitero sedere, sed iussione presbiteri sedeat. Similiter

diaconi honorem habeant a sequentibus, id est subdiaconis et omnibus clericis. a

a) diacones C.

Polycarp 2.38.5

388

5. Concilium Cartaginense, cui interfuit per vicarios suos papa Zosimus.

Diaconi ita se presbiteri sicut episcopi ministros esse cognoscant. Item ibidem. Ut diaconusa

presente presbitero eucharistiam corporis Christi populo, si necessitas cogit, iussus eroget.

Item in eodem. Ut diaconus iubente presbitero loco sedeat quolibet. Item. Ut diaconus in

conventu presbiterorum interrogatus loquatur. Item . Ut diaconus tempore tantum oblationis b

et lectionis alba utatur.

a) diaconi CRV.

b) om., Absatz R.

Polycarp 2.38.6

389

6. <Ex epistola Ieronimi ad Evangelum presbiterum .> a b c

In ecclesia etiam Rom. presbiteri sedent et stant diaconi. Et infra. Qui provehitur, a minori ad

maius provehitur. Aut igitur ex presbitero ordinetur diaconus, ut presbitero maior

comprobetur, in quem crescit ex parvo, aut si ex diacono ordinatur presbiter, noverit se lucris

minorem, sacerdotio esse maiorem.

a) Inskription om. MK.

b) evangelium C.

c) om. C.

Polycarp 2.39.1

390

XXXIX. Quod in initio idem fuerit presbiter qui episcopus, et de presbiteratus dignitate. a b

1. Ex epistola Ieronimi ad Evangelum presbiterum. c

Legimus in Esaya: 'Fatuus fatua loquitur'. Audio quendam in tantam erupisse vecordiam, ut d e

diaconos presbiteris, id est episcopis anteferret . Nam cum apostolus perspicu. doceat eosdem f

esse presbiteros quos episcopos, quid patitur mensarum et viduarum minister, ut super eos se g

tumidus efferat, ad quorum preces Christi corpus sanguisque conficitur ? queris auctoritatem? h

Audi testimonium. 'Paulus et Timotheus servi Christi Iesu omnibus sanctis in Christo Iesu, qui i

sunt in Philippis, cum episcopis et diaconis '. Vis et aliud exemplum? In actibus apostolorum ad j

unius ecclesie sacerdotes ita Paulus loquitur: 'Attendite vobis et cuncto gregi, in quo vos

spiritus sanctus posuit episcopos, ut regeretis ecclesiam Domini, quam acquisivit sanguine

suo.' Ac ne quis contentiose in una ecclesia plures episcopos fuisse contendat, audi et aliudk

testimonium, in quo manifestissime comprobatur eundem esse episcopum atque presbiterum.

Propter hoc reliqui te Crete, ut que deerant, corrigeres et constitueres per civitates presbiteros,

sicut ego tibi mandavi. Si quis est sine crimine, unius uxoris vir, filios habens fideles, non in l l

accusatione luxuri. aut non subditos. Oportet enim episcopum sine crimine esse quasi Dei m

dispensatorem. Et ad Timotheum: 'Noli neglegere gratiam, que tibi data est, propheti. per n o

impositionem manum presbiterii.' Sed et Paulus in epistola: 'Presbiteros, inquit, in vobis p q

precor compresbiter et testis passionum Christi et futur. glori., que revelanda est, particeps

regere gregem Christi et inspicere non ex necessitate, sed voluntari. iuxta Deum.' Quod r s

quidem Grece significantius dicitur: ENICRONEYONTEC. Unde et nomen episcopi tractum

est. Parva tibi videntur tantorum testimonia? Clangat tuba evangelica. Filius Tonitrui, quem t

Iesus amavit plurimum, qui de pectore Salvatoris doctrinarum fluenta potavit. 'Presbiter elect.

domin. et filiis eius, quos ego diligo in veritate.' Et in alia epistola: Presbitero Gaio u v

karissimo, quem ego diligo in veritate . Quod autem postea unus electus est, qui ceteris u

preponeretur in chrisma, hoc remedio factum est, ne unusquisque ad se trahens Christi

ecclesiam rumperet. Nam et Alexandri. a Marcho evangelista usque ad Heraclium et

Dionisium episcopos presbiteri semper unum de se electum et in excelsiori gradu collocatum

episcopum nominabant. Quomodo si exercitus imperatorem faciat, aut diaconi eligant de se, w

quem industrem invenerint, et archidiaconem vocent. Quid enim facit excepta ordinatione

episcopus, quod presbiter non faciat? Nec altera Roman. urbis ecclesia, altera totius orbis

existimanda est, et Gallie et Britannia et Africa et Persis et omnes barbare nationes unum

Christum adorant, unam observant regulam veritatis. Si auctoritas queritur urbis, orbis maior

est urbe. Ubicumque fuerit episcopus, sive Rom. sive Egubii sive Constantinopolim sive x

Regii sive Alexandri. sive Thanis , eiusdem meriti, eiusdem est sacerdotii. Potentia y y z a'

divitiarum et paupertatis humilitas vel sublimiorum vel inferiorem episcopum facit. b'

a) XXXVIII M; Zahl om. K.

b) et C.

c) evangelium MC.

d) quedam MK.

e) tanta M.

f) anteferri M.

g) mensuram K.

h) perficitur M.

i) servus K.

j) diaconibus K.

k) alium M.

l) quidem RV.

m) erst hinter esse CV.

n) om. M.

o) korr. in tibi M.

Polycarp 2.39.1

391

p) Petrus KRV.

q) verbis K.

r) pascite, qui (nachgetragen R.) in vobis est CRV.

s) inspicite CRV.

t) om. RV.

u)-u) om. K.

v) Presbiter M.

w) imperatorum M.

x) folgt sive Thanis K.

y) om. hier K.

z) om. M.

a') P.nitentia MK.

b') divinarum M.

Polycarp 2.39.2

392

2. Idem super epistolam ad Titum. a b b

Idem est episcopus qui et presbiter, et antequam diaboli instinctu studia in religione fierent et

diceretur in populis: 'Ego sum Pauli, ego Apollo, ego autem Ceph.', communi consilio

presbiterorum ecclesie regebantur. Postquam autem unusquisque eos, quos baptizaverat, suos

esse putabat, non Christi, in toto orbe decretum est, ut tunc de presbiteris superponeretur c b

ceteris, ad quem omnis cura ecclesie pertineret et scismatum semina tollerentur.

Explicit liber II. e

a) Inskription om. K.

b) om. C.

c) om. MK.

d) folgt frater C.

e) Unterschrift om. KR.

Polycarp 3.1.1

393

Incipit liber III. a a

I. Quid sit ecclesia quidve sit basilica . b c d e

1. Iulius papa . f f

Ecclesia grecum est, quod in latinum vertitur convocatio, propter quod omnes ad se vocet.

Catholica, id est universalis ideo dicitur, quia per universum mundum est constituta vel

quoniam catholica, hoc est generalis in eadem doctrina est ad instructionem.

a) liber om. M; tercius liber R.

b) Zahl om. KV.

c) basilica C.

d) om. KV.

e) ecclesia C.

f) om. K.

Polycarp 3.1.2

394

2. Isydorus . a

#!GK7S; Grecorum rex erat. Hinc et basilica regalis, quia in primis temporibus reges

tantum sepeliebantur in ea. Ideo hoc nomen sortita est. Nam tunc temporis ceteri homines sive

igni combusti sive acervo lapidum sepulti sunt.

a) om. K.

Polycarp 3.2.1

395

II. De institutione ecclesiarum et monasteriorum. a

1. Ex concilio Calcedonensi IIII. b c d

Qui vere et sincere singularem secantur vitam, competenter honorentur. Quoniam vero quidam

utentes habitu monachi ecclesiastica negotia civiliaque conturbant circumeuntes indifferenter

urbes necnon et monasteria sibi instituere temptantes, placuit nullum quidem usquam .dificare e

aut construere monasterium vel oratorii domum preter conscientiam civitatis episcopi.

Monachos vero per unamquamque civitatem aut regionem subiectos esse episcopo et quietem

diligere et intentos esse tantummodo ieiunio et orationi in locis, quibus renunciaverunt f f f

seculo, permanentes. Nec ecclesiasticis vero nec secularibus negotiis communicent vel in

aliquo sint molesti propria monasteria deserentes, nisi forte his precipiatur propter opus g

necessarium ab episcopo civitatis. Nullum vero recipere in monasteriis servum obtentu

monachi preter sui domini conscientiam. Transgredientem vero hanc definitionem nostram

excommunicatum esse cognovimus, ne nomen Dei blasphemetur. Verumtamen episcopum h

convenit civitatis competentem monasteriorum providentiam gerere.

a) Zahl om. MKR.

b) Inskription om. K.

c) ante correctionem: calcedonense M.

d) om. CV.

e) constituere CV.

f) orationi et ieiunio CV.

g) folgt nachgetragen non K.

h) Christi K.

Polycarp 3.2.2

396

2. Ex concilio Aureliano. a

Nemo ecclesiam .dificet, antequam civitatis episcopus veniat et ibidem crucem figat public. et

atrium designet. Et ante prefiniat, qui .dificare vult, quod ad luminaria et ad custodiam et

stipendia custodum sufficiat, et ostensa donatione sic domum .dificet, et postquam b

consecrata fuerit, atrium eiusdem ecclesie sancta aqua conspergat.

a) Inskription om. K.

b) korr. in demum C.

Polycarp 3.2.3

397

3. Ex eodem . a a

Ut ecclesie antiquitus constitute nec decimis nec ulla possessione priventur, ita ut novis

oratoriis tribuantur.

a) om. K.

Polycarp 3.2.4

398

4. Ex concilio Vvormatiensi . a b

Quicumque voluerit in sua proprietate ecclesiam .dificare et consensum et voluntatem

episcopi habebit , in cuius parroechia fuerit, licitum sit. Verumtamen omnino previdendum est c

episcopo, ut ali. ecclesie antiquiores propter novas suam iusticiam aut decimam non perdant,

sed semper ad antiquiores ecclesias persolvantur.

a) Inskription om. K.

b) vvarinaciensi C; vuarmaciensi RV.

c) korr. in habuerit M.

Polycarp 3.2.5

399

5. Ex concilio Agathensi. a

Monasterium novum, nisi episcopo aut permittente aut probante, nullus incipere aut fundare

presumat. Monachi etiam vagantes ad officium clericatus, nisi et testimonium abbas suus

dederit, nec in civitatibus nec in parroecchiis ordinentur. Monachum, nisi abbatis sui aut b c

permissu aut voluntate, ad alterum monasterium commigrantem nullus abbas suscipere aut d

retinere presumat, sed ubicumque fuerit, abbati suo canonum auctoritate revocetur. Si necesse

fuerit clericum de monachis ordinare, cum consensu et voluntate abbatis presumat episcopus.

a) Inskription om. K.

b) korr. in sine M.

c) getilgt M.

d) nachgetragen M.

Polycarp 3.2.6

400

6. Gregorius Gratioso subdiacono. In epistola XVII. lib. III. a b a

Presenti auctoritate precipimus tibi, quatenus domum positam in hac urbe regione quarta iuxta

locum qui appellatur Gallinas albas vel ortum iuris sancte Roman. , cui Deo auctore c d e

presidemus, ecclesie, in qua Campana quondam patricia mansisse dignoscitur, simul et ortum

atque hospicium, que intra eandem domum ianua concludit, Flore abbatisse tradere debeas

proprietatis iure proculdubio possidendam. In qua domo monasterium, ubi cum omni f

congregatione sua habitare possit, Christoque adiuvante construere, ut tam ipsa, quam que in

eius honore locoque successerit, predictam domum et ortum cum omnibus ad se pertinentibus,

sicut diximus, quieto et inconcusso iur. a nobis pietatis consideratione concessa valeat

possidere.

a)-a) om. K.

b) XVIII C.

c) folgt nachgetragen ecclesie R.

d) dei K.

e) auctoritate MK.

f) possidenda M.

Polycarp 3.2.7

401

7. Ex concilio Toletano VIIII. a

Quisquis episcoporum in parroechia sua monasterium construere forte voluerit et hoc ex rebus

ecclesie, cui presidet, ditare decreverit, non amplius ibidem quam quinquagesimam partem

dare debebit. Aecclesiam vero, que monasticis non infirmabitur regulis aut quam suis

munificare voluerit sepulturis, non amplius quam centesimam partem census aecclesiae, cui

presidet, ibidem conferre licebit.

a) Inskription om. K.

Polycarp 3.2.8

402

8. Gregorius Vitali defensori Sardini.. In epistola LXXIII lib. VIIII. a a

Cognovimus quod monasteria servorum Dei vel etiam feminarum pro suo quisque libitu et b

diversarum causarum executione perturbent. Quod omnino non grate suscepimus tuamque ex

hoc experientiam commonemus, nequaquam hoc usurpare denuo accepta nostra auctoritate c

permittas, sed episcopo loci illius, sub cuius degunt moderamine, cure sit causas utilitatesque

disponere. Valde enim incongruum est, ut omisso eo alius quilibet illorum se causis admisceat,

sed illorum vitam competenti regularique debet moderatione disponere, qui pro commissis d

eorum animabus compellitur reddere rationem.

a)-a) om. K.

b) habitu K.

c) ne quemquam CR.

d) ille eorum CRV.

Polycarp 3.3.1

403

III. De fundatoribus ecclesiarum. a

1. Ex concilio Toletano VIIII. b c

Decernimus ut, quamdiu fundatores ecclesiarum in hac vita superstites extiterint, pro eisdem d

locis curam permittantur habere sollicitam et sollicitudinem ferre precipuam atque rectores

idoneos in eisdem basilicis idem ipsi offerant episcopo ordinandos. Quodsi tales forsitan non

inveniantur ab eis, tunc quos episcopus loci probaverit Deo placitos, sacris cultibus instituat

cum eorum conviventia servituros. Quodsi spretis eisdem fundatoribus rectores ibidem e

presumpserit episcopus ordinare, et ordinationem suam irritam noverit esse et ad verecundiam f

sui alios in eorum loco, quos idem ipsi fundatores condignos elegerint, ordinari.

a) Zahl om. K.

b) Inskription om. K.

c) om. RV.

d) superstes M.

e) korr. in concientia C; coniventia R; convenientia V.

f) folgt getilgt noverit M.

Polycarp 3.4.1

404

IV. De consecratione ecclesiarum. a

1. Evaristus.

Omnes basilice cum missa debent semper consecrari . b b

a) Zahl om. K.

b) consecrari semper CV.

Polycarp 3.4.2

405

2. Gelasius omnibus episcopis.

Basilicas noviter institutas non petitis ex more sedis apostolice preceptionibus dedicare nemo a

audeat, nec ambiant sibimet episcopi vendicare clericos potestatis alien..

a) noverit M.

Polycarp 3.4.3

406

3. Iohannes papa.

ecclesias Arrianorum ubicumque inveneritis, catholicas eas divinis precibus et operibusa

absque ulla mora consecrate, sicut et nos fecimus, cum pro causa Theoderici regis

Constantinopolim fuissemus.

a) pperibus M.

Polycarp 3.4.4

407

4. Gregorius in dialogo.

Arrianorum ecclesia in regione urbis huius, que Subura dicitur, cum clausa usque biennium a b

permansisset, placuit ut in fide catholica introductis illic beati Sebastiani et sancte Agathe c

martyris reliquiis dedicari debuisset. Quod factum est. Nam cum magna populi multitudine

venientes et omnipotenti Deo laudes canentes eandem ecclesiam ingressi sumus, cumque in ea

missarum sollempnia celebrarentur et post eiusdem loci angustias populus et turba se d e

comprimeret, quidam ex his, qui extra sacrarium stabant, porcum intra suos pedes huc f

illucque discurrere senserunt. Quem dum unusquisque sentiret et iuxta se stantibus indicaret,

hisdem porcus ianuas ecclesie petiit et omnes, per quos transiit, in admirationem commovit. g

Sed videri nichil potuit, quamvis sentiri potuisset. Quod iccirco divina pietas ostendit, uth

cunctis patesceret, quia de loco eodem immundus habitator exiret. Peracta itaque missarum i

sollempnia recessimus, sed adhuc nocte eadem magnus in eiusdem ecclesie tectis strepitus j k

factus est, acsi in ea aliquis errando discurreret. Sequenti autem nocte gravior sonitus excrevit,

cum subito tanto terrore insonuit, acsi omnis ecclesia illa a fundamentis fuisset eversa. Et

protinus recessit ac nulla illic ulterius inquietudo antiqui hostis apparuit. Sed per terroris

sonitum, quem fecit, innotuit a loco, quem diu tenuerat, quam coactus exiebat . Post paucos l

autem dies in magna serenitate aeris super altare eiusdem ecclesie nubes c.litus descendit

suoque illud velamine operuit omnemque ecclesiam tanto terrore ac suavitatis odore replevit, m

ut patentibus ianuis nullus illic presumeret intrare et sacerdos atque custodes vel hii, qui ad n

celebranda missarum sollempnia venerant, rem videbant, ingredi minime poterant et suavitatem

mirifici hodoris trahebant. Die vero alio, cum in ea lampades sine lumin. dependerent, emisso

divinitus lumin. sunt accens. atque post paucos iterum dies cum expletis missarum

sollempniis, extinctis lampadibus custos ex eadem ecclesia egressus fuisset, post paululum

intravit et lampadas, quas extinxerat, lucentes repperit. Quas neglegenter extinxisse se credidit o

atque eas iam sollicitius extinxit. Qui exiens ecclesiam clausit , sed post orarum spatium p

regressus, lucentes lampadas, quas extinxerat invenit, ut videlicet ex ipso lumin. apert.

claresceret , quia locus ille de tenebris ad lucem venisset. q

a) sub u)ra M.

b) beniamin M.

c) om. CRV.

d) pre CRV.

e) angustiis CRV.

f) folgt subito C.

g) admiratione RV.

h) et M; ut et CRV.

i) Peractis K; Post peracta CRV.

j) sollempniis K.

k) eisdem K.

l) exibat CRV.

m) tempore M.

n) hic M.

o) quam M.

p) clausam MR; ante correctionem: clausam V.

q) clarescerent M.

Polycarp 3.4.5

408

5. Ex concilio Toletano. a

Multi contra canonum constituta sic ecclesias, quas .dificaverint , postulant consecrari, ut b

dotem, quam ecclesie contulerunt, censeant ad episcopi ordinationem non pertinere. Quod

factum et in preteritum displicet et in futuro prohibetur, sed omnia secundum consuetudinem c

antiquam ad episcopi ordinationem et potestatem pertineant.

a) Inskription om. K.

b) hedificaverant C.

c) etiam C.

Polycarp 3.4.6

409

6. Ex concilio Agathensi. a

Altaria vero placuit non solum unctione chrismatis, sed etiam sacerdotali benedictione sacrari.

a) Inskription om. K.

Polycarp 3.4.7

410

7. Clemens.

ecclesias per congrua et utilia facite loca. que divinis precibus sacrari oportet, et in singulis a

sacerdotes divinis orationibus Deo dicatos poni, quos ab omnibus venerari oportet et non a

quoquam gravari.

a) sacrare M.

Polycarp 3.4.8

411

8. Gregorius.

Comperimus nullam extitisse causam, pro qua res eorum potuissent rationabiliter occupari,

atque eas esse inconsulte ac temere consecratas. Iccirco experienti. tue precipimus, ut quia,

quod semel consecratum est, eis non valet ultra restitui, sed studii tui sit, ut ipse episcopus a

debeat pretium dare.

a) studui M.

Polycarp 3.4.9

412

9. Gregorius papa Maximo Salonitano inter cetera.

Nos nullo modo consecrationem dicere possumus, que ab excommunicatis est celebrata.

Polycarp 3.5.1

413

V. De ecclesiis reconsecrandis . a b

1. Yginus papa . c c

Si motum fuerit altare, denuo consecretur ecclesia. Si parietes mutantur et non altare, salibus

tantum exorcizetur. Si homicidio vel adulterio fuerit violata, diligentissime expurgetur et

denuo consecretur.

a) Zahl om. K.

b) resecrandis M; reconciliandis [recontiliandis] C; resacrandis R; iterum consecrandis V.

c) om. K.

Polycarp 3.5.2

414

2. Felix papa.

De ecclesiarum consecrationibus quotiens dubitatur et nec certa scriptura nec testes existunt, a

a quibus consecratio sciatur, absque ulla dubitatione scitote eas esse sacrandas, ne talis b

trepidatio faciat deteriorationem, quoniam non monstratur esse iteratum, quod nescitur c

factum.

a) testis C.

b) nec C.

c) monstatur M.

Polycarp 3.6.1

415

VI. De restauratione ecclesiarum. a b

1. Yginus papa . c c

Ut ecclesie destruct., ubi aut plures sunt quam necesse sit aut maioris magnitudinis, quam ut

ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possunt, episcopi providentia modus inveniatur,

qualiter consistere possint. d

a) Zahl om. K.

b) restaurationibus CRV.

c) erst vor III 6,2 K; außerdem In ep. [epta C.] VI. CV; om. R.

d) resistere K.

Polycarp 3.6.2

416

2. Gregorius in registro Bacaud. episcopo Formiensi. Epistola VIII. lib. primi . a b c c

Et temporalis necessitas nos perurget et imminutio exigit personarum, ut destitutis ecclesiis d

salubri ac provida debeamus dispositione succurrere. Et ideo quoniam ecclesiam e f

Miturnensem funditus tam cleri quam plebis destitutam desolatione cognovimus, tuamque pro g

ea petitionem, quatenus Formiane ecclesie, in qua corpus beati Erasmi martyris requiescit

cuique fraternitas tua presidet, adiungi debeat, piam esse ac iustissimam providentes,

necessarium duximus consulentes tam desolationi loci illius quam tue ecclesie paupertati h

redditus supradicte ecclesie Miturnensis , vel quicquid ei antiquo modernoque iur. vel i

privilegio potuit potestve qualibet ratione competere, ad tue ecclesie ius potestatemque hacj

precepti nostri auctoritate concedimus, ut a presenti tempore sicuti ex propria quippe ecclesia

debeas cogitare eique competentia tua provisione disponere, quatenus deinceps, quod perire

nuncusque potuit, pauperum ecclesie tue utilitatibus clerique proficiat. k

a) Inskription om., stattdessen hier Yginus papa (s. III 6,1) K.

b) bacando CRV.

c) om. R.

d) perurguet MV.

e) folgt Rasur M.

f) quomodo MRV.

g) minturnensem KV; miturenensem C; mintursensem R.

h) folgt esse CV.

i) minturnensis K; mirturnensis C; mirtunensis R; mirturiensis V.

j) ac M; ante correctionem: ac C.

k) plerique K.

Polycarp 3.6.3

417

3. Vigilius papa . a a

De fabrica vero cuiuslibet ecclesie, si dirupta fuerit, instauranda, etsi in eo loco consecrationis b

sollempnitas debeat iterari, in quo sanctuaria non fuerint, nichil iudicamus officere, si per eam c

minima aqua exorcizata iactetur, quia consecrationem cuiuslibet ecclesie, in qua spiritus sancti

ara componitur, celebritatem tantum scimus esse missarum. Et ideo si qua sanctorum basilica a

fundamentis etiam fuerit innovata, sine aliqua dubitatione, cum in ea missarum fuerit celebrata d

sollempnitas, totius sanctificatio consecrationis implebitur. Si vero sanctuaria, que habebat,

ablata sunt, rursus eorum repositione et missarum sollempnitate reverentiam sanctificationis

accipiat.

a) om. K.

b) diruta M; disrupta C.

c) folgt nachgetragen ablata C.

d) fuerint K; fuisset C.

Polycarp 3.7.1

418

VII. De imaginibus et picturis ecclesiarum. a

1. Ex pontificali . b b

Gregorius natione Syrus ex patre Iohanne natus fidei ardore accensus synodali decreto cum c

sacerdotali conventu coram sacrosancta confessione sanctissimi corporis Petri apostoli,

residentibus cum eodem summo et venerabili papa archiepiscopis, id est Antonino Gradensi

archiepiscopo, Iohanne archiepiscopo Ravenn. cum ceteris episcopis istius Sperie partis seu d

presbiteris sancte apostolice sedis, astantibus diaconibus et cuncto clero, nobilibus etiam

consulibus reliquisque christianis pluribus, statuit ut, si quis deinceps antique consuetudinis

apostolice ecclesie tenentes fidelem usum contempnens adversus venerationem sacrarum e

imaginum, videlicet Dei et domini nostri Iesu Christi et genitricis eius Mari., beatorum

apostolorum et omnium sanctorum, depositor atque destructor et prophanator vel blasphemus

extiterit, sit exterus a corpore et sanguine domini nostri Iesu Christi et totius ecclesie unitate f

atque compage. Quod et subscriptione sua sollempniter firmaverunt et inter cetera instituta g

probabilium precessorum orthodoxorum pontificum anathema sanxerunt. h

a) Zahl om. KR.

b) om. K.

c) natus M.

d) esperie C; korr. in esperie V.

e) tenentem M.

f) extorris C; exterius R; externus V.

g) korr. in Qui R.

h) predecessorum MC.

Polycarp 3.7.2

419

2. Ambrosius in sermone de inventione . a b

Sapienter Helena , que crucem in capite regum locavit, ut Christi crux in regibus adhoretur; c d

non insolentia ista, sed pietas est, cum defertur sacr. redemptioni.

a) Inskription om. K.

b) folgt crucis RV.

c) folgt egit C.

d) folgt nachgetragen fecit R.

Polycarp 3.7.3

420

3. Gregorius Sereno episcopo Massiliensi. In epistola VIIII in lib. XI. a b a

Perlatum siquidem ad nos fuerat, quod inconsiderato zelo succensus sanctorum imagines sub

hac quasi excusatione, ne adorari debuissent, confregeris . Et quidem quia eas adorari c

vetuisses, omnino laudavimus, fregisse vero reprehendimus. Dic, frater, a quo factum

sacerdote aliquando auditum est, quod fecisti? Si non aliud, vel illud te debuit revocare, ut

despectis aliis fratribus non solum te sanctum et esse credideris sapientem. Aliud est enim,

picturam adorare, aliud per pictur. hystoriam, quid sit adorandum, addiscere. Nam quod

legentibus scriptura, hoc idiotis prestat pictura cernentibus, quia in ipsa ignorantes vident,

quod sequi debeant, in ipsa legunt, qui litteras nesciunt.

a)-a) om. K.

b) om. M.

c) confregisses C.

Polycarp 3.7.3a

421

<3a. In septima actione secundi Niceni concilii. a

Basilius Ancir. ex professione sua sic legit: Christianorum calumpniatoribus, id est ymaginum

confractoribus anathema. His qui assumunt eloquia, que divina scriptura adversus ydola

proferuntur, in venerabiles yconas, anathema. His qui non salutant sanctas et venerabiles b

ymagines, anathema . His qui appellant sacras yconas simulacra, anathema. Et infra: His qui b c

communicant scienter eis, qui conviciantur et exhonorant venerabiles yconas, anathema. Item

infra: Si vero, quod absit, ex diabolica summissione aliquo tempore voluntarie vel non d

voluntarie adversus fuero ab istis, que iam professus sum, anathema sim a patre et filio et e

spiritu sancto atque catholica ecclesia seu sacro ordine penitus alienus.>

a) dies Kapitel am Rand M; om. K.

b)-b) dieser Satz erst hinter dem nächstfolgenden C; om. V.

c) Absatz R.

d) Absatz R.

e) aversus R; ausus V.

Polycarp 3.8.1

422

VIII. An loca vel honores sanctorum retinentibus aliquid addant. a

1. Gregorius Anastasio presbitero.

Non enim loca vel ordines creatori nostro nos proximos faciunt, sed et nos aut merita bona

coniungunt aut mala disiungunt.

a) Zahl om. K.

Polycarp 3.8.2

423

2. Idem.

Nos qui presumus, non ex locorum nec generis dignitate, sed morum nobilitate innotescere

debemus nec urbium claritate, sed fidei puritate.

Polycarp 3.8.3

424

3. Symachus.

Non nos beatum Petrum, sicut dicitis, a Domino cum sedis privilegiis vel successores eius a b b

peccandi iudicamus licentiam suscepisse. Ille perhennem meritorum dotem cum hereditate c

innocentiæ misit ad posteros. Quod illi concessum est per actuum lucem , ad illos pertinet, d e

quos par conversationis splendor illuminat. Quis enim sanctum esse dubitet , quem apex f f g

tant. dignitatis attollit? In quo si desint bona acquisita per meritum, sufficiunt que a loci g h i

decessore prestantur. Aut enim claros ad hec fastigia erigit, aut qui eriguntur, illustrat. j

a) nachgetragen cum M; om. C.

b) om. C.

c) perhenne M.

d) actum C.

e) lucere MC; ante correctionem: licere C.

f) dubitet esse CV.

g) expectata RV.

h) dignitas RV.

i) luci MK; lucis RV.

j) fastitigia M.

Polycarp 3.8.4

425

4. Ieronimus . a

Non facile est stare in loco Petri et Pauli et tenere cathedram regnantium cum Christo, quia

hinc dicitur: non sanctorum filii sunt, qui tenent loca sanctorum, sed qui exercent opera

sanctorum.

a) om. K.

Polycarp 3.9.1

426

IX. De corpore Domini sacrorumque custodia. a

1. Julius papa . b b

Illud vero, quod pro complemento communionis intinctam tradunt eucharistiam populis, nec c

hoc prolatum ex evangelio receperunt testimonium, ubi apostolis corpus suum et sanguinem

commendavit. Seorsum enim panis et seorsum calicem commendatio memoratur. Nam d

intinctum panem aliis Christum prebuisse non legimus, excepto illi tantum discipulo, quem

intincta bucella magistri proditorem ostenderet, non que sacramenti huius institutionem

signaret.

a) Zahl om. K.

b) om. K.

c) nachgetragen M.

d) calicis CRV.

Polycarp 3.9.2

427

2. Paschasius ad Placidium cap. XII. a

Vere credere et indubitanter scire debemus infra catholicam ecclesiam, ubi catholica fide hoc

ministerium celebratur, nichil a bono maius nichilque a malo minus percipitur sacerdote b

nichilque aliud quam caro Christi et sanguis percipitur, dum catholic. consecratur, quia non in

merito consecrantis, sed in verbo efficitur creatoris et in virtute spiritus sancti, ut caro Christi

et sanguis non alia, quam que de spiritu sancto creata est, vera fide credatur et spirituali

intelligentia degustetur. Si enim in merito esset sacerdotis, non ad Christum pertineret. Nunc

autem sicut ipse est, qui baptizat, ita ipse est, qui per spiritum sanctum hanc suam efficit

carnem et transfundit sanguinem. Quis enim alius in utero creare potuit, ut verbum caro c d

fieret? Sic itaque in hoc misterio credendum est, quod eadem virtute spiritus sancti per verbum

Christi caro ipsius et sanguis efficiatur invisibili operatione. Unde et sacerdotes : Iube hec e f

perferri per manus angeli tui, et cetera. Ut quid perferenda ea deposcit, nisi ut intelligatur, g h

quod in eius sacerdotio ista fiant? Et infra: Non ab alio aliquo recte percipitur, quod proprium

Christi est, sed ab ipso summo pontifice. Neque ab alio caro eius creatur et sanguis, nisi a quo

creata est in utero virginis, ut verbum caro fieret. Verbo enim patris dictum est: Crescite et

multiplicamini. Et ecce adhuc hodie ex eo cuncta creantur animantia, non nova, sed ex eodem

semine. Ita et caro Christi eodem verbo fit caro, quia verbum caro factum est et habitavit in i

nobis. Et infra: Propter quod, homo, si adtendis sacerdotem, attende Christum, verbum patris,

quod caro factum est et quod semel factum est, cotidie fieri non dubites. Dum per hoc caro

eius et sanguis cibus noster efficitur, ut et nos corpus Christi simus. Unde sacerdos non ex se

dicit, quod ipse creator corporis et sanguinis esse possit, quia si hoc posset, quod absurdum

est, creator creatoris fieret, sed obsecrans per filium patrem, per quem ad eum accessum

habemus. Rogamus, ut hanc oblationem benedictam, per quam nos benedicamur, ascriptam, j

per quam nos omnes in c.lo conscribamur, ratam, per quam in visceribus Christi censeamur,

rationabilem, per quam a bestiali sensu exuamur, acceptabilemque facere digneris, quatenus et

nos per hoc, quia in nobis displicuimus, acceptabiles in tuo unico filio simus.

a) Inskription om. K.

b) korr. in misterium M; mysterium K.

c) folgt nachgetragen vinum R.

d) transformat K; folgt in C; nachgetragen in R.

e) nachgetragen -li M.

f) korr. in sacerdos M.

g) fieri K.

h) folgt s(ancti) M.

i) nachgetragen M.

j) ait M.

Polycarp 3.9.3

428

3. Iohannes Crisostomus in sermone. a

Iam nos ad terribilem mensam cum debita reverentia, cum congrua vigilantia oportunum

tempus invitat. Nullus ibi Iudas repperiatur, nullus malignus accedat, nullus veneno pungatur

nec fucata verba lingua proferat nec insidi. mente condantur , sed quod voluntas possidet, b c

sermo declaret. Et nunc ille presto est Christus, qui illam ornat mensam, ipse istam quoque

consecrat. Non enim homo est, qui proposita corpus facit et sanguinem, sed ille, qui crucifixus

est, Christus. Ore sacerdotis verba proferuntur et Dei virtute consecrantur et gratia. Hoc est,

ait, corpus meum. Hoc verbo proposita consecrantur, et sicut illa vox que dixit: Crescite et

multiplicamini et complete terram, semel quidem dicta est, sed omni tempore sentit effectum

ad generationem operante natura, ita et vox illa semel quidem dicta est, sed per omnes mensas

ecclesie usque ad hodiernum et usque ad eius adventum prestat sacrificii firmitatem. d

a) Inskription om. K.

b) ante correctionem: fugrata (?) M; fuscata CV; fugata R.

c) c)dantur MK; condatur V.

d) folgt nachgetragen diem M; folgt diem V.

Polycarp 3.9.4

429

4. Pelagius.

Comperimus autem, quod quidam sumpta tantummodo corporis sacra portione a calice sacrati

cruoris abstineant. Qui proculdubio, quoniam nescio qua superstitione docentur abstringi, aut a

integra sacramenta percipiant aut ab integris arceantur, quia divisio unius eiusdemque

ministerii sine grandi sacrilegio non potest provenire . b c

a) Q M; Quod K.

b) mysterii K.

c) pervenire CV.

Polycarp 3.9.5

430

5. Idem Iohanni patricio Carbutario inter cetera.

Noli catholicam semper mentem aliqua scismaticorum communione polluere. Unum Christi

corpus, unam constat esse ecclesiam. Divisum ab unitate altare veritatem Christi corporis non a b

potest consecrare. Toleranda sunt in compage corporis positorum etiam illa nonnumquam c

vitia, que unitati interdum parcentes resecare non possumus, quia et evangelicum agricolam d d

minus afferentem fructum palmitem non igni ad comburendum aptum esse non posse eiusdem

celestis magistri veritate didicimus. Noli ergo eorum, qui ignibus apti sunt, none

consecrationibus, sed execrationibus consentire, nec existimes illos vel esse vel dici ecclesiam f f

posse.

a) Divisus CR.

b) altaris C; korr. in altaris R.

c) potes K.

d) interdum unitati CV.

e) in C.

f) om. C.

Polycarp 3.9.6

431

6. Idem papa Viatori et Pancratio. a

A scismaticorum sacrificiis, potius autem sacrilegiis, abstinere debetis. b

a) Inskription om. K.

b) om. KV.

Polycarp 3.9.7

432

7. Cyprianus Cecilio fratri salutem.

Sic in sanctificando calice Domini offerri sola aqua non potest, quomodo nec vinum solum

potest. Nam si vinum tamen quis offerat, sanguis Christi incipit esse sine Christo. Quando a

enim utrumque miscetur et adunatione confusa sibi invicem copulatur, tunc sacramentumb

spirituale et celeste perficitur. Sic vero calix Domini non est aqua sola et vinum solum, nisi c

utrumque misceatur, quomodo nec corpus Domini nec potest esse sola farina aut aqua sola, d

nisi utrumque adunatum fuerit et copulatum et panis unius compage solidatum?

a) tantum C.

b) sacramenta M.

c) Si R.

d) getilgt M; om. CRV.

Polycarp 3.9.8

433

8. Alexander urbis Rom. episcopus orthodoxis omnibus.

In sacramentorum oblationibus, que inter missarum sollempnia Domino offeruntur, panis

tantum et vinum aqua permixtum in sacrificium offerantur. Non enim debet in calice Domini a

aut vinum solum aut aqua sola offerri, sed utrumque permixtum, quia utrumque ex latere eius

in passione sua perfluxisse legitur.

a) sacrificio M.

Polycarp 3.9.9

434

9. Sother papa omnibus episcopis.

Sacratas Deo feminas vel monachas sacra vasa vel sacratas pallas contingere et incensum circa

altare audivimus ferre; que omnia reprehensione et vituperatione plena esse nulli recte

sapientium dubium est . Quapropter huius sancte sedis auctoritate hec omnia resecare a a

funditus quantotius iubemus et ne pestis hec latius divulgetur, abstergi citissim. mandamus.

a) est dubium R.

Polycarp 3.9.10

435

10. Silvester papa omnibus episcopis.

Sacrificium altaris non in serico panno aut tincto quisquam celebrare, sed in puro lineo ab

episcopo consecrato, terreno scilicet lino procreato atque contexto, sicut corpus domini nostri

Iesu Christi in sindone munda linea sepultum fuit. a

a) davor vel positum, dann vel und sepultum getilgt C.

Polycarp 3.9.11

436

11. Ieronimus ad Damasum. a

Noverit sancta auctoritas tua, papa venerande, quia de questione, quam clientulo tuo

proposuisti et congrua responsa per epistolam mandasti, hoc est de panibus a fidelibus altario

oblatis, quis illis iur. uti debeat, quantum a precipuis ecclesie doctoribus investigare valui,

paucis tibi rescribere curavi. Testes autem idonei, quos ad hanc rem corroborandam citavi, hii b

sunt: Gregorius Nazanzenus mirabilis doctor, Cyrillus, Athanasius, Theophilus, Anatholius,

Iohannes Chrisostomus, Eustasius, Eusebius chronografus et noster Ylarius, qui omnes uno

ore eodemque consensu veluti vera spiritus sancti organa anathematis mucrone censent esse

feriendos, qui in usus laicorum panes contulerint oblationum, quia omnino solis sacerdotibus

debentur, ni forte religionis gratia laici pro benedictione de manu sacerdotis accipiant. Non c

solum autem de panibus in ecclesiam oblatis hoc sanxerunt sancti patres nostri, sed de

omnibus simul , que altaribus sacris offeruntur, dicentes atque docentes maximum nefas esse d d

et per omnia diabolica temeritate hoc fieri, ubicumque acciderit, et valde intolerabile esse

sancte ecclesie, ut sine vindicta sanctorum canonum remaneat. Unde sanctus Iohannes

Chrisostomus in commentariis suis super Matheum .vangelistam, ubi discipuli spicas in

manibus vellebant sabbato et pharisei reprehendebant, hoc modo scribit: Si, inquiens, non licuit

David et viris eius adhuc sub umbra legis commedere panes propositionis, qui dicebantur e f

sancta , quando David ab Abimelech panes petiit fame instimulante, quomodo nunc g h

coruscante evangelio persuadere debet laicis, ut oblationem panum Deo oblatorum suis usibus i j

rapiant ? Dicit namque proinde apostolus: Qui altario deserviunt, de altario participentur. Ergo k

quia sacerdotes pro omnibus orare solent , quorum helemosinas et oblationes accipiunt, qua l l

fronte presumunt laici oblationes, quas christiani pro peccatis suis offerunt, vel ipsi commedere

vel aliis concedere, cum ipsi non debeant pro populo orare? Ob hoc, papa glorios., mittere te

oportet illos presumptores in excommunicationem perpetuam, ut ceteri metum habeant et

amplius in ecclesia non fiat. Scias autem, quia a sanctis patribus hii tales anathematizati sunt in

Niceno concilio.

a) Inskription om. K.

b) Absatz R.

c) nisi CV.

d) korr. M.

e) que R; ante correctionem: que V.

f) disebatur MR.

g) sancti C.

h) om. K.

i) coruscanti K.

j) persuaderi C; persua V.

k) rapiantur M.

l) solent orare CV.

Polycarp 3.9.12

437

12. Damasus sancte Roman. ecclesie antistes omnibus episcopis, presbiteris vel ceteris

ordinibus, qui statum sancte ecclesie regere videntur, pax in Christo. a

Quomodo pernitiosa inolevit consuetudo, ut sacras oblationes, quas fideles christiani pro

redemptione animarum suarum infra sanctam ecclesiam offerre videntur tam de panibus quam

de aliis oblationibus, que ad ritum sacerdotalem pertinent, pro quibus sacerdotes die noctuque

Dominum exorare videntur pro animabus offerentium, que non pertinent ad usus laicorum nec

comedere nec contingere, postquam infra sanctam ecclesiam oblate sunt, nisi tantum ab ipsis

sacerdotibus pro benedictione et caritate laicis concedantur, iccirco hanc consuetudinem, que

contra sanctam ecclesiam catholicam augeri videtur, omnino interdicimus, ut nullo modo

umquam ullo tempore oblationes, que infra sanctam ecclesiam offeruntur, sub dominio

laicorum pertineant, nisi tantummodo sacerdotibus, qui cotidie Domino servire videntur. Illis

solis licet comedere et habere, quia in veteri testamento prohibuit dominus panes sanctos

comedere filiis Israel nisi tantummodo Aaron et filiis eius. Qui longe erant ab istis panibus, qui

nunc in sancta ecclesia offeruntur, quia illi sub umbra legis erant, modo vero sub gratia b

spiritus sancti toto mundo evangelio coruscante lucidiores esse videntur. Qua fronte aut qua

conscientia oblationes vultis auferre, qui vix valetis pro vobis, ne non pro aliis Deo preces c d

offerre? Quia pravum est et contra dominicum preceptum detrimentum sue anime infert, qui

illud agere conatur, quod ei nulla ratione conceditur, quia omnibus sanctis patribus nostrisque

prioribus placuit hanc sanctionem fieri et nos similiter in eisdem persistere volumus, ut nullus

audeat irritum facere hoc constitutum, si in perpetua dampnatione noluerit persistere. Si quis e f

vero contra hanc regulam nostram et contra regulam sanctorum CCC patrum, qui in g g torumh

Niceno concilio hoc constituerunt , temerarius presumptor fuerit et ulterius oblationes de i j

sacris ecclesiis auferre molierit , sub anathematis vinculo sit colligatus et condempnatus. k l

a) pacem M.

b) illis R.

c) ante correctionem: nec M; nec K.

d) -dum CRV.

e) im MR.

f) voluerit C.

g)-g) om. C; am Rand V.

h) preceptorum RV.

i) folgt ut qui K.

j) presumptorum K.

k) om. K.

l) korr. in molitus fuerit M; molitus fuerit C.

Polycarp 3.9.13

438

13. Xixtus . a

Cognoscat sapientia vestra, fratres carissimi, quod in hac sacra apostolica sede a nobis et b

reliquis episcopis ceterisque Domini sacerdotibus statutum est, ut sacra vasa non ab aliis c

quam a sacratis Dominoque dicatis contrectentur hominibus. Indignum enim valde est, ut sacra

Domini vasa, quecumque sunt, humanis usibus serviant, ut ab aliis quam a Domino

famulantibus eique dicatis tractentur viris, ne pro talibus presumptionibus iratus Dominus d

plagam imponat populo suo et hi, qui etiam non peccaverunt, mala patiantur aut pereant, quia e e

perit iustus sepissime pro impio. Attendite fratres, ne talia vestris in ecclesiis permittatis

deinceps fieri, ne grex pretioso sanguine Christi redemptus in precipitium, quod absit, ruat.

a) om. K; Sixtus CV; Syxtus R.

b) Agnoscat K.

c) dominique R.

d) ante correctionem: tali M.

e) etiam qui MC; nur qui V.

Polycarp 3.9.14

439

14. Gelasius . a

Nichilhominus impatienter audivimus tantum divinarum rerum subisse despectum, ut femine

sacris altaribus ministrare firmentur cunctaque non nisi virorum famulatui deputata sexui, cui

non competit, exhibere.

a) om. K.

Polycarp 3.9.15

440

15. Idema

Usque adeo sane comperimus illicita queque prorumpere, ut demonibus similibusque b

passionibus irretitis misteria sacrosancta tractare tribuatur . Et post pauca: Si corpore c

sauciatum aut debilem nequaquam sancta contingere lex divina permisit, quanto magis doni

celestis dispensatores esse non convenit, quod est deterius, mente perculsos ? d

a) om. K.

b) korr. M.

c) tribuantur CV.

d) perclusos C.

Polycarp 3.10.1

441

X. De baptismo et impositione manus. a

1. Fabianus papa . b

Baptismum grece, latine tinctio interpretatur. Quod iccirco tinctio interpretatum dicitur, quia c

ibi homo spiritu grati. in melius mutatur et longe aliud, quam erat, efficitur baptizatus in

nomine patris et filii et spiritus sancti. Sicut in tribus testibus stat omne verbum, ita hoc

sacramentum confirmat ternarius numerus nominum divinorum, id est patris et filii et spiritus

sancti.

a) Zahl om. KR.

b) om. K.

c) Baptismi K.

Polycarp 3.10.2

442

2. Clemens Iulio et Iuliano episcopis.

Regeneratus per aquam postmodum septiformis spiritus gratia ab episcopo confirmetur , quia a

aliter perfectus esse christianus non poterit nec sedem inter perfectos habere, si non b b

necessitate, sed incuria aut voluntate remanserit, ut a beato Petro accepimus.

a) ante correctionem: conformetur M; conformetur K.

b) esse perfectus CV.

Polycarp 3.10.3

443

3.

(2.) Yginus papa.

In cathecumino et in baptismo et in confirmatione unus pater potest fieri, si necessitas cogit; a

non est tamen consuetudo Romana, sed per singula singuli suscipiunt.

a) korr. in cathecuminio CR.

Polycarp 3.10.4

444

4. Victor papa . a a

In paschali vero tempore et pentecosten baptisma celebrandum est catholicum, sed tamen si

necesse fuerit aut mortis periculum ingruerit, gentiles ad fidem venientes quoquo loco vel

momento, ubicumque evenerit, sive in flumine sive in mari sive in fontibus, tantum christian.

confessione credulitatis clarificata baptizentur. Ipsi quoque quod in baptismo polliciti sunt, b c

summopere est adtendendum, ne infideles, sed fideles inveniantur. Ipsi vero, qui infidelitatis

nota asperguntur, infames efficiuntur atque inter fideles minime reputantur.

a) om. K.

b) Ipsis M; korr. in Ipsis C.

c) queque R.

Polycarp 3.10.5

445

5. Urbanus episcopus omnibus christianis.

Omnes fideles per manus impositionem episcoporum post baptismum spiritum sanctum

accipere debent, ut pleni christiani inveniantur, quia cum spiritus sanctus infunditur, cor fidele

ad prudentiam et constantiam dilatatur.

Polycarp 3.10.6

446

6. Xixtus papa . a b

Perpendant presbiteri, quanti discriminis sit animas innocentium per eorum neglegentiam a c

regno Dei excludi. Si enim gaudium est in c.lo super uno peccatore p.nitentiam agente, quid

putas, quanta ira et indignatio super illum erit, qui per suam neglegentiam ianuas paradisi

innocentibus claudit? Et ideo presbiteri summa diligentia caveant, ne animas, pro quibus

sanguis Christi effusus est, per suam incuriam a celesti beatitudine separent. Sed si, quod absit,

evenerit, gravi p.nitenti. cum luctu diebus vite sue se submittat, per cuius evenerit neglectus.

a) om. K; Sixtus CRV.

b) om. K.

c) discrimini M.

Polycarp 3.10.6a

447

<6a. Augustinus . a

Manus autem impositio non sicut baptismus repeti non potest. Quid est enim aliud nisi oratio b b

super hominem?>

a) dieses Kapitel om. MK, überliefert CRV; Inskription nur C.

b) enim est V.

Polycarp 3.10.7

448

7. Melciades episcopus Maximo Benedicto Leontio presbiteris. a

De hoc, super quo rogastis, id est utrum maius esset sacramentum manus impositionis b b

episcoporum aut baptismus, scitote utrumque magnum esse sacramentum, et sicut unum a

maioribus fit, id est a summis pontificibus, quod a minoribus perfici non potest, ita et maiori c c

veneratione venerandum et tenendum est. Sed ita coniuncta sunt hec duo sacramenta, ut

abinvicem nisi morte preveniente nullatenus possint segregari, ut unum sine altero rite perfici d

non possit. Nam perveniente morte salvare sine altero potest , aliud autem non potest. e f

a) folgt et CRV.

b) Id(em) MK.

c) id(em) MK.

d) mors MV.

e) salvari K; folgt unum CRV.

f) om. K.

Polycarp 3.10.8

449

8. Eusebius papa . a b

Manus quoque impositionis sacramentum magna veneratione tenendum est, quod ab aliis c

perfici non potest aut fieri debet nisi a summis sacerdotibus, nec tempore apostolorum ab aliis

quam ab ipsis apostolis legitur aut scitur peractum esse neque ab aliis, sicut iam dictum est, d

quam ab illis, qui eorum locum tenent, umquam perfici potest aut fieri debet. Nam si aliter

presumptum fuerit, irritum habeatur et vacuum nec inter ecclesiastica umquam reputabitur

sacramenta.

a) om. K.

b) om. KC.

c) venatione R.

d) illis C.

Polycarp 3.10.9

450

9. Innocentius Decentio episcopo. <Cap. III. > a b b

De consignandis infantibus manifestum est non ab alio quam ab episcopo fieri licere. Nam

presbiteri, licet sint sacerdotes, pontificatus tamen apicem non habent. Hoc autem pontificibus

solis debetur, ut vel consignent vel paraclitum spiritum tradant. Nam presbiteris seu extra

episcopum seu presente episcopo, cum baptismum donant, chrismate baptizatos ungere licet,

sed quod ab episcopo fuerit consecratum, non tamen frontem eodem oleo signare, quod solis

debetur episcopis, cum tradunt spiritum paraclitum.

a) mit großer Buchinitiale M.

b) nur M.

Polycarp 3.10.10

451

10. Anastasius papa . a a

Nam secundum ecclesie catholic. consuetudinem sacratissimum serenitatis tue pectus b

agnoscat, quod nullum de his, vel quos baptizavit Acatius vel quos sacerdotes sive levitas

secundum canones ordinavit, nulla eos ex nomine Acatii portio lesionis attingat, quo forsitan

per iniquum tradita sacramenti gratia minus firma videatur. Nam et baptismum, quod procul

sit ab ecclesia, sive ab adultero sive a fure fuerit datum , ad percipientem munus pervenit c d d e

illibatum, quia vox illa, que sonuit per columbam, omnem maculam humane pollutionis

excludit, qua declaratur ac dicitur: 'Hic est, qui baptizat in spiritu sancto et igne.' Nam si

visibilis solis istius radii, cum per loca fetidissima transeunt, nulla contactus inquinatione

maculantur, multo magis illius, qui istum visibilem fecit, virtus nulla ministerii indignitate

constringitur. Nam et Iudas, cum fuerit sacrilegus atque fur, quicquid egit inter apostolos pro

dignitate commissa, beneficia per indignum data nulla ex hoc detrimenta senserunt, declarante f

hoc ipsum Domino manifestissima voce: 'Scrib., inquit, et pharis.i supra cathedram Moysi g

sedent. que dicunt, facite, que autem faciunt, facere nolite. Dicunt enim et non faciunt.'

Quicquid ergo ad hominum profectum quilibet in ecclesia minister pro offitio suo videtur

operari, hoc totum continere implendo divinitatis effectum, ita ille, per quem Christus h

loquitur, Paulus affirmat: 'Ego plantavi, Apollo rigavit, sed Deus incrementum dedit. Itaque

neque qui plantat neque qui rigat est aliquid, sed qui incrementum dat, Deus.' A Deo non i

queritur , quis vel qualis predicet, sed quem predicet, ut invidos etiam bene Christum j k k

predicare confirmet, quo malo diabolus ipse deiectus est, et hoc ipse predicare desinit. Ideo

ergo et hic, cuius nomen dicimus esse reticendum, male bona ministrando sibi tantum nocuit.

Nam inviolabile sacramentum, quod per illum datum est aliis, perfectionem sue virtutis

optinuit. Unde cum sibi sacerdotis nomen vendicaverit condempnatus, in ipsius verticem

superbi. tumor inflictus est, quia non populus, qui in misteriis donum ipsius sitiebat, exclusus l

est, sed anima sola illa, que peccaverat , iusto iudicio propri. culpe erat obnoxia, quod ubique m

numerosa scripturarum testatur instructio.

a) om. K.

b) Iam K.

c) fit C.

d) datum fuerit C.

e) non minus C; minus V.

f) et M.

g) cathedra M.

h) continet K.

i) quod M.

j) requiritur K.

k) Christum bene CV.

l) ministeriis KV.

m) peccaverit CV.

Polycarp 3.10.11

452

11. Celestinus papa . a a

Illud etiam, quod circa baptizandos in universo mundo sancta ecclesia uniformiter agit, non

otioso contemplamur intuitu. Cum sive parvuli sive iuvenes ad regenerationis veniunt

sacramentum, non prius fontem vite adeant, quam exorcismis et exsufflationibus clericorum

spiritus ab eis immundus abigatur, ut tunc vere appareat, quod princeps huius mundi mittatur

foras.

a) om. K.

Polycarp 3.10.12

453

12. Leo episcopus omnibus episcopis.

Hec duo tempora, pascha videlicet et pentecosten, ad baptismum a Romanis pontificibus

legitima sunt prefixa. Si qui autem necessitate mortis urguentur, id est egritudinis, obsidionis, a a

persecutionis vel naufragii , hii omni tempore debent baptizari. b

a) id(em) M.

b) naufraugii M.

Polycarp 3.10.13

454

13. Leo episcopus Nicete Aquilegensi episcopo. a

Hii, qui baptizantur ab hereticis, cum baptizati antea non fuissent, sola sancti spiritus

invocatione per impositionem manus confirmandi sunt, quia formam tantum baptismi sine

sanctificationis virtute sumpserunt. Et hanc regulam servandam in omnibus ecclesiis

predicamus, ut lavacrum semel initiatum nulla ratione violetur, dicente apostolo: 'Unus Deus,

una fides, unum baptisma.' Cuius ablutio nulla iteratione violanda est, sed ut diximus, sola

sanctificatio sancti spiritus invocanda, ut quod ab hereticis nemo accipit, a catholicis

sacerdotibus consequatur.

a) aquilegiensi M; aquilensi V.

Polycarp 3.10.14

455

14. Idem . a

Si nulla extant inditia inter propinquos aut familiares, nulla inter clericos aut vicinos, quibus b

hi, de quibus queritur, baptizati fuisse doceantur, agendum est, ut renascantur , ne manifeste c c

pereant. In quibus quod non ostenditur gestum, ratio non sinit, ut videatur iteratum. Qui autem

possunt meminisse, quod ad ecclesiam veniebant cum parentibus suis, possunt recordari. an , d e

quod eorum parentibus dabatur, acceperint . Sed si hec etiam ab ipsa memoria alienum est, f g

conferendum eis videtur, quod conlatum esse nescitur, quia non temeritas intervenit

presumptionis, ubi est diligentia pietatis.

a) om. K.

b) iudicia C.

c) om. R.

d) possuntque CRV.

e) an(te) M; quod id quoque CRV.

f) folgt hinc fortassis conici potest baptismi sacramentum ipsos in ecclesia suscepisse CRV.

g) hoc R.

Polycarp 3.10.15

456

15. Leo papa.

Ut non plures ad suscipiendum de baptismo infantem accedant, quam unus sive vir sive mulier.

In confirmationibus quoque idipsum fiat.

Polycarp 3.10.16

457

16. Leo

Hi autem, de quibus scripsisti, qui se baptizatos sciunt, sed cuius fidei fuerint, qui eos

baptizaverunt, se nescire profitentur, quoniam quolibet modo formam baptismatis acceperunt,

rebaptizandi non sunt, sed per manus impositionem virtute spiritus sancti, quam ab hereticis

accipere non potuerunt, catholicis copulandi sunt.

Polycarp 3.10.17

458

17. Idem . a

His vero, de quibus similiter dilectio tua nos credit consulendos, qui ad iterandum baptismum

vel metu coacti vel errore traducti sunt et nunc se contra catholic. fidei sacramentum egisse

cognoscunt, ea est custodienda moderatio , quia in societatem nostram non nisi per p.nitenti. b c

remedium et per impositionem episcopalis manus communionis recipiant unitatem, tempore

autem p.nitudinis habita moderatione tuo constituenda iudicio, prout conversorum animos

inspexeris esse devotos, pariterque etiam habentes etatis senis intuitum et periculorum d

quorumque aut egritudinum racidentes necessitates. In quibus si quis ita graviter urgueatur, ut e

dum adhuc penitet, de salute ipsius desperetur, oportet ei per sacerdotalem sollicitudinem f

communionis gratia subveniri. g

a) om. K.

b) übergeschrieben vel (conditio) M.

c) quod C.

d) senilis C; korr. in senilis R.

e) accidentes CRV.

f) om. K.

g) om. M.

Polycarp 3.10.18

459

18. Gelasius omnibus episcopis.

Baptizandi sibi quispiam sibi passim quocumque tempore nullam credat inesse fiduciam, a b

preter paschale festum et pentecosten venerabile sacramentum, excepto dumtaxat gravissimi

langoris incursu, in quo verendum est, ne morbi crescente periculo sine remedio salutari

fortassis egrotans excidio preventus abscedat.

a) om. C; sunt V.

b) om. K.

Polycarp 3.10.19

460

19. Idema

Diacones propriam constituimus servare mensuram nec ultra tenorem paternis canonibus

deputatum quippiam temptare permittimus, nichil eorum p.nitus suo ministerio applicare, que

primis ordinibus proprie decrevit antiquitas. Absque episcopo vel presbitero baptizare non

audeant, nisi predictis fortassis longius constitutis necessitas extrema compellat. Quod et laicis

christianis facere plerumque conceditur.

a) om. K.

Polycarp 3.10.20

461

20. Idem . a

Ut extra statuta tempora canonum, id est in pascha et pentecosten, baptisma non b b c

celebrentur , quia sancti canones hoc modis omnibus, nisi aliquod periculum institerit, fieri d

prohibent; intantum ut etiam eos, qui alio tempore baptizantur, a gradibus ecclesiasticis

abstineant nec ad clerum admittantur.

a) om. K.

b) id(em) MK.

c) baptismata K.

d) celebretur CRV.

Polycarp 3.10.21

462

21. Gregorius Quirico episcopo et ceteris in Hibernia episcopis. a

Ab antiqua patrum institutione didicimus, ut qui apud heresim in trinitatis nomine baptizantur, b

cum ad sanctam ecclesiam redeunt, aut unctione chrismatis aut impositione manus aut sola

professione fidei ad sinum matris ecclesie revocentur. Unde Arrianos per impositionem manus

occidens, per unctionem vero sancti chrismatis ad ingressum ecclesie catholice oriens

reformat, Monophisitas vero et alios ex sola vera confessione recipit, quia sanctum baptisma,

quod sunt apud hereticos consecuti, tunc in eis vires emundationis accipit, cum vel illi per c d e

impositionem manus spiritum sanctum acceperint vel isti per professionem vere fidei sancte et

universalis ecclesie visceribus fuerint uniti.

a) Quirino CRV.

b) ante correctionem: trinitates M.

c) ab C.

d) hereticis C.

e) emundationes K.

Polycarp 3.10.22

463

22. Felix papa.

De clericis autem et monachis aut puellis Dei aut secularibus servari precipimus hunc tenorem,

quem Nicena synodus circa eos, qui lapsi sunt vel fuerint, servandum esse constituit, ut scilicet

qui nulla necessitate, nullius rei timore atque periculo se , ut rebaptizarentur, hereticis impi. a a

dederunt, si tamen eos ex corde p.niteat, III annis inter audientes sint, VII vero subiaceant bus

inter p.nitentes manibus sacerdotum, duobus etiam oblationes modis omnibus non sinantur

offerre, sed tantummodo popularibus in oratione socientur nec confundantur Deo colla

submittere, qui eum non timuerunt abnegare.

a) periculos. M.

Polycarp 3.10.23

464

23. Eiusdem.

Pueris autem, quibus quod adhuc inberbes sunt, a pubertate vocabulum est, seu clericis seu a b b

laicis aut etiam similibus puellis, quibus ignorantia suffragatur .tatis, aliquandiu sub manus

impositione detentis reddenda communio est nec eorum expectanda p.nitentia, quos excipit a

coercitione censura. c

a) inberbe M.

b) ab ubertate MK.

c) coercione CRV.

Polycarp 3.10.24

465

24. Gregorius Augustino.

Mulier etenim pregnans cur non debeat baptizari, cum non sit ante omnipotentis Dei oculos

culpa aliqua fecunditas carnis? Nam cum primi parentes nostri in paradyso deliquissent,

omnipotens Deus immortalitatem illis abstulit, sed fecunditatem eis sobolis reservavit. Et infra

in eodem: Baptizari autem enixam mulierem eadem ora, qua gignit, si mortis periculo

urguetur, nullo modo prohibetur.

Polycarp 3.10.25

466

25. Ambrosius in I. libro de spiritu sancto ad Gratianum imperatorem.

Sicut qui benedicitur in Christo, benedicitur in nomine patris et filii et spiritus sancti, quia

unum nomen est, potestas una, ita etiam ubi operatio aliqua divina aut patris aut filii aut

spiritus sancti designatur, non solum ad spiritum sanctum, sed etiam ad patrem refertur et

filium, nec solum ad patrem, sed etiam ad filium refertur et spiritum . Denique Ethiops a

eunucus Candacis regin. baptizatus in Christo plenum misterium consecutus est. Et illi, qui

negaverunt scire spiritum sanctum, quamvis baptizatos se dicerent in Iohannis baptisma, b

baptizati sunt postea, quia Iohannes in remissione peccatorum in advenientis Iesu, non in suo

baptizavit nomine. Et ideo spiritum nesciebant, quia nec baptismum in Christi nomine, sicut

Iohannes baptizare solebat, acceperant. Iohannes enim licet non baptizaret in spiritu, tamen et

Christum predicabat et spiritum. Denique cum interrogaretur, ne forte ipse esset Christus,

respondit: 'Ego vos in aqua baptizo , venit autem fortior me, cuius non sum dignus c c c

calciamenta solvere, ipse vos baptizabit in spiritu et igni.' Ergo isti, quia nec in Christi nomine

nec cum fide spiritus sancti baptizati fuerant, non potuerunt accipere baptismatis d

sacramentum. Baptizati sunt itaque in nomine Iesu Christi nec iteratum est in his baptisma, sed

novatum, unum enim baptisma. Ubi autem non est plenum baptismatis sacramentum, nec

principium vel species aliqua baptismatis extimatur. Plenum autem est, si patrem et filium et

spiritum sanctum fateare , et si unum neges, totum subruas. Et quemadmodum si unum in e

sermone comprehendas, aut patrem aut filium aut spiritum sanctum, fide autem nec patrem nec

filium nec spiritum sanctum abneges, plenum est fidei sacramentum. Ita etiam, quamvis et

patrem et filium et spiritum sanctum dicas et alicuius horum minuas potestatem, vacuum est

omne ministerium . f

a) folgt nachgetragen sanctum R.

b) folgt nachgetragen se R.

c) baptizo in aqua C.

d) spiritu CV.

e) fatearis CV.

f) misterium CRV.

Polycarp 3.10.26

467

26. Augustinus.

Nec illud te moveat, quod quidam non ea fide ad baptismum percipiendum parvulos ferunt, ut

gratia spirituali ad vitam regenerentur eternam, sed eos, quod putant hoc remedio temporalem a

retinere vel recipere sanitatem. Non enim propterea illi non regenerantur, quia non ab istis hac

intentione offeruntur. Offeruntur parvuli ad percipiendum spiritualem gratiam non tam ab eis,

quorum gestantur manibus, quamvis et ab ipsis , si et ipsi fideles sunt, quam ab universa b

societate sanctorum atque fidelium. Tota ergo hoc mater ecclesia, que in sanctis est, facit, quia

tota omnes, tota singulos parit.

a) korr. in qui C; qui V.

b) ipsi K.

Polycarp 3.10.27

468

27. Idem . a

Cathecuminum, quamvis in bonis operibus defunctum, vitam habere non credimus, excepto

dumtaxat nisi sacramentum martyrii compleatur.

a) om. K.

Polycarp 3.10.28

469

28. Ex concilio Meldensi. a

Ut episcopi non nisi ieiuni per impositionem manuum spiritum sanctum tradant, exceptis

infirmis et morte periclitantibus.

a) Inskription erst vor III 10,30 K.

Polycarp 3.10.29

470

29. Urbanus papa II.a

Illud quoque precipimus, ut pro chrismate et baptismo et sepultura nichil umquam exigatur.

a) om. K.

Polycarp 3.10.30

471

30. Gregorius Ianuario episcopo Karalitano. In epistola XXVI. lib. quarti . a a

Pervenit quoque ad nos quosdam scandalizatos fuisse, quod presbiteros chrismate tangere eos,

qui baptizati sunt, prohibuimus. Et nos quidem secundum usum veterem ecclesie nostr.

fecimus, sed si omnino hac de re aliqui contristantur, ubi episcopi desunt, ut presbiteri etiam b

in frontibus baptizatos chrismate tangere debeant, concedimus.

a)-a) om., stattdessen Inskription von III 10,28: Ex concilio meldensi K.

b) aut K.

Polycarp 3.10.31

472

31. Gregorius servus servorum Dei Leandro coepiscopo. In epistola XL lib. I. a a

In trina mersione baptismatis quod nos eum, qui baptizatur, tercio mergimus, triduan. b

sepultur. sacramenta signamus. Et dum tercio ab aquis, qui baptizatur, educitur, resurectio

triduani temporis exprimitur.

a)-a) om. K.

b) korr. in quo C.

Polycarp 3.10.32

473

32.

(31). Gregorius in registro ad Diumarium episcopum Caralitan. sedis . a a

Presbiteri baptizatos infantes signare in frontibus suis chrismate non presumant, sed presbiteri b

baptizatos tangant in vertice, ut episcopi postmodum confirment in fronte.

a) om. K.

b) Presbiteros M.

Polycarp 3.10.33

474

33. Martinus papa . a

Quicumque presbiter in provincia propria aut in alia vel ubicumque inventus fuerit, qui

commendatum sibi infirmum baptizare noluerit vel pro intentione itineris vel de alia aliqua

excusatione, et sic sine baptismo moritur, deponatur.

a) episcopus K.

Polycarp 3.10.34

475

34. Eugenius papa.

Si parvulus egrotans ad quemlibet presbiterorum baptismi gratia de cuiuslibet parroechia

allatus fuerit, ei baptismi sacramentum nullo modo denegetur. Si quis hoc munus petenti

concedere detrectaverit et ille parvulus absque baptismatis gratia mortuus fuerit, noverit se ille,

qui eum non baptizavit, pro anima eius rationem redditurum et apud synodum acerrime

corrigendum.

Polycarp 3.10.35

476

35. Innocentius . a

Nulli est aliquatenus ambigendum tunc unumquemque fidelium corporis sanguinisque dominici

participem fieri, quando in baptismate membrum corporis Christi efficitur, nec alienari ab illius

panis calicisque consortio, etiam si ante, quam panem illum commedat et calicem bibat, de hoc

seculo in unitate corporis Christi constitutus abscedat. Sacramenti quippe illius participatione

ac beneficio non privatur, quando ipse hoc, quod ipsum sacramentum est, invenit . b

a) folgt papa CRV.

b) invenitur C.

Polycarp 3.10.36

477

36. Melciades episcopus episcopis Hispaniarum . a a

In baptismo abluimur, post baptismum roboramur, ac si continuo transituris sufficiant

regenerationis beneficia, victuris autem necessaria sunt confirmationis auxilia. Regeneratio per

se salvat mox in pace beati seculi recipiendos, confirmatio armat et instruit ad agones mundi b

et prelia reservandos. Qui post baptismum autem cum acquisita innocentia immaculatus c d

pervenit ad mortem, confirmatur morte, quia iam non potest peccare post mortem.

a) om. K.

b) agonem C.

c) folgt nachgetragen vero M.

d) getilgt M.

Polycarp 3.10.37

478

37. Augustinus super Iohannem sermone V. a b b

Si fuerit iustus minister, computo eum cum Paulo, computo illum cum Petro. Cum istis

computo iustos ministros, quia vere iusti ministri gloriam suam non querunt. Ministri enim

sunt, qui pro ducibus haberi nolunt, spem in se poni exhorrescunt. Ergo cum Paulo iustum c d

ministrum. Quid enim dicit Paulus? 'Ego plantavi, Apollo rigavit, sed Deus incrementum dedit.'

Neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus.' Qui vero fuerit

superbus minister, cum diabolo computabitur, sed non contaminatur donum Christi. Quod per

illum fluit purum, quod per illum transit liquidum, venit ad fertilem terram. Puta quia ipse e

lapideus est, quia ex aqua fructum ferre non potest. Sed et per lapideum canalem transit aqua

ad areolas. In canali lapideo nichil generat, sed ortus plurimum fructum affert . Spiritualis enim f

virtus sacramenti ita est ut lux.

a) folgt in M.

b) om. K.

c) folgt computo C.

d) folgt nachgetragen computo R.

e) korr. (?) M; fuit K.

f) affer K.

Polycarp 3.10.38

479

38. Idem in libro de baptismo sacramenta ecclesie ab excommunicatis vel hereticis et haberi et

dari posse testatur, ita in primo libro contra Donatistas disputans:

Sacramentum dandi baptismi est, quod habet qui ordinatur. Sicut autem baptizatus, si ab

unitate recesserit, sacramentum dandi baptismi non ammittit, sic etiam ordinatus si ab unitate a b

recesserit, sacramentum dandi baptismi non amittit . Nulli enim sacramento iniuria facienda b

est. Si discedit a malis, utrumque discedit, si permanet in malis, utrumque permanet. Sicut

ergo acceptatur baptismus, quem non potuit amittere, qui ab unitate discesserat, sic

acceptandus est baptismus, quem dedit ille, qui sacramentum dandi, cum discederet, non

ammisit. Nam sicut redeuntes, qui priusquam recederent, baptizati sunt, non rebaptizantur, ita

redeuntes, qui priusquam recederent, ordinati sunt, non utique reordinantur, sed aut

administrant , quod administrabant, si ecclesie utilitas postulat, aut si non administrant, c

sacramentum tamen ordinationis sue gerunt et ideo eius manus inter laicos non imponitur. d e

a) om. RV.

b)-b) om. MKV.

c) nachgetragen ad- M.

d) egerunt K.

e) ei korr. in eis M; eis C.

Polycarp 3.10.39

480

39. Idem . a

Nullus autem negat habere baptismum etiam apostatas. Quibus utique redeuntibus et per

p.nitentiam conversis dum non redditur, amitti non posse iudicatur. Sic et illi, qui sacrilegium b c

scismatis ab ecclesie communione discedunt, habent utique baptismum, quem, priusquam

discederent, acceperunt. Nam et si ipsi redeant, non eis iterum datur. Unde ostenditur illud,

quod acceperunt in unitate positi, non potuisse amittere separatos. Quodsi haberi foris potest,

etiam dare cur non potest? Sed dicis: non recte foris datur. Respondemus: sicut non recte d

foris habetur et tamen habetur, sic non recte foris datur et tamen datur. Sicut per unitatis e e

autem reconciliationem incipit utiliter haberi, quod extra unitatem inutiliter habebatur, sic per e

eandem reconciliationem incipit utile esse, quod extra eam inutiliter datum est. Quod de 1f

baptismo dictum est, et ordinationi poterit applicari, ut ipsa etiam foris dari possit, quam g h i

idem doctor etiam foris haberi posse monstravit. Alioquin infirmum erit argumentum de

baptismo, ut ideo foris dari possit, quia et foris habeatur, si non omne sacramentum foris

poterit dari, quod et foris solet haberi.

a) om. K; folgt in eodem CRV.

b) folgt nachgetragen per KR.

c) sacrilegio C.

d) dari KC.

e) korr. in autem per unitatis M.

f) Absatz MKCR.

g) folgt de MK (getilgt M).

h) ordinatione K.

i) daris dari K.

1) offenbar eine Glosse von hier ab.

Polycarp 3.10.40

481

40. Augustinus.

Sacramenta, inquit, si eadem sunt, ubique sunt integra, etiam si prav. intelliguntur et

discordios. tractantur. Sicut scriptura ipsius evangelii, si eadem ipsa est , ubique integra est, a

etiam si innumerabili falsarum opinionum varietate asseratur.

a) om. K.

Polycarp 3.10.41

482

41. Idem . a

Spiritus autem sanctus, quod in sola catholica per impositionem manus dari dicitur, nimirum

hec intelligi maiores nostri voluerunt, quod apostolus ait: quoniam karitas Dei diffusa est in

cordibus nostris per spiritum sanctum. Ipsa enim est karitas , quam non habent, qui ab b b

ecclesie communione precisi sunt, sine qua iuxta apostolum nichil prosunt reliqua. Non autem

habet Dei karitatem, qui ecclesie non diligit unitatem. Ac per hoc recte intelligitur dici non

accipi nisi in catholica spiritum sanctum.

a) om. K.

b) caritas est CRV.

Polycarp 3.10.42

483

42.

(41). Idem.

Multe autem sunt operationes spiritus sancti, quas idem apostolus, cum in quodam loco

commemorasset, ita conclusit: 'Omnia autem hec operatur unus atque idem spiritus, dividens a a a

propria unicuique, prout vult.' Cum ergo aliud sit sacramentum, quod habere etiam Symon

magus potuit, aliud prophetia, que in malis etiam hominibus fieri solet ut in Saul, aliud

operatio eiusdem spiritus, quam nisi boni habere non possunt, id est karitas, quilibet heretici b b

et scismatici accipiant caritatem, que operit multitudinem peccatorum, proprium donum est

catholic. unitatis et pacis, nec eius in omnibus, quia nec omnes sunt eius.

a) korr. unus, nachgetragen atque idem M; unus atque om. K.

b) id(em) M.

Polycarp 3.10.43

484

43.

(42). Idem . a

Manus autem impositio non sicut baptismus repeti non potest. Quid est enim aliud nisi orato

super hominem?

a) om. K.

Polycarp 3.10.44

485

44.

(43). Idem . a

Remissam, inquit, peccatorum avari non dant, que per orationem, id est per columb. gemitum

datur, cuicumque baptizet , si ad eius pacem illi pertinent, quibus datur. Non enim et b c

raptoribus et feneratoribus diceret Dominus: Si cui dimiseritis peccata, dimittuntur illi, si cui d ee

tenueritis, tenebuntur. Foris quidem nec ligari aliquid potest nec solvi, ubi non sit, qui aliud

ligare possit aut solvere. Sed solvitur, qui columba fecerit pacem, et ligatur, qui columba non f g

habet pacem, sive aperte foris sit sive intus esse videatur.

a) om. K.

b) baptizaret R.

c) getilgt M; om. K.

d) om. MR; nachgetragen vel M.

e) ante correctionem: sic M.

f) korr. in columbæ C; columbam V.

g) columbe CRV.

Polycarp 3.10.45

486

45.

(44). Idem . a

Heretici, inquit, sacramenta et scripturas habent ad speciem, non ad salutem.

a) om. K.

Polycarp 3.10.46

487

46.

(45.) Idem . a

Sicut, inquit, urgueri videor, cum mihi dicitur; Ergo hereticus dimittit peccata, cum iuxta te b

baptizet, sic et ego urgueo, cum dico: Ergo avarus religionis simul atque peccata dimittit. Si c d

per vim sacramenti, sicut ille, ita et ille; si per meritum suum, nec ille nec ille. Illud enim

sacramentum et in malis hominibus Christi esse cognoscitur, in corpore autem unic. columb.

immaculat. nec ille nec ille invenitur. e e

a) om. K.

b) ante correctionem: Ego M.

c) ante correctionem: Ego M.

d) om. C.

e) om. R.

Polycarp 3.10.47

488

47.

(46). Augustinus in libro de baptismo.

Perfidus si in perfidia permanserit, per baptismum nec extra ecclesiam remissionem accipit

peccatorum. Aut si propter vim sacramenti ad punctum temporis accipit, et intus et foris eam a

vim operatur, sicut vis nominis Christi expulsionem demonum etiam foris operabatur. b

a) aut M.

b) ante correctionem: expulsione M.

Polycarp 3.10.48

489

48.

(47). Idem . a

Ita ergo nec foris sicut nec intus quisquam, qui ex parte diaboli est, potest vel in se vel in

quoquam maculare sacramentum, quod Christi est. Non itaque dat remissam peccatorum

sermo, ut qui cancer serpit; que per baptisma Christi conceditur, si baptizatus unitati b b

catholic. compaginatur.

a) om. K.

b) qui ut CRV.

Polycarp 3.10.49

490

49.

(48). Augustinus . a

Quomodo aquam mundat et sanctificat homicida, quomodo benedicunt oleum tenebre? Si

autem Deus adest sacramentis et verbis eius; per qualeslibet administrentur, et sacramenta Dei

ubique recta sunt et mali homines, quibus nichil prosunt, ubique perversi sunt, id est intus et

foris.

a) om. K.

Polycarp 3.10.50

491

50.

(49). Augustinus.

Quomodo exaudit Deus homicidam deprecantem vel super aquam baptismi vel super oleuma

vel super eucharistiam vel super capita eorum, quibus manus imponitur? que tamen omnia et a a

fiunt et valent etiam per homicidas, id est per eos, qui hoderunt fratres, etiam in ipsa intus b

ecclesia. Cum dare nemo possit, quod non habet, quomodo dat homicida spiritum sanctum? Et

tamen intus etiam ipse baptizat. Deus ergo dat etiam ipso baptizante spiritum sanctum.

Quapropter sacramentum grati. dat Deus etiam per malos, ipsam vero gratiam non nisi per c d

se ipsum vel per sanctos suos. Et ideo remissionem peccatorum vel per seipsum facit vel per

illius columbe membra, quibus ait: 'Si cui dimiseritis, dimittentur.' Manus autem impositio sie

non adhiberetur ab heresi venienti, tamquam extra omnem culpam esse iudicaretur. Propter

caritatis autem copulationem, quod est maximum donum spiritus sancti, sine quo non valent ad

salutem, quecumque alia sancta fuerint in homine, manus hereticis correctis imponitur. f

Induunt autem homines Christum aliquando usque ad sacramenti perceptionem, aliquando et

usque ad vite sanctificationem. Atque illud primum et bonis et malis potest esse commune, hoc

autem proprium est bonorum et piorum. Non ob aliud visum est quibusdam etiam egregiis viris

antistibus Christi, inter quos precipu. beatus Cyprianus eminebat, non esse posse apud g

hereticos vel scismaticos baptismum Christi, nisi quia non distinguebatur sacramentum ab

effectu vel usu sacramenti; et quia eius affectus atque usus in liberatione a peccatis et cordis h

rectitudine apud hereticos non inveniebatur ipsum sacramentum quoque illic non esse i

putabatur. Sed convertentibus oculos ad interioris pale. multitudinem, cum et hii, qui in ipsa

unitate perversi sunt et perdit. vivunt, appareant remissionem peccatorum nec dare posse nec j

habere, quia non malignis, sed bonis filiis est dictum: 'Si cui dimiseritis peccata, dimittuntur eis,

et reliqua,' habere tamen et dare et accipere baptismi sacramentum satis eluxit pastoribus

ecclesie catholic. etiam ovem, que foris errabat et dominicum caracterem foris accipiebat,

venientem ad christian. unitatis salutem ab errore corrigi, caracterem tamen dominicum in ea

agnosci potius quam improbari. Quando quidem ipsum caracterem multi et lupi et lupis

infigunt, qui videntur intus esse, verumtamen ad illam ovem, que ex multis una est, non

pertinent. Cum malus tradit baptismum bono, id est in unitatis vinculo veraci conversatione k k

mutato, inter bonum sacramentum, quod traditur, et bonum fidelem, cui traditur, tradentis

malitia superatur . Et cum illi veraciter ad Deum converso peccata dimittuntur, ab eis l mm

dimittuntur , quibus ipse veraci conversione coniungitur. Spiritus sanctus ea dimittit, qui datus m

est omnibus sanctis sibi caritate coherentibus, sive se noverint corporaliter sive non noverint.

Similiter cum alicuius tenentur peccata, ab eis tenentur, a quibus ille cordis pravitatisn

disiungitur, sive notis corporaliter sive ignotis. Omnes mali spiritualiter a bonis seiuncti sunt . o o

Si autem etiam corporaliter aperta discessione separentur, peiores fiunt. Sed nichil interest ad

baptismi sanctitatem, quanto quisque peior id habeat et quanto peiori tradat. Potest tamen

tradere separatus, sicut potest habere separatus, sed quam pernitiose habere, tam pernitiosep

tradere . Ille autem, cui tradit, potest salubriter accipere, si ipse non separatus acceperit p q

urguente mortis necessitate. Cur heretici foris baptizare non possunt? An quia peiores sunt eo

ipso, quod foris sunt? Sed nichil interest ad integritatem baptismi, quanto peior id tradat.

Neque enim tantum interest inter malum et peiorem quantum inter bonum et malum, et tamen

cum baptizat malus, non aliud dat quam bonus. Ergo et cum baptizat peior, non aliud dat

quam ille, cui minus sacramentum pertinet, ut foris dari non possit? Si hoc ita esset, nec haberi r

foris posset et totiens baptizari necesse esset, quotiens recedens quisque ab ecclesia rursus ad

ecclesiam remeasse. His, qui ficto corde baptizantur, aut peccata nullatenus dimittuntur, quia

spiritus sanctus discipline effugiet fictum, aut in ipso temporis puncto per vim sacramenti

dimissa iterum perfectione replicantur, ut et illud verum sit: 'Quotquot in Christo baptizati s

estis, Christum induistis', et illud: 'Spiritus sanctus discipline effugiet fictum'; id est ut et induat

eum Christo sanctitas baptismi et exuet eum Christo pernities fictionis . Nam redire dimissa t u

peccata, ubi fraterna caritas non est, apertissime Dominus in evangelio docet in illo servo, a v v v

quo dominus dimissum debitum petivit, eo quod ille conservo suo debitum nollet dimittere. Sic

Polycarp 3.10.50

492

non impeditur baptismi gratia, quominus omnia peccata dimittat , etiam si fraternum odium in w

eius, cui dimittuntur, animo perseveret. Solvitur enim hesternus dies, et quicquid superest,

solvitur etiam ipsa hora momentumque ante baptismum et in baptismo, deinceps autem

continuo reus esse incipit, non solum consequentium, sed etiam preteritorum dierum, horarum,

momentorum redeuntibus omnibus, que dimissa sunt. Sicut igitur ficti veraciter conversi

recipiuntur nec tamen eorum baptisma reprobatur, sic et illa, que scismatici vel heretici non x

aliter habent nec aliter agunt quam vera ecclesia, cum ad nos veniunt, non emendamus, sed y c y

potius approbamus.

a) om. R.

b) valet RV.

c) om. hier M.

d) folgt grati. M.

e) nachgetragen M.

f) correptis CRV.

g) korr. in antistitibus C; antistitibus R.

h) effectus C.

i) folgt getilgt ipsum non inveniebatur M.

j) korr. M.

k) idem R.

l) superat (?) K.

m) om. R.

n) pravitate CRV.

o)-o) am Rand nachgetragen M.

p) tradere perniciose CRV.

q) scheint accepit C.

r) qui MK.

s) Christi M.

t) exuat C.

u) ante correctionem: fictiones M.

v) in evangelio dominus CV.

w) dimittit RV.

x) folgt nochmals et K.

y) om. R.

Polycarp 3.10.51

493

51.

(50). Augustinus ad Donatistas . a a a

Aecclesie sunt omnia sacramenta dominica, que sic habetis et datis, quomodo habebantur et

dabantur etiam prius, quam inde exiretis. Non tamen ideo non habetis, quia non estis ibi, unde

sunt que habetis. Non in vobis mutamus, in quibus nobiscum estis. In multis enim nobiscum b c

estis. Nam et de talibus dictum est, quoniam in multis erant mecum. Sed ea corrigimus in d

quibus non estis, et ea vos hic accipere volumus, que non habetis illic, ubi estis. Nobiscum e

autem estis in baptismo, in symbolo, in ceteris dominicis sacramentis . In spiritu autem unitatis f f

et in vinculo pacis, in ipsa denique catholica ecclesia vobis estis. Isti autem, cum quibus vel de g

quibus agimus, non sunt desperandi. Adhuc enim in corpore sunt. Sed non querunt spiritum h

sanctum nisi in Christi corpore, cuius habent foris sacramentum, sed rem ipsam non tenent i

intus, cuius illud est sacramentum, et ideo sibi iudicium manducant et bibunt. Unus enim panis i

sacramentum est unitatis, quoniam sicut dicit apostolus: Unus panis, unum corpus, multi

sumus.

a) Ad Donatistas Augustinus KR.

b) vobiscum M.

c) vobiscum M.

d) om. K.

e) om. R; hinter accipere C.

f) sacramentis dominicis CV.

g) nobiscum CV; vobiscum R.

h) querant M.

i)-i) om. C.

Polycarp 3.10.52

494

52.

(51). Augustinus.

Queris a me, utrum parentes baptizatis parvulis suis noceant, cum eos demoniorum sacrificiis

sanare conantur, et si non nocent, quomodo eis prosit, cum baptizantur, parentum fides , a b

quorum eius non potest obesse perfidia. Ubi respondeo tantam illius sacramenti, hoc est

baptismi salutaris, esse virtutem in sancta compage corporis Christi, ut semel generatus per c

aliorum spiritualem voluntatem deinceps non possit vinculo alien. iniquitatis obstringi, ci nulla

sua voluntate consentit. 'Et anima' enim 'patris mea est ', inquit , et anima filii.' Anima, que d d d

peccaverit ipsa, morietur. Non autem peccat ipsa, cum parentes ei omnino nescienti vel

quilibet alius adhibet sacrilegia demoniorum. Sed ideo ex Adam traxit, quod sacramenti illius e

gratia solveretur, quia nondum erat anima separatim vivens, id est altera anima, de qua

diceretur: 'et anima patris mea est et anima filii mea est .' Iam itaque cum homo in se ipso est f f

ab eo, qui genuit, alter effectus, peccato alterius sine sua consensione non tenetur obnoxius.

Quando itaque in parvulum maiores peccant offerentes eum demonum sacrilegis vinculis, non g

est anima utrorumque communis, ut etiam culpam possint habere communem. Non enim sic h i

communicatur culpa per alterius voluntatem, quemadmodum communicatur gratia per sancti

spiritus unitatem.

a) sacrificare K.

b) fide K.

c) aut K.

d) inquit mea est K.

e) idem K.

f)-f) om. K.

g) sacrilegiis K.

h) unde K.

i) illis CRV.

Polycarp 3.11.1

495

XI. De decimis et oblationibus aliis.

1. Gelasius.

Quattuor autem tam de redditibus quam de oblationibus fidelium, prout cuiuslibet ecclesie a

facultas admittit, sicut dudum rationabiliter est decretum, convenit fieri portiones. Quarum sit

una pontificis, altera clericorum, tercia pauperum, quarta fabricis amplicanda. De quibus sicut b

sacerdotis intererit integram ministris ecclesie memoratam dependere quantitatem, sic clerus

ultra delegatam sibi summam insolenter noverit expetendum. Ea vero, que ecclesiasticis

edificiis attributa sunt, huic operi veraciter prerogata locorum doceat instauratio manifesta

sanctorum, quia nefas est, si sacris edibus destitutis in lucrum suum presul impendia his

designata convertat. Ipsam nichilominus asscriptam pauperibus portionem, quamvis divinis

rationibus se dispensasse monstraturus esse videatur, tamen iuxta quod scriptum est, 'ut

videant opera vestra bona et glorificent patrem vestrum, qui in c.lis est', oportet etiam presenti

testificatione predicari et bon. fam. preconiis non taceri.

a) nachgetragen M.

b) korr. in quanta R; folgt ecclesie CRV.

Polycarp 3.11.2

496

2. Gregorius Leoni episcopo Catanensium . a

In epistola VII. lib. VIII.b

Volumus ergo, ut quicquid ecclesie tue ex redditu vel quolibet alio titulo fortassis accesserit,

quartam exinde portionem sine diminutione aliqua debeas segregare atque eam secundum Dei

timorem presbiteris diaconibus ac clero, ut tibi visum fuerit, discrete dividere, ita sane ut

unicuique, sicut meritum laboris exegerit, libera tibi sit, iuxta quod previderis, largiendi

licentia, quatenus et qui merentur etiam temporali se sentiant commodo consolatos et alii

adiuvante Domino eorum ad melius contendant imitatione proficere.

a) catenensium M; cataniensium C; catinentium R.

b) III. M.

Polycarp 3.11.3

497

3. Augustinus.

Decime tributa sunt egentium animarum. Quodsi decimam dederis, non solum abundantiam

fructuum recipies, sed etiam sanitatem corporis consequeris. Non igitur Dominus Deus

premium postulat, sed honorem. Deus enim noster, qui dignatus est totum donare, decimam a a

nobis dignatus est recipere, non sibi, sed nobis sine dubio profuturam. Sed tardius dare

peccatum est; quanto magis peius est peccatum non dedisse? De militia, de negotio et de b

artifitio redde decimas. Cum enim decimas dando et terrena et celestia possis pr.mia c

promereri, per avariciam duplicem benedictionem fraudas. Hec est enim Domini iustissima d

consuetudo, ut si tu illi decimam non dederis, tu ad decimam revoceris. Dabis impio militi,

quod non vis dare sacerdoti. Benefacere Deus semper paratus est, sed hominum malitia e e

prohibetur. Decim. etenim ex debito requiruntur, et qui eas dare noluerint , res alienas f

invadunt. Et quanti pauperes in locis suis, ubi ipse habitat, illo decimes non dante fame mortui

fuerint, tantorum homicidiorum reus ante eterni iudicis tribunal apparebit, quia rem a Domino

pauperibus delegatam suis usibus reservavit. Quia ergo sibi aut premium comparare aut g

peccatorum desiderat in dulgentiam promereri, reddat decimam, etiam de VIIII partibus

studeat elemosinam dare pauperibus.

a) folgt mundum C.

b) om. K.

c) celestis M.

d) om. K.

e) semper deus C.

f) non ierint K.

g) korr. in Qui M; Qui C.

Polycarp 3.11.4

498

4. Gregorius VII. Cap. VI. a a

Decimas, quas in usum pietatis concessas esse canonica auctoritas demonstrat, a laicis

possideri apostolica auctoritate prohibemus. Sive enim ab episcopis vel regibus vel quibuslibet

personis acceperint, nisi ecclesie reddiderint, sciant se sacrilegii crimen committere et etern.

dampnationis periculum incurrere.

a) om. CR.

Polycarp 3.11.5

499

5. Ex concilio Africano.

Pervenit fama sinistra ad magnam conventus nostri synodum, quod etiam ipso relatu lugubre

valde est satisque universali ecclesie lacrimabile, quia quicquid patitur unum membrum, a

compatiuntur omnia membra, quod quidam episcoporum suam suorumque adulatorum

voluntates magis quam sacrorum canonum vel patrum decreta sectantes non sacerdotibus et

presbiteris propriæ diocesis decimas atque christianorum oblationes conferre renuerunt, sed

potius, quod catholicis auribus absurdissimum est, laicalibus personis, militum videlicet sive

servitorum , vel quod adhuc gravius est, consanguinitatis sibi gratia coniunctis inconsulte ac b

precipiti more concedere soliti sunt. Quod videlicet inmanissimum nefas quam monstruosum

quamque execrabile sit, redemptori nostro eiusque sacrosancte ecclesie quam intollerabile,

omnes pen. utriusque testamenti pagin. protestantur, in quibus terribiliter ipse rex regum et

dominus pontificum omnibus intonat dicens: Si quis tetigerit sacerdotes meos, qui in

tabernaculo meo deserviunt, tangit pupillam oculi mei, et rursum: Omnes, inquit, filii Israel

offerunt decimas de omnibus frugibus suis ad templum Domini, quia his, qui altario deserviunt,

dedi eas, ut participentur de omnibus bonis Domini, ut orare valeant, pro populo meo.

Habemus autem ad hanc pessimam heresim destruendam ipsam veritatem in evangelio

dicentem: Dignus est operarius mercede sua. Quod alius evangelista evidentius dicit: Dignus c

est operarius cibo suo. Unde apostolus: Qui, inquit, altario deserviunt, de altario c

participentur. Sunt quippe presbiteri sors specialis Dei, et ipse hereditas eorum, pro cuius

amore atque honore arma deposuere secularia, ut ipsum habere mererentur patrem atque d

defensorem, dicentes cum propheta: Quis adversarius meus est ? Accedat ad me. Ecce e

Dominus auxiliator meus, ideo non sum confusus. Quapropter placuit unanimitati vestre , ut in f

unum convenientes comitati et preventi gratia spiritus sancti, sine quo nichil facere g h

possumus, quod divinitati placitum sit, uno ore eodemque consensu vigorabiliter censemus, ut

si quis amodo episcopus inventus fuerit huius divini precepti transgressor, inter maximos i i

hereticos et antichristos non minimus habeatur. Et sicut sancta Nicena synodus de simoniacis

hereticis omnino censuit, et qui dat episcopus, et qui accipiunt ab eo laici sive pretio sive

benefitio, æterni incendii ignibus deputentur et a sancte ecclesie corpore utpote inutilia j

sarmenta evangelica falce precidantur, quatenus arescant. Ad hec tota synodus: Ut hec,

inquit , spiritu sancto auctore fiant, qui nos congregari voluit, ad confirmandam legem k l

mandatorum suorum simul ista fieri sancimus, et ut ascendat fumus huius rei prevaricatorum

eorumque tormentorum in secula seculorum. Responsumque est ab omnibus: Amen amen, fiat

fiat.

a) universalis K.

b) servitiorum K.

c)-c) mercede - operarius om. K.

d) et K.

e) om. hier K.

f) nostre K.

g) comitante K.

h) preveniente K.

i) fuerit inventus C.

j) ut pute korr. in ut puta R.

k) folgt auctore MK.

l) getilgt M; om. hier K.

Polycarp 3.11.6

500

6. Ex Toletano concilio . a a

Quoniam quidem in sacrosancto patrum conventu triste quiddam percrebuit de quibusdam

fratribus nostris episcopis, qui temerario atque prepostero ordine in ecclesiis sibi commissis

disponere atque dispensare solent fidelium decimas necnon oblationes, id est ut his, qui

maiores vel persona vel rerum abundantis eminent, maiora concedant, his autem, qui

obscurioris person. et minoris qualitatis videntur, aut minima aut nulla omnino acommodent,

attendentes contra evangelicum preceptum, quid homines habeant, non quid sint, placuit

spiritui sancto per nos disponere atque omnibus ecclesiis intimare, ne amplius Deo prohibente

fiat. Censemus quippe et in posterum sancitum esse volumus, ut nullus episcopus personam

vel qualitatem presbiteri attendat, sed potius vite meritum et utilitatem, quam sibi Deus

conferre dignatus est, quia non est personarum acceptor Deus, et ita omnia omnibus disponat,

ut nullus in sua parrochia inveniatur, qui iure murmurare vel debeat vel possit contra

episcopum suum. Perpendere namque episcopus debet, ut nullum presbiterorum causa avariti.

sive cupiditatis human. contristet, sed potius hoc agere, ut omnia ecclesie sue membra sint in b c

pace. Altare namque et decimas pro peccunia dare et spiritum sanctum vendere symoniacam

heresim esse nullus fidelium ignorat . Quapropter spiritu sancto auctorante statuimus, ut d e e f

nullus episcoporum pro altaris statu pecuniam accipere presumat vel decimas ab altari auferre

secundum priorum statuta pertemptet, sed ita maioribus in maioribus ecclesia concedantur, g h

ut non minores in minoribus ecclesiis paupertate opprimantur. Et ut inter vulsa hec atque i

intemerata observentur, sub anathematis vinculo pariter omnes obligamus. Responderunt

omnes: Volumus, statuimus, fiat, fiat.

a) concilio Toletano C.

b) ante correctionem: aut M.

c) nachgetragen M.

d) ignoret C.

e) spiritus sancti C.

f) auctore K; auctoritate C; korr. in auctore ante R.

g) korr. in maiori M.

h) ecclesiis CR.

i) om. M.

Polycarp 3.11.7

501

7. Ex eodem.

De his, que ad ecclesias parroechitanas offeruntur in terris, vineis, mancipiis, peculiis, a

antiquorum canonum instituta serventur, ut omnia in potestate episcopi consistant. De his

autem, que altaribus offeruntur, tercia pars fideliter episcopis deferatur, du. clericis. Decim.

autem secundum quosdam singulis annis tercia pars aut in tercio anno tota. Sed tamen nos

sequentes Romanos, singulis annis quartam partem aut in quarto totam episcopi recipiant.

a) a parrochitanis K.

Polycarp 3.11.8

502

8. Gregorius servus servorum Dei Augustino episcopo . a a a b b

De episcopis, qualiter cum suis clericis conversentur, vel de his, qui fidelium oblationibus c

accedunt altario, quant. debeant fieri portiones, sacra scriptura testatur, quod bene te nosse d

non est dubium, et specialiter beati Pauli ad Timotheum epistol. in quibus erudire studuit, e

qualiter eum in domo Dei oportuisset conversari. Mos enim sedis apostolice est, ut ordinatis

episcopis precepta traderent, ut ex omni stipendio, quod accedit, IIII debeant fieri portiones; or

una videlicet episcopo et famili. propter hospitalitatem atque susceptionem, alia clero, tertia

pauperibus, quarta ecclesiis reparandis. Sed quia tua fraternitas monasterii regulis erudita f g

seorsum vivere non debet a clericis suis, in ecclesia Anglorum, que auctore Deo nuper adhuch

ad fidem perducta est, hanc debet conversationem instituere, que in initio nascentis æcclesiæ

fuit patribus nostris; in quibus nullus eorum ex his, que possidebant, aliquid suum esse i

dicebant, sed erant illis omnia communia. Si qui vero clerici sunt extra sacros ordines

constituti, qui se continere non possunt, sortire uxores debent et stipendia sua exterius

accipere, quia de hisdem patribus, de quibus prefati sumus, novimus scriptum, quia j

dividebantur singulis, prout cuique opus erat. De eorum quoque stipendio cogitandum sit k l

atque providendum est et sub ecclesiastica regula sunt tenendi, ut bonis moribus vivant et m n n

canendis psalmis invigilent et omnibus illicitis cor et linguam et corpus Deo auctore o

conservent. Communi vero vita viventibus iam de faciendis portionibus vel exhibenda p

hospitalitate aut adimplenda misericordia nobis quid erit loquendum, cum omne, quod q r

superest, in causis piis ac religiosis erogandum est, Domino magistro omnium dicente: Quod s

superest, date elemosinam, et ecce omnia munda sunt vobis.

a) om. CR.

b) vor Gregorius K.

c) que C.

d) quam K.

e) folgt eum CR.

f) ante correctionem: tu M.

g) monasteris K.

h) om. CR.

i) folgt sub CR.

j) folgt a CR.

k) dividebatur K.

l) getilgt M; om. CR.

m) ut K.

n) moribus bonis M.

o) folgt nachgetragen ab M; folgt dasselbe C.

p) nachgetragen autem M; om. K.

q) nachgetragen et M; om. K.

r) implende C; eximplenda R.

s) a K.

Polycarp 3.11.9

503

9. Urbanus.

Res singularum parrochiarum episcoporum, qui locum tenent apostolorum, erant et sunt usque

adhuc et debent esse futuris temporibus. E quibus episcopi et fideles dispensatores eorum a b

omnibus communi vita degere volentibus ministrare cuncta necessaria debent, ut nemo in eisc

inveniatur egens.

a) getilgt C.

b) fides M.

c) eius M.

Polycarp 3.11.10

504

10. Leo III.a

De decimis iusto ordine non tantum nobis, sed etiam maioribus visum est, plebibus tantum, ubi

sacrosancta baptismata dantur, deberi.

a) IIII M; korr. in IIII C.

Polycarp 3.11.11

505

11.a

Commoneo de reditibus ecclesie partes IIII fieri. Habeat autem ecclesia unam partem, or

pontifex unam, et aliam pauperes, quartam presbiteri cum diaconibus et residuo clero. Si quis

de clero transierit de hoc mundo, si minime de sua generositate habet consortem, quicquid eius

paupertas habet, conferat ecclesie et exinde quattuor partes fiant.

a) Inskription Idem. In ep. XLIII lib. XIIII (s. III 11,13) C.

Polycarp 3.11.12

506

12. Gelasius.

Presulum nostrorum auctoritas emanavit, ut facultates ecclesie episcopi ad regendum habeant a b

potestatem, ita tamen ut viduarum, pupillorum atque pauperum necnon et clericorum c

stipendia distribuere debeant. Hoc eis statuimus dari, quod actenus decretum est. Reliquum

sibi episcopi vendicent, ut sicut antea diximus, peregrinorum atque captivorum largitores esse

possint.

a) presul K.

b) facultatis K.

c) folgt getilgt atque pupillorum M.

Polycarp 3.11.13

507

13. Gregorius Iohanni Panormitano episcopo.

In epistola XLIIII lib. XIII. a b a

Hortamur ut de reditibus ecclesie quartam in integro portionem ecclesie tue clericis secundum c

meritum vel offitium sive laborem suum, ut ipse unicuique dare prospexeris sine aliqua d

prebere debeas tarditate. De hoc vero, quod ex fidelium oblatione accesserit, id est quartam e e

partem in solidis vel cellario eius iuxta pristinam consuetudinem dare non differas. Reliqua f f

autem omnia mobilia in tua retineas potestate, immobilia cuncta ecclesiasticis reditibus

aggregentur, ut multiplicata quantitate clericorum tuorum quarta Deo largiente proficiunt . g

a)-a) stattdessen hier schon die Angaben von III 12,1: In epistola VIII lib. I. C.

b) XLIII K.

c) nachgetragen M.

d) nachgetragen M.

e) debeas prebere C.

f) nachgetragen M.

g) proficiant C; proficiat R.

Polycarp 3.12.1

508

XII. De iure ecclesiarum et monasteriorum. a

1. Gregorius Petro subdiacono inter cetera. In epistola VIII lib. I. b b

Si monasterium prefatum sancti Theodori fines, de quibus causatio mota est, inconcussis XL

annis possedisse reppereris, nullam deinceps, etiam si quid sancte Roman. ecclesie competere

potuit, patiaris sustinere calumpniam, sed quietem eorum inconcussam modis omnibus

procurate . Sin vero actores ecclesie non eos possedisse XL annis inconcusso iure c d

monstraverint, sed aliquam intra tempora hec motam fuisse aliquando questionem eorundem e e

finium, electis arbitris tranquille et legaliter sopiatur. f

a) Zahl schon bei III 11,13 C; Titel om. R.

b)-b) schon bei III 11,13 C; om., stattdessen nochmals die Angaben von III 11,13 R.

c) procurato C.

d) auctores M; folgt nochmals actores K.

e) questionem aliquando C.

f) tranquillae M.

Polycarp 3.12.2

509

2. Silvester papa.

Nemini regum aut cuiquam hominum in proprium ius liceat monasterium tradere nisi ad aliud

monasterium, vel commutare nisi cum alio monasterio, vel quocumque commento vendere.

Hoc etiam divina et apostolica atque canonica sub anathematis p.na sancxit auctoritas. Quod

si factum fuerit, non valebit, sed ipsum monasterium in pristinum reformetur statum. a b

a) fractum K.

b) si M.

Polycarp 3.12.3

510

12. Bonifatius papa.

Si quis vult monasterium suum ad meliorandum in alium locum ponere, fiat cum consilio

episcopi et fratrum suorum et dimittat presbiterum in priori loco ad ministeria ecclesie.

Polycarp 3.12.4

511

4. Gelasius.

Facultates ecclesie necnon et dioceses ; ab aliquibus possidentur episcopis, iure sibi vindicent, a

quod tricenalis lex conclusit, quia et filiorum nostrorum principum ita emanavit auctoritas, ut

ultra XXX annos nulli liceat pro his appellare, quos legum tempus exclusit . ta b c d

a) folgt nachgetragen que M; folgt que C.

b) korr. in hoc M.

c) korr. in quod M; [hec] C.

d) excludit K.

Polycarp 3.12.5

512

5. Ex octava synodo universali . a a

Placuit huic sancte ac magne synodo, ut res vel privilegia, que Dei ecclesiis ex longa

consuetudine pertinent et sive ad pie recordationis imperatoribus sive ab aliis Dei cultoribus in b

scriptis donata et ab eis per annos XXX possessa sunt, nequaquam a potestate presulum ta

earum quecumque persona secularis per potestatem subtrahat aut per argumenta quelibet

auferat. Sed sint omnia in potestate presulis ac usu ecclesie presulis , quecumque intra XXX c d d

annorum spatium ab ecclesiis possessa fuisse noscuntur. Quisquis ergo secularium contra

presentem diffinitionem egerit, et tamquam sacrilegus iudicetur et, donec se correxerit et

donec ecclesie propria privilegia seu res restituerit, anathema sit.

a) universali sin(odo) C.

b) a CR.

c) getilgt M.

d) presulis ecclesie M.

Polycarp 3.12.6

513

6. Idem.

Nulla presumptione statum parrochiarum, qui perpetu. .tatis firmitate duravit, patimur

immutari, quia neglegentia pontificum neque temporalis obiectio, que per incuriam forte

generatur , neque ignavia faciente consensus nec surripiente supplicatione preceptio divellere a

potest semel diocesim constitutam, ex qua semper ad regenerationem atque consignationem

plebs devota convenit, territorium etiam non facere diocesim.

a) generantur C.

Polycarp 3.12.7

514

7. Eiusdem . a

Si quid in ecclesia dampno aut in his, que sunt preceptionis nostr. prohibita, pontificem b b

vestrum videritis admittere, mox nostris auribus relatione signate, ut quid fieri debeat,

censeamus.

a) om. K.

b) korr. in preceptione nostra C.

Polycarp 3.12.8

515

8. Idem . a

Trigetius vero petitoria nobis insinuatione suggessit in re sua, quod Sextilianum vocabatur,

basilicam se sanctorum Michahelis archangeli et Marci confessoris pro sua devotione fundasse.

Et ideo, frater karissime, ad tuam pertinet parrochiam benedictionem supra memorate basilice b

sollemni veneratione dependere . Nichil fundator tamen ex hac basilica noverit vendicandum, c d d

nisi processionis aditum, quae christianis omnibus in commune debetur.

a) om. K.

b) getilgt C.

c) depende R.

d) tamen fundator K.

Polycarp 3.12.9

516

9. Gelasius Roman. ecclesie episcopus dilectissimis et in Christi caritate in animis conexis a bb

fratribus, qui in Sicilia sunt.

Presulum nostrorum auctoritas emanavit, ut facultates ecclesie episcopi ad regendum habeant

potestatem, ita tamen, ut viduarum, pupillorum atque pauperum necnon et clericorum

stipendia distribuere debeant. Hoc eis statuimus dari, quod actenus decretum est. Reliquum

sibi episcopi vendicent, ut sicut antea diximus, peregrinorum atque captivorum largitores esse

possint.

a) Gelagius M.

b) unanimiter C.

Polycarp 3.12.10

517

10. Simachus papa in generali residens synodus . a

Mansuro cum Dei nostri consideratione decreto sancimus, ut nulli apostolice sedi presuli a

presente die, donec disponente Domino catholic. fidei manserit doctrina salvatoris, liceat b

predium ecclesiasticum, quanticumque fuerit vel magnitudinis vel exiguitatis, sub perpetua

alienatione vel commutatione ad cuiuslibet iura transferre. c

a) sinodo CR.

b) presenti K.

c) om. K.

Polycarp 3.12.11

518

11. Idem . a

Possessiones igitur, quas unusquisque ecclesie proprio dedit aut reliquit arbitrio, alienare

quibuslibet titulis atque distractionibus vel sub quocumque argumento non patimur, nisi

forsitan aut clericis bonorum meritis aut monasteriis religionis intuitu aut certe peregrinis, si

necessitas largiri suaserit , sic tamen ut hec ipsa non perpetuo, sed temporaliter perfruantur. b b

a) om. C.

b) suaserit largiri C.

Polycarp 3.12.12

519

12. Gregorius Anthemio diacono.

Ratio nulla permittit, ut propriis cuiusquam usibus applicetur, quod pro communi utilitate

datum esse cognoscitur.

Polycarp 3.12.13

520

13. Idem Savino subdiacono.

Sacrilegium et contra legem est, si quis, quod venerabilibus locis relinquitur, prave voluntatis

studiis tentaverit compendiis retinere.

Polycarp 3.12.14

521

14. Idem inter cetera. Iohanni defensori in epistola XLV lib. XIII.

Gloriosus Comitiolus, si suprascriptus episcopus innocens esse claruerit , quicquid de rebus a

eius vel ecclesie ipsius tulit, sine aliqua dilatione restituat. Sed et que ipse episcopus in

persecutionem ac violentiam eius expendisse vel dampnum idem episcopus pertulisse b

iuraverit, idem memoratus gloriosus eidem episcopo reddat ac satisfaciat. Si autem talem b c c d

culpam antedictum episcopum, quod absit, commisisse constiterit, ut constet eum non

inrationabiliter esse depositum, eadem eiusdem depositio confirmetur, ecclesie res sue omnes,

qu. ablat. claruerint, restituantur, quia delictum person. in dampnum non est ecclesie

convertendum. Si enim, ut dicitur, comitiolus defunctus est, ab herede eius, que ab illo iniuste

tulta sunt, sine excusatione reddantur.

a) declaruerit K.

b)-b) om. R.

c) gloriosus memoratus C.

d) eadem K.

Polycarp 3.12.15

522

15. Aurelianus papa.

Omnia, que Deo offeruntur, consecrata habeantur, in vineis, terris, silvis, utensilibus,

vestimentis, pecoribus et reliquis possessionibus, quia que ecclesiis offeruntur, sine dubio a

Christo, qui sponsus earum est , offeruntur . b a

a)-a) om. R.

b) nachgetragen M.

Polycarp 3.12.16

523

16. Prosper.

Scientes autem nichil aliud esse res ecclesie, nisi vota fidelium, pretia peccatorum et a

patrimonia pauperum, episcopi non has vendicare in usus suos ut proprias, sed ut

commendatas pauperibus dividere debent, hoc est possidendo contempnere, non sibi, sed aliis

possidere nec habendi cupiditate ecclesie facultates ambire, sed eas pietate subveniendi

suscipere. Quod habet ecclesia, cum omnibus nichil habentibus habet commune, nec aliquid

debet inde eis, qui sibi de suo sufficiunt, erogari, quando nichil aliud sit habentibus dare quam b c

perdere.

a) om. C.

b) quoniam C.

c) fit C.

Polycarp 3.12.17

524

17.

Sed et sententia beati Hieronimi non solum prelatis, sed etiam c.teris, qui rebus utuntur

ecclesie, vigilanter perpendenda est, qui ita in commentario Mathei evangelist. ait: Omnes

igitur, qui stipe templi et his, que conferuntur ad usus ecclesie, abutuntur in aliis rebus, quibus

suam expleant voluntatem, similes sunt scribarum et sacerdotum redimentium mendatium et a

salvatoris sanguinem effudentium . b

a) phariseorum K.

b) effundentium CR.

Polycarp 3.12.18

525

18. Ex Toletano concilio, cap. XXXIIII. a a

Quicumque episcopus alterius episcopi diocesim per XXX annos sine aliqua interpellatione

possederit, quia secundum ius legis eius iam videtur esse diocesis, admittenda non est contra

eum actio reposcendi. Sed hoc intra unam provintiam, extra vero nullo modo, ne, dum diocesis

defenditur, provinciarum termini confundantur.

a) om. R.

Polycarp 3.12.19

526

19. Ex eodem, cap. XXXV. a a

Sicut diocesim alienam tricennalis possessio tollit, ita territorii conventum non adimit. b

Ideoque basilic., que nov. condit. fuerint, ad eum proculdubio episcopum pertinebunt, cuius

conventus esse constiterit.

a) om. CR.

b) conterritorii CR.

Polycarp 3.12.20

527

20. Ex eodem.

Liberti ecclesie, quia numquam moritur eorum patrona, a patrocinio eiusdem numquam a

discedant nec posteritas quidem eorum, sicut priores canones decreverunt. Hec ne forte b c d e

libertas eorum in futura prole non pateat ipsaque posteritas saturabili ingenuitate obnitens f g

sese ab ecclesie patrocinio subtrahat, necesse est, ut tam idem liberti quam ab eis progeniti

professionem episcopo suo faciant, per quam se ex familia ecclesie liberos effectos esse

fateantur eiusque patrocinium non relinquant, sed iuxta virtutem suam obsequium ei vel

oboedientiam prebeant.

a) patronicio M.

b) discedunt R.

c) ante correctionem: quedam (?) M; quedam K.

d) korr. in et M; H. K; et C.

e) nec K; ante correctionem: nec MR.

f) ante correctionem: ipsa M.

g) korr. in naturali M.

Polycarp 3.12.21

528

21. Ex eodem.

Noverint autem conditores basilicarum in rebus, quas eisdem ecclesiis conferunt, nullam

potestatem habere, sed iuxta canonum instituta, sicut ecclesiam, ita et dotem eius ad

ordinationem episcopi pertinere.

Polycarp 3.12.22

529

22.

(12). Ex eodem.

Omnis itaque rei ecclesiastice quantitas, sicut remedium veni. tribuit conferenti, ita dampnum

rite preparat fraudatori. Et ideo nullus sacerdotum vel ministrorum ex rebus ecclesie, que in

quibuscumque locis a fidelibus largiuntur, aliquid auferat et iuri suo aut cathedre propri.

unitate connectat. Verum ut huius rei soliditas potior habeatur, propinquis eius, qui

construxerunt vel ditaverunt ecclesiam, licitum sit hanc bon. intentionis habere solertiam, ut si a

sacerdotem seu ministrum aliquid ex collatis rebus previderint defraudare, aut commonitionis

honesta conventione compescant aut talia episcopo aut iudici corrigenda denuntient. Quodsi b

talia episcopus agere temptat, metropolitano eius hec insinuare procurent . Si autem c d e

metropolitanus talia gerit , regis hec auribus insinuare non differant. Ipsis tamen heredibus in f e

eisdem rebus non liceat quasi iuris proprii potestatem preferre, non rapinam, non fraudem

ingerere, non violentiam quamcumque presumere. Si quis hec monita temerare presumpserit et

male rapta cum confusione restituet et excommunicationis annue sententiam sustinebit.

a) dictaverunt C.

b) ante correctionem: tali M; tali K.

c) insinuent C.

d) om. CR.

e)-e) om. R.

f) egerit C.

Polycarp 3.12.23

530

23. Ex Ancirano concilio.

De his, que pertinent ad ecclesiam, quecumqu., cum non esset episcopus, presbiteri

vendiderunt, placuit rescisso contractu ad iura ecclesiastica revocari. In iuditio autem erit

episcopi, si pretium debeat recipi necne, quia plerumque rerum distractarum redditus

ampliorem summam pro pretio dato reddi . a

a) reddit CR.

Polycarp 3.12.24

531

24. Ex concilio Aureliano . a

Omnes basilic., que per diversa loca constructæ sunt vel cotidie construuntur, placuit

secundum sanctorum canonum regulam, ut in eius episcopi, in cuius territorio posite sunt, b b

potestate consistant.

a) aureliani KR; aureù C.

b) canonum sanctorum C.

Polycarp 3.12.25

532

25. Ex eodem.

Ut ecclesie antiquitus constitut. nec decimis nec ulla possessione priventur, ita ut novis

oratoriis tribuantur.

Polycarp 3.12.26

533

26. Ex concilio Calcedonensi, cap. XVII. a

Singularum ecclesiarum rusticas parrochias vel in possessionibus constitutas precipimus

manere inconcussas illis episcopis, qui eas retinere noscuntur, et maxime si per tricennium eas

absque vi obtinentes sub dispositione rexerunt. Quodsi intra tricennium facta fuerit de his b c

altercatio, licere eis, qui se lesos asserunt, apud sanctam synodum provinci. de his movere

certamen decrevimus.

a) Inskription om., kein Absatz R.

b) in K; folgt vel interruptione C.

c) folgt getilgt ita M.

Polycarp 3.12.27

534

27. Ex concilio Agathensi.

Et licet superfluum sit de re nota et antiquis canonibus prohibita iterato aliquid definire, tamen a

quo facilius cupiditas aut inprobitas reprimatur, id statuimus, quod omnes iubent, ut

civitatenses sive diocesani presbiteri vel clerici salvo iur. ecclesie rem ecclesie, sicut

permiserint episcopi, teneant. Quod si fecerint vel fecer(unt), et facta venditio non valebit et de

facultatibus, si quas habent proprias, indemnem ecclesiam reddant et communione priventur.

a) Ut R.

Polycarp 3.12.28

535

28. In eodem.

Episcopus, qui filios aut nepotes non habens alium quam ecclesiam relinquit heredem, si quid a b

de ecclesia non ecclesie causa aut necessitate presumpsit, quod distraxit aut donavit, irritum c

habeatur. Qui vero filios habet, de bonis, que reliquit , ab heredibus eius indemnitatibus d e

aecclesiae consulatur.

a) habent K.

b) relinquerit K.

c) folgt ex C.

d) reliquerit K.

e) hisdem nitatibus M.

Polycarp 3.12.29

536

29. Ex concilio V Cartaginensi.

Placuit, ut rem ecclesie nemo vendat. Quodsi aliqua necessitas cogit, hanc insinuandam esse a

primati provinti., ut cum statuta numero episcoporum, utrum faciendum sit, arbitretur. b c

Quodsi tanta urget necessitas ecclesie, ut non possit ante consulere, saltim post factum curet

hoc statim agere vel vicinis episcopis hoc antea indicare et ad consilium referre easdem

ecclesie necessitates. Quodsi non fecerit, reus concilii venditor teneatur.

a) res K.

b) statuto C.

c) facienda M.

Polycarp 3.12.30

537

30. Ex concilio Toletano.

Abbatibus, presbiteris reliquisque ministris de rebus ecclesiasticis vel sacro misterio alienare

vel obligare absque permissu et subscriptione episcopi nichil liceat. Quod si presumpserit,

degradetur, et quod temere alienatum est, ordinatione episcopi revocetur.

Polycarp 3.12.31

538

31. Ex libro institutionum Iustiniani. De legibus.

Nullius autem sunt res sacr. et religios. et sancte. Quod enim divini iuris est, id nullius in a

bonis est. Sacra sunt, que rite et per pontifices Deo consecrata sunt, veluti edes sacre et dona , b

qu. rite, ad ministerium Dei dedicata sunt; que etiam per nostram constitutionem alienari et

obligari prohibemus, excepta causa redemptionis captivorum. Si quis vero sua auctoritate

quasi sacrum sibi constituerit, sacrum non est, sed profanum. Locus autem, in quo sacr.

ecclesie .dificate sunt, etiam dirupto edificio adhuc sacer manet, ut et Papianus scripsit. c d

a) sinit R.

b) donaria C.

c) korr. in diruto C; diruto R.

d) papinianus C.

Polycarp 3.12.32

539

32. Ex concilio Africano VIII. a a b

Placuit, ut episcopi, quascumque ecclesias vel plebes, quas ad suam cathedram existimant

pertinere, non ita repetierint, ut causas suas episcopis iudicantibus agant, sed alio retinente

inruerint sive nolentibus sive volentibus plebibus, caus. sue detrimentum patiantur. Et c

quicumque hoc iam fecerunt, si nondum est inter episcopos finita contentio, sed adhuc inde

contendunt, ille inde discedat, quem constiterit pretermissis iudicibus ecclesiasticis irruisse.

Nec sibi quisque blandiatur, si a primate, ut retineat, litteras impetraverit. Sed sive habeat

litteras sive non habeat, conveniat eum, qui tenet, et eius litteras accipiat, ut eum appareat

pacifice tenuisse ecclesiam ad se pertinentem. Si autem ille aliquam questionem retulerit, per

episcopos iudices causa finiatur , sive quos eis primas dederit sive quos ipsi vicinos cum d

consulto primatis delegerint.

a) Africano concilio MR.

b) om. CR.

c) nolentibus K.

d) finatur R.

Polycarp 3.12.33

540

33. Ex novellis Iustiniani imperatoris.

Presens constitutio iubet, quod sacratissimam ecclesiam Romanam C annorum a tum

prescriptione solum in suis actionibus posse removeri. Nichil autem de ea latius exponemus,

quia innovata est ab alia constitutione, que data est a consule Belisarii.

a) eher q(ui)d(em) C.

Polycarp 3.12.34

541

34. Item ex eisdem.

Neque decennii neque XX vel XXX annorum prescriptio religiosis domibus obponatur, sed

sola XL annorum curricula non solum in ceteris rebus, sed etiam in legatis et in hereditatibus.

Polycarp 3.12.35

542

35. Imperator Valentinianus et Theodosius et Archadius augusti. a

Si quis in tantam furoris pervenit audatiam, ut possessionem rerum apud fiscum vel apud b

homines quoslibet constitutarum ante eventum iudicialis arbitrii violenter invaserit, dominus c d

quidem constitutus possessionem, quam abstulit, restituat possessori et dominium eiusdem rei

ammittat. Si vero alienam possessionem invasit, non solum eam possidentibus reddat, verum

etiam estimationem earundem rerum restituere compellatur.

a) Imperatores K.

b) pervenerit C.

c) constituar(um) R.

d) adventum K.

Polycarp 3.12.36

543

36. Ex libro digestorum.

Sive autem corpore sive animo possidens quis deiectus est, palam est eum vi deiectum videri . a

Iccirco si quis de agro suo vel de domo processisset nemine suorum relicto, mox revertens

prohibitus sit ingredi in ipsum predium, vel si quis eum in medio itinere detinuerit et ipse b

possederit, vi deiectus videtur. Ademisti enim ei possessionem, quam animo retinebat, etsi non

corpore. Quod vulgo dicitur estivorum hybernorumque saltuum nos possessiones animo

retinere, id exempli causa didici Proculum dicere . Nam ex omnibus prediis, ex quibus non c d e f g

hac mente recedemus , ut omisisse possessionem vellemus, idem est eum, qui neque animo h i

neque corpore possidebat, ingredi autem et incipere possidere prohibeatur, non videri

deiectum verius est. Deicitur enim qui ammittit possessionem, non qui non accipit. Vim vi j k k

repellere licere Cassius scribit idque ius natura comparatur . Apparet autem, inquit, ex eo arma l

armis repellere licere. Vi possidere eum diffiniendum est, qui expulso vetere possessore

adquisitam rerum possessionem optinet, aut qui in hoc ipsum aptatus et preparatus venit, ut m

contra bonos mores auxilio, ne prohiberi possit, ingrediens possessionem facit. Sed qui per vim

possessionem suam retinuit, Labeo ait non vi possidere. Idem Labeo ait eum, qui metu turb. n o

perterritus fugerit, videri deiectum. Sed Pomponius ait vim sine corpore aliquo locum non p

habere. Ego etiam eum, qui fugatus est supervenientibus quibusdam, si illi vi occupaverunt q

possessionem, videri vi deiectum. Eum igitur, qui cum armis venit, possumus armis repellere,

sed hoc statim, non ex intervallo, dummodo sciamus non solum resistere permissum, ne

eiciatur, sed et si deiectus quis fuerit, eundem eicere non ex intervallo, sed ex continenti.

a) vicùi R.

b) denuunt R.

c) ad K.

d) causam K.

e) pro cultu C.

f) ducere C.

g) in K.

h) recedimus CR.

i) om. K.

j) om. C.

k) Vi vim C.

l) cooperatur C.

m) folgt est C.

n) ut K.

o) Ideo K.

p) Vû R.

q) Ergo CR.

Polycarp 3.12.37

544

37. Imperator Iustinianus A. Iuliano pape.

Ut inter divinum publicumque ius et privata commoda competens discretio sit, sancimus: si

quis aliquam reliqu.rit hereditatem vel legatum vel fideicommissum vel donationis titulo

aliquid dederit vel vendiderit sive sacrosanctis ecclesiis sive venerabilibus xenodochiis vel

monasteriis masculorum vel virginum vel orphanotrophiis vel brephotrophiis vel

gerontochomiis necnon iuri civitatum, relictorum vel donatorum vel venditorum eis sit a

longeva exactio, nulla solita temporis prescriptione coartanda. Sed et si in redemptione

captivorum quedam pecuni. vel res relict. vel legitimo modo donat. sunt, et earum

exactionem longissimam esse censemus et nobis quidem cordi erat nullis temporum metis b

huiusmodi actionem circumcludi. Sed ne videamur in infinitum hanc extendere longissimum c d

vite hominum tempus eligimus et non aliter eam actionem finiri concedimus, nisi C annorum e f

curricula excesserint. Tunc enim tantummodo huiuscemodi exactionem evanescere sinimus. g

Sive itaque memoratis religiosissimis locis vel civitatibus hereditas sive legatum sive

fideicommissum fuerit relictum vel donatio vel venditio processerit in quibuscumque rebus

mobilibus vel immobilibus vel se moventibus, sive pro redemptione captivorum quedam h

fuerint derelicta vel donata, sit eorum pen. perpetua vendicatio et ad annos C, ut dictum est,

extendatur, nulla alia exceptione temporum inhibenda, sive contra primas personas sive contra i

heredes vel successores eorum moveantur. In his autem omnibus casibus non solum personales

actiones damus, sed etiam in rem et hypothecarias secundum nostr. tenorem constitutionis,

qu. legatariis et hypothecariis donavit, et supradictis omnibus unum tantummodo terminumj

vit. sue imponimus, id est C metas annorum. Hec autem omnia observari sancimus in his tum

casibus, qui vel postea fuerint nati vel iam in iudicium deducti sunt.

a) eius M.

b) quod R.

c) hoc modo K.

d) nachgetragen M.

e) om. K.

f) elegimus K.

g) tummodo M.

h) sese C.

i) esse R.

j) om. K.

Polycarp 3.13.1

545

XIII. De servis ecclesie manumittendis et de expositis.

1. Gregorius Theodoro.

Aecclesiasticis utilitatibus desudantes ecclesiastica dignum est remuneratione gaudere, ut qui

se voluntariis obsequiorum necessitatibus sponte subiciunt, digne nostris provisionibus

consolentur. Quia igitur Theodorum virum eloquentissimum consiliarium nostrum

mancipiorum cognovimus ministerio destitutum, ideo puerum nomine Acosimum natione

Siculum iuri dominioque suo dari tradique precipimus. Quem quoniam traditum ex nostra a

voluntate iam possidet, huius necesse fuit pro futuri testimonio ac robore largitatis b c

auctoritate fulciri, quatenus Domino protegente secure eum semper sine ullius retractionisd

suspitione quippe ut dominus valeat possidere.

a) quam K.

b) korr. in futuro C.

c) folgt nachgetragen dignitatis ac C.

d) retraction(e) K; retractacionis C.

Polycarp 3.13.2

546

2. Ex Toletano concilio IIII. a b

Episcopus, qui mancipium iuris ecclesie non retempto ecclesiastico patrocinio manumitti

desiderat, duo meriti eiusdem et peculii coram concilio ecclesie, cui preminet, per

commutationem subscribentibus sacerdotibus offerat.

a) De C.

b) om. C.

Polycarp 3.13.3

547

3.

Consensus totius concilii definivit, ut sacerdotes, qui aut res suas relinquunt ecclesie aut nichil

habentes aliqua tamen predia aut familias ecclesiis suis conquirunt, licebit illius aliquos de a a b

familiis eiusdem ecclesie manumittere iuxta rei conlat. modum, quem antiqui canones

decreverunt, ita ut cum peculio et posteritate sua ingenui sub patrocinio ecclesie maneantc

utilitates iniunctas sibi, iuxta quod potuerint, prosequentes. d

a) suis ecclesiis C.

b) illis C.

c) folgt in CR.

d) folgt getilgt nochmals sibi iuxta M.

Polycarp 3.13.4

548

4.

Si expositus ante ecclesiam cuiusque sit miseratione collectus, contestationis ponatur ecclesia,

ut si his, qui collectus est, intra X dies quesitus agnitusque non fuerit, securus habeat, qui

collegit. Sane qui post predictum tempus calumniator extiterit, ut homicida ecclesiastica

districtione damnabitur, sicut patrum sancxit auctoritas.

Polycarp 3.14.1

549

XIV. De precariis et commutationibus ecclesiarum. a

1.

Ut precari. et commutationes tempore viduatarum ecclesiarum fact. ab his, qui loca b

episcoporum occupaverant, rescindantur et cum auctoritate ecclesiastica vel civili, si faciend.

sunt, fiant.

a) Zahl om. R.

b) temporum K.

Polycarp 3.14.2

550

2.

Precari. a nemine de rebus ecclesiasticis fieri presumantur, nisi quantum de qualitate

convenienti datur; ex proprio duplum accipiatur et rebus ecclesie in suo tamen, qui dederunt, a

nomine, si res proprias et ecclesiasticas usu fructuario tenere voluerit . Si autem res proprias b

ad presens dimiserit, ex rebus ecclesiasticis triplum fructuario usu in suo tamen quis nomine c

sumat, quia sic eas quemque tractare, ut alienarum dispensatorem convenit, non propriarum

largitorem.

a) korr. in in C.

b) voluerint C.

c) tantum K.

Polycarp 3.14.3

551

3. Ex eodem.

A nulla potestate quis cogatur facere precariam de rebus Deo et sanctis eius dicatis, cum ratio a

et usus optineat neminem, cui non vult, contra utilitatem et rationem prestitum de proprio

facere beneficium.

a) Ut R.

Polycarp 3.15.1

552

XV. De privilegiis ecclesiarum et monasteriis observandis. a

1. Anacletus servus servorum Dei omnibus episcopis et reliquis Christi sacerdotibus in Domino

salutem.

Privilegia ecclesiarum et monasteriorum intemerata et inviolata eternis decrevimus manere

temporibus. Leges ecclesie apostolica firmamus auctoritate et peregrina iudicia submovemus. b

a) Zahl om. KR.

b) nachgetragen M.

Polycarp 3.15.2

553

2. Leo.

Ad christianum et vere religiosum vereque orthodoxum principem loquor. Multum Anatholius

episcopus proprio detrahit merito, si illicito crescere optat augmento. Habeat, sicut optamus,

Constantinopolitana civitas gloriam suam, et protegente Dei dextera diuturno clementie a a

vestre fruatur imperio. Alia tamen ratio est rerum secularium, alia divinarum, nec preter illam

petram, quam Dominus in fundamento posuit, stabilis erit ulla constructio. Propria perdit, qui

indebita concupiscit. Satis sit predicto, quod vestre pietatis auxilio et mei favoris assensu

episcopatum tant. urbis optinuit. Non dedignetur regiam civitatem, quam apostolicam facere

non potest sedem, nec ullo modo spectet, quod per aliorum possit offensiones augeri.

Privilegia enim ecclesiarum et monasteriorum sanctorum canonibus instituta et venerabilis b c

Nicen. fixa decretis nulla possint improbitate convelli, nulla novitate mutari. In quo opere d e

auxiliante Christo fideliter exequendo necesse est me perseverantem exhibere famulatum, f

quoniam dispensatio mihi credita est.

a) dextera dei C.

b) folgt sanctarum C.

c) om. C.

d) folgt nochmals nulla K.

e) possunt CR.

f) nachgetragen M.

Polycarp 3.15.3

554

3. Iulius.

Amputato totius usurpationis excessu nullus debet presumere que sibi non videntur esse

concessa. Ea, que sunt ab apostolis eorumque successoribus instituta, nulla desidia a a

negligantur, nulla dissensione violentur, nulla concertatione turbentur.

a) sunt que K.

Polycarp 3.15.4

555

4. Leo Martiano augusto.

Ad nostrum reatum tendit, si paternarum regule sanctionum nobis consentientibus vel

neglegentibus violentur.

Polycarp 3.15.5

556

5. Gregorius Roman. ecclesie presul Iohanni Solonitano episcopo. In epistola XXXII. lib. a b

VIII.

Grave nimis et contra sacerdotale constat esse propositum cuiusquam monasterii privilegia

olim indulta confundere et ad irritum, que sunt pro quiete disposita, niti deducere.

a) solitano KR; salonitano C.

b) XXII K.

Polycarp 3.15.6

557

6. Idem Bonifatio primo defensori.

Institutionis nostr. decreta, que sunt privilegiis et ordinatione disposita, perpetua stabilitate et

sine aliqua constituimus refragatione servari, sive que scripto decrevimus seu que in nostra

presentia videntur esse disposita, nec a quoquam pontificum in totum vel in partem ea qualibet

occasione convelli decernimus vel mutari. Nam nimis est asperum et precipue bonis a

sacerdotum moribus inimicum niti quempiam quacumque rationis excusatione, que bene sunt b

ordinata, rescindere et exemplo suo docere ceteros sua queque posse constituta dissolvi. c d

a) davor decerni MK (rad. M).

b) munitum R.

c) om. M; korr. C.

d) folgt Rasur M.

Polycarp 3.15.7

558

7. Idem Dominico Cartaginensi episcopo. In epistola XXXVIIII lib. II. a

De ecclesiasticis privilegiis, quod fraternitas vestra scribit, hoc postposita dubitatione teneat,

quia sicut nostra defendimus, ita singulis quibusque ecclesiis sua iura servamus. Nec cuilibet

favente gratia ultra, quam meretur, impertior nec ulli hoc, quod sui iuris est, ambitu stimulante

derogabo, sed fratres meos per omnia honorare cupio sicque studeo honore singulos subvehi,

dummodo non sit, quod alteri iure ab altero possit opponi.

a) folgt in MR; XXXVIII K.

Polycarp 3.15.8

559

8. Idem Vigilio Arelatensi episcopo. In epistola LXXXII lib. VIIII. a b

Dum pi. desiderium voluntatis et laudand. devotionis intentio sacerdotalibus sit semper studiis

adiuvanda, cura est sollicitudinis adhibenda, ut ea, que pro quiete religios. conversionis sunt c d

ordinata, nec dissimulatio negligere nec quedam valeat presumptio perturbare, sed sicut hoc,

quod ratio exigebat, utiliter obtinuit diffiniri, ita quod definitum est, non debet violari. e

a) LXXII K; LXXX R.

b) VIII KC.

c) nachgetragen M.

d) conversationis CR.

e) diffinitum KC.

Polycarp 3.15.9

560

9. Idem papa Secundino episcopo. In epistola XXX lib. VIII. a a

Rationis ordo non patitur, ut monasterium contra voluntatem fundatorum ab eorum

dispositione ad arbitrium suum quisquam debeat vendicare.

a)-a) om. K.

Polycarp 3.15.10

561

10. Idem episcopus Mariniano episcopo. In epistola XLIII lib. VII. a

Quam sit necessarium monasteriorum quieti prospicere et de eorum perpetua securitate

tractare, anteactum nos officium, quod in regimine cenobii exhibuimus, informat. Et quia in

plurimis monasteriis multa a presulibus preiudicia atque gravamina monachos pertulisse

cognoscimus, oportet ut nostr. fraternitatis provisio de futura quiete eorum salubri disponat b

ordinatione, quatinus conversantes in illis in Dei servitio gratia illius suffragante mente libera

perseverent. Sed ne ex ea, que magis emendanda est, consuetudine quisquam monachis

quicquam molesti. presumat inferre, necesse est, ut hec, que inferius enumerare curabimus , c

ita studio fraternitatis episcoporum debeant custodiri , ut ex eis non possit ulterius inferende d

inquietudinis occasio reperiri.

a) Mariano CR.

b) vestre C.

c) korr. in curavimus C.

d) cusdiri M.

Polycarp 3.15.11

562

11. Idem urbis Rom. episcopus Castorio episcopo. In epistola XLIII lib. V.

Abbatem cuilibet monasterio non alium, sed quem dignum moribus atque actibus monastic.

discipline communi consensu congregatio poposcerit, ordinare te volumus. Missas autem a

publicas per episcopos vel clericos in monasteriis fieri omnino prohibemus, ne in servorum b

Dei recessibus popularibus occasio prebeatur ulla conventibus et simpliciores ex hoc animas

plerumque, quod absit, in scandalum trahat frequentior quoque muliebris introitus.

a) om. R.

b) monasteris K.

Polycarp 3.15.12

563

12. Idem Iohanni Ravennati episcopo. In epistola I lib. V. a

Pervenit ad me, quod in ecclesiis fraternitatis tue aliqua loca dudum monasteriis consecrata

nunc habitacula clericorum aut etiam laicorum facta sunt. Dumque hi, qui sunt in ecclesiis,

fingunt se religios. vivere, monasteriis preponi appetunt et per eorum vitam monasteria

destruuntur. Nemo etenim potest et ecclesiasticis obsequiis deservire et in monachica regula

ordinate persistere, ut ipse districtionem monasterii teneat, qui cotidie in ministerio b

ecclesiastico cogitur permanere. Proinde fraternitas tua hoc, quolibet in loco factum est,

emendare festinet, quia ego nullo modo patiar, loca sacra ut pro clericorum ambitu

destruantur.

a) ravennato M.

b) districtione M.

Polycarp 3.15.13

564

13. Idem Mariniano episcopo Ravennati. In epistola XL lib. VII.

Dudum ad nos multorum relatione pervenerat monasteria in Ravennatibus partibus constituta

omnino clericorum vestrorum dominio pregravari, ita ut occasione quasi regiminis ea, quod

dici grave est, velut in proprietate possideant. Quibus non modicum condolentes predecessori

vestro litteras misimus, ut hoc emendare debuisset . Sed quoniam vite est termino citius a

occupatus, ne hoc onus monasteriis remaneret, fraternitati vestre eadem nos scripsisse b

recolimus. Et quia, ut comperimus, in huius rei hactenus correctione cessatum est, hec ad vos c

iterum previdimus scripta dirigere. Hortamur ergo, ut omni mora omnique excusatione

submota ita monasteria ipsa ab huiusmodi studeatis gravamine relevare, quatinus nullam

deinceps in eis clerici, vel qui in sacro sunt ordine constituti, ob aliud habeant nisi orandi

tantummodo causa accedendi licentiam, aut si forte ad peragenda sacra missarum fuerint

invitati mysteria. Sed ne per cuiuslibet monachi aut abbatis promotionem onus aliquodd

fortasse monasteria sustineant, studendum vobis est, ut si quispiam monachorum ex

quocumque monasterio ad clericatus officium vel ordinem sacrum accesserit, non illic aliquam

ulterius habeat potestatem, nec monasteria huius occasionis velamine ea, que prohibemus, e f

sustinere onera compellantur. Hec itaque omnia vigilanti cura emendare iam secundo

commonita sanctitas vestra non differat, ne si post hec neglegentes vos esse, quod non

credimus, senserimus, aliter monasteriorum quieti prospicere compellamur. Notum enimg

vobis sit, quia tant. necessitati servorum Dei congregationem amplius subiacere non g

patiemur.

a) debuisses K.

b) monasterii K.

c) om. K.

d) aliquid KC.

e) korr. in ne M; ne CR.

f) monesteria M.

g) vobis enim CR.

Polycarp 3.15.14

565

14. Idem Maximiano Siracusano episcopo. In epistola XI lib. IIII.

Presbiteros diaconos ceterosque cuiuslibet ordinis, qui ecclesiis quoquomodo militant, abbates a

fieri per monasteria non permittas, sed aut omissa clericatus militia monachicis provehantur

ordinibus, aut si in abbatis loco permanere decreverint, clericatus nullatenus permittantur

habere militiam. Satis enim incongruum est, si cum unum ex his pro sui magnitudine diligenter

quis non possit explere, ad utrumque videatur idoneus, sicque invicem et ecclesiasticus ordo b c d

vit. monachic. et ecclesiasticis utilitatibus regula monachatus impediat. e e f f

a) folgt in K.

b) posset M.

c) indicetur MC.

d) om. R.

e) monachic. vite M.

f) om. R.

Polycarp 3.15.15

566

15. Idem Lucido episcopo . In epistola XV lib. XII. a a b c b

Filius noster Iohannes abbas presbiterum sibi in monasterio suo ex congregatione eadem petit

ordinandum. Ideoque fraternitatem vestram presenti auctoritate duximus adortandam,

quatenus virum, quem vobis de congregatione sua ad ordinationem presbiteri obtulerit

consecrandum, de eo, sicut est consuetudinis, queque sunt discucienda, subtiliter perquiratis,

et si nichil in eo repertum fuerit, quod ei possit obviare, canonice, sicut moris est, consecretur;

nichil ei aliud privilegii concedentes, nisi ut in congregatione sua, quotiens oportunum fuerit,

sacra missarum debeat tantummodo celebrare misteria.

a) nachgetragen M.

b)-b) om. MC; stattdessen hier schon die Angaben von III 15,16 C.

c) cap. (statt In epistola) R.

Polycarp 3.15.16

567

16. Idem Victori episcopo. Epistola XXXVIIII lib. VI. a b a

Urbicus abbas monasterii sancti Hermetis, quod Panormi situm est, a nobis cum c

congregatione sua magnopere postulavit in eodem monasterio presbiterum, qui sacra

missarum sollempnia celebrare deberet, ordinari. Et quia huiusmodi non est differenda petitio,

fraternitatem tuam scriptis presentibus necessarium duximus adhortandam, ut eum, qui ad hoc

ministerium de eadem congregatione electus fuerit, cuius vita mores et actio tanto possit d

ministerio convenire, sine mora auxiliante Domino debet consecrare , quatenus nec ille de e f

monasterio suo hac pro causa egredi nec extraneum sibi ad peragendum sacrum opus cogatur

adducere.

a)-a) schon bei III 15,15 C.

b) XXXVIII M.

c) abbatis R.

d) folgt et K.

e) debeat C.

f) consecrari K.

Polycarp 3.15.17

568

17. Imperator Valentinus et Martianus augusti . a

Privilegia, que generalibus constitutionibus universis sacrosanctis ecclesiis orthodox. b

religionis retro principes prestiterunt, firma et illibata in perpetuum decernimus custodiri.

Omnes sane pragmaticas sanctiones, que contra canones ecclesiasticos interventu grati. et

ambitiones elicit. sunt, robore suo et firmitate vacuatas cessare precipimus. c d

a) aug) MK; aug CR. 9

b) om. K.

c) ambitionis CR.

d) in K.

Polycarp 3.15.18

569

18. Constantinus clericis salutem dicit.

Iuxta sanctionem quam dudum meruistis, perhibemini, fundos et mancipia vestra nullus novis

collationibus obligabit, sed vacatione gaudebitis. <Cum enim dixit "nullus", nemo excipitur, a

verum in hac comprehensione etiam principalis potestas concluditur .> a

a)-a) Cum - concluditur om. MK.

Polycarp 3.15.19

570

19. Constantinus quoque et Constans hanc immunitatem dederunt dicentes:

In qualibet civitate, in quolibet oppido vel vico, castello, municipio quicumque voto christian.

legis meritum eximi. singuleque virtutis omnibus intimaverit, securitate perpetua potiatur.

Gaudere enim et gloriari ex fide volumus semper, scientes magis religionibus quam offitiis et

labore corporis vel sudore nostram rem publicam contineri.

Polycarp 3.15.20

571

20. Valentinianus quoque et Valens decreverunt dicentes:

Universos, quos constiterit custodes ecclesiarum esse vel sanctorum locorum ac religiosis a

obsequiis deservire, nullius attentationis molestiam sustinere decrevimus. b

a) ante correctionem: quosque M; quosque K.

b) attentationibus K.

Polycarp 3.15.21

572

21. Item Archadius nichilominus et Honorius.

Qu.cumque, inquiunt, a parentibus nostris diversis sunt statuta temporibus, manere inviolata a

atque incorrupta circa sacrosanctas ecclesias precipimus. Nichil igitur a privilegiis inmutetur.

Omnibus qui ecclesiis deserviunt, tuitio deferatur, quia temporibus nostris addi potius

reverenti. cupimus quam ex his, que olim prestita sunt, inmutari.

a) vestris K.

Polycarp 3.15.22

573

22. Ex item idem:

Non tam novum aliquid presenti sanctione precipimus, quam illa, que olim videntur indulta,

firmamus. Privilegia igitur que olim reverentia religionis obtinuit, mutilare sub p.n. etiam

interminatione prohibemus, ita ut hii quoque, qui ecclesie ipsius beneficiis perfruantur. a b

a) om. C.

b) folgt nachgetragen serviunt M.

Polycarp 3.15.23

574

23.a

Privilegium omnino meretur ammittere, qui permissa sibi abutitur potestate.

a) Inskription Leo C.

Polycarp 3.15.24

575

24. Gregorius.

Omnimodis ecclesiastice discipline vel moderationi est conveniens, ut que ordinata fuerint vel a

decisa, nulla in posterum debeant refragatione turbari.

a) Omnimodi C.

Polycarp 3.15.25

576

25. In Tolletano concilio.

Clerici, qui monachorum propositum appetunt, quia meliorem vitam sequi cupiunt, liberos eis

ab episcopo in monasteriis largiri oportet ingressus nec interdici propositum eorum, qui ad

contemplationis desiderium transire nituntur.

Polycarp 3.15.26

577

26. Ex concilio Calcedonensi.

Qu. semel dicata sunt monasteria, concilio episcoporum, qui civitates tenent, manere sic a b

placuit perpetuo monasteria et res, que ad ea pertinent, monasteriis reservari debere nec c d

posse ea ultra fieri secularia habitacula. Qui vero hoc fieri permiserint, canonum sententiis

subiacebunt.

a) folgt perpetuo C.

b) ante correctionem: si M; si K.

c) om. hier C.

d) nachgetragen M.

Polycarp 3.15.27

578

27.

Si ecclesie venerabilis privilegia cuiusquam fuerint vel temeritate dissimulata vel dissimulatione

corrupta, commissum quinque librarum auri, sicut etiam prius constitutum est, a

condempnatione plectatur ipsaque privilegia nichilominus plenissimum per omnia obtineant

vigorem.

a) nachgetragen M.

Polycarp 3.16.1

579

XVI. De observatione ecclesiasticorum. a

1. Clemens.

Hic ergo, hoc est in presenti vita positos, oportet vos agnoscere voluntatem et preceptum b

Dei, ubi et agendi et sacrificandi sit locus, quoniam in aliis locis sacrificare et missas celebrare c

non licet, nisi in his, in quibus proprius episcopus iusserit, aut qui ab episcopo regulariter

ordinato, tenente videlicet civitatem, consecrati fuerint. Aliter enim non sunt hec agenda nec

rite celebranda, docente nos novo et veteri testamento. Hec a Domino apostoli acceperunt et

nobis tradiderunt, hec nos docemus vobisque et omnibus absque reprehensione tenere et

docere, quibus agendum est, mandamus.

a) XXVI M; Zahl om. K.

b) Sic MK.

c) om. K.

Polycarp 3.16.2

580

2. Anacletus.

Sacerdotes, quando sacrificant, non soli hec agere debent, sed testes secum habeant, ut Deo a

perfecte in sacratis Domino locis sacrificare probentur. Ait namque auctoritas legis divine:

Vide ne offeras holocausta tua in omni loco, quem videris, sed in loco, quem elegit Dominus b

Deus tuus.

a) hoc K.

b) elegerit C.

Polycarp 3.16.3

581

3. Felix episcopus omnibus orthodoxis.

Sicut non alii quam sacrati Domino sacerdotes debent missas cantare nec sacrificia super a a

altare offerre, sic nec in aliis quam Domino sacratis locis, id est in tabernaculis b

divinis precibus a pontificibus dicatis et in mensis Domino sacratis et sacra unctione a c

pontificibus delibatis , missas cantare aut sacrificia offerre, nisi summa coegerit necessitas. c

Satius est ergo missam non cantare aut non audire quam in his locis, ubi fieri non oportet, nisi

pre summa contingat necessitate, quoniam necessitas legem non habet. Unde scriptum est: d d

Vide, ne offeras holocausta tua in omni loco, quem videris, sed in loco , quem elegerit e e f

Dominus Deus tuus. In domibus tamen ab episcopis sive presbiteris oblationes celebrari

nullatenus licet.

a) missas debent K.

b) ante correctionem: si M; si K.

c)-c) om. R.

d) non legem R.

e)-e) nachgetragen M; om. K.

f) folgt non K.

Polycarp 3.16.4

582

4. Silvester papa in generali residens synodo dixit.

Nullus presbiter missas celebrare presumat nisi in sacratis ab episcopo locis, qui sui particeps

decreto voluerit esse sacerdotii. a

a) de cetero CR.

Polycarp 3.16.5

583

5. Telesphorus papa.

Missarum celebrationes ante horam diei tertiam minime sunt celebrand., quia eadem hora et

Dominus crucifixus est et super apostolos spiritus sanctus descendisse legitur, excepto noct.

sancte nativitatis.

Polycarp 3.16.6

584

6. Zacharias papa . a a

Ut episcopus aut presbiter, dum ingressus fuerit ad missarum sollempnia celebranda, nisi

passio aliqua intervenerit, nullo modo audeat data oratione recedere, ut ab aliquo episcopo aut

presbitero suppleantur missarum sollempnia, sed qui initium ponit, suppleat usque ad finem,

quia scriptum est: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Si quis vero presumpserit,

preter quod posuimus, agere, a sacro corpore et sanguine domini nostri Iesu Christib

suspensus sit . c d

a) om. C.

b) folgt sit K.

c) korr. in suspensum M.

d) censemus M (nachbetragen s. auch das folgende Kap.); om. hier K.

Polycarp 3.16.7

585

7. Ex concilio Tolletano.

Censemus vel cum a sacerdotibus missarum tempore sacra misteria consecrantur, si a a b

egritudinis accidat quilibet eventus, ut ceptum nequeat consecrationis explere misterium, sit c

liberum episcopo vel presbitero, ut alter consecrationem habeat officii cepti. Non enim aliudd

ad supplementum initiatis mysteriis competit quam aut incipientis aut subsequentis complenda

benedictio sacerdotis, quia nec perfecta videri possunt, nisi perfectionis ordine compleantur.

Cum enim simus omnes in Christo, nichil contrarium diversitas format, ubi efficatiam e

prosperitatis unitas fidei representat. Quod etiam consultum cuncti ordinis clerici inclitum vel

indultum sibi esse non ambigant, sed ut permissum est precedentibus , statim alii pro f

complemento accedant. Nec tamen, quod natur. langoris causa consulitur, in presumptionis

pernitiem convertantur . g

a) om. MC (censemus am Schluß des vorherigen Kap. nachgetragen M.)

b) auf längerer Rasur M.

c) om. MR.

d) korr. in alius C.

e) folgt unum C.

f) ante correctionem: precentibus M; precentibus K.

g) korr. in convertatur M; convertatur C.

Polycarp 3.16.8

586

8. Augustinus.

Et hoc adtendendum est, ut miss. peculiares, que per dies sollemnes a sacerdotibus fiunt, non a

ita in publico fiant, ut per eas populus a publicis missarum sollempnibus, que hora tercia

canonice fiunt, abstrahatur, quia pessimus usus est apud quosdam in dominicis diebus sive in

quibuslibet festivitatibus mox missam celebrare. Quam quis, etsi pro defunctis sit, cum

audierit, abscedat et per totum diem a primo mane ebrietati et commessationi potius quam

Deo serviat. Admonendus est populus, ut ante publicum peractumque officium ad cibum non

accedat, sed omnes ad publicam sanctam matrem ecclesiam missarum sollempnia et

predicationem audituri conveniant, et ut sacerdotes missas hora tercia celebrent, ut populus a

publicis sollempnibus non abstrahatur. Sed sacerdotes, qui in circuitu ubris aut in eadem urbe

sunt, et populus, ut prediximus, in unum ad publicam missarum celebrationem conveniant,

exceptis Deo sacratis feminis, quibus mos est ad publicum non egredi, sed claustris monasterii

contineri.

a) Ut K.

Polycarp 3.16.9

587

9. Clemens.

Certe tanta in altari holocausta offerantur, quanta populo sufficere debeant. Quodsi

remanserint, in crastinum non reserventur, sed cum timore et tremore clericorum diligentia

consumantur. Qui autem residua corporis Domini, que in sacrario relicta sunt, consumunt, non

statim ad communes sumendos cibos conveniant, nec putent sancte portioni commiscere

cibum, qui per aqualiculos digestus in secessum emittitur. Si ergo mane die dominica a

porrigitur, usque ad sextam ieiunent ministri, qui eam consumpserint, et si tercia vel quarta

hora acceperint, ieiunent usque ad vesperam. Sic secreta sanctificatione eterna custodienda b

sunt.

a) digestum M.

b) nachgetragen M.

Polycarp 3.16.10

588

10. Fabianus papa.

Decrevimus, ut in omnibus dominicis diebus altaris oblatio ab omnibus viris vel mulieribus fiat a

tam panis quam vini, ut per has immolationes a peccatorum suorum fascibus liberentur.

a) obb)t o R. i

Polycarp 3.16.11

589

11. Idem.

Sacrificium non est accipiendum de manu sacerdotis, qui orationes vel lectiones et reliquas

observationes in missa secundum ritum implere non potest. a

a) missas C.

Polycarp 3.16.12

590

12. Idem.

Oblationem quoque et pacem in ecclesia facere iugiter admoneatur populus christianus, quia in

ipsa oblatione sibi et suis magnum remedium est animarum et in ipsa pace vera unanimitas et a

concordia demonstratur.

a) folgt et C.

Polycarp 3.16.13

591

13. Anicius papa.

Panes, quos Deo sacrificium offertis, aut a vobismetipsis aut a vestris pueris coram vobis nitide

ac studiose fiant. Et diligenter observetur, ut panis et vinum et aqua, sine quibus miss.

nequeunt

celebrari, mundissime atque studiose tractentur et nichil in eis vile, nichil non probatum a

inveniatur iuxta illud, quod ait scriptura: Sit timor Domini vobiscum, et cum diligentia cuncta

facite.

a) studiosissime C.

Polycarp 3.16.14

592

14. Fabianus papa.

Ut si non frequentius, vel ter laici homines communicent in anno, nisi forte quis maioribus

quibuslibet criminibus impediatur, id est in pascha et pentecosten et natal(i) Domini.

Polycarp 3.16.15

593

15. Silvester papa.

Singulis diebus dominicis in XL preter hos, qui excommunicati sunt, et preter illos, qui in

publica penitentia sunt, sacramenta corporis et sanguinis Christi sumenda sunt et in cena

Domini, in vigilia pasce et in die resurrectionis Domini et in pentecosten et in natali Domini

penitus ab omnibus communicandum est.

Polycarp 3.16.16

594

16. Sother papa.

In cena Domini a quibusdam perceptio eucharisti. neglegitur . que quoniam in eadem die ab a

omnibus fidelibus, exceptis his quibus pro gravibus criminibus inhibitum est, percipienda sit,

ecclesiasticus usus demonstrat, cum etiam penitentes eadem die ad percipienda corporis et

sanguinis dominici sacramenta reconcilientur.

a) neglitur M.

Polycarp 3.16.17

595

17. Pius papa.

Si vero per neglegentiam de calice aliquid distillaverit in terram, linguabitur , tabula radetur. Si a

non fuerit tabula, ut non conculcetur, locus conradetur et igne consumetur et cinis intra altare

recondetur et sacerdos XL dies peniteat. Si super altare stillaverit calix, sorbeat minister

stillam et III dies peniteat. Si per linteum altaris ad aliud stilla pervenerit, IIII dies peniteat. Si

usque ad quartum, XV dies peniteat et linteamina, que tetigerit stilla, minister abluat tribus

vicibus, calice subterposito, et aqua ablutionis sumatur et iuxta altare recondatur.

a) lingatur C.

Polycarp 3.16.18

596

18. Petrus . a

Si post illusionem, que per somnium solet contingere, vel corpus Domini quilibet accipere

valeat, vel si sacerdos sit, sacra misteria caelebrare?

a) folgt diaconus C.

Polycarp 3.16.19

597

19. Gregorius.

Et quidem hunc testamentum veteris legis, sicut in superiori capitulo iam diximus, pollutum a

dicit et nisi lotum aqua et usque ad vesperum intrare ecclesiam non conceditur . Quod tamen b

specialiter populus spiritualis intelligens sub eodem intellectu accipiet, quo prefati sumus. Qui c d

quasi per somnium illuditur, qui temptatus inmunditia vanis imaginibus in cogitatione

inquinatur. Sed lavandus est aqua, ut culpa cogitationis lacrimis abluatur, et nisi prius ignis e

temptationis recesserit, reum se quasi usque ad vesperum cognoscat. Sed est in eadem

illusione necessaria valde discretio, que subtiliter pensari debeat, ex qua re accidat menti

dormientis. Nam aliquando ex crapula, aliquando ex natur. superfluitate vel infirmitate,

aliquando ex cogitatione contingit. Et quidem cum ex natur. superfluitate vel infirmitate

evenerit, omnimodo hec illusio non est timenda, quia hanc animus nesciens pertulisse magis

dolendus est quam fecisse. Cum vero ultra modum appetitus gul. in sumendis alimentis f

rapitur atque idcirco humore receptacula gravantur, habet exinde animus aliquem reatum, non

tamen usque ad prohibitionem percipiendi corporis Christi vel missarum sollempnia celebrandi,

cum fortasse aut festus dies exigit aut exhiberi misterium pro eo, quod sacerdos alius in loco g

deest, ipsa necessitas compellit, mutatis vestibus cantet. Nam si adsunt alii, qui implere

mysterium valeant, illusio per crapulam facta a perceptione sacri mysterii prohibere non debet,

sed ab immolatione sacri mysterii abstinere, ut arbitror, humiliter debet, si tamen dormientis

mentem turpi imaginatione non concusserit . Nam sunt, quibus ita plerumque illusio nascitur, h h i

ut eorum animus etiam in somno corporis positus turpibus imaginibus non fedetur. Qua in re

unum inibi ostenditur: ipsa mens tamen rea fit suo iuditio libera, cum se et dormiente j j j k

corpore nichil meminit in ingluviem cecidisse. Sin vero ex turpi cogitatione vigilantis oritur

illusio dormientis, patet animo reatus suus. Videt enim, a qua radice inquinatio illa processerit,

quia quod cogitavit sciens, hoc protulit nesciens. Propter talem pollutionem a sacro mysterio l

eo die abstinere oportet.

a) übergeschrieben id est presbiterum M; folgt presbiterum CR.

b) concedit M; korr. in concedit C.

c) in der Mitte korr. M; aliter CR.

d) korr. in quod C.

e) nis K.

f) om. K.

g) eum K.

h) turpis imaginatio C.

i) concussit C.

j) tamen mens rea C; mens rea non tamen R.

k) sit K; ante correctionem: sit C(?); si R.

l) pertulit CR.

Polycarp 3.16.20

598

20.

Sanctus Cyprianus dixit: Eucharistia quotidie ad cibum salutis accipitur. Sanctus Ambrosius

dixit: Si quotienscumque effunditur sanguis Christi, in remissionem peccatorum effunditur,

debeo semper accipere ; qui semper pecco, debeo semper accipere medicinam. Sanctus a a a b

Ylarius dixit: Si non tanta sunt peccata, ut excommunicetur quis, non se debet a medicina

corporis Domini separare. Unde timendum est, ne diutius abstractus a Christi corpore alienus

remaneat a salute. Nam manifestum est eos vivere, qui corpus eius adtingunt, ipso Domino

dicente: Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis c

vitam in vobis . Qui enim iam peccare quievit, communicare non desinat. c

a) om. C.

b) ante correctionem: debe M.

c)-c) om., stattdessen cetera K.

Polycarp 3.16.21

599

21. Augustinus.

Quotidie eucharisti. communionem accipere nec laudo nec vitupero, omnibus tamen dominicis

diebus communicandum ortor. Si tamen mens in affectu peccandi est, gravari magis dico

eucharisti. perceptione quam purificari. Et ideo quamvis quis peccato mordeatur, peccandi

non habeat de cetero voluntatem et communicaturus satisfaciat lacrimis et orationibus et

confidens de Domini miseratione accedat ad eucharistiam intrepidus et securus. Sed hoc de illo

dico, quem mortalia peccata non gravant. Nam quem mortalia post baptismum crimina a

commissa premunt, hortor prius publica p.nitentia satisfacere et ita sacerdotis iudicio

reconciliatum communioni sociari, si vult non ad iudicium et condemnationem sui eucharistiam

percipere. Sed et secreta satisfactione solvi crimina non negamus, sed mutato prius seculari

habitu et confesso religionis studio perdit. correctionem et iugi immo perpetuo luctu b

miserante Deo , ita dumtaxat in contraria pro his, que penitet , agat et eucharistiam omnibus c d e

dominicis supplex et summissus usque ad mortem perveniat . f g

a) que M.

b) per vite CR.

c) folgt veniam consequatur CR.

d) ut CR.

e) folgt non CR.

f) folgt diebus KC.

g) percipiat CR.

Polycarp 3.16.22

600

22. Ex concilio Aureliani . a b

Omne sacrificium sordida vetustate perditum igne comburendum est, et cinis iuxta altare

sepeliendus.

a) ganze Inskr. om., stattdessen Inskription von III 16,23 C.

b) aurelianensi K.

Polycarp 3.16.23

601

23. Ex penitentiali Romano. a

Si ceciderit sacrificium de manibus offerentis terratenus, ut non inveniatur, omne quodcumque

inventum fuerit in loco, in quo ceciderit, comburetur et cinis ut supra abscondatur, et cui b

accidit, medium annum peniteat. Si vero sacrificium inventum fuerit, locus scopis mundetur et

stramen ut supra ignetur et cinis ut supra recondatur et sacerdos XX dies peniteat. c

a) Inskription schon vor III 16,22 C.

b) folgt dictum est comburatur K.

c) recondetur C.

Polycarp 3.16.24

602

24. Felix papa omnibus orthodoxis.

Sollemnitates dedicationum ecclesiarum et sacerdotum per singulos annos sunt celebrand.. De

ecclesiarum consecrationibus quotiens dubitatur et nec certa scriptura nec testes existunt, a a

quibus consecratio sciatur, absque ulla dubitatione scitote eas esse sacrandas, ne talis

trepidatio faciat deteriorationem , quoniam non monstratur esse iteratum, quod nescitur b

factum.

a) certe C.

b) deteriorem rationem K.

Polycarp 3.16.25

603

25. Ex concilio Meldensi.

Ut ecclesie vel altaria, que ambigu. sunt de consecratione, consecrentur et ut superflua altaria

destruantur.

Polycarp 3.16.26

604

26. Fabianus . a

Litteris vero vestris inter cetera insertum invenimus quosdam regionis vestre episcopos a b

vestro nostroque ordine discrepare et non per singulos annos in cena Domini chrisma c d

conficere, sed duos aut tres annos confectionem sancti chrismatis semel actam servare. Dicunt

enim, ut in memoratis repperimus apicibus, nec per singulos annos balsamum posse reperire

nec necesse fore per singulos annos crisma conficere, sed dum una confectio crismatis e

habundat, aliam fieri necesse non habere. Errant enim, qui talia excogitant et mente vesana

potius quam recta senciendi hec dicunt, In illa die Dominus Iesus, postquam cenavit cum f

discipulis suis et pedes eorum lavit, et sicut a sanctis apostolis predecessores nostri acceperunt

nobisque reliquerunt, crisma conficere docuit.

a) folgt papa C.

b) nostre C.

c) nostro K.

d) om. M.

e) forte R.

f) korr. in sencientes C.

Polycarp 3.16.27

605

27. Fabianus episcopis omnibus.

Sicut paschalis sollempnitas per singulos annos est agenda et de anno in annum renovanda et

tradenda, ita crisma, quia novum sacramentum est, et per singulos annos innovandum et vetus

in sanctis ecclesiis cremandum. Ista a sanctis apostolis et successoribus eorum accepimus

vobisque tenenda mandamus. Si quis autem his obviare temptaverit, omnem sibi per nos et per

omnes recte credentes indulgenti. aditum intelligat obseratum.

Polycarp 3.16.28

606

28. Alexander urbis Rom. episcopus orthodoxis

Aquam sale conspersam populis benedicimus ut ea cuncti aspersa sanctificentur ac a

purificentur. Quod et omnibus sacerdotibus faciendum esse mandamus. Nam si cinis vitul.

aspersus populum sanctificabat atque mundabat, multo magis aqua sale conspersa divinisque b

precibus sacrata populum sanctificat atque mundat.

a) aspergati K.

b) aquam M.

Polycarp 3.16.29

607

29. Ex concilio Manatensi.

Omnibus diebus dominicis quisque presbiter in sua ecclesia ante missarum sollempnia aquam

benedictam faciat in vase nitido et tanto ministerio convenienti et de eadem aqua populus

intrans ecclesiam aspergatur, et atrium eiusdem ecclesie cum crucibus circuendo similiter a

aspergat et pro animabus ibidem quiescentibus oret. Et qui voluerit, in vasculis suis accipiat ex

ipsa aqua et per mansiones et agros et vineas, super pecora quoque sua atque super pabula b

eorum necnon super cibos et potum suum conspergat.

a) circuiendo K; circumeundo C.

b) queque M.

Polycarp 3.16.30

608

30. Clemens Roman. ecclesie presul, Iacobo Ierosolimorum episcopo.

Altaris palla cathedra, cadelabrum et velum, si fuerint vetustate consupta, incendio dentur, a

quoniam non licet ea, que in sanctuario fuerint, male tractari, sed incendio universa tradantur.

Cineres quoque eorum in baptisterio inferantur, ubi nullus transitum habeat, aut in pariete aut

in fossis pavimentorum iactetur , ne introeuntium pedibus coinquinentur. b

a) Endung korr. M.

b) iactentur CR.

Polycarp 3.16.31

609

31. Iginus papa.

Ligna ecclesie dedicat. non debent ad aliud opus iungi nisi ad aliam ecclesiam vel igni a

comburenda vel ad profectum in monasterio fratribus. In laicorum opera non debent admitti.

a) dedicata K.

Polycarp 3.16.32

610

32. Stephanus episcopus familiari amico Hylario.

Vestimenta ecclesie, quibus Domino ministratur, et sacrata debent esse et honesta. Quibus aliis

in usibus non debent frui quam ecclesiasticis et Deo dignis officiis. que nec ab aliis debent

contingi aut ferri nisi a sacratis hominibus, ne ultio, que Baltasar regem percussit, super hec

transgredientes veniat et corruere eos faciat ad ima.

Polycarp 3.16.33

611

33. Ex concilio Cartaginensi . a

Altaria, in quibus corpora vel reliquie martyrum non esse probantur, ab episcopis eiusdem loci b

destruantur.

a) folgt Sother papa (s. III 16,34) C.

b) eipis M.

Polycarp 3.16.34

612

34. Sother papa . a a

Necessarium duximus instituere, ut ubi temporis vel loci vel clerici copia suffragatur, habeat

quisquis ille est canens Deo atque sacrificans post se vicini solaminis adiutorem, ut si aliquo b

casu ille, qui officia impletur, accedit turbatus fuerit vel ad terram .lisus, a tergo semper c d

habeat, qui eius vicem exequatur intrepidus et officium inceptum adimpleat.

a) schon beim vorherigen Kap. C.

b) ante correctionem: sanctificans M.

c) nachgetragen M.

d) folgt quod absit K.

Polycarp 3.16.35

613

35. Ex canone apostolorum.

Omnes fideles, qui conveniunt in sollempnitatibus sacris ad ecclesiam et scripturas

apostolorum et evangelium audiunt, non autem perseverant in oratione, usque dum missa

peragatur, nec sanctam communionem percipiunt, velut inquietudines aecclesiae commoventes

convenit communione privari.

Polycarp 3.16.36

614

36. Zacharia.

Ut nullus episcopus aut presbiter seu diaconus ad celebranda missarum sollempnia presumat a

cum baculo introire aut velato capite altario Dei adsistere, quoniam et apostolus prohibet b

viros velato capite orare in ecclesia. Et si temere presumpserit, communione privetur.

a) celebrandum M.

b) Endung korr. M.

Polycarp 3.16.37

615

37. Ex concilio Remensi.

Nullus sacerdos seu laicus presumat calicem vel vestimentum sacerdotale aut librum

ecclesiasticum cuilibet laico in vadimonium dare, nisi iustissima necessitate urgente, quia tanta a

est sanctitas sacri misterii, quod etiam per prophetam Dominus prohibuerit, ne cum sanctis

vestimentis sacerdos procedat ad populum.

a) vadium M.

Polycarp 3.16.38

616

38. Gregorius VII. cap. X. a a

Omnis christianus procuret ad missarum sollempnia aliquid Deo offerre et duci ad memoriam,

quod Deus per Moysen dixit: Non apparebis in conspectu meo vacuus. Et in collectis

sanctorum patrum liquidum apparet, quod omnes christiani offerre aliquid Deo ex usu

sanctorum patrum debent.

a) om. R.

Polycarp 3.16.39

617

39. Ieronimus in super Daniel.

Tria vero tempora, quibus Deo flectenda sunt genua, terciam horam, sextam et nonam,

ecclesiastica traditio intelligit. Denique tercia hora descendit spiritus sanctus super apostolos;

sexta volens Petrus commedere ad orationem ascendit cenaculum; nona Petrus et Iohannes

pergebant ad templum.

Polycarp 3.16.40

618

40.

Symmachus constituit, ut omni die dominico vel nataliciis martirum "gloria in excelsis Deo" a

hymnus diceretur.

a) folgt in C.

Polycarp 3.17.1

619

XVII. De celebratione sancti pasch..

1. Augustinus in libro de celebratione pasch.. Quinquaginta dies celebrantur post Domini

resurrectionem iam in figura non laboris sed quietis et leticie. Propter hoc et ieiunia a b

relaxantur et stantes oramus, quod est signum resurrectionis. Unde etiam diebus omnibus

dominicis ad altare observatur et alleluia canitur.

a) figuram C.

b) Preter C.

Polycarp 3.17.2

620

2. Victor Roman. ac universalis ecclesie archiepiscopus Theophilo episcopo et cunctis a

fidelibus Alexandria Domino famulantibus salutem in Domino. De eadem re . b c

Caelebritatem sancti pasche die dominica agi debere et predecessores nostri iam statuerunt et

vos illud eadem die celebrare sollempniter mandamus, quia non decet, ut membra a capite

discrepent, nec contraria generent. A quartadecima vero luna primi mensis usque d

vigesimumprimum eiusdem mensis diem eadem celebretur festivitas.

a) om. C.

b) korr. in alexandriæ C.

c) folgt sancti pasche CR.

d) ne CR.

Polycarp 3.17.3

621

3. Ambrosius super Lucam.

Si Iudei sabbatum ita celebrant, ut et mensem et annum totum quasi sabbatum habeant, a a

quanto magis nos resurrectionem Domini celebrare debemus? Et ideo maiores tradidere nobis

pentecostes omnes quinquaginta dies ut pascha celebrandos, quia octav. ebdomad. initium

pentecosten facit. Unde apostolus, qui sciens diversitatem temporum scripsit ad Corinthios: b

Apud vos forsitan manebo et hic hiemabo, et infra: Manebo autem Ephesi usque ad c

pentecosten. Ergo per hos L dies ieiunium nescit ecclesia, sicut dominica, qua Dominus d

resurrexit, et sunt omnes dies tamquam dominica.

a) ita sabbatum C.

b) getilgt C.

c) om. K.

d) om., nachgetragen cum C.

Polycarp 3.18.1

622

XVIII. De constitutione et ordinatione officii celebrandi in ecclesia. a b c d d

1. Gregorius VII.

In die resurrectionis usque in sabbatum in albis et in die pentecostes usque in sabbatum

eiusdem ebdomadae tres psalmos tantum ad nocturnum tresque lectiones antiquo more e

cantamus et legimus. Omnibus aliis diebus per totum annum, si festivitas est, VIIII lectiones

dicimus. Aliis autem diebus XII psalmos et tres lectiones recitamus. In diebus dominicis XVIIIf

psalmos excepto die pasch. et pentecostes et VIIII lectiones celebramus. Illi autem, qui in

diebus cotidianis tres psalmos et tres tantum lectiones videntur agere, non ex regula sanctorum

patrum, sed ex fastidio et neglegentia comprobantur facere . Romani autem diverso modo g g

agere ceperunt, maxime a tempore, quo Teutonicis concessum est regimen ecclesie. Nos

autem et ordinem Romanum investigantes et antiquum morem nostr. ecclesie , statuimus h h

fieri, sicut supra notavimus, antiquos imitantes patres.

a) XXVII M; XIIII K; om. R.

b) consuetudine M.

c) ordine K.

d) celebratione CR.

e) noc" MR; nocturnos K.

f) korr. in XVIIII C.

g) facere om. M; korr. in facere comprobantur C.

h) ecclesie nostr. K.

Polycarp 3.18.2

623

2. Gelasius papa.

In septuagesima ponunt eptaticum usque in quintamdecimam diem ante pascha. Quintadecimaa

die ante pascha ponunt Hieremiam usque in cena Domini. In cena Domini legunt tres lectiones a

de lamentatione Hieremiæ: Quomodo sedet sola civitas plena populo, et cetera; et tres de

tractatu sancti Augustini in psalmo LXIII: Exaudi Deus orationem meam dum deprecor ; et b c c c

tres de apostolo, ubi ait ad Corinthios: Convenientibus vobis in unum. Secunda lectio sic

incipitur: Similiter postquam cenavit. Tercia: De spiritualibus autem nolumus vos ignorare d d

fratres. In parasceve similiter. In sabbato sancto similiter. In octavis pasce ponunt actus e

apostolorum et epistolas canonicas et apocalipsin usque in octavas pentecostes. In octava f g

pentecostes ponunt regum et paralipomenon usque in kal. aug. In dominica prima mensis

augusti ponunt Salomonem usque in kal. septemb. In dominica prima mensis septemb. ponunt

Iob, Tobiam , Iudith, Ester et Hesdram usque in kal. octubris. In dominica prima mensis h

octub. ponunt Machabeorum usque in kal. novemb. In dominica prima mensis novembris

ponunt Hezechihel et Daniehl et minores prophetas usque in kal. decembris. In dominica prima

mensis decembris ponunt Ysaiam prophetam usque in nativitatem Domini. i

a) om. K.

b) oratitionem M.

c) om. K.

d) nolumus autem C.

e) om. CR.

f) folgt VII K.

g) octab(is) C; octavas R.

h) nachgetragen M.

i) novemb. decembris K.

Polycarp 3.19.1

624

XIX. De conciliorum celebratione. a

1. Ormisda episcopis Hispani. . b

Bis in anno per parrochias singulas concilia debere fieri patres docuerunt. Si autem temporum c c

necessitas aut emergens causa hoc non patitur implere, semel saltim, quamvis non licuerit, d

sine ulla excusatione precipimus convenire.

a) conclericorum R.

b) ferner Cap. III. K.

c) fieri debere K.

d) nachgetragen M.

Polycarp 3.19.2

625

2. Gregorius Siagrio episcopo, Ethereo , Virgilio, Desiderio episcopis . In epistola LXXXIII a b c

lib. VIIII.

Et quidem quia de habendo bis in anno concilio patrum sit regulis statutum, non latet. Sed ne d

forte aliqua excusatio sit, semel tantum decernimus congregare, ut expectatione concilii nichil e f

pravum, nichil presumatur illicitum.

a) et hereo K.

b) om. C.

c) om. CR.

d) E-Initiale om. M.

e) durchgestrichen C.

f) tm) M; tamen CR.

Polycarp 3.19.3

626

3. Ex Niceno concilio cap. V. a a

Habeatur autem concilium semel ante dies quadragesimae, ut omnibus, si que sunt, b b

simultatibus amputatis mundum sollempne Deo munus possit offerri. Secundum vero agatur

circa tempus autumni.

a) om. R.

b) sig(ne) M.

Polycarp 3.19.4

627

4. Leo papa Anastasio. Cap. VII.

De conciliis autem episcopalibus non aliud indicimus, quam sancti patres salubriter

ordinaverunt, ut scilicet bini conventus per annos singulos habeantur. In quibus de omnibus

querelis, que inter diversos ecclesie ordines nasci assolent, iudicetur. Ac si forte inter ipsos,

qui presunt, de maioribus, quod absit, peccatis causa nascatur, que provinciali nequeat

examine definiri, fraternitatem tuam de totius negotii qualitate metropolitanus curabit a a b

instruere, ut si corampositis partibus nec tuo fuerit res sopita iudicio, ad nostram cognitionem, c

quicquid illud est, transferatur.

a) korr. in fraternitas tua C.

b) metropolitanos C.

c) folgt fratribus K.

Polycarp 3.19.5

628

5. Ex concilio Antioceno cap. XVIIII.

Propter utilitates ecclesiasticas et absolutiones earum rerum, que dubitationem

controversiamque recipiunt , optime placuit, ut per singulas quasque provincias bis in anno a a

episcoporum concilia celebrentur. Semel quidem post terciam septimanam , que consequitur, b

id est in medio pentecostes conveniat synodus metropolitano comprovinciales episcopos

amonente. Secunda vero synodus fiat id. octub., id est XV. die mensis octubris, quem

perberetheon Greci nominant. In ipsis autem conciliis assint presbiteri et diaconi et omnes, qui

se lesos existimant, et synodi experiantur examen. Nullis vero liceat celebrare apud se concilia c

preter eos, quibus metropolitana iura videntur esse commissa.

a) am Rand nachgetragen M.

b) folgt ebdomadam R.

c) Nullus M.

Polycarp 3.20.1

629

XX. De providentia et auctoritate atque observantia divinarum scripturarum. a b

1. Leo papa.

Curandum est et sacerdotali diligentia maxime providendum, ut falsi codices et a sincera

veritate discordes in nullo usu lectionis habeantur, qui habent semina falsitatum. Non solum c d

hec interdicenda sunt, sed etiam p.nitus auferenda atque ignibus concremanda, quia quamvis

sint in illis quedam, que videantur speciem habere pietatis, numquam tamen vacua sunt venenis

et per fabularum illecebras hoc latenter operantur, ut mirabilium narrationum seductos laqueis e

cuiuscumque erroris implicentur. Unde si quis episcoporum apocripha habere non prohibuerit f

vel eos libros, qui ab hereticis vitiati sunt, in ecclesia permiserit legi , hereticum se noverit g g

iudicandum, quoniam qui alios ab errore non revocat, se ipsum errare demonstrat. Tractatus

autem sancti Hieronimi, Ambrosii et ceterorum sanctorum patrum expositionesque veteris ac h

novi testamenti, que a nominatissimis doctissimis orthodoxis patribus fact. sunt, prout ordo i

poscit, in ecclesia legantur.

a) Zahl om. R.

b) observant korr. in observantione C.

c) nullum K.

d) quia K.

e) seductu K.

f) cuiusque K.

g) legi permiserit K.

h) expositionemque K.

i) folgt nachgetragen -que M.

Polycarp 3.20.2

630

2. De recipiendis libris scripta a Gelagio papa cum LXX eruditissimis episcopis in sede

apostolica urbis Rom.. <Similiter Innocentius capitulo septimo Exuperio episcopo a

Tolesano .> a

Veteris testamenti : Genesis lib. unus. Exodus lib. unus. Leviticus lib. unus. Numerus lib. unus. b

Deuteronomii lib. unus. Iesu Nave lib. unus. Iudicum lib. unus. Regum lib. IIII. Ruth lib. c d

unus. Paralipomenon lib. II. Psalmorum lib. unus. Salomonis lib. V. Iob lib. unus. Tobiae lib. e f

unus. Hesdr. lib. unus. Hester lib. unus. Iudith lib. unus. Machabeorum lib. II. Ysay. cc. g

XVIII , de ordine prophetarum, lib. unus . Ieremi. cum cinoth, id est lamentationibus suis, h i i i j j

lib. unus . Ezechielis lib. unus. Danihelis lib. unus. Oseae lib. unus. Amos lib. unus. Micheae k k

lib. unus. Iohel lib. unus. Abdie lib. unus. Ionae lib. unus. Naum lib. unus. Abacuc lib. unus.

Soffoniae lib. unus. Aggei lib. unus. Zachariae lib. unus. Malachiae lib. unus. Novi testamenti: l

Evangeliorum lib. IIII. Secundum Mattheum lib. unus. Secundum Marcum lib. unus.

Secundum Lucam lib. unus. Secundum Iohannem lib. unus. Actus apostolorum lib. unus.

Epistol. Pauli apostoli numero XIIII : Ad Romanos epistola I. Ad Corinthios epistola I. m n o n p

Ad Galathas epistola I. Ad Ephesios epistola I. Ad Philippenses epistola I. Ad Colosenses n p n o n o

epistola I. Ad Tesalonicenses epistola I. Ad Timotheum epistola I. Ad Tytum epistola I. n o q n p n o n o

Ad Phylemonem epistola I. Ad Hebreos epistola I. Apocalipsis Iohannis cc. XX. Ordo VII n o n o

epistolarum canonicarum: Petri apostoli epistol. II. Iacobi apostoli epistola una. Iohannis r a t

apostoli epistol. III. Iude Zelotis apostoli epistola una. u t v

a)-a) am Rand M; om. R.

b) folgt Lib. I. CR.

c) korr. in Ruth M.

d) korr. in Regum M.

e) unus K.

f) unus C; II R.

g) secundus R.

h) folgt lib. II C. o

i) vor Ysai. C.

j) om. KC.

k) om. K.

l) Agge MR.

m) XII K.

n) lib. M.

o) unus M; una C.

p) II C. e

q) tesaloniceses M.

r) ecclesiarum C.

s) om. K.

t)-t) bereits vor Iacobi M.

u) epistola MR; om. K.

v) om. K.

Polycarp 3.20.3

631

3. Ex decretis eiusdem.

Quamvis aliud fundamentum nemo possit ponere preter id, quod positum est, quod est a

Christus Iesus, tamen ad edificationem nostram sancta Romana ecclesia post illas veteris vel

novi testamenti (seu suas decretales scripturas,) quas regulariter suscepimus, etiam has suscipi

non prohibet: Sanctam synodum Nicenam CCCXVIII patrum mediante maximo Constantino

augusto, in qua Arrius hereticus condempnatus est. Sanctam synodum Constantinopolitanam

mediante Theodosio seniore augusto, in qua Macedonius hereticus debitam dampnationem

excepit . Sanctam synodum Ephesinam, in qua Nestorius dampnatus est cum consensu b

beatissimi celestini pap. mediante Cyrillo Alexandrin. sedis antistite et Archadio episcopo ab c

Italia destinato. Sanctam synodum Calcidonensem mediante Martiano augusto et Anatholino

Constantinopolitano episcopo, in quo Nestoriana et Euticiana heresis simul cum Dioscoro d e

eiusque complicibus dampnate sunt. Sed et si qua sunt concilia a sanctis patribus hactenus

instituta preter istorum IIII auctoritatem, et custodienda et recipienda decrevimus. Iam nunc or

subiciendum de opusculis sanctorum patrum, que in ecclesia catholica recipiuntur: Opuscula f

beati Cypriani martiris et Cartaginensis episcopi. Item opuscula beati Gregorii Nazanzeni

episcopi. Item opuscula beati Basilii Cappadoceni episcopi. Item opuscula beati Athanasii g h

episcopi Alexandrini . Item opuscula beati Iohannis Constantinopolitani episcopi . Item i j k k

opuscula beati Theophi Alexandrini episcopi. Item opuscula beati Cyrilli Alexandrini l m n

episcopi . Item opuscula beati Hylarii Pictavensis episcopi. Item opuscula beati Ambrosii n

Mediolanensis episcopi. Item opuscula beati Augustini Yppone Reginensis episcopi. Item o o

opuscula beati Hieronimi presbiteri. Item opuscula Prosperi viri religiosissimi. Item epistola p

beati Leonis pape ad Flavianum Constantinopolitanum episcopum destinata, cuius textum

quispiam si usque ad unum iota disputaverit et non eam in omnibus venerabiliter receperit, q

anathema sit. Item opuscula atque tractatus omnium patrum orthodoxorum, qui in nullo a

sancte ecclesie Roman. consortio deviarunt nec ab eius fide vel predicatione seiuncti sunt, r r

sed ipsius communionis per gratiam Dei usque ad ultimum diem vite sue fuere participes, s

legendos decernimus. Item decretales epistolas, quas beatissimi pape diversis temporibus ab

urbe Roma pro diversorum patrum consolatione dederunt venerabiliter suscipiendas. Item

gesta sanctorum martirum, que multiplicibus tormentorum cruciatibus et mirabilibus

confessionum triumphis irradiant. Quis ita catholicorum dubitet et maiora eos in agonibus t

fuisse perpessos nec suis viribus, sed Dei gratia et adiutorio universa tollerasse? Sed ideo

secundum antiquam consuetudinem singulari cautela in sancta Romana ecclesia non leguntur,

quia et eorum, qui scripsere, nomina penitus ignorantur et ab infidelibus aut idiotis superflua

aut minus apta, quam rei ordo fuerit, scripta esse putantur.

a) Q in großer Buchinitiale CR.

b) accepit C.

c) antiste MR.

d) qua K; korr. in qua C.

e) eutociana M.

f) folgt est C.

g) opus K.

h) opusculum K.

i) durchgestrichen C.

j) folgt episcopi C.

k)-k) om. R.

l) opus K.

m) theophili C; stephani R.

n)-n) om. K.

o) korr. in yponiensis C.

p) folgt beati C.

q) ea R.

Polycarp 3.20.3

632

r) romane ecclesie CR.

s) atque R.

t) ista KC.

Polycarp 3.20.4

633

4. Gregorius. In epistola XXIIII in lib. primo. a b

Sicut sancti evangelii IIII concilia suscipere et venerari me fateor. Nicenum scilicet, in quo or

perversum Arrii dogma destruitur, Constantinopolitanum quoque, in quo Eunomii et

Macedonii error convincitur. Ephesinum etiam primum, in quo Nestorii impietas iudicatur,

Calcedonense vero, in quo Euticetis Dioscorique pravitas reprobatur, tota devotione

amplector, integerrima approbatione custodio, quia in his velud in quadrato lapide sancte fidei

structura consurgit et cuiuslibet vite atque actionis norma existit. Quisquis eorum soliditatem

non tenet, etiam si lapis esse videatur, tamen extra edificium iacet. Quintum quoque concilium

pariter veneror, in quo epistola, que Ibes dicitur, erroris plena reprobatur. Cunctas vero c d d

personas, quas prefata veneranda concilia respuunt, respuo, quas venerantur, amplector, quia

dum universali consensu sunt constituta, se dampnat, non illa respuit, quisquis presumit aut

solvere, quos religant , aut ligare, quos solvunt. Quisquis aliud sapit, anathema sit. e

a) om. CR.

b) II C.

c) ibé KR; hibé C.

d) ante correctionem: plena erroris M; et roris plena R.

e) religerat K.

Polycarp 3.20.5

634

5. Leo quartus episcopis Brittaniæ salutem. a b c

De libellis et commentariis aliorum non convenit aliquem iudicari et sanctorum conciliorum

canones relinquere vel decretalium regulas, id est que habentur apud nos simul cum illis in

canone. Quibus autem in omnibus ecclesiasticis utimur iudiciis, sunt canones, qui dicuntur

apostolorum, Nicenorum, Anceritanorum, Neocesariensium, Gangrensium, Antiocensium,

Laudicensium, Constantinopolitanorum, Ephesinorum, Calcedonensium, Sardicensium,

Cartaginensium et cum illis regul. presulum Romanorum. Isti omnino sunt, per quos iudicant d

episcopi et per quos episcopi simul iudicantur et clerici. Nam si tale immerserit vel contigerit e

inusitatum negotium, quod minime possit per istos finiri, tunc si illorum, quorum meministis

dicta, Hieronimi, Augustini, Ysidori vel ceterorum similiter sanctorum, doctorum similium

reperta fuerint, magnanimiter sunt retinenda ac promulganda vel ad apostolicam sedem

referendum de talibus. Quam ob causam luculentius et magna voce pronuntiare non paveo,

quia que diximus sanctorum patrum statuta, que apud nos canones pretitulantur, sive sit ille

episcopus sive clericus, que indifferenter non recipit, ipse se convinxit minime catholicam et f

apostolicam fidem ad effectum sue retinere salutis.

a) davor Leo quartus K.

b) am Rand M; om. hier K.

c) auf Rasur M.

d) om. hier, hinter presulum nachgetragen M.

e) folgt et C.

f) convincit CR.

Polycarp 3.20.6

635

6. Epistola Athanasii ad M. papam. Domino Marco sancte et apostolice sedis atque

Egyptiorum episcopi.

Ad vos pervenisse non dubitamus, quanta et qualia ab hereticis et maxime ab Arrianis quotidie

patimur, quoniam in tantum ab eis persequimur, ut etiam nos vivere tedeat. Quapropter

precamur, pater beatissime, quia non dubitamus apud vos plenaria esse Niceni concilii

exemplaria, ut illa nobis, que sancte recordationis predecessoris vestri Silvestri fuerunt,

substituta mittatis stipulatione. Nam quando predict. synodo cum beat. memori. Alexandro

digne Deo pontifice nostro, id est Alexandrin. magn. civitatis episcopo, in diaconatus

interfuimus offitio, sub nostr. presenti. testimonio per beatos viros Victorem et Vincentium

presbiteros apostolice sedis apocrisiarios missa sunt predicto pap. Silvestro cum astipulatione

subnixa capitula LXX. Sane presentibus nobis LXXX in memorata capitula tractata sunt

synodo, scilicet XL Grecis Greca edita lingua et XL Latinis similiter Latina edita lingua. Sed

visum est CCCXVIII patribus in predicto sancto spiritu repletis concilio congregatis et b c

maxime iamdicto Alexandro et apostolice sedis apocrisiariis, ut X capitula adunarentur aliis

atque congruis in locis insererentur et ad formam LXX discipulorum vel totius orbis terre

linguarum LXX tanti et tam excellentis concilii fierent capitula, que omnem christianorum

informarent orbem. nunc ergo, quia inimicis sancte Dei ecclesie et maxime Arrianis, a quibus

cotidie opprimimur, prefata LXX Niceni concilii capitula, que de prefata synodo iubente iam d

fato domino meo Alexandro decreto omnium episcoporum attuli, que etiam coram omnibus

recitavi atque transscripsi, sunt igne combusta, optamus, ut a vestre sedis auctoritate percipere

per presentes legatos mereamur.

a) folgt ecclesie C.

b) folgt est MK (getilgt M).

c) repleti sunt K.

d) folgt getilgt nochmals iubente M.

Polycarp 3.20.7

636

7. Athanasio et universis Egyptiorum episcopis Marcus.

Requirentes in sancto nostr. et apostolice sedis scrinio eadem, que sancte recordationis a

predecessori meo Silvestro sunt directa, LXX, sicut significastis, capitula illesa invenimus. Ipsa

enim vobis propter auctoritatem et subscriptionem tantorum patrum et eius magni concilii

minime misimus, sed per eadem coram apocrisiariis vestris alia similia eundem numerum b

eademque verba et ipsam subscriptionem continentiam vobis scribere et sub certa stipulatione c

et confirmatione mittere curavimus.

a) sedi MR.

b) eandem C.

c) continentia K.

Polycarp 3.20.8

637

8. Damasus episcopus omnibus episcopis.

Observetur ab omnibus, ut illa semper, que apostolica constitutione et patrum traditione sunt

constituta, sub metu inrefragabili auctoritate teneantur.

Polycarp 3.20.9

638

9. Origenis super cantica canticorum. a

Illud palam est multa vel ab apostolis vel ab evangelistis exempla esse prolata et novo b

testamento inserta, que in his scripturis, quas canonicas habemus, nusquam legimus, in

apocrifis tamen inveniuntur et evidenter ex ipsis ostenduntur assumpta. Sed nec sic quidem

locus apocrifis dandus est; non enim transferendi sunt termini eterni, quos statuerunt patres

nostri. Potuit enim fieri, ut apostoli vel evangelist. sancto spiritu repleti scirent, quid c

assumendum esset ex illis scripturis, quid vero refutandum. Nobis autem non est absque

periculo aliquid tale presumere, quibus non est tanta spiritus abundantia.

a) Inskription om. C.

b) est R.

c) evangelio K.

Polycarp 3.20.10

639

10. Zepherinus papa omnibus Siciliæ episcopis.

Privilegia, que soli huic sancte sedi concessa sunt, in constitutis apostolorum eorumquea

successorum aliis quam plurimis cum eis concinnantibus habentur inserta. Quinquaginta enim

apostoli sententias prefixerunt cum aliis quam plurimis episcopis et servandas censuerunt.

a) et eorum C.

Polycarp 3.20.11

640

11. Caelestinus papa episcopis Galliarum.

Africanorum conciliorum sententias suas fecerunt apostolici antistites , cum probarunt . a b b

Concilium Tolletanum et Milevitanum ex auctoritate Innocentii pape firmata sunt. Concilium

Gangrense ex auctoritate apostolica conditum est, sicut Symachus papa affirmat. Concilium

Laodicense auctoritate apostolice sedis firmatum est, sicut Felix papa in decretis suis

confirmat.

a) ante correctionem: antistes M; folgt nachgetragen et K.

b) comprobarunt K; ante correctionem: comprobarunt C.

Polycarp 3.20.12

641

12. Pelagius Roman. ecclesie et apostolice sedis episcopus universis Germaniarum atque a

Galliarum regionum episcopis.

Cum in Dei nomine in Romana ecclesia synodum episcoporum sive ceterorum consacerdotum

Dei fidelium congregatam habuissemus et de ecclesiasticis statutis, ut sunt ab apostolis et a

sanctis patribus tradita, diligentius tractaremus, supervenere litter. vestre et ut magis essent b

auctoritativ., etiam viv. voces processerunt, rogantes ut ordinem prefationum, quem sancta

Romana ecclesia hactenus haberet, nostris litteris vobis remandaremus. Tunc de vestra

voluntate et studio tam bono multum gavisi sumus ac sacrum ordinem Romanum sacraque

constituta nostrorum antecessorum solerter relegentes invenimus has VIIII prefationes in sacro

cathalogo tantummodo recipiendas, quas longa retro vetustas in Romana ecclesia hactenus c

servavit, id est unam in albis paschalibus, aliam de ascensione Domini, tertiam de pentecosten,

quartam de natale Domini, quintam de apparitione Domini, sextam de apostolis, septimam de

sancta trinitate, octavam de cruce, nonam de ieiunio in quadragesima tantummodo dicendam.

Has prefationes tenet et custodit sancta Romana ecclesia, has tenendas esse vobis mandamus.

a) Gelasius K.

b) supervener(unt) K.

c) folgt nochmals in M.

Polycarp 3.20.13

642

13. Adrianus papa.

Hi, qui inventi fuerint libros famosos et ignotos in ecclesia legere vel cantare, a

excommunicentur.

a) fuerit R.

Polycarp 3.20.14

643

14. Ex Toletano concilio . a a

De hymnis etiam canendis et salvatoris et apostolorum habemus exemplum. Nam et ipse

Dominus hymnum dixisse perhibetur, Matheo evangelista testante: Et hymno dicto exierunt in

montem Oliveti. Et Paulus apostolus ad Hephesios scribit dicens: Implemini spiritu sancto

loquentes vobis in psalmis et hymnis et canticis spiritualibus. Et quia nonnulli hymni humano

studio in laudem Dei atque apostolorum et martirum triumphis compositi esse noscuntur, sicut

hii, quos beatissimi doctores Hylarius atque Ambrosius ediderunt, quos tamen quidam

specialiter reprobant, pro eo quod de scripturis sanctorum canonum vel apostolica traditione

non existunt, respuant ergo et illum hymnum ab hominibus compositum, quem quotidie

publico privatoque officio in fine omnium psalmorum dicimus: Gloria et honor Deo patri et

filio et spiritui sancto in secula seculorum, amen. Nam et ille hymnus, quem nato in carne

Christo angeli cecinerunt: Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bone voluntatis : b

reliqua, que ibi secuntur, ecclesiastici doctores composuerunt. Ergo nec idem in ecclesiis

canendus est, qui sanctarum scripturarum libris non est. Componuntur ergo hymni, sicut c d

componuntur miss. sive preces vel orationes dive commendationes seu manus impositiones.

Ex quibus si nulla dicantur in ecclesia, vacant offitia ecclesiastica. Sicut igitur orationes, ita et

hymnos in laudem Dei compositos nullus nostrum ulterius improbet, sed pari modo Gallia e

Hyspaniaque celebret, excommunicatione plectendi, qui hymnos reicere fuerint ausi.

a) concilio toletano C.

b) folgt nachgetragen et M.

c) folgt nachgetragen in M.

d) folgt in KC.

e) laude K.

Polycarp 3.21.1

644

XXI. que scriptur. quibus preponantur. a

1. Augustinus in libro II de baptismo. o

Quis autem nesciat sanctam scripturam canonicam tam veteris quam novi testamenti certis b c

suis terminis contineri eamque omnibus posterioribus episcoporum litteris ita preponi, ut de illa

omnino dubitari et disceptari non possit, utrum verum rectum sit, quicquid in ea scriptum d e

esse constitit, episcoporum autem litteras, que post confirmatum canonem vel script. sunt vel f

scribuntur, et per sermonem forte sapientiorem cuiuslibet in ea re peritioris et per aliorum

episcoporum graviorem auctoritatem doctioremque prudentiam et per concilia licere

reprehendi, si quid in eis forte a veritate deviatum est, et ipsa concilia, que per singulas g

regiones vel provincias fiunt, plenari. conciliorum auctoritati, que fiunt in universo orbe

christiano sine ullis ambagibus c.dere, ipsaque plenaria s.pe priora posterioribus emendari, h

cum aliquo experimento rerum aperitur, quod clausum erat, et cognoscitur, quod latebat, sine i

ullo typo sacrilego superbi., sine ulla inflata cervice arroganti. et contentione livida invidi.,

cum sancta humilitate, cum pace catholica, cum caritate christiana? Et inferius: Si concilio

Cypriani attenditur, huic esse univers. ecclesie posterius concilium preponendum, cuius se

membrum esse gaudebat , et ut se in totius corporis compage retinenda ceteri imitarentur, j j

sepius admonebat. Nam et concilia posteriora prioribus apud posteros preponenda et

universum partibus semper optimo iure preponitur.

a) XX K.

b) Qui K.

c) certi R.

d) folgt preponi K.

e) rectumve C.

f) om. K.

g) ea K.

h) sive MKCR.

i) folgt nochmals cum R.

j) gaudebat esse C.

Polycarp 3.21.2

645

2.

Canonum statuta sine preiudicio ab omnibus custodiantur et nemo in actionibus vel in iudiciis a

ecclesiasticis suo sensu, sed eorum auctoritate ducatur. In exponendis etiam vel predicandis

divinis scripturis sanctorum catholicorum patrum et probatissimorum sensum quisque b

sequatur, in quorum scriptis, ut ait beatus Hieronimus, fidei veritas non vacillet.

a) om. K.

b) scriptis M.

Polycarp 3.21.3

646

3. Calcedonense concilium . a a

Regulas sanctorum patrum per singula nuncusque concilia constitutas proprium robur b

obtinere decrevimus . c

a) om. K.

b) statutas C.

c) om. R.

Polycarp 3.21.4

647

4. Alexandri pape . a a

Similiter si huiusmodi personis quedam scriptur. quoquomodo per metum aut fraudem aut b

per vim extort. fuerint, vel ut se liberare possint, quocumque ab eis conscript. vel roborate

fuerint ingenio, ad nullum eius preiudicium aut nocumento provenire censemus neque ullam eis

infamiam vel calumpniam aut a suis sequestrationem bonis umquam auctore Domino et c

sanctis apostolis eorumque successoribus sustinere permittimus. Confessio vero in talibus non

conpulsa, sed spontanea fieri debet, ipso attestante qui ait: Ex corde enim procedunt

homicidia, adulteria, fornicationes, blasphemi. et cetera, que sunt ad hec pertinentia. Nec

tantum adtendenda sunt, que fiunt, tantum quo animo fiunt . Quorum exempla, si omnia d e

scribere ceperimus, ante dies quam exempla deficient. Unde et illud est, quod Dominus ad

munera Abel respexit et non ad Cain, quia magis attendit ad offerentis animum quam ad ea, f

qu. offeruntur . Omnis enim confessio, que fit ex necessitate, fides non est. g

a) om. KC.

b) huius K.

c) sequastrationem M.

d) quantum K; korr. in quantum C.

e) fiant C.

f) om. K.

g) offerentur M.

Polycarp 3.21.5

648

5. Damasus Stephano archiepiscopo.

Omnia decretalia cunctorum predecessorum nostrorum constituta, que de ecclesiasticis

ordinibus et canonum promulgata sunt disciplinis, ita omnibus episcopis a cunctis generaliter a

sacerdotibus custodiri debere mandamus, ut si quis in illa commiserit, veniam sibi deinceps

noverit denegari. b

a) ac CR.

b) Endung korr. M; noverint KR.

Polycarp 3.21.6

649

6. Ex concilio Calcedonensi. a

A sanctis patribus in unaquaque synodo usque nunc prolatas regulas tenere statuimus.

a) Inskription om. K.

Polycarp 3.21.7

650

7. Hormisda papa . a a

Nemo mihi quelibet contra auctoritatem sedis apostolice vel contra CCCXVIII episcoporum

vel reliquorum canonum statuta obiciat, quia quicquid contra illorum diffinitionem, in quibus

spiritum sanctum locutum esse credimus, dictum fuerit, recipere non solum temerarium, sed

etiam pericolosum esse non dubito.

a) om. K.

Polycarp 3.22.1

651

XXII. De predicatione.

1. Leo episcopus Theodoro episcopo.

Specialiter statuentes iubemus, ut preter Domini sacerdotes nullus audeat predicare, seu

monachus seu laicus, qui cuiuslibet scientiae nomine glorietur.

Polycarp 3.22.2

652

2. Anastasius papa Anastasio imperatori.

Quicquid ad hominum profectum quilibet in ecclesia minister pro officio suo videtur operari,

hoc totum continere implendo divinitatis affectum ita ille, per quem loquitur Christus, affirmat

Paulus: 'Ego plantavi' Apollo rigavit sed Deus incrementum dedit. Itaque neque qui plantat, est

aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. A Deo autem non queritur, quis vel a

qualis predicet, sed quem predicet , ut invidos etiam bene Christum predicare confirmet. Quo b b b

malus diabolus ipse deiectus est et hoc ipse predicare non desinit.

a) om. R.

b) am Rand nachgetragen MC.

Polycarp 3.22.3

653

3. Augustinus . a

Quanta sollicitudine observamus, quando nobis corpus Christi ministratur, ut nichil ex ipso de

nostris manibus in terram cadat, tanta sollicitudine observemus, ne verbum Dei, quod nobis b

erogatur, dum aliud aut cogitamus aut loquimur, de corde nostro depereat, quia non minus

reus erit, qui verbum Dei neglegenter audierit, quam ille, qui corpus Christi in terram cadere

neglegentia sua permiserit . c

a) om. K.

b) terra K; korr. C.

c) permisit K.

Polycarp 3.22.4

654

4. Ex concilio Cartaginensi. a

Sacerdote in ecclesia verbum faciente, qui egressus de auditorio fuerit, excommunicetur.

a) Inskription om. K.

Polycarp 3.23.1

655

XXIII. De consuetudine. a

1. Ex epistola Ieronimi ad Lucianum Beticum in libro V. b c d

Illud breviter te admonendum puto traditiones ecclesiasticas, pr.sertim que fidei non officiant,

ita observandas, ut a maioribus tradit. sunt, nec aliarum consuetudinem aliarum more subverti.

Atque utinam omni tempore ieiunare possimus, quod in actibus apostolorum diebus e

pentecostes et die dominico apostolum Paulum et cum eo credentes fecisse legimus, nec f f

tamen Manichee hereseos accusandi sunt, cum carnalis cibus preferri non debuerit spirituali.

Eucharistiam quoque condempnationem nostri et pungente conscientia semper accipere et g

psalmistam audire dicentem: Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus, et cum eo canere.

Eructavit cor meum verbum bonum. Nec hoc dico, quod festis diebus ieiunandum putem et

contextas L diebus ferias auferam, sed unaqu.que provincia in suo sensu habundet et maiorum

precepta leges apostolicas arbitretur.

a) Zahl om. R.

b) Inskription om. K.

c) l R.

d) om. R.

e) oder quia M.

f) korr. in fecisse credentes C.

g) condempnatione KR; korr. in condempnatione C.

Polycarp 3.23.2

656

2. Sardicense concilium cap. I. De eadem re . a a a

Non minus mala consuetudo quam pernitiosa corruptela funditus eradicanda est.

a) om. K.

Polycarp 3.23.3

657

3. Augustinus in III. libro de baptismo.

Felix Ablaceni dixit: Consuetudinem ratio et veritas semper excludit. Augustinus: Si ratio, si

veritas, optime.

Polycarp 3.23.4

658

4. Augustinus ad Ianuarium.

Illa autem, que non scripta, sed tradita custodimus, que quidem toto terrarum orbe a a b b

observantur, datur intelligi vel ab ipsis apostolis vel plenariis conciliis, quorum est in ecclesia

saluberrima auctoritas, commendata atque statuta retineri, sicut id, quod Domini passio et

resurrectio et ascensio in c.lum, adventus de c.lo spiritus sancti anniversaria sollemnitate

celebratur, et si quid aliud tale occurrerit, quod servatur ab universis, quacumque se diffundit c

ecclesia. Alia vero, que per loca terrarum regionesque variantur, sicuti est quod alii ieiunant

sabbato, alii cotidie communicant corpori et sanguini Domini, alii certis diebus accipiunt, et si d

quid aliud huiusmodi animadverti potest, totum hoc genus rerum liberas habet observationes. e f

Quod enim neque contra fidem neque contra bonos mores esse convincitur, indifferenterg

habendum et pro eorum, inter quos vivitur, societate servandum est. Mater Mediolanum me h h

secuta invenit ecclesiam sabbato non ieiunantem, ceperat fluctuare, quid ageret. Tunc ego i

consului de hac re beatissim. memori. episcopum Ambrosium. At ille ait: Cum Romam venio , j

ieiuno sabbato, sic et tu, ad quam forte ecclesiam veneris, eius morem serva, si cuiquam non k

vis esse scandalum nec quemquam tibi. Hoc cum matri renuntiassem, libenter amplexa est.

a) queque C; quod R.

b) orbe terrarum K.

c) quod C.

d) Wortbeginn korr. M.

e) quod CR.

f) folgt nochmals aliud K.

g) indifferuntur korr. in indifferuntur C.

h) Mediolanum mater CR.

i) folgt in K.

j) folgt et K.

k) om. K.

Polycarp 3.23.5

659

5. Imperator Constantinus augustus. a

Consuetudinis ususque longevi non vilis auctoritas est, verum non usque adeo sui valitura b c

momento, ut aut rationem vincat aut legem.

a) ante correctionem: CONTRA (?) M; contra K; cont R. s

b) Consuetudines C.

c) usque MR.

Polycarp 3.23.6

660

6. Iulianus lib. XXX IIII dig. o o

Inveterata consuetudo pro lege non inmerito custoditur, et hoc est ius, quod dicitur moribus

constitutum. Nam cum ipse leges nulla alia ex causa nos teneant, quam quod iudicio populi

recept. sunt, merito et ea, que sine ullo scripto populus probavit, tenebunt omnes. Quare

rectissime etiam illud receptum est, ut leges non solum suffragio legislatoris, sed etiam tacito

consensu omnium per desuetudinem abrogentur.

Polycarp 3.23.7

661

7. Gregorius papa Constantino episcopo Mediolanensi. In epistola XXXVII lib. IIII. a a

Quod scripsistis quia scandalizantur plurimi eorum, quia fratrem et coepiscopum nostrum

Iohannem Revennatis ecclesiæ inter missarum sollemnia nominetis, requirenda vobis

consuetudo antiqua est, et si consuetudo fuit, modo a stultis hominibus reprehendenda non est.

Si vero consuetudo non fuit, fieri non debet, unde quibusdam scandalum moveri possit.

a)-a) om. K.

Polycarp 3.23.8

662

8. Gregorius episcopis Numidi.. In epistola LXXIIII lib. I. De eadem re . a a a

Petistis enim per Hylarium cartularium nostrum a beat. memori. decessore nostro, ut omnes b

vobis retro temporum consuetudines servarentur, que a beati Petri apostolorum principis

ordinationum initiis hactenus vetustas longa servavit. Et nos quidem iuxta seriem relationis

vestre consuetudinem laudamus, que tamen contra fidem catholicam nichil usurpare

dignoscitur.

a) om. K.

b) predecessore C.

Polycarp 3.23.9

663

9. Innocentius papa.

Quis enim nesciat aut non avertat id, quod a principe apostolorum Petro ecclesie Roman. a

traditum est ac nuncusque custoditur, ab omnibus debere servari nec superduci aut introduci

aliquid, quod auctoritatem non habeat aut aliunde accipere videatur exemplum?

a) advertat R.

Polycarp 3.23.10

664

10. Augustinus.

In his enim rebus, de quibus nichil certi statuit scriptura divina, mos populi Dei vel instituta

maiorum pro lege tenenda sunt, et sicut prevaricatores legum divinarum, ita contemptoresa

consuetudinum ecclesiasticarum coercendi sunt.

a) folgt et K.

Polycarp 3.24.1

665

XXIV. De ritibus ecclesiasticis . a b

1. Anastasius urbis Rome episcopus omnibus episcopis. c

Audivimus quosdam sacerdotes in ecclesia, quando evangelia leguntur, sedere et domini

salvatoris verba non stantes, sed sedantes audire. Quod nullatenus ut deinceps fieri sinatis,

apostolica auctoritate mandamus, sed dum sancta evangelia in ecclesia recitantur, sacerdotes

et ceteri omnes non sedentes, sed venerabiliter curvi et in conspectu evangelii stantes dominica

verba intente audiant et fideliter adorent.

a) Zahl om. KR.

b) ecclesiarum K.

c) Anastius M.

Polycarp 3.24.2

666

2. Ex concilio Niceno . a a

Quoniam sunt quidam in die dominico genua flectentes et in diebus pentecostes, ut omnia in

diversis locis consonanter observentur, placuit sancto concilio a pascha usque in octavasb

pentecostes stantes Domino vota persolvere.

a) niceno concilio C.

b) octab) C.

Polycarp 3.24.3

667

3. Urbanus episcopus episcopis omnibus . a a

Quod sedes episcoporum in ecclesiis excels. constitut. et parate inveniuntur ut thronus,

speculationem et potestatem iudicandi et solvendi atque ligandi Domino sibi traditam materiam

docent.

a) omnibus episcopis CR.

Polycarp 3.24.4

668

4. Ex concilio Mogociensi.

Ut laici secus altare, quo sancta mysteria celebrantur, inter clericos tam ad vigilias quam ad

missas stare vel sedere penitus non presumant, sed pars illa, que cancellis ab altari dividitur,

tantum psallentibus pateat clericis. Ad adorandum vero et communicandum laicis et feminis

sicut mos est, pateant sancta sanctorum.

Polycarp 3.24.5

669

5. Marcellus papa.

Qu.cumque ergo contemptiones inter christianos orte fuerint, ad ecclesiam deferantur et ab a

ecclesiasticis viris terminentur, et si ob.dire noluerint, quousque oboediant, a liminibus sancte

ecclesie excludantur.

a) referantur M.

Polycarp 3.24.6

670

6. Ex concilio Meldensi.

De opertorio dominici corporis vel altaris non umquam corpus, dum ad tumulum vehitur, a a

obtegatur et sacro velamine, dum honorantur corpora, altaria polluantur.

a) numquam M.

Polycarp 3.24.7

671

7. Ex eodem.

Ne ad nuptiarum ornatum ministeria divina prestentur et, dum inproborum tactu vel pompa

secularis luxuri. polluuntur, ad officia sacri misterii videantur indigna. a b

a) officii K.

b) misterium K.

Polycarp 3.24.8

672

8. Augustinus . a

Habebat Dominus loculos et a fidelibus oblata conservans et suorum necessitatibus et aliis

indigentibus tribuebat. Tunc primum ecclesiastice pecuni. forma est instituta, ubi

intelligeremus, quod precepit non cogitandum esse de crastino, non ad hoc fuisse preceptum,

ut nichil pecuni. servetur a sanctis, sed ne Deo propter ista serviatur et propter inopie timorem

iusticia deseratur.

a) folgt super Iohannem K.

Polycarp 3.24.9

673

9. Ex concilio Laudocensi.

Quod non oporteat in quadragesima martirum natalicia celebrari, sed eorum sancta

commemoratio in diebus sabbatorum et dominicorum fieri conveniat.

Polycarp 3.25.1

674

XXV. De observatione XL atque ieiunii. a e

1. Telesphorus Roman. urbis archiepiscopus omnibus episcopis.

Statuimus ut VII ebdomadas plenas ante sanctum pascha omnes clerici in sortem Domini

vocati a carne ieiunent, quia sicut discreta debet esse vita clericorum a laicorum conversatione,

ita et in ieiunio debet fieri discretio . Has ergo VII ebdomadas omnes clerici a carne et deliciis b

ieiunent et hymnis et vigiliis atque orationibus inherere die noctuque studeant . Nocte vero c

sancta nativitatis domini salvatoris missas celebrent et hymnum angelicum in eis sollemniter d e

decantent, quoniam et eadem nocte ab angelo pastoribus est nuntiatus.

a) Zahl om. K.

b) am Rand M.

c) stedeant C.

d) sancte C.

e) nativitas R.

Polycarp 3.25.2

675

2. Eusebius.

Ut in ecclesia a sacerdotibus ieiunia constituta sine necessitate rationabili non solvantur.

Polycarp 3.25.3

676

3. Silverius.

Solent plures, qui se ieiunare putant in XL, mox ut signum audierint, ad horam nonam

manducare. Qui nullatenus ieiunare credendi sunt, si ante manducaverint, quam vespertinum

celebretur officium. Concurendum est enim ad missas et auditis missarum sollemnibus et a

vespertinis officiis, largitis helemosinis ad cibum accedendum est. Si vero aliquis necessitate b

constrictus fuerit, ut ad missas venire non valeat, estimata vespertina hora completa oratione c d

sua ieiunium absolvat.

a) missam K.

b) largitisque K.

c) mis)s M; missam K.

d) completaque K.

Polycarp 3.25.4

677

4. Gregorius papa.

Quadragesima summa observatione est observanda, ut ieiunium in ea preter dies dominicos,

qui de abstinentia subtracti sunt, nisi quem infirmitas impedierit, nullatenus solvatur, quia ipsi

dies decim. sunt anni. A prima igitur dominica XL usque in pascha Domini VI ebdomade e a b

computantur, quarum videlicet dies XLII fiunt. Ex quibus dum sex dies dominici abstinenti. c

subtrahuntur, non plus in abstinentia quam XXX et sex dies remanent, verbi gratia si per

CCCLXV dies affligimur, quasi anni decimas Deo damus, et ut sacer numerus XL dierum d

adimpleatur, quem salvator noster suo sacro ieiunio consecraverat, IIII dies prioris ebdomad.

ad suplementum XL dierum tollantur, id est IIII feria, que caput ieiunii subnotatur, et V. feria a

sequens, VI et sabbatum. Nisi enim istis IIII dies superioribus XXX et VI adiunxerimus, XL a e or

dies in abstinentia non habemus . f

a) VII K.

b) ebdomades KR.

c) nachgetragen M.

d) CCCXLV M; korr. C.

e) estis R.

f) folgt iubent(er) etiam require R.

Polycarp 3.25.5

678

5. Hec sunt ieiunia, que sanctus Gregorius genti Anglorum predicare precepit.

Sunt IIII ieiunia IIII temporum anni, id est veris, æstatis, autumni et hyemis. Ieiunium or or

primum in prima ebdomada XL , ieiunium secundum in ebdomada post pentecosten, ieiunium e

tercium in plena ebdomada ante autumnale equinoctium, ieiunium quartum in plena ebdomada

ante nativitatem Domini. Ieiunium in feria VI. per totum annum, nisi a pascha usque ad a

pentecosten, aut si maior festivitas fuerit.

a) na" K; natù C; n" R.

Polycarp 3.25.6

679

6. Ambrosius in libro sermonum.

Quadragesima VI septimanas habet cui addidit Telesphorus pontifex VII. ebdomadam, et

vocatum est hoc tempus quadragesima.

Polycarp 3.25.7

680

7.

Licet nova consuetudo ecclesie nulla fulta auctoritate semper numeret inter ieiunia et

ordinationes IIII temporum primam ebdomadam primi mensis martii et secundam quarti, id est

iunii, vetusta auctoritas sanctorum patrum est, ut in initio quadragesimali et in ebdomada a b

pentecostes debeant observari. Unde Leo papa ait: Huius observantie utilitas, dilectissimi, in

ecclesiasticis precipue est constituta ieiuniis, que ex doctrina sancti spiritus ita per totius anni

circulum distributa sunt, ut lex abstinenti. omnibus sit ascripta temporibus. Siquidem ieiunium

vernale in quadragesima, estivum in pentecosten, autumnale in mense septimo, hyemale autem

in hoc quidem decimo celebremus. Item Gelasius: Ordinationes sunt presbiterorum et

diaconorum IIII mensis ieiunio, VII et X , sed etiam quadragesimalis initii ac mediana c ti mi mi

XL die sabbati. Ac proinde beatus Gregorius papa et Felix attavus eius, Symachus atque me

Simplicius leguntur ordinationes in februario celebrasse, scilicet quadragesimali tunc initio

concurrente. De ieiunio autem IIII mensis a Gelasio dicti, quod iuxta Leonem papam semper ti

est in ebdomada pentecostes, a multis ambigitur. Sic enim Leo papa inquit de ieiunio et

ordinatione eius: Post perceptum sancti spiritus donum salubriter et necessari. consuetudo est

instituta ieiunii, ut si quid forte inter ipsa festivitatum gaudia negglegens libertas et licentia

immoderata presumpsit, hoc religios. abstinenti. censura castiget. que ob hoc quoque

studiosius exequenda est, ut illa in nobis, que in hac die ecclesie divinitus sunt illata,

perveniant . Item: Repletis namque apostolis virtute promissa et in corda eorum spiritu d

veritatis ingresso, non ambigimus inter cetera celestis doni sacramenta doctrinam ac spiritualis

continenti. disciplinam de paraclyti magisterio divinitus fuisse conceptam, ut sanctificate e e

ieiunio conferendis sibi karismatibus fierent aptiores. In quibus duobus exemplis satis f

ostenditur ad conferendos sacros ordines ab apostolis ieiunia constituta fuisse. Sicque ieiunia

quadragesimalis initii ac pentecostes ad formam VII et X. in libris scribuntur sacramentoriis. mi

Unde quarta feria primi termini du. lectiones locuntur de ieiunio XL . Sabbato autem e

pentecostes, qui est terminus secundus, du. locuntur de veteri observatione eius. Quarti vero

mensis ieiunium a Gelasio ideo dicitur, quia sabbatum ebdomade pentecostes sepius in IIII , g h to

quam in tertio mense repperitur. Sic enim a tempore nomen hoc habet sicut quodlibet a loco, i

in quo sepius habitat. Propter quod ieiunium quoque initii quadragesimalis potest dici ieiunium

primi mensis, quia sepius sabbatum eius in mense primo quam in februario invenitur. Quorum

IIII mensium prophetia Zachari. significativa est dicens: Ieiunium primi et ieiunium quarti , or j

ieiunium VII et ieiunium X erit domui Iuda in gaudium et l.ticiam et in sollemnitates mi mi

preclaras. Initii autem quadragesimalis ieiunio bene ordinatio sacri ordinis competit. Sicut

Christus post baptismus spiritu sancto declaratus mox ieiunavit et discipulos ad sacrum k

ordinem elegit, sic quoque apostoli spiritu sancto baptizati mox ieiunantes diaconos

consecrandos elegerunt, sic Moyses post descensum spiritus sancti in igne loquentis l m

quinquagesimo die egressionis post ieiunium Aaron cum filiis consecravit et sic sacer est

numerus IIII temporum ex numero IIII fluminum, IIII virtutum IIII elementorum et or or or or

quattuor ewangeliorum.

a) nachgetragen M.

b) intio K.

c) folgt non solum C; diaconum R.

d) folgt nach Absatz Idem C.

e) magisterio paraclito K.

f) Endung korr. M.

g) nachgetragen M; om. R.

h) sabbato K.

i) korr. in quilibet M.

j) folgt et C.

k) declaratur CR.

l) descessum K; folgt montis C.

Polycarp 3.25.7

681

m) spiritu C.

Polycarp 3.25.8

682

8. Gregorius VII. Cap. VII. a b c c

Quia dies sabbati apud sanctos patres nostros in abstinentia celebris est habitus, nos eorundem

auctoritatem sequentes salubriter ammonemus, ut quicumque se christianum religionis d e

participem esse desiderat, ab .su carnium eadem die nisi maiori festivitate interveniente vel

infirmitate impediente abstineat.

a) ganze Inskription om. R.

b) om. K.

c) om. K; Cap. I C.

d) christiane CR.

e) religioni M.

Polycarp 3.25.9

683

9. Liberius papa.

Abstinendum est enim sacratissim. quadragesim. diebus a coniugibus et caste et pie

vivendum, ut sanctificato corde et corpore isti dies transigantur et sic perveniatur ad diem

sanctum pasch., quia plene nichil valet ieiunium, quod coniugali opere polluitur et quod a

orationes, vigili. et elemosine non commendant.

a) pene CR.

Polycarp 3.25.10

684

10. Ex concilio Maticensi.

Ut a festivitate sancti Martini usque in vigilias nativitatis Domini secunda, IIII et VI feria a b ta ta

ieiunetur et divina officia quadragesimali observentur ordine. His etiam diebus canones esse c

legendos speciali diffinitione sancimus, ut nullus fateatur se per ignorantiam deliquisse. d

a) vigilia C.

b) natù C; nat R.

c) ieiunentur C.

d) sp) ali MK; spiritali R.

Polycarp 3.25.11

685

11. Innocencius. <Cap. IIII. > a a

Sabbato vero ieiunandum esse ratio evidentissima demonstrat. Nam si diem dominicum ob

venerabilem resurrectionem domini nostri Iesu Christi non solum in pascha cælebramus, verum

etiam per singulos circulos ebdomadarum ipsius diei imaginem frequentamus, ac si VI. feria

propter passionem Domini ieiunamus, sabbatum pretermittere non debemus, qui inter

tristiciam et l.ticiam temporis illius videtur inclusus. Nam utique constat apostolos biduo isto b b

et in merore fuisse et propter metum Iudeorum se occuluisse, quod utique non dubium est

interim eos ieiunasse biduo memorato, ut traditio ecclesie habeat isto biduo sacramenta c

p.nitus non celebrari. que forma utique per singulas est tenenda ebdomadas propter id, quod

commemoratio diei illius semper est celebranda. Quodsi putant semel atque uno sabbato

ieiunandum, ergo et dominicus et VI. feria semel in pascha erit utique celebrandus. Si autem

dominici diei ac sext. feri. per singulas ebdomadas reparanda imago est, dementis est bidui

agere consuetudinem sabbato pretermisso, cum non disparem habeat causam, a sexta videlicet d

feria, in qua Dominus passus est, quando et ad inferos fuit, ut tertia die resurgens redderet

l.ticiam post biduanam tristiciam precedentem . e f

a) om. KCR.

b) om. R.

c) in t(ame)n M; intantum C; in hoc R.

d) dispare K.

e) folgt vel re KC.

f) über dem Wortbeginn nachgetragen vel re M.

Polycarp 3.25.12

686

12. Melciades papa . a

Ieiunium dominici diei et quint. feri. nemo celebrare debet, ut inter ieiunium christianorum et

gentilium et veraciter credentium et infidelium atque hereticorum vera discretio habeatur. b

a) om. M; ferner Ex sermone leonis pape (s. III 25,14) C.

b) et K.

Polycarp 3.25.13

687

13. Calixtus archiepiscopus ecclesie catholic. urbis Rom. Benedicto fratri et coepiscopo. a

Ieiunium, quod ter in anno apud nos celebrare didicisti, convenientius nunc per quattuor

tempora fieri decernimus, ut sicut annus per IIII volvitur tempore, sic et nos quaternum or

sollemne agamus ieiunium per IIII anni tempora.

a) dies Kap. erst hinter III 25,14. C.

Polycarp 3.25.14

688

14. Ex sermone Leonis pap.. a b

Igitur post sancte l.tici. dies, quos in honorem Domini a mortuis resurgentis ac deinde in c.loc

ascendentis exegimus, postque conceptum sancti spiritus donum salubriter et necessarie

consuetudo est ordinata ieiunii, ut si quid forte inter ipse festivitatis gaudia negglegens d

libertas et licentia inmoderata presumpsit, hoc religiosæ abstinentiae censura castiget.

a) Inskription schon vor III 25,12 C.

b) sermonis M.

c) c.los K.

d) ipsos K.

Polycarp 3.25.15

689

15. Ex tractatu Ieronimi super Zachariam . a b

Ieiunium quarti et ieiunium quinti et ieiunium septimi et ieiunium decimi, subauditur mensis,

domui Iude et Ierusalem in dies festos vertetur et gaudium. Hoc loco nostrorum multi multa

dixerunt et inter se dissonantia. Cogimur igitur ad Hebreos recurrere et scienti. veritatem de

fonte magis quam de rivolis querere. Ieiunium quarti mensis, qui apud Latinos vocatur iulius,

die septima et decima eiusdem mensis illud arbitramur, quando descendens Iesus de monte c

Syna tabulas legis abiecerit atque confregerit et iuxta Hieremiam muri primum rupti sunt

civitatis. In quinto mense, qui apud nos appellatur augustus, cum propter exploratores terre

sancte seditio orta esset in populo, iussi sunt montem non ascendere, sed per XL annos longis

a terra sancta circuire dispendiis, ut exceptis duobus Caleph Iosue omnes in solitudine d

caderent. In hoc mense et a Nabuchodonosor et multa post secula a Tito et Vespasiano e f

templum Hierusolimis incensum est atque destructum, capta urbe Bethel, ad quam multa milia

confugerant Iudeorum. In septimo vero, qui apud nos appellatur octuber, sicut supra diximus,

occisus est Godolias et Iud. tribus ac Hierusalem reliqui. dissipat.. Mense decimo, qui apud

nos ianuarius dicitur, eo quod ianua anni sit atque principium, Hiezechiel in captivitate positus

audivit et cunctus populus captivorum quinto mense templum esse subversum, quod

plenissime in eodem propheta cognoscimus. Hoc est igitur omne, quod dicit: Dies planctus et

ieiuniorum, quos hactenus habuistis in luctum, sciatis vobis, quia cogitavi, ut benefaciam g

Hierusalem et domui Iuda, in l.ticiam et gaudium et sollemnitates esse vertendas, ita dumtaxat

si veritatem diligatis et pacem. Iuxta synagogen , quia tunc ieiunamus, quando sponsus h

aufertur a nobis et non meremur eius habere presentiam, cum reversus fuerit ad nos Dominus

et cogitaverit, ut benefaciat nobis, omnis tristicia vertetur in gaudium et fames pristina

sermonis Dei presentia doctrinarum eius et celestis panis saturitate pensabitur.

a) tractu C.

b) zacharia K.

c) korr. in Moyses C.

d) folgt nachgetragen et C.

e) nabuchodosor M; nabudodonosor K.

f) om. R.

g) folgt getilgt hactenus M.

h) agogon korr. in anagogon C.

Polycarp 3.25.16

690

16. Urbanus II.

Statuimus etiam, ut ieiunia IIII temporum hoc ordine celebrentur: Primum ieiunium in initio

XL , secundum in ebdomada pentecosten, tercium vero et quartum in septembri et decembri e

more solito fiat.

Polycarp 3.25.17

691

17. Pius papa.

Nichil enim prodest homini ieiunare et orare et alia religionis bona agere, nisi mens ab

iniquitate et ab obtrectationibus lingua cohibeatur. a

a) om. K.

Polycarp 3.26.1

692

XXVI. De ieiunii et abstinenti. discretione. a

1.

Non enim mediocriter errat, qui magno bono prefert mediocre bonum. Nonne rationabilis

homo dignitatem amittit, qui vel ieiunium caritati aut vigiliam prefert sensus integritati, ut b

propter inmoderatam atque indiscretam psalmorum vel officiorum decantationem aut amenti.

aut tristici. notam incurrat? Numquid verborum flecti multitudine Deus ut homo potest? Non c c

enim verbis tantum, sed corde orandus est Deus. Quapropter melior est V psalmorum cantatio

cum cordis puritate ac serenitate et spirituali hylaritate quam psalterii modulatio cum anxietate

cordis atque tristicia. Cum igitur pro centum animabus psalmus vel missa dicitur, nil minus,

quam si pro uno quolibet ipsorum diceretur, accipitur. Audiant itaque, qui ea, que necessaria d

sunt, corpori subtrahunt, illud, quod per prophetam Dominus loquitur: Ego Dominus hodio e

habens rapinam holocaustorum. De rapina vero holocaustum offert, qui vel ciborum nimia

egestate vel somni penuria corpus inmoderate affligit.

a) Zahl om. K.

b) hominis C.

c) multitudine flecti K.

d) Audiat K.

e) corporis M.

Polycarp 3.27.1

693

XXVII. De ieiunandi vel manducandi discretione. a

1. Augustinus in libro questionum evangelii.

Iustificata est sapientia ab omnibus filiis suis. Ostendit filios sapienti. intelligere de usu

ciborum nec in abstinendo nec in manducando esse iusticiam, sed in .quanimitate tolerandi

inopiam et temperantiam per habundantiam non se corrumpendi atque oportune sumendi vel b

non sumendi ea, quorum non usus, sed concupiscentia refrenanda est. Non enim interest

omnino, quid alimentorum sumas, ut succurras necessitati corporis, dummodo congruas in

generibus alimentorum his, cum quibus tibi vivendum est; neque quantum sumas multum

interest, cum videamus aliorum stomachum citius satiari et eos tamen illo ipso parvo, quo

satiantur, ardenter et intolerabiliter et omnino turpiter inhiare, alios autem plusculo quidem c

satiari, sed tolerabilius inopiam perpeti et vel ante horam positas epulas , si in tempore aut d d e

opus sit aut necesse sit, cum tranquillitate aspicere neque tangere. Magis ergo interest, non

quid vel quantum alimentorum pro congruentia hominum atque person. sue et pro sue

valitudinis necessitate quis capiat, cum his vel oportet vel etiam necesse est carere, ut illud in

animo christianorum compleatur, quod apostolus dicit: Scio et minus habere et scio f f

habundare . Et paulo post: Iustificatur ergo sapientia ab omnibus filiis suis, qui intelligunt f

utendis terrenis rebus oportuna tempora esse debere. Facilitatem vero carendi talibus et

amorem fruendi eternis non variari oportere per tempora, sed perpetuo retinere . g

a) Zahl om. KR.

b) temperantia M.

c) also K.

d) uberante R.

e) folgt vel M.

f) et minus habundari (nachgetragen) M.

g) retineri CR.

Polycarp 3.28.1

694

XXVIII. Quod bonum sit et puritati conveniens etiam corpus aqua diluere. a

1. Clemens in epistola IIII. cap. VIII.

Bonum est et puritati conveniens etiam corpus aqua diluere. Bonum vero dico non quasi

principale illud, in quo mens purificatur, sed quod imitatio iam sit illius boni hoc, in quo caro

diluitur. Et infra: Vere enim, si mens mundetur luc. scienti., cum ipsa fuerit munda ac

splendida, tunc etiam eius, qui de foris est, hominis ipsa necessario curam gerit, id est carnis b

su., ut et ipsa purificetur. Ubi autem ista, que de foris est purificatio carnis neglegitur, certum

est ibi neque de puritate mentis ac munditia cordis curam geri . Ita ergo fit, ut is, qui c

intrinsecus mundus est, mundetur sine dubio et extrinsecus. Non semper autem is, qui

mundatur extrinsecus, etiam intrinsecus mundus est, videlicet cum agit hoc, ut hominibus

placeat.

a) Zahl om. K.

b) om. R.

c) gerit R.

Polycarp 3.29.1

695

XXIX. Quod medicin. sint contrari. divinis preceptis. a b b

1. Ambrosius in psalmo CXX.

Contraria divin. conditionis precepta medicin. sunt. A ieiunio revocant, lucubrare non sinunt,

ab omni intentione meditationis abducunt. Itaque qui se medicis dederit, se ipsum sibi c

abnegat.

a) Zahl om. K.

b) contrari. sint R.

c) intemptatione C; intentatione R.

Polycarp 3.30.1

696

XXX. Ut sedes episcopalis et sanctorum loca, si necesse fuerit, transferantur. a

1. Gregorius Iohanni episcopo Billitrano . Epistola XII in lib. II. b c

Temporis qualitas admonet episcoporum sedes antiquitus certis civitatibus constitutas ad alia,

qu. securiora putamus, eiusdem dioceseos loca transponere, quod et habitatores nunc degere

et barbaricum possit periculum facilius declinari. Propterea te Iohannem fratrem d

coepiscopumque nostrum Billitranensis civitatis sedemque tuam in loco, qui appellatur Renati,

ad sanctum Andream apostolum, precipimus exinde transmigrare, quatenus et ab hostilitatis

incursu liberior existere valeas et illic consuetudinem sollempnium festorum disponas.

a) Zahl om. K.

b) vellitrano in C.

c) om. CR.

d) possint K.

Polycarp 3.30.2

697

2. Gelasius.

Ita nos Scyllacinorum cedes geminata pontificum horrendi sceleris atrocitate confudit, ut diu a

constitutio nostr. deliberationis hesitaret, dum et ingerere quamquam parricidialibus exemplis

detestaremur antistitem et ubicumque ecclesiam destitutam iudicaremus, non usque adeo b

nullatenus relinquendam. Quapropter iam velut usum consuetudinemque sacrilegam

declinantes eatenus religioni duximus consulendum, ut parroechi. vice ab extrinsecus positis

sacerdotibus gubernentur , que ibidem commanentes ferro didicit necare pastores inauditoque c

facinore, et quod etiam in illis provinciis nusquam prorsus acciderit, que bellorum continuis

diversisque incursionibus affliguntur, hec reperta sit civitas, que presules ministrand. sibi fidei d

christian. sine persecutore prosternat. Curandum est igitur, ut illic funesta pernicies cessatione

propriorum sanetur antistitum atque ita saltem furoris tanti materia subtrahatur, si in quam e f g h h

nec possit acerbitas perpetrari, consistens ibidem persona defuerit, eoque modo vel civitas illa, i

dum in quos deserviat, non habeat, ab huiusmodi temeritate desistat vel aliis imitandi contagia

dira non prebeat. Egeat ergo episcopalibus subsidiis sibimet aliunde depensis, que sacram in

suo gremio collocatam fuso crudeliter sanguine maculat dignitatem, quia in utroque hec est

ultione plectenda, sive scilicet instinctu domestico seu furiis incitata nefas hoc committit

externis . Prebeat ergo vestra dilectio in hoc statu posit. ministerium visitationis ecclesie et aut j

conveniendo pariter aut vicissim, prout qualitas rerum causaque poposcerit , divina mysteria k l

representet ingratis, ne cum zizaniam devitamus, dominica videamur frumenta preterire. m

Comperimus autem, quod quidam in eadem regione sumpta tantummodo corporis sacri

portione a calice sacrati cruoris abstineant. Qui proculdubio quoniam nescio qua superstitione

docentur obstringi aut integra sacramenta percipiant aut ab integris arceantur, quia divisio

unius eiusdemque mysterii sine grandi sacrilegio non potest provenire. Cavendumque est, ne n n

pestilentia talis obrepens multos in consensum pravitatis adducat . o

a) horrende M.

b) ecclesiarum M.

c) korr. in gubernetur C; gubernetur R.

d) quem M.

e) priorum K.

f) salte M; saltim K.

g) ut (nachgetragen) C.

h) numquam C.

i) folgt si C.

j) exterius R.

k) poposcerint C.

l) folgt getilgt nochmals divina M.

m) nec M.

n) si negandi K.

o) abducat C.

Polycarp 3.30.3

698

3. Ambrosius.

Qu. dignior domus apostolice predicationis ingressu quem sancta ecclesia? Aut quis

preferendus magis omnibus videtur quam Christus? Qui pedes suis lavare consuevit hospitibus,

et quoscumque sua receperit domo, pollutis non patiatur habitare vestigiis, sed meculosos licet

vit. prioris, in reliquam tamen dignetur mundare processus. Hic est igitur solus, quem nemo

deserere debet, nemo mutare. Cui bene dicitur: 'Domine, ad quem ibimus? verba vite etern.

habes et nos credimus. Vides executorem celestium preceptorum, qui quoniam non mutavit

hospicium celestium, consortium consecrationis emeruit. Fides ergo in primis ecclesie

qu.renda mandatur, in qua si Christus habitator sit, haud dubie sit legenda . Si vero populus a b

perfidus aut preceptor hereticus deformet habitaculum, vitanda hereticorum communio,

fugienda synagoga censetur, excuciendus pedum pulvis, ne fatiscentibus perfidi. sterilisc

siccitatibus tamquam humi arido harenosoque mentis tuae vestigium polluatur. Nam sicut d d d

corporeas infirmitates populi fidelis suscipere in se debet evangelii predicator et tamquam

propriis inania gesta pulveri comparanda adlevare atque abolere vestigiis, iuxta quod scriptum

est: 'Quis infirmatur et ego non infirmor?' ita si qua est ecclesia, que fidem respuat nec

apostolice predicationis fundamenta possideat, ne quam labem perfidi. possit aspergere,

deserenda est. Quod apostolus quoque evidenter asseruit dicens: Hereticum hominem post

primam et secundam correptionem devita.

a) dubio K.

b) regenda C.

c) korr. M.

d) ante correctionem: humo arida harenosoque C.

Polycarp 3.30.4

699

4. Augustinus.

Tribus ex causis loca sanctorum transmutanda sunt. Prima cum necessitas persecutorum loca a

eorum gravaverit. Secunda cum difficultas locorum fuerit. Tercia cum malorum societate

gravantur.

a) om. R.

Polycarp 3.30.5

700

5. Ex concilio Africano . a

Altaria, in quibus corpora vel reliqu. martirum non esse probantur, ab episcopis eiusdem loci

destruantur.

a) ferner Inskription von III 30,6. R.

Polycarp 3.30.6

701

6. Gregorius papa Benenato episcopo . In epistola XXXI. lib. II. a b c d d

Et temporis qualitas et vicinitas nos locorum invitat, ut Cumanam atque Musinatium unire

debeamus ecclesias, quoniam nec longe a se itineris intervallo seiunct. sunt nec peccatis e

facientibus tanta populi multitudo est, ut, sicut olim fuit, vel duos debeat habere sacerdotes.

Quia igitur Cumani castri sacerdos cursum vite eius explevit, utrasque nos ecclesias presentis

auctoritatis pagina unisse tibique commississe cognosce propriumque utrarumque ecclesiarum

scito te esse pontificem, et queque tibi de earum patrimonio vel clero ordinatione f

promotioneve iuxta canonum statuta visa fuerint, ordinare atque disponere habebis ut proprius

revera sacerdos liberam ex nostr. auctoritatis consensu atque permissione licentiam. Ubi vero

commodius ac utilius esse prospexeris , habitato, ita sane, ut alteram ecclesiam, a qua g h i

corporaliter ad presens absens es, sollicita providentique cura disponas, quatenus divina illic j j

misteria sollemniter auxiliante Domino peragantur. k

a) Inskription schon vor III 30,5. R.

b) om. CR.

c) folgt Cap. XXXI M.

d)-d) om. K.

e) debemus M.

f) korr. in cleri C.

g) commodis M.

h) om. K.

i) perspexeris K.

j) om. C.

k) deo C.

Polycarp 4.1.1

702

Incipit liber IIII. a b b

I. De fide. c

1. Augustinus.

Quia de peccato gravi miseria premebatur genus humanum et divin. indigebat misericordi., d e

grati. Dei tempus propheta previdens ait: `Et erit omnis quicumque invocaverit nomen f

Domini salvus erit.' Propter hoc oratio. Sed apostolus cum ad ipsam gratiam commendandam

hoc propheticum commendasset testimonium, continuo subiecit: `Quomodo autem g h

invocabunt, in quem non crediderunt.' Propter hoc symlolum. In his duobus tria illa intuere,

fides credit, spes et caritas ornant , sed sine fide esse non possunt, de per hoc et fides orat, i

propterea quippe dictum est: Quomodo invocabunt, in quem non crediderunt? Quid autem j

sperari potest, quod non creditur? Porro aliquid etiam, quod non speratur, credi potest. Quis

enim fidelium penas non credit impiorum nec sperat tamen? Et quisquis eas inminere sibi k

credit ac fugaci motu anime exorret rectius timere dicitur quam sperare. que duo Lucanus l

distinguens ait: Liceat sperare timenti. Non autem ab alio poeta quamvis meliore propri.

dictum est: `Hunc ego si potui tantum sperare dolorem', denique nonnulli in arte grammatica

verbi huius utuntur exemplo ad ostendendam inpropriam dictionem. Et aiunt sperare dixit pro

timere. Est itaque fides et malarum rerum et bonarum, quia et bona creduntur et mala, et hoc

fide bona, non mala. Est etiam fides et preteritarum rerum et presentium et futurarum.

Credimus enim mortuum Christum , quod iam preteriit. Credimus sedere ad dexteram patris, m m

quod nunc est. Credimus venturum ad iudicandum, quod futurum est. Item fides et suarum

rerum est et alienarum. Nam et se quisque credit aliquando esse cepisse nec fuisse utique n

sempiternum. Et alia atque alia. Nec solum de aliis hominibus multa que ad religionem

pertinent, verum etiam de angelis credimus. o

a) om. R.

b) IIII. lib(er) M.

c) Zahl om. K.

d) davor Buchst. rad. (p?) M; peccato(rum) K.

e) om. K.

f) prevident K.

g) commendasse M.

h) folgt Rasur v. 2 Buchst. M.

i) horant C.

j) Qip K.

k) ante correctionem: eam (?) M.

l) rectis M.

m) christum mortuum C.

n) cum R.

o) folgt et C.

Polycarp 4.2.1

703

II. Qualiter lex Dei sit legenda . a b b

1. Clemens papa fratribus cum Iacobo Ierusolimis habitantibus. c d

Diligenter observandum est, ut lex Dei cum legitur non secundum propriam ingenii

intelligentiam legatur vel doceatur. Sunt enim multa verba in divinis scripturis, que possunt e

trahi ad eum sensum, quem sibi unusquisque sponte presumpsit, sed fieri non oportet. Non f

enim sensum, quem extrinsecus adulteretis , alienum et extraneum debetis querere , aut g h

quomodo ipsum scripturarum auctoritate confirmentis , sed ex ipsis scripturis sensum capere i j

veritatis. Et ideo oportet ab eo intelligentiam scripturarum discere, qui eam a maioribus

secundum veritatem sibi traditam servat, ut ipse eam, quam recte suscepit, competenter

asserere possit . Cum enim ex divinis scripturis integram quis et firmam regulam veritatis k

susceperit, absurdum non erit, si aliquid etiam ex eruditione communi ac liberalibus studiis,

qu. forte in pueritia attigit , ad asertionem veri dogmatis conferat, ita tamen ut ubi vera l m

didicit, falsa et simulata declinet.

a) Zahl om. K; am Rand wiederholt C.

b)-b) sit intelligenda lex dei C.

c) davor C-Buchinitiale C.

d) folgt rad. Buchst. M.

e) om. K.

f) Endung korr. M.

g) adulteris K.

h) quere C; q) r)r R.

i) firmetis K.

j) ante correctionem: ipso M.

k) om. MK.

l) attingit C.

m) ante correctionem: ibi M.

Polycarp 4.2.2

704

2. Augustinus in libro de verbis Domini. Sermone L.

Domini gratia et misericordia circumsepsit veritate sua omnes sententias suas et libravit, ut

quisquis inde aliquid precidere voluerit aut inducere male legendo vel interpretando, qui cor

habet, quod precisum est de scriptura iungat scriptur., legat superiora et inveniet sensum,

quem volebat ille male interpretari.

Polycarp 4.2.3

705

3. Idem. In libro I. de doctrina christiana.

Si quis in scripturis aliud sentit quam ille qui scripsit, illis non mentientibus fallitur, sed tamen,

ut dicere c.peram, si ea sententia fallitur, que h.dificet caritatem, que finis precepti est, ita

fallitur ac si quisquam errore deserens viam eo tamen per agrum pergat, quo etiam via illa

perducit. Corrigendus est tamen et, quam sit utilius viam non deserere, demonstrandum est, a

ne consuetudine deviandi etiam in transversum aut perversum ire cogatur.

a) vitam K.

Polycarp 4.2.4

706

4. Gregorius papa Domitiano metropolitano.

In intellectu sacr. scriptur. respui non debet, quicquid san. fidei non resistit. Sicut enim ex

uno auro alii murenulas alii anulos alii dextralia ad ornamentum faciunt, ita ex una scriptur.

sacr. scientia expositores quique per innumeros intellectus quasi varia ornamenta a b

componunt, que tamen omnia ad decorem celestis spons. proficiunt.

a) q) q; R.

b) diversos C.

Polycarp 4.3.1

707

III. Quod nichil addendum est divino mandato . a b

1. Ambrosius in libro de paradiso.

Quantum presens lectio docet, discimus nichil vel cautionis gratis iungere nos debere c

mandato. Si quid enim vel addas vel detrahas, prevaricatio quedam videtur esse mandati. Pura

enim et simplex mandati forma servanda vel testimonii series intimanda est. Plerumque testis

dum aliquid ad seriem gestorum ex suo adicit, totam testimonii fidem partis mendatio

decolorat. Nichil igitur vel, quod bonum videtur, addendum est, tangetis enim Deus non

dixerat, sed non edetis.

a) Zahl om. K.

b) manda" R.

c) dicimus R.

Polycarp 4.4.1

708

IV. Quod episcopi docere et comprimere illicita debeant et oppressis succurrere . a b

1. Evaristus papa fratribus per Egyptum.

Episcopum oportet oportune et importune atque sine intermissione aecclesiam suam docere

eamque prudenter regere et amare, ut a viciis se abstineat et salutem consequi possit eternam;

et illa cum tanta reverentia eius doctrinam debet suscipere eumque amare et diligere ut

legatum Dei et preconem veritatis.

a) Zahl om. K; ganzer Titel vor IV 4,2 C.

b) surcurrere M.

Polycarp 4.4.2

709

2. Zepherinus papa omnibus Sicili. episcopis. a

Divin. circa nos grati. memores esse debemus, qui nos per dignationis sue misericordiam ob

hoc ad fastigium sacerdotale provexit, ut mandatis ipsius inherentes et in quadam sacerdotum

eius speculatione constituti prohibeamus illicita et sequenda doceamus.

a) davor der ganze Titel IV 4 C.

Polycarp 4.4.3

710

3. Fabianus papa omnibus orientalibus episcopis.

Deus, fratres, ad hoc preordinavit vos et omnes, qui summo sacerdotio funguntur, ut

iniusticias removeatis et presumptiones abscidatis et in sacerdotio laborantibus succuratis et a

obprobriis et calamitatibus eorum locum non prebeatis, sed ei qui calumniam vel obprobrium b

patitur adiutorium feratis; illum vero, qui calumniam vel obprobrium facit, abscidatis et

Domino in suis sacerdotibus opem feratis.

a) iniusticiam K.

b) et K.

Polycarp 4.5.1

711

V. Quod eos qui presunt canonum ignorantia non excusat . a b

1. Celestinus papa episcopis Apuli. et Calabri..

Nulli sacerdoti licet canones ignorare nec quicquam facere, quod patrum possit regulis c

obviare. que enim a nobis res digna servabitur, si decretalium norma constitutorum pro

aliquorum libitu licentia populis permissa frangatur?

a) Zahl om. K.

b) excuset K; excusant R.

c) ne R.

Polycarp 4.5.2

712

2. Leo papa Constantinopolitanis. a

Si vix in laicis tolerabilis videtur inscientia, quanto magis in his qui presunt nec excusatione est

digna nec venia.

a) dies Kap. nach IV 5,3; durch Umstellungszeichen in die richtige Abfolge gesetzt. C.

Polycarp 4.5.3

713

3. Gelasius papa universis episcopis per Lucaniam, Britios et Siciliam constitutis. a

Si cognitos habet canones unusquisque pontificum, intemerata debet tenere custodia; et si

forsitan nescit, consulere fidenter oportet ignorantem, quo magis excusatio nulla succurritb

errantibus, quia nec sciens proponit servare quod novit nec ignorans curat nosse quod gerat.

a) dies. Kap. vor IV 5,2; durch Umstellungszeichen in die richtige Abfolge gesetzt C.

b) succurret K; ante correctionem: succurret C.

Polycarp 4.6.1

714

VI. De habitatione et domestica episcopi conversatione. a

1. Cartaginense concilium IIII. Cap. XIIII.

Episcopus non longe ab ecclesia hospitiolum habeat.

a) Zahl om. K.

Polycarp 4.6.2

715

2. Idem . Cap. XV. a b

Episcopus vilem supellectilem et mensam ac victum pauperem habeat et dignitatis sue

auctoritatem fide et vite meretis querat.

a) kein Absatz zu IV 6,1 C.

b) VII , davor rad. X. C. mo

Polycarp 4.6.3

716

3. Canones Apostolorum. Cap. VI.a

Episcopus aut presbiter uxorem propriam nequaquam sub obtentu religionis ut extraneam a

sua gubernatione vel solatio abiciat, salvo et per Christi gratiam conservato sancto proposito

castitatis. Si vero reiecerit, excommunicetur, sed etsi perseveraverit , deiciatur. b

a) V. K.

b) persevaverit R.

Polycarp 4.6.4

717

4. Gregorius papa Romano defensori. a

Si qui episcoporum, quos commisi tibi patrimonii finis includit, cum mulieribus degunt, hoc b c d

omnino compescas et de cetero illic eas habitare mullomodo patiaris exceptis eis, quas

sacrorum canonum censura permittit, id est matre, amita, germana, et aliis huiuscemodi, de e

quibus prava non possit esse suspitio. Melius tamen faciunt, si etiam se a talium habitatione f f

contineant; nam legitur, quod beatus Augustinus nec cum sorore habitare consenserit dicens;

"Qu. cum sorore mea sunt, sorores mee non sunt". Docti ergo viri cautela magna nobis esse

debet instructio, nam incaut. presumptionis est, quod fortis pavet, minus validum non timere.

Sapienter enim illicita superat, qui didicerit non uti concessis; et quidem nullos in hoc nolentes

astringimus, sed, sicut solent facere medici, etsi ad tempus tristem curam , tamen pro salute g

dictamus; et iccirco non necessitatem inponimus, sed si imitari doctum sanctumque virum h i j

elegerinit, ipsorum voluntati relinquimus. Preterea cur. tue sit eosdem fratres meos episcopos

adhortari, ut subiectos sibi in sacris videlicet ordinibus constitutos, quod ipsi servant, ad

similitudinem modis omnibus servare commoneant. Hoc tantummodo adiecto, ut hi, sicut

canonica decrevit auctoritas, uxores, quas caste debent regere, non relinquant.

a) om. K.

b) quis K.

c) comissi C; commissi R.

d) -tri- korr. M.

e) aliisque C.

f) ad alium K.

g) cura R.

h) folgt nochmals non (Blattwechsel) R.

i) inmutari R.

j) semenque MKCR, jedoch sinnlos, sanctumque Greg. Reg.

Polycarp 4.6.5

718

5. Cartaginense IIII. Cap. XVII.

Episcopus gubernationem viduarum aut pupillorum aut peregrinorum non per seipsum, sed a

per archipresbiterum aut per archidiaconum agat.

a) pupillarum R.

Polycarp 4.6.6

719

6. Idem. Cap. XVIIII.

Episcopus testamentorum tuitionem non suscipiat.

Polycarp 4.6.7

720

7. Idem. Cap. XX.

Episcopus nullam rei familiaris curam ad se revocet, sed lectioni et orationi et verbi Dei

predicationi tantummodo vacet.

Polycarp 4.6.8

721

8. Idem. Cap. XXXIIII.

Episcopus quolibet loco sedens stare non patiatur presbiterum.

Polycarp 4.6.9

722

9. Idem Cap. XXXV.a

Episcopus in ecclesia. consessu presbiterorum sublimior sedeat, intra domum vero b c d

collegam se presbiterorum esse cognoscat. e

a) XX V C. mo to

b) ecclesia M(Endung korr.)K.

c) consensu MK; ante correctionem: consensu (?) C.

d) prebiterorum K.

e) om. K.

Polycarp 4.6.10

723

10. Gregorius papa in synodo.

Presenti decreto constituo , ut quidam ex clericis vel etiam ex monachis electi ministerio a

cubiculi pontificalis obsequantur, ut is , qui in loco est regiminis, habeat testes tales, qui vite b c

eius in secreto conversationem videant quique ex visione sedula exemplum profectus sumant.

a) constituto M; korr. in constituo C.

b) cubili R.

c) his MC.

Polycarp 4.7.1

724

VII. Ut episcopus pravorum hominum familiaritatem non habeat. a

1. Gregorius papa episcopo Massiliensi . In epistola VIIII lib. X. c c d e

Pervenit ad nos, quod dilectio tua libenter malos homines in societate sua recipiat, adeo ut

presbiterum quendam, qui postquam lapsus est et in sue dicitur adhuc iniquitatis pollutione

versari, familiarem habeas . Quod quidem nos ex toto non credimus, quia qui talem recipit, f

scelera non corrigit, sed magis aliis talia perpetrare videtur dare licentiam. Sed ne forte aliqua g

tibi subreptione vel dissimulatione ut a te reciperetur atque adhuc habeatur gratis suaserit, non h

solum hunc a te longius expellere, verum etiam excessus ipsius sacerdotali zelo modis omnibus

convenit resecare. Alios vero, qui pravi esse memorantur, paterna adhortatione a sua pravitate

compescere et ad vitam stude rectitudinis revocare. Quodsi, quod absit, salubri monitu eos

videris in nullo proficere, eos quoque curabis a te procul abicere, ne pravitates eorum ex eo

quod recipiuntur displicere minime videantur et non solum inemendati remaneant, sed eorum

etiam receptione alii corrumpantur; et considera quam et hominibus execrabile et periculosum i j

ante Dei sit oculos, si per eum, a quo plectenda sunt crimina, nutriri vitia videantur.

a) Zahl om. K; X. R.

b) familiaritate R.

c) folgt erst hinter X. K.

d) om. CR.

e) VII. R.

f) ante correctionem: habes M.

g) perpetrandi C.

h) folgt Lücke von 4 Buchst. M.

i) om. C.

j) folgt Rasur M; considerate CR.

Polycarp 4.8.1

725

VIII. Ut libros gentilium non legat episcopus . a b c

1. Cartaginense IIII. Cap. XVI.

Episcopus gentilium libros non legat, hereticorum autem pro necessitate et tempore.

a) Zahl om. K.

b) folgt episcopus CR.

c) om. hier CR.

Polycarp 4.8.2

726

2. Gregorius papa Desiderio episcopo . In epistola XXXIII lib. XI. a b b

Pervenit ad nos, quod sine verecundia memorare non possumus, fraternitatem tuam

grammaticam quibusdam exponere. Quam rem ita moleste suscepimus ac sumus vehementius

aspernati, ut ea, que prius dicta fuerant, in gemitum et tristiciam verteremus, quia in uno se ore

cum Iovis laudibus Christi laudes non capiunt. Et quam grave nefandumque sit episcopis

canere , quod nec laico religioso conveniat, ipse considera. c

a) regorius K.

b) folgt erst hinter XI. K.

c) cavere R.

Polycarp 4.8.3

727

3. Ambrosius in III. libro de fide.

Si quis contra licitum putat colorem disputationis eiusmodi a poeticis fabulis derivatum et a

cum in fide nichil, quod vituperare possit, invenerit , aliquid in sermone reprehendit, agnoscat b

non solum sententias, sed etiam versiculos poetarum scripturis insertos esse divinis. Inde enim

illud: `Huius et genus sumus', quod Paulus usu prophetico dectus usurpat? Nam et gigantes et c

vallem Tytanum prophetici sermonis series non refugit. Et Esayas Syrenas et filias passerum

dixit. Et Ieremias de Babylone memoravit, quia inhabitabunt in ea fili. Syrenum, ut ostenderet

Babylonis hoc est secularis confusionis illecebras vetustis lascivi. fabulis comparandas, que

velut scopuloso in istius vite litore, dulcem resonare quandam sed mortiferam cantilenam ad

capiendos animos adolescentium viderentur, quam sapiens etiam ab ipso poeta greco inducitur

quasi quibusdam prudentiae suae vinculis circumdatus preterisse.

a) disputionis M.

b) invenit(ur) K.

c) om. C.

Polycarp 4.8.4

728

4. Ieronimus super Danihelem.

Qui de mensa regis et de vino potus eius non vult commedere, ne polluatur , utique si a a b

sapientiam atque doctrinam Babyloniorum sciret esse peccatum. Numquam acquiesceret c

discere , quod non licebat. Disunt autem non ut sequantur, sed iudicent atque convincant, d

quomodo si quispiam adversum mathematicos velit scribere imperitus mathematos risui e

pateat, et adversum philosophos disputans, si ignoret dogmata philosophorum. Discunt ergo f

ea mente doctrinam Chaldaicam , qua et Moyses omnem sapientiam Egyptiorum didicerat. g

a) korr. in nolunt M.

b) polluantur MK.

c) korr. in scirent (?) M.

d) dicere C.

e) mathematicis CR.

f) adversus K.

g) ante correctionem: chaldeicam M; caldaicam C; caldeicam R.

Polycarp 4.9.1

729

IX. Ut episcopus pro rebus transitoriis non litiget. a

1. Cartaginense IIII. Cap. XVIIII.b

Episcopus nec provocatus pro rebus transitoriis litiget. c

a) Zahl om. K.

b) ante correctionem: VIIII. M.

c) folgt non M.

Polycarp 4.9.2

730

2. Felix II. papa universis spiritualibus fratribus et sacerdotibus.

Non enim detrahentibus bonum est detrahere aut palo secundum vulgarem fabulam excutere

palum. Absit. Non sunt nostra ista, quapropter hec avertat divinitas. Non sunt edocti habitus

nostri ita vincere, sed in pacientia longanimitatis et spiritu humilitatis.

Polycarp 4.9.3

731

3. Gregorius papa in XXXI. libro moralium. a

Perfectus christianus quomodo debet iurgando res terrenas defendere, quas non precipitur

possidere? Itaque cum res proprias amittimus, si perfecte Deum sequimur, in huius vite itinereb

a magno onere levigati sumus. Cum vero curam rerum eiusdem nobis itineris necessitas

imponit, quidam dum eas rapiunt, solummodo tolerandi sunt, quidam vero servata caritate

prohibendi. Non tamen sola cura ne nostra subtrahant, sed ne rapientes non sua semetipsos c d

perdant. Plus quippe ipsis raptoribus debemus metuere, quam rebus irrationabilibuse

defendendis inhiare.

a) om. K.

b) ititnere K.

c) -a korr. M.

d) folgt non K.

e) ante correctionem: irrotionabilibus M.

Polycarp 4.9.4

732

4. Idem papa in synodo.

Consuetudo nova in hac ecclesia et valde reprehensibilis erupit, ut cum rectores eius

patrimonii urbana vel rustica predia iuri illius competere posse suspicantur, fiscali more titulos a

inprimant atque quod competere pauperibus estimant non iuditio, sed manibus defendant; et b b c

cum per predicatores suos veritas: `Nichil per contentionem agi precipiat', etiam ipsum

litigios. contentionis malum transcenditur et res quelibet, cum estimatur ecclesie posse d

competere, per vim tenetur. Proinde presenti decreto constituo , ut si quis ecclesiasticorum e

umquam titulos ponere sive in rustico sive in urbano predio sua sponte presumpserit, anathema

sit. Is autem, qui ecclesie preest, si hoc vel ipse fieri precipit, vel sine sua preceptione factum f

digna punire animadversione neglexerit, anathema sit.

a) -u- korr. M; rusticana K.

b) etque C.

c) copetere M.

d) transgreditur K.

e) ante correctionem: constituto M; constituoto K; Endung korr. C.

f) korr. in his C.

Polycarp 4.10.1

733

X. De episcopo percussore et quod in qualibet causa privato zelo moveri non debeat. a b

1. Canones Apostolorum. Cap. XXVIII.

Episcopum aut presbiterum aut diaconum percucientem fideles delinquentes aut infideles

inique agentes, et per huiusmodi volentem timeri, deici ab offitio suo precipimus, quia c

nusquam hoc Dominus nos docuit. Econtrario vero ipse cum percuteretur, non repercuciebat, d

cum malediceretur, non remaledicebat, cum pateretur, non cominabatur.

a) Zahl om. K.

b) moneri R.

c) voluntatem CR.

d) überschüssiger Kürzungsstrich über -t- M.

Polycarp 4.10.2

734

2. Gregorius papa Iohanni episcopo Gallipolitano . a

Matriculam, quam Andreas fater et coepiscopus noster fecit fustibus castigari, quamvis exinde

post octo menses obisse non credimus, tamen, quia eam contra propositi sui ordinem

huiusmodi fecit affligi, duobus hunc mensibus a missarum sollemnitate suspende, ut vel hec

eum verecundia, qualem se de c.tero exhibere possit, instituat. b

a) galliponitano R.

b) cum R.

Polycarp 4.10.3

735

3. Idem papa Iohanni episcopo Constantinopolim.

Quid de episcopis, qui verberibus timeri volunt, canones dicant, bene fraternitas tua novit.

Pastores enim facti sumus, non persecutores; et egregius predicator dicit: `Argue, obsecra,

increpa cum omni pacientia et doctrina.' Nova vero atque inaudita predicatio ista est, que

verberibus exigit fidem.

Polycarp 4.10.4

736

4. Idem papa Victori episcopo.

Quam gravis et aspera adversus fratrem nostrum Paulinum regis civitatis episcopum a b

clericorum vel eorum, qui in sacro sunt ordine constituti, querela sit, fraternitati tuae liquere

non dubium est, quia latere te in vicinia non potuit, quod ad nos in longinquo pervenit. Et

quoniam valde cavendum est, ne hoc, quod eum frustra in se corporali iniuria queruntur c

excedere, aut licite presumatur aut fiat dissimulatione deterius, sic manifesti excessus canonica

semper moderatione premendi sunt, ut una res et preteritorum correctio et esse possit regula

futurorum. Proinde insimul cum dilectissimo communi fratre Columbo episcopo vel aliisd

sacerdotibus, quos previderis inter suprascriptum fratrem nostrum et clericos ipsius, causam c

subtili investigatione rimari te convenit; et si supplicantium querela veritate subsistit, ita hoc

regulari emendatione corrigite, ut, quam sit malum quod fecit, agnoscat et offitii sui discat de

c.tero terminos non exire.

a) folgt quam K.

b) regie C.

c) cum R.

d) alii(Lücke)s M.

e) intra R.

Polycarp 4.10.5

737

5. Idem papa clero et nobilibus Salonitanis . a

Pervenit ad me, quosdam pervers. mentis homines, ut dilectionis vestre animos vulnerarent,

vobis insinuare conatos , quia ego contra Maximum quodam odio movear et non magis que b

canonica, sed ea que furoris sunt exequi concupiscam. Sed absit hoc, absit a sacerdotali animo,

ut in qualibet causa privato zelo moveatur.

a) salonitatinis K.

b) conatis K.

Polycarp 4.11.1

738

XI. Ut episcopi posteriores se prioribus suis non preferant. a b

1. Lucius papa omnibus episcopis occidentalibus.

Episcopi per singulas provincias observent, ne posteriores se prioribus suis preferant nec eis

inconsultis nisi quantum ad propriam pertinet parrochiam aliquid agant, sed omnes de c

communibus eorum causis consonam sententiam proferant et determinent, quoniam aliter act.

nullas vires habebunt nec ecclesiastice reputabuntur.

a) Zahl om. K.

b) Endung korr. M; psteriores C.

c) si M.

Polycarp 4.12.1

739

XII. Quod omnes episcopi equales sint, nisi quemquam culpa subiviat. a b

1. Gregorius papa Iohanni episcopo Syracusano.

Si qua culpa in episcopis invenitur, nescio quis apostolice sedi episcopus subiectus non sit.

Cum vero culpa non exigit, omnes secundum rationem humilitatis aequales sunt.

a) Zahl om. K.

b) quequam K; quam R.

Polycarp 4.13.1

740

XIII. Ut episcopus semper et ubique secum testes habeat. a

1. Anacletus papa omnibus episcopis et cunctis fidelibus.

Episcopus Deo sacrificans testes secum habeat et plures quam alii sacerdotes. Sicut enim

maioris honoris gradu fruitur, sic maioris testimonii incrementatione indiget. In sollemnioribus

quippe diebus aut VII aut V aut III diaconos, qui eius oculi dicuntur, et subdiaconos atque

reliquos ministros habeat secum, qui sacris induti vestimentis in frontem et a tergo; et b c

presbiteri e regione dextra levaque contrito corde et humiliato spiritu ac prono stent vultu d c

custodientes eum a malivolis hominibus et consensum eius prebeant sacrificio. Peracta autem

consecratione omnes communicent, qui noluerint ecclesiasticis carere liminibus.

a) Zahl om. K.

b) folgt Rasur von 1 Buchst. (?) M.

c) rad. (?) C.

d) folgt pro M.

e) Endung rad., -o übergeschrieben M.

Polycarp 4.13.2

741

2. Lucius papa omnibus episcopis occidentalibus.

Duo presbiteri et tres diaconi in omni loco episcopum non deserant propter testimonium

ecclesiasticum.

Polycarp 4.14.1

742

XIV. Quod episcopi vice apostolorum presint et a subditis timeantur et inter se concordes a

sint.

1. Clemens papa Iacobo episcopo Ierusolimorum.

Episcopos vicem apostolorum gerere Dominum docuisse dicebat et reliquorum discipulorum b

vicem tenere presbiteros debere insinuabat. Et si quis aliquem ex his scandalizaret, c

gravissimam sibi p.nam inferre debere predicabat. Cunctos se invicem diligere et adiuvare de e

debere et neminem ab adiutorio fratris se subtrahere instruebat. d

a) ganzer Titel om. K.

b) davor nochmals Titel 14. R.

c) Absatz C.

d)-d) Cunctos - debere om. R.

e) cet(er)os C.

Polycarp 4.14.2

743

2. Idem papa eidem.

Vestrum enim, qui legatione Christi fungimini, est docere populos, eorum vero est vobis a

ob.dire ut Deo. Si autem vobis episcopis non eb.dierint omnes presbiteri, diaconi acb

subdiaconi et reliqui clerici cuncti omnesque principes tam maioris ordinis quam et inferioris

atque reliqui populi tribus et lingue non obtemperaverint, non solum infames, sed et extorres c c

a regno Dei et a regno Dei et consortio fidelium a liminibus sancte Dei ecclesie alieni erunt. d

Nam vestrum est eos instruere, eorum vero est vobis ob.dire ut Deo, cuius legatione e

fungimini dicente Domino: "Qui vos audit, me audit et qui vos spernit, me spernit." Nam nichil

iniustius vel inhonestius est quam filios patribus rebelles aut clericos vel laicos doctoribus seu

discipulos magistris inobedientes vel protervos existere. f

a) davor Buchst. rad. M.

b) aut KC.

c) exteriores M; om. et C.

d) c übergeschrieben C.

e) über d. Zeile M.

f) propter vos CR.

Polycarp 4.14.3

744

3. Anacletus papa omnibus episcopis et reliquis sacerdotibus.

Necesse est, ut rectores a subditis timeantur ab ipisque corrigantur, ut humana formidine

peccare metuant, qui divina iudicia non formidant. Deteriores quippe sunt, qui doctorum vitam

moresque corrumpunt, his qui substantias aliorum prediaque diripiunt. Ipsi autem ea, que extra

nos, licet nostra sint, auferunt, nostri quoque detractores et morum corruptores nostrorum

sive qui adversum nos armantur, propri. nos ipsos decipiunt, et ideo iuste infames sunt et

merito ab ecclesia extorres fiunt.

Polycarp 4.14.4

745

4. Victor papa universis episcopis Afric..

Perlatum est ad sedem apostolicam, aliquos vestrum nocere fratribus velle et ut cadant

decertare, similiter in sacramentis discrepare et ob id contentiones et emulationes inter vos

fieri. A quibus dissensionibus vos avertere et in his omnibus concordare et opem ferre vicissim a

mandamus. Nam si hoc agere cito neglexeritis et vicissim reconciliari non studueritis, abb

apostolice sedis et totius ecclesie communione vos pelli non dubitetis.

a) om. R.

b) davor et C; et R.

Polycarp 4.15.1

746

XV. De visitandis parrochiis. a

1. Spallense concilium. b

Singulis annis quisque episcopus parrochiam suam circumeat populumque confirmet ac c

doceat et ea, que vitanda sunt, prohibeat et ea, que agenda sunt, utiliter agere suadeat . d e

a) Zahl om. K.

b) Ypalense K.

c) circueat KC.

d) visitanda R.

e) ante correctionem: sudeat M.

Polycarp 4.15.2

747

2. Toletanum concilium a

Cum episcopus suam diocesim visitat, nulli pre multitudine onerosus existat nec umquam

quinquagenarium numerum evectionis excedat aut amplius quam una die per unamquamque b

basilicam remorandi licentiam habeat. Quodsi episcopus aut langore detentus aut aliis

occupationibus implicatus, visitationem dioceseos explere nequiverit, presbiteros probabilis

vit. aut diaconos mittat, qui redditus basilicarum et reparationes et ministrantium vitas

inquirant.

a) oletanum K.

b) quodragenarium C.

Polycarp 4.16.1

748

XVI. De non relinquendo regimine vel cathedra episcopali. a b c

1. Liberius papa universis episcopis.

Suggestum nobis est, quod pro preteritis laboribus et infestationibus nonnulli vestrum d d

asignatis sibimet a Deo commissas relinquunt plebes et in futuro plures relinqu.re velint eas, e f g

quas tueri debent ecclesias, et pro ovibus sibi commissis laborare neglegant et monasteriorum h

se quieti contradere festinent et vacationem ab episcopatus laboribus eligere et silentio atque i j

otio vitam degere magis appetant quam in his, que sibi commissa sunt, permanere dicente

Domino: `Beatus, qui perseveraverit usque in finem.' Ideoque, fratres Karissimi, non vos

afflictionum amaritudo a pio mentis vestre proposito coarcet recedere. Non sit qui vos decipiat

in subtilitate sermonis, ut plebes vobis commissas relinquatis et alicui propter obprobrium k l

malorum hominum quieti vos tradatis, ut vos solummodo salvetis et filios orphanos

relinquatis . Et infra. Hortamur caritatem vestram exemplo eius, qui pro nobis pati voluit, l

promtos vos in cunctis eius permanere servitiis nec quidem quoquomodo a commissa cura m

recedere, sed totis viribus in commissis vobis negotiis fortiter usque in finem perdurare.

a) Zahl om. K.

b) relinquendis C.

c) catedre R.

d) propteris K; propter R.

e) assignatas C.

f) folgt et C.

g) relinquant C.

h) ante correctionem: labore M.

i) constradere se K.

j) vocationem R.

k) vob C.

l)-l) et - relinquatis om. K.

m) idem C.

Polycarp 4.16.2

749

2. Ambrosius populo Mediolanensi contra Auxentium.

Quid turbamini ? Volens numquam vos deseram, coactus repugnare non novi. Dolere potero, a

potero flere, potero gemere. Adversus arma, milites, Gothos quoque lacrime mee arma sunt.

Talia enim munimenta sunt sacerdotis. Aliter nec debeo nec possum resistere. Fugere autem et

relinquere ecclesiam non soleo, ne quis gravioris p.n. metu factum interpretetur.

a) turbanini M.

Polycarp 4.16.3

750

3. Leo papa Rustico Narbonensi episcopo.

Miror dilectionem tuam intantum scandalorum quacumque occasione nascentium adversitate a a

turbari, ut vocationem episcopatus laboribus preoptare te dicas et malle in silentio atque otio b

vitam degere quam in his, que tibi commissa sunt, permanere. Et infra. Quis inter fluctus maris

navem diriget, si gubernator abscedat? Quis ab insidiis luporum custodiet oves, si pastorum c

cura non vigilet? Quis denique latronibus obsistet et furibus, si speculatorem in prospectu

explorationis locatum ab intentione sollicitudinis amor quietis abducat? Permanendum estd

ergo in opere credito et in labore suscepto. d

a) nascentium occasione K (-a- in occasione korr. und nochmals übergeschrieben M).

b) Endung korr. M.

c) navim K.

d) ergo est R.

Polycarp 4.16.4

751

4. Cartaginense concilium V. Cap. V. a a

Nemini sit facultas relicta principali cathedra ad aliquam ecclesiam in diocesi constitutam se b

conferre, vel in re propria diutius quam oportet constitutum curam vel frequentationem c

propri. cathedr. neglegere.

a) V concilium C. um

b) ante correctionem: aliquem M.

c) divitius M.

Polycarp 4.17.1

752

XVII. De profectione episcoporum. a

1. Canones Apostolorum. Cap. XXXIIII.

Nullus episcoporum peregrinorum aut presbiterorum aut diaconorum sine comendaticiis b c

suscipiatur epistolis, et cum scripta detulerint, discutiantur atentius et ita suspiantur. Si d

predicatores pietatis extiterint minus nec que sunt necessaria sumministrentur eis et ad

communionem nullatenus admittantur, quia per surreptionem multa proveniunt. e

a) Zahl om. K.

b) -u- korr. M.

c) -c- korr. M; commendatiis R.

d) scrpta C.

e) com(Lücke)munionem M.

Polycarp 4.17.2

753

2. Arelatense concilium I. Cap. XVIIII. a

De episcopis peregrinis, qui in urbem solent venire, placuit illis locum dari ut offerant.

a) Aralatense M.

Polycarp 4.17.3

754

3. Antiocenum concilium. Cap. XI. a

Si quis episcopus aut presbiter aut quilibet regul. subiectus ecclesie preter consilium et litteras

episcoporum provinci. et precipue metropolitani adierit imperatorem, hunc reprobari et abici

oportere non solum a communione, verum et ab honore, cuius particeps videtur existere, quia

venerandi principis auribus molestiam temptavit inferre contra leges ecclesie. Si igitur adire

principem necessaria causa deposcit, hoc agatur cum tractatu et consilio metropolitani et b

c.terorum episcoporum, qui in eadem provintia commorantur, qui etiam proficiscentem suis

prosequantur .pistolis.

a) Intiocenum R.

b) concilio R.

Polycarp 4.17.4

755

4. Sardicense concilium. Cap. VIII.

Episcopi ad comitatum non accedant nisi forte hi, qui religiosi imperatoris litteris vel invitati

vel evocati fuerint. Sed quoniam s.pe contingit, ut ad misericordiam ecclesie confugiant, qui

iniuriam patiuntur aut qui peccantes exilio vel insulis damnantur aut certe quicumque

sententiam suscipiunt, subveniendum est his et sine dubitatione petenda indulgentia.

Quicumque ergo quales istos memoravinus preces habuerint vel acceperint, per diaconum

suum mittant, quia persona ministri invidiosa non est et que impetraverit celerius poterit

referre. Et hoc consequens esse videtur, ut de qualibet provincia episcopi ad eum fratrem et

coepiscopum nostrum preces mittant, qui in metropoli consistit, ut ille et diaconum eius eta

supplicationes destinet tribuens comendaticias .pistolas pari ratione ad fratres et coepiscopos b c

nostros, qui in illo tempore in his regionibus et urbibus morantur, in quibus felix beatus

Augustus rem publicam gubernat. Si vero habet episcopos amicos in palatio, qui cupit d d

aliquid, quod tamen honestum est impetrare, non prohibetur per diaconum suum rogare ac

significare his, quos scit benigna intercessione sibi absenti posse prestari . e

a) folgt Rasur von 1 Buchst. M.

b) folgt Rasur von 1 Buchst. M.

c) commendatias R.

d) episcopos habeat C.

e) -i korr. M.

Polycarp 4.17.5

756

5. Cartaginense III. Cap. XXVIII. a

Episcopi trans mare non proficiscantur nisi consulto prim. sedis episcopo sue cuiusque b c d

provinci., ut ab eo precipue possint sumere formatam vel commendationem . e

a) folgt concilium C.

b) scpm R.

c) über d. Zeile M.

d) ante correctionem: suc. M; sucessori K.

e) commendatam C.

Polycarp 4.18.1

757

XVIII. De episcopis in alienam civitatem inmorantibus vel possessiones habentibus. a b b

1. Sardicense concilium. Cap. XIIII.

Osius episcopus dixit: Et hoc quoque statuere debetis, ut episcopus ex alia civitate cum venerit

ad aliam civitatem vel ex provintia sua ad aliam provinciam et ambitioni magis quam devotioni c

serviens voluerit in aliena civitate multo tempore residere, forte enim evenit, episcopum loci

non esse tam instructum neque tam doctum, is vero, qui advenit, incipiat contemnere eum et d

frequenter facere sermonem, ut dehonestet et infirmet illius personam, ita ut ex hac occasione

non dubitet relinqu.re assignatam sibi ecclesiam et transire ad aliam. Definite ergo tempus,

quia et non recipi episcopum inhumanum est et si diutius resideat perniciosum est . Memini e f g

autem superiori concilio, fratres nostros, constituisse, ut si quis laicus in ea, in qua h

commoratur, civitate tres dominicos dies, idest per tres septimanas, non celebrasset

conventum, communione privaretur. Si hec circa laicos constituta sunt , multo magis i j

episcopo non licet nec decet, si nulla sit tam gravis necessitas, que eum detineat , ut amplius a k l

suprascripto tempore absens sit ab ecclesia sua. Universi dixerunt placere sibi. i

a) Zahl om. K; XIIII. R.

b) alia civitate C.

c) ante correctionem: et(iam) M.

d) his C.

e) korr. M.

f) folgt rad. Buchst. M.

g) folgt hoc ergo ne fiat, providendum est CR.

h) superio(Lücke)ri M (vielleicht das ganze Wort auf Rasur).

i)-i) Si - sibi am Rand M.

j) su (Randverlust) M.

k) davor L-Initiale K.

l) detinieat C.

Polycarp 4.18.2

758

2. Idem concilium. Cap. XV.

Osius episcopus dixit: Quia nichul pretermitti oportet, sunt quidam fratres et coepiscopi a

nostri, qui non in ea civitate , in qua videntur episcopi esse constituti, vel certe parvam rem b

illic habeant, alibi autem idonea predia habere cognoscuntur vel affectiones proximorum,

quibus indulgeant, hactenus permitti eis oportet, ut accedant ad possessiones suas et c

disponant vel ordinent fructum laboris sui, ut post tres dominicos , id est post tres d d

ebdomadas, si morari necesse est, in suis potius fundis morentur. Aut si est proxima civitas, in

qua est presbiter, nec sine ecclesia videatur facere diem dominicum, illuc accedant, ut neque e f

res domestic. per absentiam eius detrimentum sustineant et non frequenter veniendo ad

civitatem, in qua episcopus moratur, suspitionem iactanti. et ambitionis evadant. Universi

dixerunt placere sibi.

a) quedam M.

b) folgt multum possident CR.

c) eos C.

d)-d) am Rand C.

e) si in C.

f) korr. in videantur C.

Polycarp 4.19.1

759

XIX. Ut excessus episcopi nuncietur Romano pontifici. a

1. Gelasius.

Si quid in ecclesia damni aut in his, que sunt preceptionis nostr. prohibita, pontificem vestrum

quis viderit ammittere mox nostris auribus relatione signate, ut, quid fieri debeat, censeamus.

a) Zahl om. K; Zahl eher bei Titelrubrik 20 R (s. IV 20).

Polycarp 4.20.1

760

XX. Ut si episcopus res habet proprias cui vult derelinquat non autem res ecclesie. a

1. In canonibus Apostolorum XL.

Sint manifest. res propri. episcopi, si tamen habet proprias, et manifest. dominic., ut b c

potestatem habeat de propriis moriens episcopus sicut noverit et quibus voluerit derelinquere , d

ne sub occasione ecclesiasticarum rerum, que episcopi probantur, interdicantur. Fortassis aut

uxorem habet aut filios aut propinquos aut servos et iustum est hoc apud Deum et homines, e

ut nec ecclesia detrimentum patiatur ignoratione rerum pontificis nec episcopi vel eius f g

propinqui sub obtentu ecclesie proscribantur et in causas incidant, qui ad eum pertinent, h

morsque eius iniuriis infametur. i

a) Zahl om. K; XVIIII, etwas tiefer dann XX R.

b) Sunt M.

c) aut M.

d) -el- korr(?) M.

e) om. K.

f) ne KR; ante correctionem: ne C.

g) Christi M.

h) 2. -a- korr. (?) M.

i) om. K.

Polycarp 4.20.2

761

2. Leo IIII.

Item monemus et inrefragabiliter affirmamus, ut nullus episcoporum vel sacerdotum rem tituli

sui usurpare presumat, sed neque salarium a christianis sanctis locis oblatum causa amiciti. a

vel timoris aut muneris auferre pertemptet, ne ecclesia Dei ad nichilum redigatur. Quod qui b

facere presumpserit, ille episcopus vel sacerdos canonicam sine dubio ultionem subeat et, quod

ecclesie iniuste ablatum est, reddere compellantur, ut deinceps nullas vires pro eis ad

litigandum vel possidendum habere possint.

a) saliarium MK.

b) vel amoris vel C.

Polycarp 4.20.3

762

3. Gregorius Deusdedit episcopo Mediolanensi . In epistola XIIII lib. XII. a a a b

Nulli dubium est, quia sicut sacerdotibus res in episcopatu acquisitas nulla est alienandi

licentia, ita et de his, quas ante habuerint, quicquid iudicare voluerint, non vetantur . c a

a) folgt erst nach XII K.

b) XIII K.

c) om. K.

Polycarp 4.20.4

763

4. Ex concilio Cartaginensi. a

Ut episcopi vel quicumque cleri in eos, qui catholici christiani non sunt, etiam si consanguinei b c

fuerint , per donationes rerum suarum nichil aliquid conferant. b

a) ganze Inskr. om. K.

b)-b) Ut - fuerint om., Rest des Kap. schließt ohne Absatz an IV 20,3 an K.

c) clerici C.

Polycarp 4.21.1

764

XXI. Ut episcopus corrigat, quod ab antecessore suo illicite commissum est. a

1. Hylarus . b

Sed et quod quis commisit illicite aut a decessoribus suis invenit admissum , si proprium c

periculum vult vitare, damnabit. Nos enim in nullo volumus severitatem ultionis exercere; sed

qui in causis Dei vel contumatia vel aliquo excessu deliquerit aut ipse, quod perperam fecit,

abolere noluerit, in se, quicquid in alium non resecarit, inveniet. Quod ut deinceps possit

tenatius custodiri, si placet, ut omnes sententias et subscriptiones proprias commodate, ut d

synodali iuditio aditus claudatur. Ab universis episcopis et presbiteris acclamatum est. Exaudi, e

Christe, Hylaro vita. Dictum est VI : Hec confirmamus, hec docemus. f

a) Zahl om. K.

b) Hylarius K.

c) korr. in amissum C.

d) om. C.

e) auditus K.

f) VII K; sexies C.

Polycarp 4.22.1

765

XXII. Ut non liceat episcopo a sacerdote vel alio clerico vel a sanctis locis ultra statuta a b

patrum quicquam exigere.

1. Pelagius papa Cresconio illustri.

Illud magnitudinem tuam mimime volumus ignorare, Siracusan. civitatis .piscopus inter alia,

qu. in cautionum suarum pagina spopondit. Hoc etiam specialiter sub interpositione p.n.

legitime promisisse relegitur , numquam se a quolibet diocesis suae presbitero ultra duos c

solidos cathedratici nomine petiturum nec per quamlibet aliam occasionem quicquam in eius d d

se dispendio esse gesturum. Quod magnitudo tua non solum de predicto episcopo sed de

omnium .piscoporum Sicili. personis competenti sollicitudine custodire non desinat, nec ipsa

queque prandia innormia fieri, sed secundum mediocritatem uniuscuiusque loci episcopo ad e f

consignationem venienti susceptionis parare convivium, quia nec eo pretextu pauperibus g h

incuti damna volumus aut qualibet ratione permittimus.

a) Zahl om. K.

b) clero K.

c) legitur C.

d) nomine petiturum K; petituturum nomine CR.

e) q) q M.

f) innorma R.

g) davor n K.

h) ex R.

Polycarp 4.22.2

766

2. Leo papa IIII.

Nulli episcoporum liceat a subiecto sacerdote vel alio quolibet clerico et piis locis dationes a

ultra statuta patrum exigere aut super posita in angariis inferre , sed cum sit optimus b

perspector, ita perspiciat, ut univers. oves sibi commiss. a se maxime alantur atque in

necessitatibus adiuventur quam illicitis exactis dationibus opprimantur, quia Dominus pascere

et docere nos docuit et omnibus ministrare non terrenis lucris vel avaritiis delectari.

a) sub) to MR; subdito C.

b) referre K.

Polycarp 4.22.3

767

3. Ex VII. synodo. Cap. IIII.

Predicator ecclesie Paulus divinus apostolus acsi canonem ponens Ephesiorum presbiteris

immo vero et omni sacrat. plenitudini ita fiducialiter perhibuit: `Argentum et aurum aut

vestem nullius concupivi, omnia ostendi vobis, quoniam sic laborantes oportet suscipere

infirmos', beatius existimans dare quam accipere. Propter quod et nos edocti ab eo diffinimus, a

nullatenus episcopum turpis lucri gratia excogitare ad excusandas excusationes in peccatis

expetere aurum vel argentum aut aliam speciem ab episcopis vel clericis vel monachis, qui sub b

ipso sunt. Ait enim apostolus: `Non debent filii parentibus thesaurizare, sed parentes filiis.' Et c

apostolus Paulus: `Pascite qui in vobis est gregem Dei, non coact. sed spontane. secundum

Deum non turpis lucri gratia neque dominantes in clero, sed forma facti gregis, et cum

apparuerit princeps pastorum, percipietis inmarcescibilem coronam.'

a) estimans CR.

b) vel C.

c) paurentibus M.

Polycarp 4.22.4

768

4. Gregorius VII. papa.

Nullus episcopus gravamen seu servile servitium ex usu contra ecclesiasticam normam

abbatibus seu clericis suis imponat vel interdictum sacerdotale offitium pretio interveniente

restituat. Quod si fecerit, officii sui periculum subeat. a

a) Qd K.

Polycarp 4.23.1

769

XXIII. De echonomis . a b

1. Ex concilio Calcedonensi.

Quia in quibusdam ecclesiis, sicut ad nos pervenit, sine .conomo episcopi res ecclesiasticas c

tractant, placuit, omnes ecclesias episcopos habentes habere et .conomos de proprio clero, qui

gubernent ecclesie res cum arbitrio episcopi sui , ut non sine testimonio sit gubernatio d d

ipsarum rerum ecclesiasticarum et ex hoc eveniat dispergi eiusdem ecclesie res et sacerdotali e

dignitati obtrectatio generetur. Si vero quis hec non observaverit, divinis subiaceat regulis.

a) Zahl om. K.

b) equonomis R.

c) .quonomo R.

d) sui episcopi M.

e) ante correctionem: ipaarum M.

Polycarp 4.23.2

770

2. Gregorius Antemio subdiacono . In epistola L lib. XI. a

Volumus ut frater noster Paschasius et vicedominum sibi ordinet et maiorem domus, quatinus b

possit vel hospitibus supervenientibus vel causis, que eveniunt, idoneus et paratus existere. Si

vero neglegentem eum prospicis vel ea, que dicimus , implere differentem, omnis clerus eius c

adhiberi debet, ut communi consilio ipsi eligant quorum personæ ad ea, que prediximus , d e

valeant ordinari.

a) diacono C.

b) om. CR.

c) dicis K.

d) ante correctionem: persona M.

e) diximus C.

Polycarp 4.24.1

771

XXIV. Ut ecclesiastica officia singula singulis personis committantur. a

1. Gregorius papa omnibus episcopis.

Singula ecclesiastici iuris officia singulis quibusque personis siggillatim committi debere b

iubemus. "Sicut enim in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra non

eundem actum habent", ita in ecclesie corpore secundum veridicam Pauli sententiam in uno

eodemque spiritu alii conferendum est hoc officium, alii committendum est illud. Neque c c d

enim quantumlibet exercitat. uni person. uno tempore duarum rerum officia sunt

committenda, quia `si totum corpus oculus , ubi auditus?' Sicut enim varietas membrorum per e

diversa officia et robur corporis servat et pulcritudinem representat, ita varietas personarum

per diversa nichilominus officia distributa et fortitudinem et venustatem sancte Dei ecclesie f

manifestat. Et sicut indecorum est, ut in corpore humano alterum membrum alterius fungatur

offitio, ita nimirum noxium simulque turpissimum, si singula rerum ministeria personis totidem

non fuerint distributa.

a) Zahl om. K.

b) singillatim KC; suggillatim R.

c) spirituali MKCR.

d) om. C.

e) om. K.

f) vetustatem K.

Polycarp 4.25.1

772

XXV. Ne officia ecclesiastica laicis committantur. a b b

1. Gregorius Ianuario episcopo Sardini. . In epistola LXXIIII lib. VIIII. c c c d e

Cavendum a fraternitate vestra est, ne secularibus viris atque non sub regula vestra degentibus

cuiuslibet res ecclesie committantur, sed probatis de vestro offitio clericis, in quibus, si quid f

repperiri potuerit pravitatis ut in subditis emendare, quod illicite gestum fuerit, valeatis, quos g h i

videlicet apud vos habitus sui officium magis conveniat quam excusat . j

a) Zahl om. K.

b) ecclesiastica officia C.

c) erst hinter VIIII. K.

d) om. R.

e) L XXVIII C.

f) Endung korr. M.

g) poterit K; putuerit R.

h) iustum korr. in iestum M.

i) quo K.

j) excuset C.

Polycarp 4.25.2

773

2. Idem . a

Si quis ecclesiasticorum umquam titulos ponere sive in rustico sive in urbano predio sua

sponte presumpserit, anathema sit. Is autem, qui preest ecclesie, si hoc vel fieri precepit vel

sine sua preceptione factum digna puniri animadversione neglexerit, anathema sit.

a) om. K.

Polycarp 4.26.1

774

XXVI. Ut episcopi, qui apostolice sedis ordinationi subiacent annuae idibus Maii liminibus a b c

apostolorum presententur . d

1. In concilio Zachari. pap.. e

Iuxta sanctorum patrum statuta et canonum instituta omnes episcopi, qui huius apostolice f

sedis ordinationi subiacent, qui propinqui sunt, annu. idibus Maii sanctorum principum g h

apostolorum Petri et Pauli liminibus presententur omni occasione seposita. Qui vero de

longinquo iuxta cyrographum suum impleant. Nam qui huius constitutionis contemptor

extiterit preter si egritudine fuerit detentus, sciat se canonicis subiacere sententiis. i

a) Zahl om. K.

b) sedi R.

c) mai R.

d) presentetur R.

e) consilio R.

f) instituta K.

g) propnqui M.

h) madii C.

i) extisterit K.

Polycarp 4.27.1

775

XXVII. De corepiscopis. a

1. Damasus.

De corepiscopis, de quibus nos consulistis , quale sit eorum ministerium aut quid eis agere b

liceat, quia audivimus eos iam esse prohibitos aut quid de his, qui iam ordinati reperiuntur, c

agendum sit, nichil vobis certius respondere videtur quam apud decessoribus nostris d e e

decretum reperimus, ut eis ad veniam nichil prorsus aliud reservetur quam privatio sacri

misterii, quod inlicite assumpserunt. Nimis ergo eorum institutio improba, quid, ut hi de f f

summo sacerdotii misterio aliquid presumant, omni auctoritate caret. Quod ipsi idem sint, qui g h

et presbiteri sufficienter invenitur, quod ad formam et exemplum LXX inveniuntur prius

instituti. Sed quia Deo gratias modo necessarii sicut in primitiva ecclesia propter studium, i j

quod erga pauperes exigebant , non sunt et quia illicita presumebant et, quod agebant, actum k

non erat, ideo tam ab hac sancta sede quam ab omnibus totius orbis episcopis a pontificalibus

sunt remoti officiis. Non amplius quam duos ordines inter discipulos Domini esse cognovimus. l

Unde iste tercius processit, funditus ignoramus et, quod ratione caret, extirpare necesse est.

Quod enim episcopi non sunt, qui minus quam a tribus aut qui ab uno vel a duobus sunt m n

ordinati episcopis, nec nominentur episcopi. Si nomen non habent, qualiter officium habent?

Quicquid enim inter episcopos aut de rebus ad eos solummodo perinentibus egerint, necesse

est, ut irritum sit, quia quod non habent, dare nequaquam possunt , presertim cum nullus ex o o

LXX discipulis, quorum spetiem isti antequam prohiberentur in ecclesia gerebant, nil de hoc, p p q

quod apostolis eorumque successoribus specialiter debeatur , legitur assumsisse. Nec in lege r s

Domini de his, que summis sacerdotibus, id est Moyses et Aaron, erant specialiter concessa, t u

filii Aaron quicquam presumebant. Sic et modo, quia umbra legis transiit et lux evangelii

corruscat, de his, que summis sacerdotibus, id est episcopis, quorum Moyses et Aaron v u

formam, tenuerunt, illi qui LXX discipulorum formam gestant, in quorum videlicet tipo filii w

Aaron erant , nichil presumere debent. Benedictionem, quam predicti corepiscopi ante suam x x

prohibitionem per manus impositionem dabant, magis nobis videtur vulnus inferre quam y

salutem. Et illi, qui pontificatus apicem non habeant, dare quid poterant, quoniam nichil in

dante erat, quod ille posset accipere. Aut quis hominum, ut more humano loquar, dare potest,

quod non habet? Et ideo, quod presumebant, irritum erat et nil tangenti proficiebat, sed magis

maledictionem pro benedictione conferebant.

a) ganze Titel om. K.

b) consuluistis C.

c) ut K; aud R.

d) responderi C.

e) decessores nostros K.

f) über d. Zeile M.

g) sumo C.

h) ministerio CR.

i) Qed R.

j) necessaria MK.

k) exibe/bebant (Zeilenwechsel) C.

l) om. MK.

m) Quia C.

n) ut MK.

o) possint nequaquam korr. in nequaquam possint M.

p) isti speciem C.

q) nichil C.

r) apùs M.

s) debebatur C; debatur R.

t) simmus R.

Polycarp 4.27.1

776

u)-u) Moyses (moysi CR) - est om. K.

v) simmus R.

w) erst hinter gestant C.

x) erant aaron K.

y) folgt durchgestr. nochmals videtur M.

Polycarp 4.27.2

777

2. Leo episcopus omnibus episcopis. De eadem re.

Quamvis corepiscopis et presbiteris plurima cum episcopis ministeriorum communis sit

dispensatio, quedam tamen sibi prohibita noverint, sicut est presbiterorum diaconorum ac

virginum consecratio, sicut constitutio altaris ac benedictio vel unctio. Sic quidem nec exigerea

eis altaria, nec ecclesias consecrare licitum est, nec per impositiones manuum fidelibus

rebaptizatis vel conversis ex heresi paraclitum spiritum sanctum tradere, nec crisma conficere , b

nec crismate baptizatorum frontes signare, nec publice quidem in missa quemquam p.nitentem

reconciliare , nec formatas cuilibet .pistolas mittere. Hec enim omnia illicita sunt cor.piscopis, c

qui ad exemplum et formam LXX duorum discipulorum esse noscuntur, vel presbiteris, qui d

eandem gestant figuram, quoniam quamquam consecrationem habeant, pontificatus tamen

apicem non habent. que nimirum omnia solis debere summis pontificibus precipitur , ut per e f f g

hoc et discretio graduum et dignitatis fastigium summi pontificis demonstretur. Sed neque g

coram episcopo licet presbiteris in presbiterium introire, nec presente antistite infantem

tinguere aut signare, nec penitentem sine preceptione episcopi sui reconciliare, nec eo presente

nisi illo iubente sacramentum corporis et sanguinis Christi conficere, nec eo coram posito

populum docere vel benedicere aut salutare, neque plebem utique exhortari.

a) korr. in erigere C.

b) confiscere R.

c) reconcilare R.

d) om. K.

e) soli K.

f) summo pontifici K.

g)-g) precipitur - pontificis om. K (Seitenwechsel).

Polycarp 4.28.1

778

XXVIII. De pactis, que inter se vel cum aliis episcopi contrahunt. a

1. Pelagius.

Eleutherius frater et coepiscopus noster dicit, quod mater eius in casa, que Castellum dicitur

oratorium construxisset ac dedicaverit et in eodem loco monachos constituerit, ex quibus b

unus est presbiter. Hoc autem tempore dedicationis inter episcopum Cardelum , cuius ipsa c d

diocesis est, et matrem suam asserit convenisse, ut quicquid dedicationis vel martirum die,

quorum in eius monasterio reliqui. sunt, per fidelium oblationes intraverit, medietatem e f

quidem monasterium ipsum habeat, medietas autem episcopo offeratur. Contra quam

conventionem Marium presbiterum sive sciente sive nesciente .piscopo suo monachis ipsis vel

presbitero, qui ex ipsis monachis est, vim dicitur intulisse et frequentes molestias generare, ita

ut et memoratum presbiterum prope ceciderit et missas eum facere nullomodo permittat g h

dicens, ut quasi pensionis nomine aliquid statuere debeat. Hec igitur omnia diligenter te i

examinare iubemus, et si apud te evidenti veritati constiterit, quia tempore, quo dedicatum est j

ipsum monasterium, conditiones superius posit. convenerint, servari eas ex nostra auctoritate k

precipimus nec amplius aliquid exinde ab aliquo tentetur exigere. Sin vero nil tale convenit l

mediante te, quid episcopo ipsi eulogi. nomine offerri debeat, inter ipsos monachos et m

presbiterum volumus definiri. Salvo tamen eo, ut presbiter Gaudentius, qui etiam monachus

est, missas in monasterio suo, sicut consuevit, facere a nullo ulterius debeat prohiberi.

a) Zahl om. K.

b) et K.

c) über d. Zeile M.

d) cardelium C.

e) qui R.

f) om. MKR.

g) ex M; über d. Zeile nachgetr. C; om. R.

h) davor bene- rad. M.

i) om. K.

j) korr. in veritate C.

k) folgt superposit. K.

l) teneretur R.

m) folgt Rasur von 1 Buchst. M.

Polycarp 4.29.1

779

XXIX. De querela et reprehensione subditorum adversus prepositos. a

1. Gregorius papa Paulino, Proculo, Palumbo, Venerio, Mordano episcopis. In epistola b

XXXVIII lib. VIIII.b

Mediis sacrosanctis evangeliis fraternitas vestra una cum Savino subdiacono nostro resideat et

sicut est offitio sacerdotali conveniens sine cuiusquam person. respectu, tam clericorum

ecclesie Regitan. querelam, quam adversus Bonefatium episcopum suum habent, vel si quam

forte ille contra eos habuerit, cum omni equitate ac sollicitudine perscrutetur et, quicquid in c

veritate cognoverit, nobis subtiliter diligenterque significet, ut renuntiatione fraternitatis d

vestre redditi certiores, quid fieri debeat, decernamus. e

a) Zahl om. K.

b)-b) bereits hinter papa K.

c) et K.

d) ante correctionem: renuntiationi M.

e) om. K (Zeilenwechsel).

Polycarp 4.29.2

780

2. Idem papa Siagrio episcopo Augustuduno . In epistola LXXXVII lib. VIIII. a a a

Satis noxium atque pernitiosum est, ut imitatione episcopi qui edificari debuerant, b

destruantur. In qua re non solum ille culpabilis, sed etiam qui non restiterit invenitur. Nam

consentire videtur erranti, qui corrigenda, ut resecari debeant, non concurrit.

a) om. K.

b) mutatione K.

Polycarp 4.29.3

781

3. Idem papa Theoctiss. patrici.. In epistola XXVI lib. XI. a a

Petrus potestatem regni celestis acceperat, ut queque in terra ligaret vel solveret, essent in b

c.lo ligata vel soluta. Super mare ambulavit, egrotantes umbra curabat, peccantes verboc

occidebat, mortuos oratione suscitabat. Et quia ex admonitione spiritus ad Cornelium d

gentilem fuerat ingressus, contra eum a fidelibus questio facta est, cur ad gentiles intrasset et e

comedisset cum eis, cur eos in baptismate recepisset. Et tamen idem apostolorum princeps

tanta donorum gratia repletus, tanta miraculorum potestate suffultus querel. fidelium non ex

potestate, sed ex ratione respondit. Si enim, cum a fidelibus culparetur, auctoritatem, quam in

sancta ecclesia acceperat, attendisset, responderet , ut pastorem suum oves, que ei commiss. f

fuerant, reprehendere non auderent. Sed si in querela fidelium aliquid de sua potestate diceret,

profecto doctor mansuetudinis non fuisset. Humili ergo eos ratione placavit atque in caus

reprehensionis suos etiam testes exhibuit dicens: `Venerunt autem sex fratres isti mecum.' Si g

igitur pastor ecclesie apostolorum princeps signa et miracula singulariter faciens non

dedignatus est in causa reprehensionis sue rationem humiliter reddere, quanto magis nos

peccatores, cum de re aliqua reprehendimur, reprehensores nostros ratione humili placare

debemus . h

a)-a) bereits hinter papa K.

b) que M

c) -bo über d. Zeile M.

d) adminitione K.

e) cum R.

f) respondisset C.

g) xexhibuit K.

h) dicens korr. in dibensus R.

Polycarp 4.29.4

782

4. Idem papa universis episcopis concilii. In epistola XX lib. XII. b c

Sicut laudabile discretumque est reverentiam et honorem debitum exhiberi prioribus, ita

rectitudinis et Dei timoris est, si qua in eis correctionis indigent, nulla dissimulatione

postponere, ne totum, quod absit, corpus incipiat morbus invadere, si langor non fuerit curatus

in capite. Ante multum siquidem temporis quedam ad nos de fratre nostro Crementio primate

vestro perlata sunt, que cor nostrum non modico merore transfigerent . Unde fraternitatem d

vestram his hortamur affatibus, ut cum omni sollicitudine ac vivacitate veritatis sue indagare

substantiam multis modis debeatis. Quapropter, ne quis desidi. tepor in requisitione sit, e f g

admonemus. Nam si quis in hoc aut piger esse aut neglegentem se presumpserit exhibere,

dictis criminibus apud omnipotentem Dominum se noverit esse participem, cuius zelo ad

perscrutandas subtiliter nefandi causas facinoris non movetur.

a) erst hinter d. Buchangabe K.

b) XII. KR

c) XV. K.

d) transfixerunt (Endung auf Rasur) C.

e) subendam K.

f) qui R.

g) requisione R.

h) neglegent(er) K.

Polycarp 4.30.1

783

XXX. Quod prelati subditos vi vel necessitate constringere non debeant. a

1. Ieronimus ad Nepotianum.

Esto subiectus pontifici tuo et quasi anime parentem ama. Sed et episcopi sacerdotes se sciant

esse, non dominos. Honorent clericos quasi clericos ut ipsis episcopis a clericis quasi b

episcopis honor deferatur. Scitum est illud oratoris Domitii: Cur ergo, inquit, te habeam ut

principem, cum tu me non habeas ut senatorem? Quod Aaron et filios eius hoc esse episcopum

et presbiteros novimus. Unde Dominus unum templum, unum sit ministerium. Recordemur

semper , quod apostolus Petrus precepit sacerdotibus: `Pascite eum, qui in vobis est gregem c

Domini previdentes non coacte, sed spontane. secundum Deum neque turpis lucri gratia, sed d d

voluntari. neque ut dominantes in clero, sed forma facti gregi ex animo, ut, cum apparuerit

princeps pastorum, percipiatis inmarcescibilem coronam.' Pessim. consuetudinis est in

quibusdam ecclesiis tacere presbiteros et presentibus episcopis non loqui, quasi eis invideant

aut non dignentur audire. 'Et si alii', inquit apostolus Paulus, 'fuerit revelatum sedenti, prior e

taceat. `Gloria patris est filius sapiens'. Gaudeat episcopus in iudicio suo, cum tales elegerit

sacerdotes.

a) ante correctionem: XX. M; Zahl om. KR.

b) sic R.

c) folgt est R.

d) turpi lucris M.

e) dignetur C.

Polycarp 4.30.2

784

2. Gregorius Nazanzenus in apologetico suo.

Huic vero, qui preest aliis, omni opere peccati post tergum relicto proficere in optimis

convenit, ita ut possit profectus sui exemplo invitare et illicere ceteros ad virtutem precipue a

per humilitatis a Domino nobis traditam formam. Non enim oportet vi vel necessitate

constringere, sed ratione et vite exemplis suadere, quia omne, quicquid extorqu.tur invitis, b c

cum eo quod tyrannicum videtur, nec perseverare quidem potest. Solet enim quicquid d e f

violenter attrahitur, sicut novell. arboris si quis vi cacumen inclinet relaxata rursum in id, g

quod fuerat, redit. Quod autem ex proposito sit et voluntate, tam legitimum quam certum est h

validissimis scilicet vinculis propri. voluntatis astrictum. Unde et regere gregem voluntari. et i

non ex necessitate ad Hebreos scribens apostolus precipit.

a) -e ante correctionem: -. M.

b) auf Rasur (?) M.

c) folgt int K.

d) quidem K.

e) quod R.

f) quicqd R.

g) in R; nachgetragen C.

h) eher fit K; fit RC.

i) eher rege(m) M.

Polycarp 4.30.3

785

3. Leo papa Anastasio Thessalonicensi episcopo.

Licet nonnumquam accidant, que in sacerdotalibus sunt reprehendenda personis, plus tamen

erga corrigendos agat benivolentia quam severitas, plus cohortatio quam commotio, plus a

caritas quam potestas. Sed ab his, qui, que sua sunt, querunt, non que Iesu Christi, facite ab f

hac lege disceditur et dum dominari magis quam consulere subditis placet, honor inflat

superbiam et, quod provisum est ad concordiam, tendit ad noxam. c

a) coartatio C.

b) folgt sunt C.

c) visum R.

Polycarp 4.30.4

786

4. Gregorius Iohanni Constantinopolitano et reliquis patriarchis. In epistola XXIIII lib. I. a a

Summus locus bene regitur, cum is, qui preest, vitiis potius quam fratribus dominatur. Bene

acceptam potestatem regit, qui et tenere illam novit et impugnare. Bene hanc regit , qui scit b b b

per illam super culpas erigi, scit cum illa ceteris in .qualitate componi. Sic autem servanda est

virtus humilitatis, ut non solvantur iura regiminis, ne dum prelatus quisque plus se quam c d d d

decet deicit , subditorum vitam restringere sub discipline vinculo non possit. Et sic servanda e

est discipline severitas, ne dum plus quam necesse est zelus accenditur, mansuetudo funditus

amittatur.

a)-a) bereits hinter Gregorius K.

b) om. K.

c) quis K.

d) plus und quam korr., über d. Zeile se, am Rand nochmals plus se quam M.

e) deiecit M.

Polycarp 4.31.1

787

XXXI. Quod minor maiorem non audet benedicere. a b

1. Nicholaus papa ad Michaelem imperatorem.

Denique si in epistola ad Hebreos legimus , quod minor a maiore benedicatur, siquidem hec c d

utique prenoscentes periculosa tempora illi, qui ante nos fuerunt, providam in ecclesiis

consuetudinem tradiderunt hodieque in Romana ecclesia, que magistra est omnium e

ecclesiarum, in pretermisse servatur, ita ut nullus sacerdos maiore suo non innuente

consacerdote cuilibet rei benedicere nitatur . Sed anterior stans ad pronuntiandam aliquam f

lectionem benedictionem quidem postulat, sed ei quilibet inferior non audet benedicere . Cur f

hoc? Numquid benedicere peccatum est? Absit. De maledicis enim non de benedicis dicit

apostolus, quia regnum Dei non possidebunt. Sed per hoc innuitur quante censur. freno

inferiores quique ad suos iudicandos prepositos cohercendi sunt, si his nec etiam benedicendi

ius ullum p.nitus obtineant. g

a) Zahl om. K; Titelrubrik am Rand C.

b) audeat R.

c) sic CR.

d) om. K.

e) romana K.

f)-f) nitatur - benedicere am Rand C.

g) folgt rad. Buchst. M.

Polycarp 4.32.1

788

XXXII. De vita et moribus et munditia sacerdotum clericorumque vel subiectorum. a b c

1. Ex dictis Petri apostoli per Clementem prolatis. d

Ministri altaris, presbiteri sive diaconi, ad dominica tales eligantur officia, qui ante

ordinationem coniuges suas reliqu.runt vel absque coniugibus continentes vixerunt. Quod si e f

post ordinationem ministro contigerit propri. invadere cubile uxoris, sacrarii non intret g h h i

limina, nec sacrificii portitor fiat, nec altare contingat, nec ab offerentibus holocausti

oblationem suscipiat, nec ad dominici corporis portionem accedat, aquam sacerdotum porrigat j

manibus, ostia forinsecus claudat, minora gerat officia. Urceum sane ad altare vel calicem non

suggerat. Clericus vero solus ad femin. tabernaculum non accedat nec properet neque sine

maioris natu principis iussione. Nec presbiter solus cum sola femina fabulas misceat, nec k l

archidiaconus aut diaconus sub pretextu humilitatis officii frequenter domicilia matronarumm

ingrediatur aut forte per clericos aut domesticos matron. mandet secretum aliquod . Si m n

agnitum fuerit, et ille deponatur et illa a liminibus arceatur ecclesie. Sane ad visitandam

mulierem infirmam nullus clericus ingrediatur nisi cum duobus aut tribus testibus. Nemo o

tamen cum extranea habitet femina, nisi soror aut proxima fuerit; et hoc cum magna

sollicitudine fiat, non enim ignoramus malicias sathan. . Universa hec cum mansuetudine p q

ecclesiastica complenda sunt misteria. Negotium enim Dei non decet neglegentere expleri.

Tales ad ministerium eligantur clerici, qui digne possint dominica sacramenta tractare. Melius

est enim Domini sacerdoti paucos habere ministros, qui possint digne opus Dei exercere, quam

multos inutiles, qui onus grave ordinatori adducant. Si quis hec precepta non integra

custodierit, sit anathema usque ad adventum domini nostri Iesu Christi.

a) Zahl om. KR.

b) sacerdote R.

c) om. K.

d) ganze Inskr. om. K.

e) folgt rad. Buchst. M.

f) et R.

g) contingerit M.

h) durch Umstellungszeichen korr. in invadere proprie C.

i) intrent R.

j) ante correctionem: a M.

k) getilgt durch Unterpunktung, übergeschrieben sacerdotis M.

l) ante correctionem: neque (?) C.

m)-m) am Rand C.

n) aliquid C.

o) ingdiatur R.

p) -h- über d. Zeile M.

q) eum R.

Polycarp 4.32.2

789

2. Idem . a

Quapropter cunctis fidelibus et summopere omnibus presbiteris et diaconibus ac reliquis b

clericis adtendendum est, ut nichil absque episcopi proprii licentia agant. Non utique missas

sine eius iussu quisquam presbiterorum in sua parrochia agat, non baptizet nec quicquam , c

quod ad episcopum pertineat, absque eius permissu faciat. Similiter et reliqui populi maiores d

scilicet et minores per eius licentiam, quicquid agendum est, agant nec sine eius permissu a e

sua parrochia abscedant vel in ea adventantes morari presumant. Anime vero eorum ei credite

sunt, ideo omnia eius consilio agere debent et eo inconsulto nichil. Quicumque enim obediunt f

episcopis suis , videntur quidem obedire et Deo. Qui autem eis non obediunt, indubitanter rei g g h

et reprobi existunt.

a) om. K.

b) omibus M.

c) -c- korr. C; quisquam R.

d) folgt nochmals et M.

e) minones K.

f) ante correctionem: inconsultu M.

g) ep) is suis korr. in ep) is suis M; suis episcopis C.

h) ante correctionem: non dubitanter M.

Polycarp 4.32.3

790

3. Idem . a

Nullum enim presbiterum in alicuius episcopi parrochia aliquid agere debere absque eius

permissu docebat. Cunctos presbiteros propriis episcopis in omnibus absque mora obedientes b

instituente Domino esse debere docebat. Nullum aliena concupiscere aut presumere eorum,

sed unumquemque suis sibique commissis contentum esse docebat. Neminem etiam alicui c

aliquid facere, nisi quod sibi vult fieri, instruebat.

a) om. K.

b) pb) ros K.

c) ibique R.

Polycarp 4.32.4

791

4. Innocentius papa Exuperio episcopo. Cap. I. a a

Proposuisti quid de his observari debeat, quos in diaconii ministerio aut in officio presbiterii

positos incontinentes esse aut fuisse generati filii prodiderunt . De his et manifesta divinarum b

legum est disciplina et beat. recordationis viri Siricii episcopi monita evidentia commearunt, ut

incontinentes in officiis talibus positi omni honore ecclesiastico privarentur nec admittantur ad

tale ministerium, quod sola continentia oportet impleri. Est enim vetus admodum sacr. legis

auctoritas iam inde ab initio custodita, quod in templo anno vicis sue habitare precepti sunt

sacerdotes, ut servientes sacris oblationibus puros et ab omni labe purgatos sibi vendicent

divina myteria. Neque eos ad sacrificia fas sit admitti, qui exercent vel cum uxore carnalec

consortium, quia scriptum est: `Sancti estote, quia ego sanctus sum dominus Deus vester.'

Nam si priscis temporibus de templo Dei sacerdotes anno vicis sue non discedebant, sicut de d e

Zacharia legimus, nec domum suam omnino tangebant , quibus utique propter sobolis e

successionem uxoris usus fuerat relaxatus, quia ex illa tribu ad sacerdotium nullus fuerat f

preceptus accedere, quanto magis hi sacerdotes vel levit. pudicitiam ex die ordinationis sue

servare debent, quibus vel sacerdotium vel ministerium sine successione est. Nec preterit dies,

qua vel a sacrificiis divinis vel baptismatis officio vacent. Nam si Paulus ad Corinthios scribit

dicens: `Abstinete vos ad tempus ut vacetis orationi', et hoc utique laicis precepit, multo g

magis sacerdotes , quibus et sacrificandi et orandi iuge officium est, semper debebunt se ab h

huiusmodi consortio abstinere. Qui si contaminatus fuerit carnali concupiscentia, quo pudore i

forsitan vel sacrificare usurpabit? Aut qua conscientia, quove merito exaudiri posse se credit, j j

cum dictum sit: `Omnia munda mundis coinquinatis autem et infidelibus nichil mundum, sed

coinquinata est eorum mens et conscientia', sed fortasse hoc licere credit, quia scriptum est: k l

`Unius uxoris virum.' Non permanentem in concupiscentia generandi dixit, sed propter

continentiam futuram. Neque enim integros corpore non admisit, qui ait: `Vellem autem omnes

sic esse sicut et ego.' Et apertius declarat dicens: `Qui autem in carne sunt, Deo placere non m

possunt. Vos autem iam non estis in carne, sed in spiritu.' Et habentem filios, non generantemn

dixit. Sed ea plane dispar et divisa sententia est. Nam si ad aliquos forma illa ecclesiastice vite o

pariter et discipline, que ab episcopo Syricio ad provincias commeavit, non probabitur

pervenisse, his ignorationis venia remittetur, ita ut de c.tero p.nitus incipiant abstinere, et ita

gradus suos, in quibus inventi fuerint, sic retentent, ut eis non liceat ad potiora conscendere,

quibus in beneficio esse debet, quod hunc ipsum locum, quem retinent, non amittunt . Si qui p

autem scisse formam vivendi missam a Syricio deteguntur neque statim cupiditates libidinis q

abiecisse, illi sunt modis omnibus submovendi, qui post admonitionem cognitam preponendam

arbitrati sunt voluptatem.

a) om. KR.

b) perdiderunt R.

c) carnali C.

d) domini C.

e)-e) sicut - tangebant om. M.

f) alia (korr.) C.

g) -d korr. M.

h) sacdotes M.

i) ante correctionem: consortium M.

j) se posse K; durch Umstellungszeichen korr. in se posse C.

k) Endung korr. M.

l) om. M.

m) korr. M.

n) gerontam (Lücke) M; gerantem R.

o) sent- über Rasur übergeschrieben M.

p) admittunt R.

q) om. K.

Polycarp 4.32.5

792

5. Anacletus.

Sacerdotes quando sacrificant, non soli hoc agere debent, sed testes secum habeant, ut Deo

perfecte in sacratis Domino locis sacrificare probentur. Ait namque auctoritas legis divin.:

`Vide, ne offeras holocausta tua in omni loco, quem videris, sed in omni loco, quem elegit

dominus Deus tuus.'

Polycarp 4.32.6

793

6. Alexander papa . a

Ut nemo presbiterorum xenium vel quodcumque emolumentum temporale immo detrimentum b

spiritale a quocumque publice peccante vel incestuosa accipiat, ut episcopo vel ministris eius

peccatum illius reticeat. Nec pro respectu cuiusque person. aut consanguinitatis vel

familiaritatis alienis communicans peccatis hoc episcopo innotescere detractet, nec a quoquam

penitente aut gratia aut favore aut munus suscipere presumat aut minus dign. p.nitentem ad c d e f

reconciliationem adducat et ei testimonium reconciliationis ferat vel quocumque livore alium g

quemlibet dignius p.nitentem a reconciliatione removeat, quia hoc symoniacum et Deo et h

hominibus contrarium est.

a) om. K.

b) quocumque MR; qdcumque K; ante correctionem: quocumque C.

c) ante correctionem: penitenti. M.

d) korr. in gratiam C.

e) favorem C.

f) ut CR.

g) om. K.

h) dignus K.

Polycarp 4.32.7

794

7. Pius papa.

Bene siquidem maiorum regulis definitum est, ut demoniis aliisque passionibus irretitis

ministeria sacra tractare non liceat. Cui precepto consensu rationis adhibito id communiter

definimus, ut nullus de his, qui aut in terra arrepti a demonibus eliduntur aut quolibet modo

vexationis incursibus efferuntur, vel sacris audeant ministrare altaribus vel indiscussi se divinis

ingerant sacramentis exceptis illis, qui corporum incommoditati dediti sine huiusmodi

passionibus in terram approbantur elisi. Qui tamen et ipsi tandiu erunt ab officii sui et ordine a b

est loco suspensi, quousque unius anni spatio per discretionem episcopi inveniantur ab incursu

demonum alieni.

a) terra K.

b) davor oe K.

Polycarp 4.32.8

795

8. Annitius papa.

Prohibite , fratres, per universas regionum vestrarum ecclesias, ut clerici iuxta apostolum a

comam non nutriant, sed desuper capud in modum spere radant , quia sicut discreti debent b

esse in conversatione, ita et in tonsura et omni habitu discreti debent apparere.

a) Prohibete K.

b) tradant MK.

Polycarp 4.32.9

796

9. Sother papa.

Hoc quoque statutum est, ut nullus presbiterorum missarum sollempnia celebrare presumat,

nisi duobus presentibus sibi respondentibus ipse tertius habeatur, quia cum pluraliter ab eo

dicitur: `Dominus vobiscum' et illud in secretis: `Orate pro me' aptissime convenit, ut et ipsius

respondeatur salutationi.

Polycarp 4.32.10

797

10. Calixtus papa.

Conspirationum vero crimina vestris in partibus vigere audivimus, et plebes contra episcopos

suos conspirare nobis mandatum est. Criminis cuius astutia non solum inter christianos

abhominabilis est, sed etiam inter ethnicos et ab exteris lege prohibita. Et iccirco huius a

criminis reos non solum ecclesiastice sed etiam seculi dampnant leges et non solum b

conspirantes, sed consentientes eis. Antecessores nostri cum turba plurima episcoporum,

quicumque eorum in sacerdotali ordine sunt constituti, honore quo utuntur carere preceperunt.

Ceteros vero comunione privari et ab ecclesia extorres fieri omnesque simul utriusque ordinis c c

viros infames esse censuerunt et non solum fatientes, sed et consentientes. d

a) extremis K.

b) folgt non solum reos MK.

c) om. M.

d) etiam M.

Polycarp 4.32.11

798

11. Urbanus papa . a

Et quicumque vestram communem vitam susceptam habet et novit se nichil proprium b c d e

habere, videat, ne pollicitationem suam irritam fatiat, sed hoc quod Domino est pollicitus f

fideliter custodiat, ne dampnationem sibi adquirat, quoniam satius est non vovere quam votum g

prout melius potest non perficere.

Gravius enim puniuntur, qui votum fecerunt aut fidem perceperunt et votum non perfecerunt

aut in malis vitam finierunt quam illi, qui sine voto aut fide mortui sunt et tamen bona egerunt

opera. Ad hoc enim sensum rationabili nature munere et secundum nativitatis reparationem h

suscipimus, ut secundum apostolum magis que sursum sunt sapiamus, non que super terram,

quia sapientia huius mundi stulticia est apud Deum.

a) om. R.

b) Ut KCR.

c) v)rm MKCR.

d) vovit CR.

e) proprii M.

f) pollutionem M; pollitationem R.

g) quia M.

h) rationabil(is) CR.

Polycarp 4.32.12

799

12. Siricius papa. Cap. VII. a a

Veniamus nunc ad sacratissimos ordines clericorum, quos in venerande religionis iniuriam ita

per vestras privincias calcatos atque confusos caritate tua insinuante reperimus, ut Hieremie

nobis voce dicendum sit: `Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrimarum et

flebo populum hunc nocte ac die?' Si ergo beatus propheta ad lugenda populi peccata non sibi

ait lacrimas posse sufficere, quanto nos possumus dolore percelli, cum eorum, qui in nostro b

sunt corpore, compellimur facinora deplorare, quibus precipue secundum beatum Paulum

instantia cotidiana et sollicitudo omnium ecclesiarum indesinenter incumbit? Quis enim

infirmatur et ego non infirmor? Quis scandalizatur etego non uror? Plurimos enim sacerdotes c c

Christi atque levitas post longa consecrationis sue tempora tam de coniugiis propriis quam d

etiam de turpi coitu sobolem didicimus procreasse et crimen suum hoc perscriptione e f

defendere, quam in veteri testamento sacerdotibus ac ministris generandi facultas legitur g

attributa . Dicat mihi nunc quisque , ille est sectator libidinum preceptorque vitiorum si h i

estimat, quia in lege Moysi passim sacris ordinibus a Deo nostro laxata sunt frena luxuri.. Cur

eos, quibus committebantur sancta sanctorum, premonet dicens: `Sancti estote, quia ego

sanctus sum dominus Deus vester.' Cur etiam procul a suis domibus anno vicis sue in templo

habitare iussi sunt sacerdotes? Hac videlicet religione ne cum uxoribus possint carnale

exercere commertium, ut conscienti. integritate fulgentes acceptabile Deo munus offerrent. j

Quibus expleto deservitionis sue tempore uxoris usus solius necessitatis causa fuerat k l

relaxatus, quia non ex alia nisi ex tribu Levi quisquam ad Dei ministerium fuerat preceptus

adduci. Unde et dominus Iesus, cum nos suo illustrasset adventu, in evangelio protestatur,

quia legem venerat implere non solvere. Et ideo ecclesiam, cuius sponsus est claritatis, voluit

splendore radiare, ut in die iudicii, cum rursus advenerit, sine macula et ruga eam possit sicut m

per apostolum suum instituit repperire. Quarum sanctionum omnes sacerdotes atque levite

insolubili lege constringimur, ut a die ordinationis nostre sobrietati ac pudiciti. et corda nostra

mancipemus et corpora, dummodo per omnia Deo nostro in his, que cotidie offerimus

sacrificiis placemus. `Qui autem in carne sunt', dicente electionis vase, `Deo placere non

possunt. Vos autem iam non estis in carne, sed in spiritu si tamen spiritus Dei habitat in vobis.'

Et ubi poterit nisi in corporibus sicut legimus sanctis Dei spiritus habitare? Et quia aliquanti, de

quibus loquimur, ut tua sanctitas retulit, ignoratione lapsos esse deflent, his hac conditione n

misericordiam dicimus non negandam, ut sine nullo honoris augmento in hoc, quo detecti o p

sunt quamdiu vixerint, officio perseverent, si tamen postea continentes se studuerint exhibere.

Hii vero, qui inliciti privilegii excusatione nituntur, ut sibi asserant hoc veteri lege concessum,

noverint se ab omni aecclesiastico honore, quo indigni usi sunt, apostolice sedis auctoritate

deiectos. Nec umquam posse veneranda adtractare misteria, a quibus se ipsi, dum obscenisq

cupiditatibus inhiant, privaverunt. Et quia exempla presentia cavere nos premonent in

futurum, quilibet episcopus presbiter atque diaconus, quod non optamus, deinceps fuerit talis r s

inventus, iam nunc sibi omnem per nos indulgenti. aditum obseratum , quia ferro necesse est t u

excidantur vulnera, que fomentorum non senserint medicinam. v

a) om. KR.

b) quanta R.

c)-c) Quis (Qui C) - uror om. M.

d) tan M.

e) dicimus K.

f) übergeschrieben id est defensione M.

g) qua ante correctionem: quo C.

h) folgt et R.

i) quisquis K.

j) minus R.

k) ante correctionem: usu C; usu R.

l) necessionis MR.

Polycarp 4.32.12

800

m) diem MKR.

n) ignoranti. K; ignorantia C.

o) quod K; in (nachgetragen) quo C.

p) deiecti M.

q) obsenis M.

r) fututurum K.

s) folgt aut K.

t) folgt erst hinter omnem K.

u) obseraturum K; folgt cognoscant C.

v) abscidantur K.

Polycarp 4.32.13

801

13. Idem . Cap. XII. a b b

Feminas vero non alias esse patimur in domibus clericorum nisi eas tantum, quas propter c d

solas necessitatis causas habitare cum hisdem synodus Nicena permisit.

a) om. K.

b) om. KCR.

c) folgt non K.

d) domo K.

Polycarp 4.32.14

802

14. Idem . a

Statutum est ab episcopis de presbiteris, qui feminas secum indiscrete habitare permittunt et

propter hoc male opinionis suspicione denotantur, ut si deinceps admoniti non se correxerint

velut contemptores sacrorum canonum canonica invectione feriantur.

a) om. K.

Polycarp 4.32.15

803

15. Fabianus urbis Rome episcopus omnibus episcopis.

Statuimus, ut si aliquis clericorum suis episcopis infestus aut insidiator fuerit, ut mox ante

examinatum iudicium submotus a clero curi. tradatur, cui diebus vite sue deserviat et infamis

absque ulla restitutionis spe permaneat.

Polycarp 4.32.16

804

16. Gaius papa.

Oves vero, que pastori suo commiss. fuerint, eum nec reprehendere nisi a recta fide

exorbitaverit debent nec ullatenus accusare possunt, quia facta pastorum eorum gladio a

ferienda non sunt, quamquam recte reprehendenda videantur.

a) exorbitaverint K.

Polycarp 4.32.17

805

17. Eusebius papa . a a

Necesse enim est , ut rectores a subditis timeantur ab ipsisque corrigantur, ut humana b c c

formidine peccare metuant, qui divina iudicia non formidant. Deteriores quippe sunt, qui d

doctorum vitam moresque corrumpunt, his, qui substantias aliorum prediaque diripiunt. Ipsi

quidem ea, que extra nos licet nostra sint, auferunt, nostri quoque detractores et morume

corruptores nostrorum sive qui adversum nos armantur, propri. nos ipsi decipiunt. Et ideo

iuste infames sunt et merito ab aecclesia extorres fiunt.

a) om. R.

b) ecesse R.

c) est enim KC.

d) quidem C.

e) eher mãrã M.

Polycarp 4.32.18

806

18. Silvester papa omnibus episcopis.

Nemo presbiter a die honoris presbiterii sumat coniugium. Quodsi quis hoc neglecto aliter

egerit, XII annos eum dicimus privari honore. Quodsi quis contra hoc cyrographum presens et a

publice dictum egerit, dampnabitur in perpetuum . b

a) XX II C. ti os

b) imperpetuum M.

Polycarp 4.32.19

807

19. Idem . a

Ita, fratres, iubet auctoritas divina et affirmat, ut a subdiacono usque ad lectorem omnes b

subditi sint diacono cardinali urbis Rom., in ecclesia honorem representantes tantum. b c

Pontifici vero presbiter diaconus subdiaconus acolitus exorcista lector abbas monachus in omni

loco representent obsequium sive in publico sive in gremio aecclesiae . d

a) om. K.

b)-b) om. K.

c) honore MK.

d) aeccùeoe M.

Polycarp 4.32.20

808

20. Iulius papa.

Quicumque enim tempore messis vel vindemi. non necessitate sed propter cupiditatem

comparat annonam vel vinum, verbi gratia de duobus denariis comparat modium unum et

servat usque dum venundetur denariis IIII aut sex aut amplius, hoc turpe lucrum dicimus. a a

a) servatus MR; servatur C.

Polycarp 4.32.21

809

21. Syricius . Cap. XI. a b b

Quisquis sane clericus aut viduam aut certe secundam coniugem duxerit, omni ecclesiastice c

dignitatis privilegio mox nudetur, laica tantum sibi communione concessa, quam ita demum d e

poterit possidere, si nichil postea quam hanc perdit, admittat.

a) folgt papa K; om. C.

b) om. KCR.

c) om., jedoch Lücke C.

d) privilegeio K.

e) folgt Rasur von 1 Buchst. M.

Polycarp 4.32.22

810

22. Coelestinus universis episcopis per Apuliam et Calabriam constitutis.

Nulli sacerdoti suos liceat canones ignorare nec quicquam facere , quod patrum possit regulis a a b

obviare. que enim a nobis res digna servabitur, si decretalium norma constitutorum pro

aliquorum libitu licentia populis permissa frangatur?

a) sacerdotis vos K.

b) ante correctionem: fac)cere M.

Polycarp 4.32.23

811

23. Leo papa.

Lex continentie eadem est altaris ministris, que episcopis atque presbiteris. Qui cum essent a

laici sive lectores licito et uxores ducere et filios procreare potuerunt, sed cum ad predictos

pervenerint gradus, c.pit eis non licere, quod licuit. Unde, ut de carnali fiat spirituale b

coniugium, oportet eos nec dimittere uxores et quasi non habeant sic habere, quo et salva sit

caritas conubiorum et cesset operatio nuptiarum.

a) E ex K.

b) pervener(unt) K.

Polycarp 4.32.24

812

24. Idem.

Principatus autem, quem aut sedito extorsit aut ambitus occupavit, etiamsi moribus atque

actibus non offendit, ipsius tamen initii sui est pernitiosus exemplo. Et difficile est, ut bono

peragantur exitu, que malo sunt inchoata principio.

Polycarp 4.32.25

813

25. Idem.

Illud etiam duximus premonendum, ut sicut non suo, ita nec aliendo nomine aliquis clericorum

exercere fenus atemptet.

Polycarp 4.32.26

814

26. Idem.

Nec hoc quoque pretereundum esse duximus, quosdam turpis lucri cupiditate captos a

usurariam exercere p.ccuniam et f.nore velle ditescere. Quod didici in eos, qui in clericali b

offitio constituti sunt, sed et in eos, qui in clericali offitio constituti sunt, sed et in laicos c c

cadere, qui Christianos se dici cupiunt, condolemus. d

a) ec K.

b) vicium non solum C.

c) om. CR.

d) christiani M.

Polycarp 4.32.27

815

27. Idem . a

Quibus licentia uxores ducendi non est, alienarum nuptiarum evitent convivia. b

a) om. R.

b) enitent R.

Polycarp 4.32.28

816

28. Idem.

Nam cum extra clericorum ordinem constitutis nuptiarum societati et procreationi filiorum

studere sit liberum arbitrium, ad exhibendum tamen perfecte continenti. puritatem nec a

subdiaconis quidem conubium carnale conceditur, ut et, qui habent, sint tamquam non b c c

habentes et, qui non habent, permaneant singulares . Quodsi in hoc ordine, qui quartus est a d

capite, dignum est custodiri, quanto magis in primo et secundo et tercio versandum est, ne aut

levitico aut presbiterali honore aut temporali excellentia quisquam idoneus estimetur, qui se a e f

voluptate uxoria necdum frenasse detegitur. g

a) korr. in hexibendum M.

b) subdiacono C.

c) carnale conubium K.

d) seculares M.

e) honori C.

f) excellentiam MK; excellentie C.

g) luxuria K; luxurie C.

Polycarp 4.32.29

817

29. Leo episcopus Anatholio episcopo. a

Virum catholicum et precipue Domini sacerdotem sicut nullo errore implicari, ita nulla oportet

cupiditate violari dicente sancta scriptura: Post concupiscentias tuas non eas. Mens etiam b

potenti. avida nec abstinere novit vetitis nec gaudere concessis nec pietati adhibere

consensum . c

a) papa K.

b) korr. M.

c) concessum C.

Polycarp 4.32.30

818

30. Idem.

Qualitas negotiantem aut excusat aut arguit, quia est honestus questus et turpis. Verumtamen

penitenti utilius est dispendia pati, quam periculis negotiationis astringi, quia difficile est inter a b

ementis vendentisque commercium non intervenire peccatum.

a) Endung korr. (?) M.

b) qua R.

Polycarp 4.32.31

819

31. Idem . a

Alienum clericum invito episcopo ipsius nemo suscipiat, nemo sollicitet nisi forte ex placito

caritatis id inter dantem accipientemque conveniat. Nam gravis iniuri. reus est, qui de fratris b

ecclesia id, quod est utilius aut pretiosus , audet vel abicere vel tenere. Itaque si intra c

provinciam res agatur transfugam clericum de ecclesia sua metropolitanus redire compellat. Si d

autem longius recessit, tum precepti auctoritate revocabitur, ut nec cupiditati nec ambitioni e b

relinquatur.

a) om. K.

b) accipientem q (Lücke) R.

c) pretiosi(us) K; preciosius CR.

d) transfugoe) (?) K.

e) korr. in tui C.

f) ambitio M.

Polycarp 4.32.32

820

32. Gelasius . a

Consequens fuit, ut illa quoque, que de Piceni partibus nuper ad nos missa relatio nuntiavit,

non pretereunda putaremus, id est plurimos clericorum negotiationibus inhonestis et lucrisb

turpibus inminere nullo pudore censentes evangelicam lectionem, quia ipse Dominus b

negotiatores e templo verberatos flagellis asseritur expulisse nec apostoli verba recolentes, c d

quibus ait: `Nemo militans Deo implicat se negotiis secularibus.' Psalmistam quoque David

surda dissimulantes aure cantantem: `Quoniam non cognovi negotiationes, introibo in e

potentias Domini.' Proinde huiusmodi aut ab indignis post hac questibus noverint abstinendum

et ab omni cuiuslibet negotiationis ingenio cupiditateque cessandum aut in quocumque gradu f g

sint positi, mox a clericalibus officiis abstinere cogantur, quoniam domus Dei domus orationis

esse debet et dici, ne officia negotiationis et spelunca potius sit latronum. h

a) folgt papa C.

b) turpibus lucris C.

c) et MR; in C.

d) falgellis C.

e) novi C.

f) korr. M.

g) cupiditaque M; cupiditateq R.

h) korr. in officina [offici a] C. n

Polycarp 4.32.33

821

33. Hormisda papa . a

Ut nullus presbiter in ecclesia consecrata aliud altare erigat, nisi quod ab episcopo loci vel b

illius permissu sanctificatum est, ut sit discretio inter sacratum et non sacratum , nec c c c

dedicationem fingat, nisi sit. Quod si fecerit, si clericus est, degradetur, si laicus,

anathematizetur.

a) om. KR.

b) davor durchgestr. alt (oder ab?) M.

c) am Rand C.

Polycarp 4.32.34

822

34. Gregorius papa . a

Oportet sacerdotes, ad quorum domini populus curam commissus est, cum magna constantia

animi vigilare super dominicas oves, ut lupinis morsibus, id est diaboli stimulis non lanientur. b

Neque enim hoc silere debeo, quod cum grandi tristicia animi dico, sacerdotes cum feminis

habitare conspicio, quod nefarium est dicere vel audire et contra sanctorum canonum sancta . c

Ubi enim talis fuerit commorantium habitatio, antiqui hostis stimuli non desunt. Ideoqued

admonendi sunt, ut non antiqui hostis decipiantur fraude, quatenus iuxta apostoli vocem: `Non

vituperetur ministerium nostrum.' Cavere enim nos oportet, fratres, ab illicitis, ut mundas

valeamus ad Deum levare manus. Scriptum est enim: `Sancti estote, quoniam ego sanctus

sum.' Si quis vero presumpserit aliter agere, sacerdotii sui honore privetur. Unde omnino

cavendum est, fratres, ne fallamus populum et impleatur in nobis prophet. dictum: `Sacerdotes

mei contaminant sancta et reprobant legem.' Quos et alius propheta increpat dicens: 'Vos

sacerdotes, qui fallitis nomen meum et dixistis: In qua re fallimus nomen tuum?' Quibus e

responsum est: `Offerentes ad altare meum panes pollutos. Non est michi voluntas in vobis'

dicit dominus `et sacrificium non accipiam de manibus vestris, quia polluti estis.'

a) om. KCR.

b) folgt morsibus K.

c) scita C.

d) Ideo K.

e) fallimur R.

Polycarp 4.32.35

823

35. Idem. In epistola XXIIII lib. I.

Sacerdos semper vocem predicationis habeat, ne superni expectatoris iudicium ex silentio

offendat . Sacerdos in tabernaculum ingrediens vel egrediens moritur, si de eo sonitus non a b b

auditur, quia iram contra se occulti iudicis excitat, si sine predicationis sonitu incedit. Apte

tintinabula vestimentis pontificis describuntur inserta. Vestimenta et enim sacerdotis, quid c d

aliud quam recta opera debemus accipere, propheta attestante, qui ait: `Sacerdotes tui

induantur iusticiam ?' Vestimentis itaque illius tintinnabula inherent, ut vite viam cum lingu. e f

sonitu ipsa quoque opera sacerdotis clament.

a) -a- korr. (?) M.

b) am Rand C.

c) titinnabula K.

d) Absatz, kleine V-Initiale M.

e) iusti" K.

f) titinnabula K.

Polycarp 4.32.36

824

36. Idem . a

Clericus ammonendus est quatenus sic vivat, ut bonum exemplum vitae sue secularibus

prebeat, ne in clerico si quid iuste reprehenditur, ex eius vitio ipsa religionis nostr. estimatio b c d

generetur. Clerici discant, ut, que a senioribus suis iubentur, impleant et humiliter eorum e f

imperiis subiaceant, ut nec subiectio eos conterat nec locus superior extollat. Clerici discant,

quomodo ante occulti arbitris oculos per humilitatem et obedientiam sua interiora componant,

quatenus non cum reprobis puniantur, sed cum electis eterna premia sortiantur. Ammonendi

sunt clerici, ut tanto circa se sollicitius vivant, quanto eos aliena cura non inplicat. Dicendum

est clericis, ne prepositorum suorum vitam temere iudicient, si quid eos fortasse agere

reprehensibiliter vident, ne unde recte mala redarguunt, inde per elationis inpulsum in g

profundiora mergantur. Ammonendi sunt clerici, ne, cum culpam suorum prepositorum

considerant, contra eos audatiores fiant, sed sic eorum prava apud semetipsos diiudicent, ut

tamen divino timore constricti ferre sub eis iugum reverenti. non recisent, quia facta

prepositorum oris gladio ferienda non sunt, etiam cum recte reprehendenda iudicantur.

Plerosque clericos ab inpudenti. vitio non nisi increpatio dura compescit, quia dum se h

delinqu.re nesciunt, necesse est, ut a plurimis increpentur. i

a) om. K.

b) clericatu K.

c) quidem R.

d) ip (Zeilenende) M; in (nachgetragen?) C.

e) Glici R.

f) ut KCR.

g) incursum C.

h) davor Ple K.

i) delinquendo restringere K.

Polycarp 4.32.37

825

37. Idem . a

Ammonendi sunt subditi, ne prepositorum suorum vitam temere reprehendant, si quid eos

fortasse agere reprehensibiliter vident, ne unde recte mala redarguunt, inde per elationis

impulsum in profundiora mergantur. Ammonendi sunt subditi, ne, cum culpas prepositorum

considerant, contra eos audatiores fiant, sed sic si qua valde sunt eorum prava apud

semetipsos diiudicent, ut tamen divino timore constricti ferre sub eis iugum reverenti. non

recusent. Quod melius ostendimus, si David factum ad medium deducamus: Saul quippe

persecutor cum ad purgandum ventrem speluncam fuisset ingressus, illic cum viris David

inerat, qui iam tam longo tempore persecutionis eius mala tolerabat. Cumque enim viri sui ad

feriendum Saul accederent, fregit eos responsionibus, quia manum mittere in Christum deum b c

non deberet . Qui tamen occulte surrexit et oram clamidis eius abscidit. Quid per Saul nisi d

mali rectores, quid per David nisi boni subditi designantur? Saul igitur ventrem purgare est e f

pravos prepositos conceptam in corde maliciam usque ad opera miseri odoris ostendere et g

cogitata apud se noxia factis exterioribus exequendo monstrare. David namque Saulem ferire h

metuit, quia pi. subditorum mentes ab omni se peste obtrectationis abstinentes prepositorum i

vitam nullo lingu. gladio percutiunt, etiam cum de inperfectione reprehendunt. Boni subditi, j

quando pro infirmitate sese abstinere vix possunt ut extrema quedam atque exteriora

prepositorum mala, sed tamen humiliter loquantur quasi oram clamidis silenter incidunt. Qui k l

videlicet dum prelat. dignitatis saltim innoxie et latenter derogant quasi regis superpositi m n

vestem secant, sed tamen ad semetipsos redeunt seque vehementissime vel de tennissima verbi o

laceratione reprehendunt. Unde bene et illic scriptum est: `Post hec David percussit cor suum,

eo quod abscidisset oram clamidis Saul.' Facta prepositorum oris gladio ferienda non sunt, p

etiam cum recte reprehendenda iudicantur. Si quando vero contra eos vel in minimis lingua

labitur, necesse est, ut per afflictionem p.nitenti. cor prematur, quatenus ad semetipsum

redeat. Et cum preposite potestati deliqu.rit eius, contra se iudicium, a quo sibi prelatus est, q r s

perorrescat. Nam cum prepositis delinquimus, eius ordinationi, qui eos nobis pretulit , t u

obviamus. Unde Moyses, cum contra se et Aaron conqueri populum cognovisset, ait: `Nos v

enim quid sumus, nec contra nos est murmur vestrum, sed contra Deum.' Ammonendi sunt w

benivoli subditi, ut sic alienis bonis gaudeant, quatenus habere et propria concupiscant, sic x

proximorum facta diligendo laudent, ut etiam inmitando multiplicent, ne, si in hoc presentis

vit. stadio ad certamen alienum devoti fautores , sed pigri expeccatores adsistant et post y z a'

certamen sine bravio maneant, quod nunc in certamine non laborant tunc eorum palmas b'

afflicti respiciant, in quorum nunc laboribus otiose perdurant. Valde peccamus, si aliena bene

gesta non diligimus, sed nichil mercedis agimus, si ea que diligimus in quantum possumus non

imitamur. Dicendum est benivolis subditis, quia si inmitari bona minime festinant , que c' d'

laudantes approbant, sic eis virtutum sanctitas sicut stultis expectatoribus ludicrarum artium

vanitas placet. Illi namque aurigarum ac istrionum gesta favoribus offerunt nec tamen tales e'

esse desiderant, quales illos conspiciunt esse, quos laudant. Mirantur eos placita egisse, sed

tamen similiter devitant placere. Dicendum est benivolis subditis, ut, cum proximorum facta

conspiciunt, ad suum cor redeant et de alienis actibus non presumant, ne bona laudent et agere

recusent. Gravius quippe extrema ultione feriendi sunt, quibus placuit, quod imitari noluerunt . f'

a) om. K.

b) ferendum M.

c) eher dûi KCR.

d) deberent CR.

e) malos C.

f) qui C.

g) operam K.

h) saul K.

i) obstrectationis M.

j) in tam M.

Polycarp 4.32.37

826

k) ora M.

l) que MK.

m) dignitati C.

n) superpositis MKR; ante correctionem: superpositis C.

o) s;q; (= sedque) K.

p) abscisisset K.

q) eher eum M.

r) dereliquerit K; delinquerit C.

s) om. K.

t) folgt in C.

u) pertulit M.

v) conquiri M.

w) om. M.

x) folgt et K.

y) factores C.

z) et peccatores K; expectatores CR.

a') asistant K.

b') folgt nochmals sine M.

c') folgt enim C.

d') festinent (?; Endung korr.) M.

e') efferunt CR.

f') noluerint C.

Polycarp 4.32.38

827

38. Idem . a

Plerumque subditi sub pastorali regimine constituti, dum valde de se elati presumunt,

exprobrando ceteros dedignantur, dum singulariter summa existimant cuncta, que agunt. b

Subtiliter itaque ab arguente discutienda sunt opera protervorum, ut in quo sibi placent

ostendantur, quia Deo displicent. Tunc protervos melius corrigimus, cum ea, que bene egisse

se credunt, male acta monstramus, ut unde adepta gloria creditur, inde utilis confusio c d

subsequatur. Non numquam subditi, cum se vitium protervi. minime perpetrare cognoscunt, e

compendiosius ad correctionem veniunt, si alterius culp. manifestioris ex latere requisit. in f

properio confunduntur, ut ex eo, quod defendere nequeunt, cognoscant se tenere inprobe, g

quod defendunt . Cum proterve Paulus Corinthios adversum se tenere invicem videret inflatos, h

ut alius Apollo alius Pauli alius Ceph. alius Christi se esse diceret, incestus culpam in mediumi

deduxit, que apud eos et perpetrata fuerat et incorrepta remanebat dicens: `Auditur inter vos j

fornicatio et talis fornicatio qualis nec inter gentes, ita ut uxorem patris quis habeat, et vos k k k

inflati estis et non magis luctum habuistis , ut tolleretur de medio vestrum, qui hoc opus fecit.' l

Ac si aporte dicat: Quid vos per proterviam huius vel illius dicitis, qui per dissolutionem m

neglegenti. nullius vos esse monstratis? Ammonendi sunt invidi subditi, ut perpendant quant.

cecitatis sunt, qui alieno profectu deficiunt, aliena exultatione contabesaunt, quant. infelicitatis

sunt, qui melioratione proximi deteriores fiunt, dumque augmenta aliene prosperitatis aspiciunt

apud semetipsos, anxi. afflicti cordis sui peste moriuntur. Quid invidis infelicius, quos dum

conspecta felicitas afficit, p.na nequiores reddit. Aliorum vero bona, que habere non possunt,

si diligerent, sua fecissent. Nostra nimirum sunt bona aliorum, que, etsi immitari non n

possumus, amamus in aliis et amantium fiunt queque amantur in nobis. Hinc ergo pensent o

invidi, caritas quant. virtutis est, que alieni laboris opera nostra sine labore facit, dum se

invidi a livore minime custodiunt, in antiquam versuti ostis nequitiam demerguntur. De illo p p

namque scriptum est: Invidia diaboli mors intravit in orbem terrarum , quia enim ipse c.lum q r

perdidit, condito hoc homini invidit et damnatione sua perditus adhuc alios perdendo

cumulavit. Cognoscant invidi quantis lapsibus succrescentis ruin. subiaceant, quia dum

livorem a corde non proiciunt, ad apertas operum nequitias devolvuntur. Nisi enim Kain

invidisset acceptam fratris hostiam, minime pervenisset ad extinguendam vitam. Unde scriptum

est: `Et respexit Dominus ad Abel et ad munera eius, ad Kain vero et ad munera eius non

respexit.' Iratusque est Kain vehementer et concidit vultus eius, itaque livor sacrificii fratricidii

seminarium fuit. Nam quem meliorem se esse doluit, ne utrumque esset amputavit. Dicendum s

est invidis, quia dum se ista intrinsecus peste consumunt, etiam quicquid in se aliud boni t

habere videntur interimunt. Unde scriptum est: `Vita carnium sanitas cordis, putredo ossium u n v

invidia.' Per livoris vitium ante Dei oculos pereunt etiam que humanis oculis fortia videntur.

Ossa quippe per invidiam putrescere est quedam etiam robusta deperire. Ille est vere humilis

subiectus in bonis, qui non est defensor in malis. Nam dum de malis suis subiectus arguitur et w

contra verba arguentis accenditur, quando de bonis suis quasi humiliter titubat per humilitatis

vocem ornari, appetit non emendari.

a) om. K.

b) om. R.

c) aucta R.

d) et MK.

e) proterve C.

f) correptionem R.

g) folgt te K.

h) folgt Unde CR.

i) medio M.

j) incorrecta C.

k) am Rand C.

l) habuisti M.

Polycarp 4.32.38

828

m) protervam C; p(ro)pt(er) viam R.

n) inmutari R.

o) amemus R.

p) ab invidia K.

q) intrount (oder: introivit) K.

r) trar(um) R.

s) ut cumque MCR.

t) folgt enim C.

u) Uû de scriptum K.

v) carnuum R.

w) subiectis C.

Polycarp 4.32.39

829

39. Idem. Petro subdiacono Sicili.. In epistola XLI lib. I. a

Ante triennium subdiaconi omnium ecclesiarum Sicili. prohibiti fuerant, ut more Roman. b c

suis uxoribus nullatenus miscerentur; quod michi durum atque incompetens videtur, ut qui

usum eiusdem continenti. non invenit neque castitatem ante proposuit, compellatur a sua

uxore separari atque per hoc, quod absit, deterius cadat. Unde videtur michi, ut a presenti die

episcopis omnibus dicatur, ut nullum facere subdiaconem presumant nisi qui se victurum caste

promiserit, quatenus et preterita, que per propositum mentis appetita non sunt, videnter non d

exigantur et futura caute caveantur. Qui vero post eandem prohibitionem, que ante triennium e

facta est, continenter cum suis coniugibus vixerunt, laudandi atque remunerandi sunt et, ut in f

bono suo permaneant, exortandi. Eos autem, qui post prohibitionem factam se a suis uxoribus

continere noluerunt , pervenire ad sacrum ordinem nolumus, quia nullus debet ad ministerium g

altaris accedere nisi cuius castitas ante susceptum ministerium fuerit approbata . h

a) om. R.

b) folgt nochmals omnium R.

c) in ore K.

d) mtis R.

e) caucte K.

f) uxoribus C.

g) noluerint C.

h) approbrata M.

Polycarp 4.32.40

830

40. Idem . a

In sancta hac Romana ecclesia, cui divina dispensatio preesse me voluit, dudum consuetudo

est valde reprehensibilis exorta, ut quidam a sacri altaris misterio cantores eligantur et in b c d

diaconatus ordine constituti modulationi vocis inserviant, quos ad predicationis officium et

helemosinarum studium vacare congruebat. Unde fit plerumque, ut ad sacrum ministerium,

dum blanda vox queritur, queri congrua vita neglegatur et cantor minister Deum moribus e

stimulet, cum populum vocibus delectat . Qua de re presenti decreto constituo, ut in sede hac f g

sacri altaris ministri cantare non debeant solumque evangelic. lectionis officium inter ipsa

missarum sollemnia exsolvant. Si quis autem contra hoc decretum meum venire temptaverit,

anathema sit.

a) om. K.

b) über d. Zeile M.

c) sacris C.

d) ministerio .

e) eher domini K.

f) delectet C.

g) ac K.

Polycarp 4.32.41

831

41. In epistola XXXIIII lib. IIII. a a

Multorum relatione comperimus, hanc apud vos olim consuetudinem tenuisse, ut subdiacones

suis licite miscerentur coniugibus. Quod ne denuo quisquam presumeret a servo Dei sedis b c d

nostr. diacone ex auctoritate nostri decessoris est isto modo prohibitum, ut eodem tempore d d

hi, qui iam uxoribus fuerant copulati, unum e duobus eligerent, id est aut a suis uxoribus e e

abstinerent aut certe ministrare nulla ratione presumerent.

a)-a) om. K.

b) liscite C.

c) duo M.

d) auf Rasur? M; sed nostr. diacon. K.

e)-e) fuerant - uxoribus am Rand C.

Polycarp 4.32.42

832

42. Gregorius Siagrio episcopo. In epistola LXXXVII lib. VIIII.

Cum sacerdotis dignitas aliis videatur dignitatibus eminere, ita quisquis ea ornatus est cunctis a

se imitandum debet ostendere, ut exemplo sui nulli nocere, sed vitam potius valeat componere

subiectorum. Nam si actus dissentiat a nomine, quanto pontificatus ipse eum plus erigit , tanto b

magis abicit. Itaque Menantem quendam episcopum, qui illuc de dioceseos nostr. c d e

ordinatione profectus est, in tanta se lenitate didicimus exhibere , ut et nobis de eo maior sit f g

verecundia et illi episcopatus nomen non sit in honore sed honere. Quod quia pudoris nobis h

est de eo illa cognoscere, que in aliarum provinciarum omnino reprehendimus sacerdotibus,

fraternitas vestra eum illic immorari amplius non permittat, sed ad nos quantotius reverti

compellat ac magis inventa per omnia occasione transmittat, ut sub ea, qua dignus est,

observantia refrenatus seculares mores ad sacerdotalem studeat convertere gravitatem. Nam i

satis noxium atque permitiosum est, ut imitatione ipsius, qui edificari debuerant, destruantur.

In qua re non solum ille culpabilis, sed etiam, qui non restiterit, invenitur. Nam consentire

videtur erranti, qui corrigenda ut secari debeant, non concurrit. Quia ob idem quidam

Theodorus episcopus de diocese reverentissimi fratris nostri Constantii Mediolanensis ecclesie

episcopi disciplinam, ut dicitur, evitans illuc evenisse firmatur, hortamur, ut et isto diligentius

requisito ad episcopum suum vestra fraternitas retransmittat. Et quia sicut legitur: `Qui abicit

disciplinam infelix est', nulla eum illic excusatione patiamini retinere, quatenus et hii, qui j

levitatis eorum vito possunt decipi, liberentur et de ipsis habere mercedem, ne in hac stulticia

percant, valeatis.

a) auf Rasur? M.

b) erigigit K.

c) menatem CR.

d) quedam K.

e) om. K.

f) levitate CR.

g) exihibere K.

h) ut CR.

i) dignitatem C.

j) Nullam M.

Polycarp 4.32.43

833

43. Idem . a

Licet c.tera cuiuspiam talis vite sint merita, ut nichil sit, quod ex his sacerdotalibus valeat

ordinationibus obviare, tamen solius nefas ambitus severissima canonum districtione b

dampnetur.

a) om. C.

b) sevissima R.

Polycarp 4.32.44

834

44. Eugenius papa.

Presbiteri et diaconi vel etiam subdiaconi indocti a suo episcopo , ut doceri possint, a a a b

admoneantur et interim tales ab officio suspendantur, ut docti valeant ad ministerium suum

redire. Ille vero qui discere non valet, canonice iudicetur.

a) om. R.

b) epo M.

Polycarp 4.32.45

835

45. Idem.

Clerici iuxta ecclesiam habeant claustra, quibus unum sit dormitorium ac refectorium et reliqu.

officin..

Polycarp 4.32.46

836

46. Melciades.

Decrevit supradicta synodus nullum deinceps clericum aut possessiones ducere aut negotiis

secularibus se miscere, nisi propter curam pupillorum et orphanorum ac viduarum aut si forte a

episcopus civitatis ecclesiasticarum rerum sollicitudinem habere precipiat, ubi patet, quia alia

sunt negotia secularia, alia aecclesiastica.

a) aut C.

Polycarp 4.32.47

837

47. Leo.

Sine ornatu sacerdotali extra domos sacerdotes apparere nullomodo convenit, ne ut aliquis

secularium iniurias patiatur. Contrarius denique inventus aut desinat aut canonice subiaceat

discipline.

Polycarp 4.32.48

838

48. Dionisius papa.

Æcclesias vero singulas singulis presbiteris dedimus, parrochias et cimiteria eius divisimus et a

unicuique ius proprium habere statuimus, ita videlicet, ut nullus alterius parrochi. terminos aut

ius invadat, sed unusquisque suis terminis sit contentus et taliter ecclesiam et plebem sibi b c

commissam custodiat, ut ante tribunal æterni iudicis ex omnibus sibi commissis rationem d

reddat et non iudicium sed gloriam pro suis actibus recipiat . Hanc quoque normam, e

Karissime, te et omnes episcopos sequi convenit et, quod tibi scribitur, omnibus,

quibuscumque potueris, notum facias, ut non specialis sed generalis fiat ista preceptio.

a) eis CR.

b) unusoq que R. I

c) contemptus MR.

d) tribuna K.

e) accipiat KR.

Polycarp 4.32.49

839

49. Martinus papa.

Non liceat sacerdotibus vel clericis aliqua spectacula in nuptiis vel conviviis spectare, sed a

oportet antequam ingrediantur ipsa spectacula surgere et redire inde.

a) folgt in C.

Polycarp 4.32.50

840

50. Lucius . a

Si quispiam sacerdotum, id est presbiter , diaconus vel subdiaconus, de quacumque femina b

crimen fornicationis suspicatus post primam secundamque et terciam admonitionem inveniatur

fabulari cum ea vel aliquo modo conversari, excommunicetur, femina canonice iudicetur.

a) om. K.

b) folgt vel CR.

Polycarp 4.32.51

841

51. Synodus Romana.

Si quis a se vel parentibus suis voluntari. se Deo voverit et clericus effectus fuerit et postea a

dimiserit se et caput tondere neglexerit, ipse et omnia eius sub anathemate fiant et proiciatur b

de ecclesia donec digna satisfactione emendaverit, alioquin nec inter christianos recipiatur, sed

et ipse et omnia eius sub CCCXVIII patrum sanctorum anathemate maledictionis maneant.

a) folgt a K.

b) fiat M.

Polycarp 4.32.52

842

52. Augustinus.

Qu. ipsis sacerdotibus necessaria sunt ad discendum, id est liber sacramentorum, lectionarius,

baptisterium compotus , kanon penitentiales , psalterium, omeli. per circulum anni dominicis a b c d

diebus et singulis festivitatibus apt.. Ex quibus omnibus, si unum defuerit, sacerdotis nomen

vix in eo constabit, quia valde periculos. sunt evangelic. min., quibus dicitur: `Si cecus cecoe

ducatum prestet, ambo in foveam cadunt.'

a) computus K.

b) Kaûo C.

c) p.nententiales K.

d) periculum R.

e) folgt Lücke von 2 Buchst. M.

Polycarp 4.32.53

843

53. Idem.

Presbiteri, oportet vos assiduitatem habere legendi et instantiam orandi, quia vita viri iusti

lectione instruitur, oratione ornatur et assiduitate lectionis munitur homo a peccato iuxta illum,

qui dicebat: `In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi.' Hec sunt enim arma

videlicet lectio et oratio, quibus diabolus expugnatur, hec sunt instrumenta, quibus eterna

beatitudo adquiritur; his armis vitia comprimuntur, his alimentis virtutes nutriuntur. Sed et si a

quando a lectione cessatur, debet manuum operatio subsequi, quia otiositas inimica est anime,

et antiquus hostis, quem a lectione sive ab oratione vacantem invenerit, facile ad vitia rapit.

Per usum namque lectionis discetis, qualiter et vos vivatis et alios doceatis, per usum orationis

et vobis et his, quibus in caritate coniuncti estis, prodesse valebitis, per manuum operationem b

et corporis macerationem et vitiis alimenta negabitis et vestris necessitatibus subvenietis et

habebitis, unde necessitatem pacientibus porrigatis.

a) batitudo R.

b) -d- über d. Zeile M.

Polycarp 4.32.54

844

54. Idem . a

Ammonendi sunt presbiteri, ut perpendant, quia quicquid a fidelibus datur, redemptio

peccatorum est. Et ideo non glorientur talibus sumptibus uti, sed magis timeant quod in veteri

testamento de sacerdotibus dictum est, iniquitatem populi eos debere portare. Et ideo cum b b

magno timore super eos solliciti sint, quorum donis participantur, quia magnum periculum est

iudicem fieri vite alien. , qui nescit tenere moderamine vite sue. c c d

a) om. K.

b) populi iniquitatem C.

c) aliene vite C.

d) moderamina KC; modamina R.

Polycarp 4.32.55

845

55. Idem . a

Presbiteri, diaconi, subdiaconi vel deinceps, quibus ducendi uxores non est licitum, etiam

alienarum nuptiarum evitent convivia. Neque his cetibus admisceantur, ubi amatoria cantanturb

et turpia aut obsceni motus corporum choris et saltationibus offeruntur, ne auditus et obtutusc

sacris misteriis deputatus turpium spectaculorum atque verborum contagione polluatur. d d

a) om. K.

b) folgt Rasur (?) M; cantatur R.

c) korr. in optuitus C.

d) am Rand C.

Polycarp 4.32.56

846

56. Idem . a

Presbiteri ammonere debent plebem sibi subiectam, ut omnis, qui se sentit mortifero peccati

vulnere sauciatum feria IIII. ante quadragesimam cum omni festinatione recurrat ad

vivificatricem matrem ecclesiam, ubi quod male commisit cum omni humilitate et contritione

cordis simpliciter confessus suscipiat remedia p.nitenti. secundum modum canonicisb

auctoritatibus prefixum. Non solum autem ille, qui mortale aliquid commisit, sed etiam omnis

homo, quicumque se cognoscit inmaculatam Christi tunicam, quam in baptismo accepit,

peccati macula polluisse, ad proprium sacerdotem festinet venire et cum puritate mentis omnes

transgressiones omniaque peccata, quibus Dei offensam se incurrisse meminit, humiliter

confiteatur et, quicquid ei a sacerdote fuerit iniunctum, ac si ab ipso omnipotentis Dei ore

esset prolatum ita diligenter intendat, ut cautissime observet. c

a) om. K.

b) 1. -i- korr. M.

c) korr. M.

Polycarp 4.32.57

847

57. Idem . a

Vos presbiteri veraciter nosse debetis et semper meminisse, quia nos, quibus regendarum

animarum cura commisa est, pro his, qui nostra neglegentia pereunt, rationem reddituri sumus,

pro his vero, quos verbis et exemplis lucrati fuerimus, premium aetern. vite percipiemus. b

Nobis enim a Domino dictum est: `Vos estis sal terre.' Quodsi populus fidelis cybus est Dei , c c

eiusdem cybi condimentum nos sumus. Scitote vestrum gradum nostro gradui secundum et

p.ne coniunctum esse. Sicut enim episcopi apostolorum in ecclesia, ita nimirum presbiteri

ceterorum discipulorum Domini vicem tenent. Et ille tenet gradum summi pontificis Aaron, d d e

isti vero filiorum eius. Unde oportet vos semper memores esse tant. dignitatis, memores

vestre congregationis, memores sacr. quam in manibus suscepistis unctionis, ut nec ab eadem

dignitate degeneretis nec vestram consecrationem irritam faciatis nec manus sacra unctione f

delibutas peccando polluatis, sed cordis et corporis munditiam conservantes plebibus g

exemplum bene vivendi prebentes his, quibus preestis, ducatum ad celestia regna prebeatis.

a) om. K.

b) om. R.

c) dei est C.

d) illi tenent C.

e) sumi C.

f) Endung korr. M.

g) davor c K.

Polycarp 4.32.58

848

58. Origenis in tractatu super Genesis . a

Denique vis scire, quid sit inter sacerdotes Domini et sacerdotes Pharaonis. Pharao terras b

concedit sacerdotibus suis, Dominus autem sacerdotibus suis partem non concedit in terra, c d

sed dicit eis: `Ego sum pars vestra.' Observate ergo, qui hec legitis, Domini sacerdotes et

videte, que sit differentia sacerdotum, ne forte qui partem habeant in terra et terrenis cultibus e f

ac studiis vacant, non tam Domini quam Pharaonis sacerdotes esse videantur. Ille est enim, qui

vult sacerdotes suos habere possessiones terrarum et exercere agrorum non hominum

culturam, ruri et non legi operam dare. Christus autem dominus noster sacerdotibus suis , g h h i

quid precepit, audiamus: `Qui non renuntiaverit, inquit, omnibus, que possidet, non potest

meus esse discipulus.' Contremisco hec dicens. Meus enim primo omnium, meus inquam

accusator existo, meas condempnationes loquor. Negat Christum suum esse discipulum, quem

viderit aliquid possidentem et eum, qui non renuntiat omnibus, que possidet. Quomodo hec

aut ipsi legimus aut aliis exponimus, qui non solum non renuntiamus his, que possidemus, sed

adquirere volumus, que numquam habuimus antequam veniremus ad Christum? Numquidnam

quia redarguit nos conscientia tegere et non proferre , que scripta sunt, possumus? Noli j k

dupplicati criminis fieri reus. Confiteor et palam populo audiente hec scripta esse, etiamsi non

adimplesse me novi, sed ex hoc saltem commoniti festinemus implere, festinemus transire a

sacerdotibus Pharaonis, quibus terrena possessio est, ad sacerdotes Domini, quibus in terra

pars non est, quibus portio Dominus est. l

a) ienesi(m) R.

b) q (= quod) C. +

c) eher ante (aû) R.

d) sacerdotib M.

e) om. M.

f) habent KC.

g) folgt et luto C.

h) longi K.

i) om. K.

j) folgt c(on)t K.

k) ante correctionem: preferre (?) M.

l) dns M.

Polycarp 4.32.59

849

59. Ex Niceono concilio.

Quoniam multi sub regula constituti avariciam et turpia lucra sectantur oblitique divin. a a a

scriptur. dicentis: 'Qui peccuniam suam non dedit ad usuram', mutuum dantes centesimos

exigunt, iuste censuit sancta et magna synodus, ut si quis inventus fuerit post hanc

diffinitionem usuras accipiens aut ex adinventione aliqua vel quolibet modo negotium b

transigens aut .miolia , id est sexcupla exigens vel aliquid tale prorsus excogitans turpis lucri c

gratia, deiciatur a clero et alienus existat a regula.

a) sub regula multi C.

b) ante correctionem: usuram M.

c) .miola K; emilia CR.

Polycarp 4.32.60

850

60. Ex Calcedonensi concilio. a

Qui semel in clero deputati sunt aut monachorum vitam expetiverunt, statuimus neque ad

miliciam neque ad dignitatem aliquam venire mundanam. Ad hoc temptantes et non agentes b c

penitentiam quo minus redeant ad hoc, quod propter Deum primitus elegerunt , anathema sint. d

a) calcedonense MR.

b) At C.

c) tempramentes K.

d) elegerint K.

Polycarp 4.32.61

851

61. Ex eodem.

Si quis clericus adversum clericum habet negotium, non deserat episcopum proprium et ad a

secularia percurrat iudicia, sed prius actio ventiletur apud episcopum proprium vel certe

consilio eiusdem episcopi, apud quos utr.que partes voluerint, iudicium continebunt. Si quis

autem preter hec fecerit, canonicis correptionibus subiacebit. Quodsi clericus habet causam

adversus episcopum proprium vel adversus alterum, apud synodum provinci. iudicetur.

Quodsi adversus eiusdem provinci. metropolitanum episcopus vel clericus querelam habet, b

petat primatem dioceseos aut sedem regie urbis Constantinopolitan. et apud ipsum iudicetur.

a) adversus K.

b) clerus (Endung korr.) C.

Polycarp 4.32.62

852

62. Ex eodem.

Clericos in ecclesiam ministrantes, sicut iam constituimus, in alterius civitatis ecclesiama

statutos fieri non oportet, sed contentos esse, in quibus ab initio ministrare , meruerunt, b c

exceptis illis, qui proprias ammittentes privincias ex necessitate ad aliam ecclesiam d

transierunt . e

a) ecclesias C.

b) contemptos MKR; contemptos korr. in contentos C.

c) folgt nochmals ministrare K.

d) amittens K.

e) überschüssiges Kürzel über 2. -r- M.

Polycarp 4.32.63

853

63. Ex eodem.

Non licere clericis post obitum sui episcopi res ad eum pertinentes diripere sicut antiquis est a

quoque canonibus constitutum. Quodsi qui hoc facere temptaverint, graduum suorum periculo

subiacebunt.

a) on K.

Polycarp 4.32.64

854

64. Ex eodem concilio . a

Peregrinos clericos et lectores in alia civitate preter commendaticias litteras sui episcopi b

nusquam penitus ministrare debere.

a) om. KC.

b) Geregrinos K.

Polycarp 4.32.65

855

65. Ex eodem . a a

Pervenit ad sanctam synodum, quod quidam, qui in clero videntur electi, propter lucra turpia

conductores alienarum possessionum fiant et secularia negotia sub cura sua suscipiant Dei

quidem ministerium parvipendentes secularium vere discurrentes domos et propter avariciam v

patrimoniorum sollicitudinem sumentes. Decrevit itaque sanctum concilium nullum deinceps

non episcopum, non clericum, non monachum aut possessiones conducere aut negotiis

secularibus se miscere preter ecclesiasticarum rerum sollicitudinem.

a) om. M.

b) vero (Endung korr.) C.

c) Dec(er)nit C.

Polycarp 4.32.66

856

66. Ex Agathensi concilio . a a

Id etiam ad custodiendam vitam et famam speciali ordinatione precipimus, ut nullus clericorum

extrane. sit mulieri qualibet consociatione aut familiaritate coniunctus . Et non solum in b

domum illius extranea mulier non accedat, sed nec ipse frequentandi extraneam mulierem

habeat potestatem, sed cum matre tantum et sorore et nept., si habuerit aut voluerit, vivendi c d

liberam habeat potestatem, de quibus nominibus non fas est aliud quam natura constituit e e f

suspicari.

a) cartaginensi contilio agathensi C.

b) Endung korr. M.

c) hãit C.

d) ivuendi K.

e) nefas C.

f) continuit R.

Polycarp 4.32.67

857

67. Ex Toletano concilio.

Presbiter vel diaconus vel subdiaconus vel quilibet ecclesie deputatus clericus si intra civitatem

fuerit vel in loco, in quo ecclesia est, aut in castello aut in vico aut in villa, si ad ecclesiam ad

sacrificium vel officium cotidianum non venerit, clericus non habeatur, si castigatus non

emendaverit.

Polycarp 4.32.68

858

68. Ex Agatensi concilio . a a

Presbiter aut diaconus, qui in fornicatione aut periurio aut in furto aut homicidio captus est, b c d

deponatur , non tamen a communione privetur. Dicit enim scriptura: `Non iudicabit Deus bis e

in idipsum.'

a) concilio aga". K; car" conciù C.

b) resbiter K.

c) folgt in C.

d) folgt vel deprehensus R.

e) om. R.

Polycarp 4.32.69

859

69. Ex Toletano concilio.

Quando presbiteri aut diaconi per parrochias constituuntur, oportet eos professionem episcopo

suo facere, ut caste et pure vivant sub Dei timore, ut, cum eos talis professio alligat, vite

sanctae disciplinam retineant.

Polycarp 4.32.70

860

70. Ex eodem.

Si quis presbiter ab episcopo suo fuerit degradatus aut ab officio pro certis criminibus a

suspensus et ipse per contemptum et superbiam aliquid de ministerio sibi interdicto agere b b b

presumpserit et postea ab episcopo suo correptus incepta presumptione perduraverit, hic c d

omnimodis excommunicetur et ab ecclesia expellatur et quicumque cum eo communicaverit , e f

similiter se sciat esse excommunicatum. Similiter de clericis, laicis vel feminis excommunicatis

observandum est. Quodsi aliquis ista omnia contempserit et episcopus minime emendare

potuerit, regis iudicio exilio dampnetur.

a) degradat(ur) R.

b) aliquid et superbiam C.

c) -p- korr. M; correctus K.

d) incerta K.

e) omnimodo C.

f) communicav(it) K.

Polycarp 4.32.71

861

71. Ex concilio Cartaginensi.

Placuit, ut clericus, si commodaverit pecuniam , pecuniam accipiat, si speciem, eandem a b

speciem quantum dederit, accipiat.

a) -u- korr. M.

b) am Rand C.

Polycarp 4.32.72

862

72. Ex eodem . a

Item placuit, ut lectores, cum ad annos pubertatis venerint, cogantur aut uxores ducere aut

continentiam profiteri.

a) concilio ancirano (S. IV 32,73) C.

Polycarp 4.32.73

863

73. Ex concilio Ancirano.

Diaconi quicumque ordinantur, si in ipsa ordinatione protestati sunt et dixerunt velle coniugio a

copulari, quia sic manere non possunt; hi , si postmodum uxores duxerint, in ministerio b b

maneant, propterea quod eis episcopus licentiam dederit. Quicumque sane tacuerunt et

susceperunt manus impositionem professi continentiam et postea nuptiis obligati sunt, a

ministerio cessare debebunt. c

a) dixerint se C.

b) nisi C.

c) folgt rad. non M.

Polycarp 4.32.74

864

74. Ex concilio Arelatensi . a a

Investigandum est, si nichil patrimonii habens presbiter quando provectus est ad ordinem b

ecclesiasticum postea emerit predia, cuius iuris sint, quoniam ecclesie, ad quam de nichil

habenti promotus est, esse debent iuxta canonicam auctoritatem.

a) arelat(ensi) conc(ilio) K.

b) om. M.

Polycarp 4.32.75

865

75. Ex concilio Cartaginensi.

Placuit, ut episcopi, presbiteri, diaconi vel quicumque clerici qui nichil habentes ordinantur et a

tempore episcopatus vel clericatus sui agros vel quecumque alia suo nomine comparant b

tamquam rerum dominicarum invasionis crimine teneantur obnoxii nisi ad ecclesiam, ad quam

titulati sunt, eadem ipsa contulerint. Si autem ipsis propria liberalitate alicuius vel successione

cognationis aliquid evenerit , faciant inde, quod velint. c

a) om. M.

b) quecumque M.

c) evenerint (-n- gestr.?) M.

Polycarp 4.32.76

866

76. Ex eodem . a a

Ut unusquisque presbiter res, quas post diem consecrationis adquisierit, propri. ecclesie b

relinquat.

a) om. K.

b) t K.

Polycarp 4.32.77

867

77. Ex concilio Remensi. a

Presbiter, cum diocesim tenet, de his, que emerit, ad ecclesie nomen scripturam faciat aut ab b

eius, quam tenet ecclesie ordinatione discedat.

a) om. C.

b) ecclesiam M.

Polycarp 4.32.78

868

78. Leo augustus.

Generaliter sanccimus omnes viros reverentissimos episcopos necnon presbiteros seu diaconos

et subdiaconos et precipue monachos licet non sint clerici immunitatem ipso iure omnis habere

tutel. sive testamentarie sive legitime sive dative et non solum tutel. esse eos expertes, sed a a

etiam cur., non solum pupillorum et adultorum, sed et furiosi et muti et surdi et aliarum

personarum, quibus tutores vel curatores a veteribus legibus dantur. Eos tamen clericos et b b

monachos huiusmodi habere beneficium sanccimus, qui ad sacrosanctas ecclesias vel

monasteria permanent non devagantes neque circa divina misteria desides, cum propter hoc

ipsum beneficium eis indulgemus, ut aliis omnibus derelictis Dei omnipotentis inhereant

ministeriis. Et hoc non solum in veteri Roma vel in hac civitate regia, sed in omni terra,

ubicumque christianorum nomen colitur, obtinere sanccimus.

a) eos esse C.

b) a ventibus M.

Polycarp 4.32.79

869

79. Augustinus . a

Nemo quippe amplius in ecclesia nocet quam qui perverse agens nomen vel ordinem sanctitatis

et sacerdotis habet. Delinquentem namque hunc redarguere nullus presumit et in exemplum

culpa vehementer extenditur, quoniam pro reverentia ordinis peccator honoratur. b

a) gestrichen, dafür am Rand GG) M; Aug) KC; GG R.

b) om. M.

Polycarp 4.32.80

870

80. Ex concilio Triburiensi. a a

Si quis quocumque ex gradu ecclesiastico sine testamento et sine cognatione discesserit,

hereditas eius ad ecclesiam, ubi servivit, devolvatur; similiter de sanctimonialibus.

a) auf Rasur (?) M.

Polycarp 4.32.81

871

81. Ex synodo habita Rome ab Eugenio papa. a

Quamquam sacerdotum testimonium credibile habeatur, tamen ipsi in secularibus negotiis pro b

testimonio aut conficiendis instrumentis non rogentur, quia eos in talibus rebus esse non

convenit. Si enim event. caus. aliquid viderint vel audierint, ubi nulle idone. secularium c

inveniantur person., ne veritas occultetur et malus ut bonus estimetur, in providentia proprii d ee e

sit episcopi aut coram se et competentibus iudicibus aut aliter veritatem honorifice attollat.

a) eugùio M; eugerio C.

b) ipsis KR.

c) om. M.

d) nec K.

e) bonus ut malus K.

Polycarp 4.32.82

872

82. Urbanus papa secundus.

Du., inquit, leges sunt: una publica, altera privata. Publica lex est, que a sanctis patribus

scriptis est firmata , ut est lex canonum, que quidem propter transgressores est tradita. Verbi a b

gratia: Decretum est in canonibus, clericum non debere de suo episcopatu ad alium transire

nisi commendaticiis litteris episcopi sui , quod propter criminosos constitutum est, ne c d e e

videlicet infames ab aliquo episcopo suscipiantur person.. Solebant enim officia sua, cum non

poterant in suo, in episcopatu altero celebrare, quod iure preceptis et scriptis detestatum est. f f

Lex vero privata est, que instinctu sancti spiritus in corde scribitur sicut de quibusdam dicit

apostolus: 'Qui habent legem Dei scriptam in cordibus suis' et 'ipsi sibi sunt lex.' Si quis horum

in ecclesia sua sub episcopo suo proprium retinet et seculariter vivit, si afflatus spiritu sancto

in aliquo monasterio se salvare voluerit, quia lege privata ducitur, nulla ratio exigit, ut a g g h

publica lege constringatur. Dignior est enim privata lex quam publica. Spiritus quidem Dei h i j k k l

lex est et qui spiritu Dei aguntur, lege Dei ducuntur . Et quis est, qui possit spiritui sancto m

digne resistere? Quisquis ergo hoc spiritu ducitur, etiam episcopo suo contradicente eat liber n m

nostra auctoritate. Iusto enim lex non est posita et ubi spiritus Domini, ibi libertas et si spiritu o p

Dei ducimini, non estis sub lege.

a) confirmata C.

b) quide M.

c) folgt cum C.

d) commendatiis C.

e) sui episcopi C.

f) episcopatu in CR.

g) privata lege C; om. lege R.

h) aptica (= apostolica) R.

i) Sprung nach fol. 377 (Seitenvertauschung) M!.

j) folgt nochmals est (Zeilenwechsel) C.

k) lex privata C.

l) qop M.

m)-m) ducuntur - suo om. K.

n) folgt sancto C.

o) In isto K.

p) spc) C.

Polycarp 4.32.83

873

83. Idem Urbanus . a

Mandamus et mandantes universaliter interdicimus, ne quisquam canonicus regulariter

professus nisi, quod absit, publice lapsus fuerit, monachus effitiatur. Quodsi decreto nostro

contraire presumens facere temptaverit ad ordinem canonicum, precipimus, ut redeat et

deinceps memoriale sue presumptionis cucullam deferat et ultimus in choro maneat. b

a) om. M.

b) eher deserat K.

Polycarp 4.33.1

874

XXXIII. Quibus in locis magistri liberalium artium constituantur. a

1. Ex sinodo habita Rome ab Eugenio papa . b c d e f

In episcopiis et in plebibus vel in aliis locis oportunis magistri et doctores constituantur, qui

studia litterarum liberaliumque artium habeant, quia in his maxime divina manifestantur atque

declarantur mandata.

a) Zahl om. K; XXIII R.

b) ganze Inskr. am Rand M.

c) habito M.

d) om. C.

e) eug M; Eeug) C. ²

f) om. M.

Polycarp 4.34.1

875

XXXIV. De electione abbatum. a

1. Gregorius papa Mariniano episcopo. In epistola XLIII lib. VII.

Defuncto vero abbate cuiusquam congregationis non extraneus eligatur nisi de eadem

congregatione quem sibi propria voluntate concors fratrem societas elegerit. Et qui electus

fuerit sine dolo vel venalitate aliqua, ordinetur. Quodsi aptam inter se personam invenire

nequeunt, solerter sibi de aliis monasteriis aligant ordinandum. Neque constituto abbati

qu.cumque persona qualibet occasione preponatur nisi forte extantibus, quod absit, b

criminibus, que sacri canones punire monstrantur . Pariter autem custodiendum est, ut invito c

abbate ad ordinanda alia monasteria aut ad ordines sacros vel clericatus officium tolli exinde

monachi non debeant. Et infra. Descriptiones quoque rerum aut cartarum monasterii ab

episcopo ecclesiasticas fieri omnino denegamus, sed si quando res exigit, abbas loci cum aliis

fratribus abbatibus causas rerum inventarum faciat et ad eorum consilium sive iudicium faciat. d

Obeunte quoque abbate episcopus in describendis previdendisque rebus monasterii acquisitis e

vel datis acquirendisve nullatenus se permisceat. Missas quoque publicas ab eo in cenobio fieri

omnimodo prohibemus, ne in servorum Dei recessibus et eorum receptaculis ulla popularis

prebeatur occasio conventus vel mulierum fiat novus introitus , quod omnino non expedit f g

animabus eorum. Nec audeat ibi cathedram collocare vel quamlibet potestatem habere

imperandi nec aliquam ordinationem quamvis levissimam faciendi nisi ab abbate loci fuerit

rogatus, quatenus monachi semper maneant in abbatum suorum potestate. Nullusque

monachus sine testimonio vel concessione abbatis ecclesiam aliquam teneat vel ad aliquem

promoveatur honorem.

a) Zahl om. MK.

b) qp, folgt Lücke von 2 Buchst. M. o

c) monstrant M.

d) om. C.

e) om. R.

f) in"itus R.

g) qui C.

Polycarp 4.34.2

876

2. Gregorius urbis Rom. episcopus Castorio episcopo . In epistola XLIII lib. V. a b c d

Abbatem cuilibet monasterio non alium sed quem dignum moribus atque aptum monastic.

discipline communi consensu congregatio tota poposcerit, ordinari volumus.

a) regorius K.

b) om. C.

c) XLIIII C.

d) I C.

Polycarp 4.35.1

877

XXXV. De monachis et sanctimonialibus. a

1. Pelagius papa . b

Nullus quoque monachus talia usquam arripiat nec secularia aut ecclesiastica negotia

perturbare presumat, quia mortua in talibus est vox eorum. <Similiter et omnes quos divin. c

leges mortuos appellant summovendos esse ab accusation. et publice p.nitenti. d

summittendos iudicamus .> c

a) Zahl om. MK (s. IV 36,2).

b) om., steht jedoch als Rubrikatornotiz K.

c)-c) Similiter (davor sua C) - iudicamus nur CR.

d) sumevendos C.

Polycarp 4.35.2

878

2. Leo papa ad Rusticum episcopum Narbonensem . Capitulo duodecimo . a a b b

Propositum monachi proprio arbitrio aut voluntate susceptum deseri non potest absque

peccato. Quod enim quis vovit Deo , debet et reddere. Unde qui relicta singularitatis c

professione ad militiam vel ad nuptias devolutus est, public. p.nitenti. satisfactione purgandus

est, quia etsi innocens militia et honestum esse potest coniugium, electionem meliorem d e

deseruisse transgressio est . f

a)-a) om. C.

b) vor der Inskr. M; om. CR.

c) deus R.

d) korr. (?) M.

e) om. K.

f) folgt Quod suum susceptum fuerit nulla rationis lege si nec ad oram consensit tenetur. C.

Polycarp 4.35.3

879

3. Idem ad Theoderitum episcopum Cipri. a b

De his vero, que in sepedicto concilio illicita contra venerandos Nicenos canones c

presumptione temptata sunt, ad fratrem et coepiscopum nostrum Antiocen. sedis presulem

scripsimus adicientes et illud, quod nobis propter improbitatem monachorum quorundam

religionis vestre verbo mandastis per vicarios nostros, et hoc specialiter statuentes, ut preter

Dei sacerdotes nullus audeat predicare seu monachus sive ille laicus sit, qui in cuiuslibet d

scienti. nomine glorietur.

a) ganze Inskr. (Idem om., Randverlust?) am Rand, im Textblock freier Raum, Rasur (?) M.

b) theodoricum K; theodoritum C; theori" R.

c) consilio C.

d) q (normalerweise: quod) C.

Polycarp 4.35.4

880

4. Idem . a

De his autem, que in sacro virginitatis proposito constitute barbaricam pertulere violentiam et

integritatem pudoris non in animo sed corpore perdiderunt, ea nobis videtur servanda b c c

moderantia, ut neque in viduarum deiciantur gradum neque in sacrarum et perseverantium

virginum numero censeantur. Quibus si in omnibus virginalibus observationibus perseverant et

castimoni. soliditatem mente custodiunt, sacramentorum eis non est neganda communio, quia d

iniustum est illas in eo vel argui vel notari, quod non voluntas admisit, sed vis hostilis eripuit . e f

a) auf Rasur (?) M; om. K.

b) animo korr. in in carne K.

c) videtur nobis K.

d) om. C.

e) hotilis C.

f) erupit MK; erupuit korr. in erupit C.

Polycarp 4.35.5

881

5. Gregorius Sergio defensori. In epistola VIIII lib. VIII. a

Omni ergo dilatione omnique excusatione postposita filiam gloriosi Tuliani magistri militum,

qu. proiectis, quas sponte assumpsit, religiosis vestibus indumentis se laicis deturpavit, una

cum fratre et coepiscopo nostro Vitaliano festina comprehendere atque ad religiosum rursus

habitum revocare ac in monasterium mittere, ubi districte omnino valeat custodiri.

a) XIIII C; am Rand (ohne Verweiszeichen) R.

Polycarp 4.35.6

882

6. Euticianus papa.

Nichilominus etiam in quibusdam locis inolitum invenimus usum stultiti. plenum et

ecclesiastice auctoritati contrarium, eo quod videlicet nonnull. abbatiss. et alique ex

sanctimonialibus viduis et puellis virginibus contra fas velum imponere presumant et ideof

nonnull. iniust. velat. putant se liberius suis carnalibus desideriis posse inservire et suas

voluntates explere. Quapropter statuimus, ut si abbatissa aut quelibet santimonialis post hanc

definitionem in tantam audatiam proruperit , ut aut viduam aut puellam virginem velare c d

presumpserit, iudicio canonico usque ad satisfactionem subdatur.

a) et M; korr. in et (?) C.

b) ido M.

c) diffinitionem KCR.

d) prorupit MR.

Polycarp 4.35.7

883

7. Syricius papa ad Eumerium episcopum Tarraconensem . a b c d e

Inpudicas detestabilesque personas monachorum scilicet atque monacharum , que abiecto f f f g

proposito sanctitatis illicita atque sacrilega contagione se miscuerunt et in abruptumh

conscienti. desperatione perduct. de illicitis complexibus libere filios procrearunt, a

monasteriorum c.tu ecclesiarumque conventibus eliminandas esse mandamus, quatinus retrusei

in suis ergastulis tantum facinus continua lamentatione deflentes purificatorio possint

penitudinis igne decoqu.re, ut eis vel ad mortem saltim solius misericordi. intuitu per

communionis gratiam possit indulgentia subveniri.

a) S-Initiale auf Y-Initiale K.

b) om. CR.

c) imerium (davor 1 Buchst. rad.) K; emetrium C; emerium R.

d) om. C.

e) tracinensis C; folgt cap) . VI. KC.

f) monachorum ac C; om. R.

g) ante correctionem: monachorum R.

h) -p- über d. Zeile M.

i) korr. in retrusi C.

Polycarp 4.35.8

884

8. Eugenius papa.

Mulieres obtentu religionis velat. aut in monasterio regulariter vivant aut in domibus suis

susceptum habitum cast. observent.

Polycarp 4.35.9

885

9. Idem . a

Si qui sine ostenso crimine inviti in monasterium mittuntur, non nisi volentes teneantur. b

a) om. K.

b) quis CR.

Polycarp 4.35.10

886

10. Gregorius Iohanni episcopo . Epistola XI lib. I. a

Agapitus abbas monasterii sancti Georgii insinuavit nobis plurima se a vestra sanctitate b

gravamina sustinere et non solum in his, que necessitatis tempore aliquod monasterio possint c d

ferre subsidium, verum etiam in eodem monasterio missas prohibeas celebrari, sepeliri etiam

interdicas ibidem mortuos. Quod si ita est, a tali vos hortamur inhumanitate suspendi et

sepeliri ibidem mortuos vel celebrari missas nulla ulterius habita contradictione permittas nec

denuo querelam de his, que dicta sunt, predictus vir venerabilis deponere compellatur.

a) folgt in R.

b) om. K.

c) zurück auf fol. 371. M.

d) possit K.

Polycarp 4.35.11

887

11. Idem . a

In nullo loco monachos et monachas permittimus unum monasterium habere, sed nec ea, que

dupplicia vocant. Et si quid tale est, religiosus episcopus mulieres quidem in suo studeat b c

manere loco, monachis autem aliud monasterium aedificare cogat. Sin autem plurima sint d e

talia monasteria, separentur in aliis monasteriis monach. et in aliis monachi. Res autem, quas

habent communes, secundum iura eis competentia distribuantur. f

a) om. K.

b) folgt per se CR.

c) studeant MK.

d) ponere CR.

e) monachos (Endung korr.) C.

f) ei M. 9

Polycarp 4.35.12

888

12. Ieronimus.

Monachum autem perfectum esse nolle, delinqu.re est. Sed me hoc gradu pulsus provocabis a

ad clericos, an de his aliquid audeam dicere, qui certe in suis urbibus commorantur. Absit b

autem, ut quicquam de his sinistrum loquar, qui apostolico gradui succedentes Christi corpus

sacro ore conficiunt, per quos nos etiam christiani sumus, qui claves regni c.lorum habentes

ante iudicii diem iudicant, qui sponsam Domini sobria castitate conservant; sed et alia, que c

ante perstrinxi, monachi causa est, alia clericorum. Clerici oves pascunt, ego pascor. Illi de

altario vivunt, michi quasi infructuos. arbori securis ponitur ad radicem, si munus ad altare d e e

non defero nec possum obtendere paupertatem, cum in evangelio anum viduam duo, que sibi f

sola supererant aera mittentem laudat Dominus. Michi ante presbiterum sedere non licet . Illi, g g

si peccavero, licet tradere me sathan. in interitu carnis, ut spiritus salvus sit in die domini h

Iesu. Et in veteri quidem lege quicumque sacerdotibus non obtemperasset aut extra castra i

positus lapidabatur a populo aut gladio cervice subiecta contemptum expiabat cruore . Nunc j

vero inobediens spiritali animadversione truncatur aut eiectus de ecclesia rabido demonum h l

ore decerpitur.

a) pulsu R.

b) certis K.

c) om. CR.

d) arboris C.

e) sumimus R.

f) differo M.

g) am Rand C.

h) interitum C.

i) ante correctionem: optemperasset M.; optemperasset R.

j) cruorem MK.

k) korr. in spiritale R.

l) eiectos MK.

Polycarp 4.35.13

889

13. Idem . a

Monachus non doctoris, sed plangentis offitium, qui vel se vel mundum lugeat et Domini

pavidus prestoletur adventum. Qui sciens inbecillitatem suam et vas fragile, quod portat,

timeat offendere, ne inpingat et corruat atque frangatur.

a) am Rand M; om. K; folgt Ieronimus C.

Polycarp 4.35.14

890

14. Isidorus.

Monachi filios procreantes in carcere recludantur tantum facinus continua lamentatione

deflentes, ut eis vel ad mortem sola misericordia in communionis gratia possit indulgeri.

Polycarp 4.35.15

891

15. Basilius.

Monacho non liceat votum vovere sine consensu abbatis sui. Si autem voverit, frangendum a

est.

a) licet (Endung auf Rasur) C.

Polycarp 4.35.16

892

16. Ex concilio Calcedonensi . a b b

Monachos vero per unamquamque civitatem aut regionem subiectos esse episcopo et quietem

diligere et intentos esse tantummodo ieiunio et orationi in locis, quibus renuntiaverunt seculo,

permanentes. Nec ecclesiasticis vero nec secularibus negotiis communicent vel in aliquo sint

molesti propria monasteria deserentes, nisi forte his precipiatur propter opus necessarium ab

episcopo civitatis. Nullum vero recipere in monasteriis servum obtentu monachi preter sui c

domini conscientiam, transgredientem vero hanc definitionem nostram excommunicatum esse d

cognovimus, ne nomen Dei blasphemetur. Verumptamen episcopum convenit civitatis

competentem monasteriorum providentiam gerere.

a) ganze Inskr. om. M.

b) calcedonensi (calcedonense R) concilio CR.

c) -er- rad. (?) C.

d) diffinitionem C.

Polycarp 4.35.17

893

17. Ex eodem . a a

Clerici, qui preficiuntur ptochiis vel qui ordinantur in monasteriis et basilicis martyrum, sub b

episcoporum, qui in unaquacumque civitate sunt secundum sanctorum patrum traditiones , c d e

potestate permaneant nec per contumatiam ab episcopo suo dissiliant. Qui vero audent f

evertere huiuscemodi formam quocumque modo nec proprio subiciuntur episcopo, siquidem g

clerici sunt, canonum correptionibus subiacebunt, si vero laici vel monachi fuerint,

communione priventur.

a) om. MK.

b) proficiuntur M.

c) imaquaque C.

d) über -iv- überschüssiges Kürzel (?) M.

e) tradictiones M.

f) qui K.

g) über s- überschüssiges Kürzel M.

Polycarp 4.35.18

894

18. Ex eodem . a a

Virginem, que se Deo consecravit, similiter et monachum non licere nuptialia iura contrahere. b

Quodsi hoc inventi fuerint perpetrantes, excommunicentur. Confitentibus autem decrevimus, c

ut habeat auctoritatem eiusdem loci episcopus misericordiam humanitatemque largiri.

a) om. K.

b) nuptiali MR.

c) om. K.

Polycarp 4.35.19

895

19. Ex Tolletano concilio . a a

Clerici, qui monachorum propositum appetunt et meliorem vitam sequi cupiunt, liberos eis ab

episcopis in monasteriis largiri oportet ingressus nec interdici propositum eorum, qui ad

contemplationis desiderium transire nituntur.

a) tolù concilio M; concilio toletano K.

Polycarp 4.35.20

896

20. Ex eodem . a a

Monachum autem paterna devotio aut propria professio facit. Quicquid horum fuerit, b

alligatum tenebit. Proinde his ad mundum revertendi recludimus aditum et omnes ad seculum

interdicimus regressus.

a) om. K.

b) aut (ante correctionem: autem?) C.

Polycarp 4.35.21

897

21. Ex concilio Tolletano . a b

Si monachi vel clerici inventi fuerint conspirantes aut per coniurationem calumpniam c c c

machinantes, episcopis vel clericis proprium amittant gradum. d e

a) consilio R.

b) tolù M.

c) clerici vel monachi K.

d) pprium R.

e) admittant CR.

Polycarp 4.35.22

898

22.

Si quis sacerdotum vel monachorum suo episcopo inobediens fuerit aut ei insidias paraverit a

aut contumeliam calumpniam vel convitia intulerit, mox depositus curiae tradatur. `Qui autem b

facit iniuriam, recipiet hoc, quod inique gessit.'

a) fuit (oder fuerit?) M.

b) folgt vel C.

Polycarp 4.35.23

899

23. Ex concilio Calcedonensi.

Si qui clerici vel monachi reperti fuerint coniurantes aut conspirantes aut insidias ponentes

episcopis aut clericis, gradu proprio penitus abiciantur.

Polycarp 4.35.24

900

24.

Placuit omnibus residentibus in sancta Nicena sinodo, ut monachorum conversatio et vita a

secundum ethimologiam nominis ab omnibus discrepetur . Monachus enim Grece , latine b c d

dicitur singularis. Unde monachum per omnia singulariter vivere et singulariter agere oportet. e f

Quam ob rem firmiter et insolubiliter omnes precipimus, ut aliquis monachus p.nitentiam

nemini tribuat nisi invicem ut iustum est, mortuum non sepeliat nisi monachum secum in

monasterio commorantem vel fortuitu quemquam advenientium fratrum ibi morientium , quia g g g

per omnia ei interdictum est non alios sepelire mortuos nisi tantummodo illos suos familiares,

qui infra claustra septi sunt. Si dehinc facere presumpserint, canonum sententiis subiacebunt. h h

a) niceno K.

b) oib(us) M.

c) discerpetur C.

d) om. C.

e) om. R.

f) om. CR.

g) am Rand C.

h) claustri septa CR.

Polycarp 4.35.25

901

25. Leo nonus omnibus fidelibus per totam Italiam. a b

Relatum est auribus nostris esse quosdam perverse agentes, qui subvertere nituntur atque

dividere conantur ecclesie unitatem, videlicet abbates et monachi, qui non studio caritatis, sed

zelo rapacitatis invigilant et docent et subvertere non cessant seculares homines, quos

inlaqueare possunt , ut res suas sive in morte sive in vita in monasteriis illorum tradant et c

ecclesiis, quibus salvati esse videntur et a quibus baptismum et p.nitentiam acceperunt, nichil

de bonis suis relinquant. Ideoque precipimus atque iubemus, ut quicumque ammodo in d

monasterio se converti voluerit sive in vita sive in morte, ut omnium rerum, quas pro salute

anime sue disponi decreverit, medietatem ecclesie, cui ipse pertinere dinoscitur, relinquat et sic

demum in monasterium eundi habeat licentiam. Quicumque autem huius nostri decreti

contradictor extiterit, gladio anathematis subiaceat. Data Rom..

a) folgt episcopus CR.

b) om. K.

c) korr. in possint C.

d) et K.

Polycarp 4.35.26

902

26. Bonifatius papa.

Sunt nonnulli fulti nullo dogmate audacissime quidem, zelo magis amaritudinis quam

dilectionis inflammati asserentes monachos, quia mundo mortui sunt et Deo vivunt,

sacerdotalis officii potentia indignos. Neque p.nitentiam neque christianitatem largiri neque

absolvere posse per sacerdotale offitium divinitatis iniunctam potestatem, sed omnino

labuntur . Nam si ex hac causa veteres emuli vera predicant , apostolice compar sedis a b

beatissimus Gregorius monachico cultu pollens ad summum nullatenus apicem conscenderet.

Augustinus quoque eiusdem sanctissimi Gregorii discipulus Anglorum predicator egregius ac

Panoniensis Martinus beatissimus, cuius sanctitatem fama longe lateque diffusa totus c d d

personat mundus, aliique quam plurimi viri sanctissimi pretiosissimo monachorum habitu

fulgentes nequaquam anulo pontificali subarrarentur , sed quia monachi fuerunt predictis ut e f g

prohiberentur. Neque enim Benedictus monachorum preceptor almificus huiusmodi rei aliquo h

modo fuit interdictor, sed eos secularium negotiorum edixit expertes fore solummodo. Quod

quidem apostolicis documentis et omnium sanctorum patrum institutis non solum monachis,

verum etiam canonicis maximopere imperatur; tantorum igitur patrum instituti exemplis, i

quibus periculosissimum est refragari , credimus a sacerdotibus monachis ligandi solvendique j

officium Deo operante haud indigne amministrari, si eos digne contigerit hoc ministerio k l

sublimari.

a) vel falluntur C.

b) predicarent C.

c) sanctitate MK.

d) fame ... diffuse C.

e) anuno K.

f) ante correctionem: subararentur M.

g) uti C.

h) huiscemodi ante correctionem: suiscemodi K.

i) magno opere C (korr.).

j) refregari M.

k) cooperante C.

l) non C; haût (?) R.

Polycarp 4.35.27

903

27. Gregorius in registro . Venantio exmonachio Patricio. In epistola XXXIII lib. I. a b b

Teste evangelio scis, quia divina severitas de otioso sermone nos arguit et de verbo inutili

rationes subtiliter exquirit . Pensa ergo, quid factura est de perverso opere, si quosdam in c

iuditio suo reprobat de sermone. Anamias Deo peccunias voverat, quas post diabolica victus

persuasione subtraxit. Sed qua morte mulctatus est, scis. Si igitur ille mortis periculo dignus d

fuit, qui eos, quos dederat, nummos Deo abstulit, considera, quanto periculo in iudicio divino

dignus eris, qui non nummos, sed temetipsum omnipotenti Domino , cui te sub monachico e

habitu devoveras, subtraxisti.

a) ganze Inskr. lautet: In registro Gregorii ex lib. I. venerant exmonacho patricio in epistola

XXIII. C.

b) in der Zeile über Gregorius K; vor Gregorius R.

c) davor Buchst. (e oder c) M.

d) mactatus R.

e) deo CR.

Polycarp 4.35.28

904

28. Eiusdem . In epistola XXXVIIII libro primo. a b

Si quos autem a clericatu in monachicam conversationem venire contigerit, non liceat eis ad a

eandem vel aliam ecclesiam, quarum pridem milites fuerant, sua voluntate denuo remeare nisi

si talis vite monachus fuerit, ut episcopus cui, ante militaverat, sacerdotio dignum previderit,

ut ab eo debeat aligi et in loco, quo iudicaverit, ordinari.

a) Idem M.

b) XXVIII C.

c) de CR.

Polycarp 4.35.29

905

29. Gregorius Anthemio subdiacono. In epistola XLVIIII lib. I. a

Quia dura est in insulis congregatio monachorum, etiam pueros in eisdem monasteriis anteb

XVIII annorum tempora suscipi prohibemus, vel si qui nunc sunt, tua eos experientia auferat c d

et in Romanam urbem transmittat. Hoc et in Palmaria aliisque insulis te per omnia volumus

custodire.

a) om. CR.

b) a non K.

c) XVIIII M.

d) tempore K.

Polycarp 4.35.30

906

30. Innocentius Victricio episcopo . Cap. VIII. a a b b

De monachis, qui diu morantes in monasteriis, si postea ad clericatus ordinem pervenerint, c

non debere eos a priori proposito discedere. Aut enim, sicut in monasterio fuit et quod diu c

servavit , in meliore gradu positus amittere non debet, aut si corruptus postea baptizatus in d e f

monasterio sedens ad clericatus ordinem accedere voluerit, uxorem omnino habere non

poterit, quia nec benedici cum sponsa potest iam ante corruptus. que forma servatur in g

clericis maxime cum vetus regula hoc habeat, ut quisque corruptus baptizatus clericus esse h

voluisset, sponderet se uxorem omnino non ducere.

a) am Rand C.

b) om. CR.

c)-c) si - monasteriis (für monasterio) am Rand C.

d) servaverit R.

e) korr. in meliori C.

f) corruptiis (doppelter i-Strich!) R.

g) non R.

h) clicus C.

Polycarp 4.35.31

907

31. Iustinianus . a

Hoc etiam cognitum nobis correctione nostra dignum esse iudicamus, ut si quis in parentum b b

potestate constitutus vel constituta vel forsitan huiusmodo iure absolutus vel absoluta c d c

elegerit se vel monasterio vel clero sociare et per reliquum vite sue tempus sanctimonialiter e

degere voluerit , non liceat parentibus easdem personas quocumque modo abstrahere vel f

propter hanc tantummodo causam quasi gratum vel ingratum a sua hereditate vel g g h

successione repellere, sed necesse sit eis omnimodo, cum ultima voluntate sue sive per i

scripturam sive alio legitimo modo conficiant, quartam quidem portionem secundum leges

nostras eis relinquere. Sin autem et amplius voluerit eis largiri, hoc eius voluntati concedimus. j k

Si vero ultimam voluntatem parentes neque testamento neque alio ultimo elogio declarasse

monstrati sunt, omnem parentum substantiam heredes, quibus ab intestato competit, l

secundum leges nostras sibi defendant; nullo eis impedimento ex sanctimoniali conversatione

generando sive soli sive cum aliis ad successionem vocantur. Huius legis nostr. perpetu.m

beneficia eos volumus optinere, qui in monasterio vel cleicatu perseveraverint. Nam si qui

eorum, de quibus presentem legem posuimus , sanctimonialem vitam elegerint, ad secularem n

autem conversationem remeaverint, iubemus omnes eorum res ad iura eius ecclesie vel

monasterii, ex quo recesserint, pertinere.

a) om. MKR; davor durchgestr. victricio episcopo (s. IV 35,30) C.

b) vobis cognitum C.

c)-c) forsitan - vel am Rand C.

d) huiusmodi KC.

e) elegerint ante correctionem: eligerint C.

f) voluerint C.

g) am Rand C; ingratum vel R.

h) ingratam KR.

i) eum R.

j) korr. in voluerint C.

k) eorum (auf Rasur) C; e(st) R.

l) intestata R.

m) perpetua C.

n) possumus R.

Polycarp 4.35.32

908

32.

Item legem in perpetuum valituram iubemus, ut si quis sponsus vel sponsa desideraverit seculi

istius vitam contempnens sanctimonialem conversationem vivere, sponsus quidem omnia, que a a

arrarum nomine futuri causa coniugii dedisset, sine ulla imminutione recipiat, sponsa autem b

non duplum sicut actenus, sed hoc sponso restituat, quod arrarum acceperat nomine et nichil c

amplius reddere compellatur nisi quod probate fuerit accepisse. Nam et maritis et uxoribus, qui

seculo renuntiant, iam auteriore lege a nobis provisum est, ut sive maritus sive uxor religionis

causa a coniugio recesserit et solitariam vitam elegerit, unusquisque eorum res suas accipiat,

quas vel pro dote vel ante nuptias donatione prestiterat. Et hoc tantummodo lucri nomine

consequatur ab eo, qui solitariam vitam elegerit, quod debuit legitime vel ex pacto per casum d e

mortis exigere.

a) sanctimoniali conversatione C.

b) sive R.

c) receperat M.

d) Anfang korr. (?) M.

e) folgt vel C.

Polycarp 4.35.33

909

33. Gelasius.

Generalis etiam querel. vitanda presumptio est, qua propemodum causantur universi, passim

servos et originarios dominorum iura possessionumque fugientes sub religiose conversationis

obtentu vel ad monasteria sese conferre vel ad ecclesiasticum famulatum conventibus quoque a

presulibus indifferenter admitti. que modis omnibus est amovenda pernities, ne per christiani

nominis institutum aut aliena pervadi aut publica videatur disciplina subverti, precipue cum nec

ipsam ministerii clericalis hac obligatione fuscari conveniat dignitatem cogaturque pro statu b b

militantium sibi conditioneque iurgare aut videri, quod absit, obnoxia. Quibus sollicita c

competenter interdictione prohibitis quisquis episcopus, presbiter, diaconus vel eorum, quid

monasteriis preesse noscuntur, huiusmodi personas apud se tenentes non restituendas patronis e

aut deinceps vel ecclesiastice servituti vel religiosis congregationibus putaverint applicandas,

nisi voluntate forsitan dominorum sub scriptur. testimonio primitus absolutas vel legitima

transactione concessas periculum se honoris proprii non ambigant communionisque subituros,

si super hac re cuiusquam verax nos querela pulsaverit. f f

a) co (Lücke) M; conviventibus K; comonentibus C.

b) prostratu R.

c) conditionemque K.

d) folgt in M.

e) n M

f) hanc rem C.

Polycarp 4.35.34

910

34. Gregorius Secundino episcopo. Epistola LVI in libro III. a

Pridem precepimus, ut de monasterio sancti Andre., quod est super Mascalas , baptisterium b c

propter monachorum insolentias debuisset auferri atque in eodem loco, quo fontes sunt, altare d

fundari. Cuius rei perfectio hactenus est protracta. Ammonemus igitur fraternitatem tuam

nullam iam moram post susceptas presentes litteras nostras inserere, sed repleto loco ipsorum

fontium altare illic sine aliqua dilatione fundetur, quatenus et predictis monachis opus Dei

securius liceat celebrare et non de neglegentia tua contra fraternitatem tuam noster animus e

excitetur.

a) nin K; om. CR.

b) am Rand C; macalas R.

c) pbaptisterium K.

d) fonte M.

e) securis MK.

Polycarp 4.35.35

911

35. Ex Tolletano concilio . a a a

Si in qualibet minori .tate vel religionis tonsuram vel religioni debitam vestem in utroque sexu b

filiis aut unus aut ambo parentes dederint, vel certe nolentibus aut nescientibus susceptam et c c

non mox visam in filiis abdicaverint , vel coram se vel coram ecclesia palamque in conventu d

eosdem filios talia habere permiserint, ad secularem reverti habitum ipsis filiis quandoque e e

penitus non licebit, sed convicti, quod tonsuram aut religiosam vestem aliquando habuerint, f

mox ad religionis cultum habitumque revocentur et sub strenua districtione huiuscemodi f

observantie inservire cogantur. Parentibus sane filios suos religioni tradere non amplius quam

usque ad duodecimum .tatis eorum annum licentia poterit esse. Postea vero an voluntate

parentum an sue devotionis sit solitarium votum, erit filiis licitum religionis sumere cultum.

Quisquis autem vel abolitione tonsure vel secularis vestis assumptione detectus fuerit attigisse

transgressionem, excommunicationis censuram accipiat et religioni semper inhereat . g

a) am Rand M; Toletano concilio KR.

b) tutroque K.

c) certe vel M.

d) abdicaverit M.

e) ipsi filiisque R.

f)-f) om. R.

g) 2. -e- nochmals übergeschrieben M.

Polycarp 4.35.36

912

36. Ex concilio Africano.

Si quis de alterius monasterio repertum vel ad clericatum promovere voluerit vel in suo a

monasterio maiorem constituere, episcopus, qui hoc fecerit, a communione ceterorum

contemptus sit et ille neque clericus neque prepositus sit.

a) altius M.

Polycarp 4.35.37

913

37. Ex novellis Iustiniani. a

Si quis in monasterium consecratus fuerit posteaque in alium monasterium transire maluerit, b

substantia quidem eius a priore monasterio vindicetur. c

a) novelli R.

b) aliud (-d auf Rasur) C.

c) substantiam M.

d) vendicetur KCR.

Polycarp 4.35.38

914

38. Gregorius papa VII.

Ut nullus abbas decimas et primicias et reliqua, que secundum statuta canonum ad episcopos

pertinent, detineat sine auctoritate Romani pontificis seu episcopi, in cuius diocesi habitat,

apostolica sanctione firmamus.

Polycarp 4.35.39

915

39. Pelagius papa Paulino Solatino . a b

Probinum Sari. et Milianum atque Probianum vel alios pseudomonachos Iohanni defensori c c

precipimus, ut eos debeat detinere, quatenus, si quam desiderant contentionis sue cognoscere

rationem, ad nos ut informentur debeant exhiberi. Certe, si sola obstinatione ab ecclesiastico

corpore sunt scissi, in Reatina, sicut petisti, insula, ut exulentur predicto defensori, duximus

iniungendum.

a) P-Initiale auf rad. G-Initiale M; Gelagius K; Gelasius CR (jedoch p- auf G-Initiale C.)

b) auf Rasur M; soletano C.

c)-c) auf Rasur (?) M.

Polycarp 4.35.40

916

40. Gregorius papa Fortunato episcopo Neapolitano. In epistola VIIII lib. X. a a

Monasteriis omnibus fraternitas vestra districtius interdicat, ut eos, quos ad conversionem b

susceperint, priusquam biennium in conversatione compleant, nullomodo audeant tonsorare,

sed hoc spatio vita moresque eorum sollicite comprobentur, ne quis eorum aut non sit

contentus, quod voluit, aut ratum non habeat, quod elegit. Nam dum grave sit inexpertos c

hominum obsequiis sotiari, quis possit dicere, quanto sit gravius ad Dei servitium improbos d e

applicari? Miles vero si converti voluerit, priusquam nobis renuntietur, nullus eum sine nostro

concensu qualibet presumat ratione suscipere.

a)-a) om. C.

b) districtis K; distructius R.

c) cum C.

d) hoã M.

e) quod R.

Polycarp 4.35.41

917

41. Gregorius papa Ianuario episcopo Caralitano. In epistola LXXI lib. VIIII. a b a

Quia ingredientibus monasterium convertendi gratia ulterius nulla sit testandi licentia, sed, ut

res eorum eiusdem monasterii iuris fiant, aperta legis diffinitione decretum est. c

a)-a) om. C.

b) davor X rad. M.

c) monasteriis M.

Polycarp 4.35.42

918

42. Gregorius papa Valentino abbati. In epistola XL lib. IIII. a b b

Pervenit ad nos, quod in monasterio tuo passim mulieres ascendant et, quod adhuc est c c

gravius , monachos tuos mulieres sibi commatres facere et ex hoc incautam cum eis c d e

communionem habere. Ne ergo hac occasione humani generis inimicus sua eos , quod absit, f

calliditate decipiat ideoque huius te precepti serie commonemus, ut neque mulieres in g h i i j

monasterio tuo deinceps qualibet excusatione permittas ascendere neque monachos tuos

commatres sibi facere.

a) korr. in Valentiniano C.

b)-b) om. C.

c) ante correctionem: est gravius adhuc (durch Umstellungszeichen) M; adhuc gravius est C.

d) muliere(m) R.

e) matres R.

f) eo R.

g) callididitate M.

h) ideo C.

i) hoc iuste K.

j) precepta M.

Polycarp 4.35.43

919

43. Gregorius Anthemio subdiacono. In epistola XL libri primi.

Et quia aliquos monachorum usque ad tantum nefas prosilisse cognovimus, ut uxores publice a

sortiantur, precipimus, ut sub omni vigilantia requiras et inventos habita coercione in b

monasteriis, quorum monachi fuerant, retransmittas . c

a) qui K.

b) adhibita C.

c) tretransmittas K.

Polycarp 4.35.44

920

44. Gregorius Eusebio Thessalonicensi. In epistola X lib. VIII. a b

Si qui vero ex militaribus numeris in monasteriis converti festinant, non sunt temerec

suscipiendi nisi eorum vita subtiliter fuerit inquisita. Et iuxta normam regularem debent in suo

habitu per triennium probari et tunc monachicum habitum Deo auctore suscipere.

a) om. R.

b) VIIII C.

c) temerare M.

Polycarp 4.36.1

921

XXXVI. De velandis virginibus et viduis. a b

1. Pius papa. c

Ut virgines non velentur ante XXV annos .tatis, nisi forte necessitas periclitantis pudiciti. d e

virginalis, et non sunt consecrand. alio tempore, nisi in epyphania et albis paschalibus et in

apostolorum nataliciis nisi causa mortis urguente. f g

a) ganze Titel om. (obwohl Raum dafür gelassen), statt dessen vor IV 36,2 nochmals ganze

Titel von IV 35 M; ganze Titel om. hier, Rubrik steht nach IV 36,2 (das jedoch vor 36,1

steht) K.

b) folgt nochmals velandis C.

c) dieses Kap. erst nach IV 36,2 K.

d) necessitate (Endung korr.) C.

e) periclitatis MK.

f) aplorum K.

g) natiliciis C.

Polycarp 4.36.2

922

2. Innocentius papa . a b

Qu. Christo spiritaliter nubunt et a sacerdote velantur, si postea vel publice nupserint vel se c

clanculo corruperint non eas admittendas esse ad p.nitentiam agendam nisi is , cui se d e

iunxerat , de mundo recesserit. Si enim de hominibus hec ratio custoditur, ut quecumque f g

vivente viro alteri nupserit, habeatur adultera nec ei agende penitenti. licentia concedatur nisi

unus ex his fuerit defunctus, quanto magis de illa tenenda est, que ante immortali se sponso

coniunxerat et postea ad humanas nuptias transmigravit.

a) davor nochmals ganze Titel IV 35.M; dieses Kap. vor IV 36,1 K; dieses Kap. nach IV 36,3

CR.

b) om. MK.

c) om., statt dessen Lücke C.

d) his M; korr. in his C.

e) qui M; qui, übergeschrieben cui K.

f) iunxerant CR.

g) omnibus C.

Polycarp 4.36.3

923

3. Innocentius papa. a

He vero, que necdum sacro velamine tecte tamen in proposito virginali se simulaverant

permanere, licet velate non fuerint, si forte nupserint. His agenda aliquanto tempore p.nitentia

est, quia sponsio earum iam a Domino tenebatur. Nam si inter homines solet bone fidei

contractus nulla ratione dissolvi, quanto magis ista pollicitatio , quam cum Deo pepigit, solvi b

sine vindicta non debet. Nam si apostolus illas, que a proposito viduitatis discesserunt, c c

dixerat habere dampnationem, quia primam fidem irritam fecerunt, quanto magis has , que d d

fidem frangere conat. sunt.

a) dieses Kap. vor IV 36,2. CR.

b) pollitatio R.

c) approposito R.

d) absque M.

Polycarp 4.36.4

924

4. Gelasius papa. a

Devotis quoque virginibus nisi in epyphania aut in albis paschalibus aut in apostolorum

nataliciis sacrum minime velamen imponatur, et non ante XXV annos nisi forte, sicut de b b

baptismate dictum est, gravi langore correptis, ne sine hoc munere de seculo exeant,

implorantibus non negetur.

a) Pelagius C.

b) om. R.

Polycarp 4.36.5

925

5. Idem . a

Nam de viduis sub nulla benedictione velandis superius latius duximus disserendum. que si b

propria voluntate professam pristini coniugii castitatem mutabili mente calcaverint, periculi c

earum intererit, qualiter Deum debeant satisfactione placare. Sicut enim, si se forsitan

continere non poterant, secundum apostolum nullatenus vetabantur nubere, sic habita secum

deliberatione permissam Deo pudiciti. fidem debuerunt custodire. Nos autem nullum talibus d

laqueum debemus inicere, sed solas adortationes premii sempiterni penasque proponere divini

iudicii, ut nostra sit absoluta conscientia et illarum pro se rationem Deo reddat intentio.

Cavendum est quippe, quod de earum moribus actibusque beatus Paulus apostolus testatur,

quod plenius exponere preterimus, ne sexus instabilis non tam deterreri quam admoneri

videatur.

a) om. K.

b) velande M.

c) om. MK.

d) premissam C.

Polycarp 4.36.6

926

6. Simachus papa.

Neque viduas ad nuptias transire patimur, que in religioso proposito diuturna observatione

permanserint. Similiter virgines nubere prohibemus, quas annis plurimis in monasteriis .tatem

peregisse contigerit . a

a) contingerit K.

Polycarp 4.36.7

927

7. Leo.

Puelle, que non parentum coacte imperio, sed spontaneo iudicio virginitatis propositum atque

habitum susceperunt, si postea nuptias eligunt, prevaricantur, etiam si nondum eis gratia

consecrationis accessit. Cuius utique non fraudarentur munere, si in proposito permanerent. a

a) frauderentur C.

Polycarp 4.36.8

928

8. Eiusdem . a

Ambigi non potest, magnum crimen admitti, ubi et propositum deseritur et consecratio

violatur. Nam si humana facta non possunt impune calcari, quid eis manebit , qui corruperint b cd e

divini f.dera sacramenti?

a) Idem M.

b) et si C.

c) quis MKR.

d) eos C.

e) maneb) C; manebis R.

Polycarp 4.36.9

929

9. Ex eodem.

Ille autem famul. Dei, que integritatem pudoris oppressione barbarica perdiderunt,

laudabiliores erunt in humilitate ac verecundia, si se incontaminatis non audeant comparare

virginibus. Quamvis enim omne peccatum ex voluntate nascatur et potuerit corruptione carnis

mens invita non pollui, minus tamen hoc illis ob.rit , si quod potuerunt animo non amittere a b c

doleant se vel corpore perdidisse. d

a) ille R.

b) habuerit C.

c) poterunt C.

d) deleant R.

Polycarp 4.36.10

930

10. Gregorius ex registro . Maximo episcopo Siracusano . In epistola XI lib. IIII. a b c a c d d

Iuvenculas fieri abbatissas vehementissime prohibemus. Nullam igitur fraternitas tua nisi e

sexagenariam virginem, cuius vita atque mores hoc exegerint, velare permittat. g

a)-a) om. C.

b) eine Zeile höher als Gregorius K; vor Gregorius R.

c) om. R.

d)-d) am Rand R.

e) I- nachgetr. C (s. nächste Anm.).

f) davor die eine Zeile zu tief gesetzte I-Initiale C.

g) velari CR.

Polycarp 4.36.11

931

11. De eodem.

Virgines sacre, si a parentibus , a quibus custodiebantur, privat. fuerint, episcopi providentia a

vel presbiteri, ubi episcopus absens est, pro monasterio virginum vel gravioribus feminis f

commendentur, ut simul habitantes invicem se custodiant, ne passim vagando ecclesie ledant c

opinionem.

a) apparentibus (durch spätere Trennung korr. in a pparentibus) C.

b) in C.

c) nec M.

Polycarp 4.36.12

932

12. Ex Cartaginensi concilio IIII. a

Sanctimonialis virgo cum ad consecrationem suo episcopo offertur, in talibus vestibus

applicetur , qualibus semper usura est . b c d

a) om. KCR.

b) om. CR.

c) qualibet R.

d) folgt offeratur CR.

Polycarp 4.36.13

933

13. Cartaginensi II. a

Chrism. confectio et puellarum consecratio a presbiteris non fiat, vel reconciliare quemquam b

publica missa a presbitero non licere, hoc omnibus placet.

a) Car". MK; Cartag) C.

b) hrismatis K.

Polycarp 4.36.14

934

14. Imperator Iovianus augustus. a b

Si quis non dicam rapere sed attemptare tamen matrimonii iungendi causa sacratissimas c d e

virgines ausus fuerit, capitali feriatur p.na.

a) mperator K.

b) Iovinianus C.

c) tantum C.

d) iuniendi K.

e) causas M.

Polycarp 4.36.15

935

15. Augustinus Honorato episcopo.

Magis timeamus, ne sensu interiore corrupto pereat castitas fidei quam ne femine a b

constuprate violentur in carne, quia violentia non violatur pudicitia, si mente servatur, c

quoniam nec in carne violatur, quando voluntas pacientis turpiter carne non utitur, sed sine d

consensione tolerat, quod alius operatur. e

a) -o- nochmals übergeschr. M.

b) castitatis M.

c) constuprentur M; construprentur K.

d) folgt si C.

e) consensu est C.

Polycarp 4.37.1

936

XXXVII. Ut diaconissa ante XL annos non ordinetur. a

1. Ex Calcedonensi concilio.

Diaconissam non debere ante XL annos ordinari et hanc cum diligenti probatione. Si vero b

susceperit ordinationem et quantocumque tempore observaverit ad ministerium et postea se

nuptiis tradiderit iniuriam faciens Dei grati., hec anathema sit cum eo, qui in illius nuptias c d

convenerit.

a) Zahl om. K.

b) hoc K.

c) nupt(us) K.

d) hic K.

Polycarp 4.38.1

937

XXXVIII. De sustentatione viduarum. a

1. Ex concilio Cartaginensi IIII. b

Vidu. adulescentes, que corpore debiles sunt, sumptu ecclesie, cuius vidu. sunt, c d

substententur.

a) der ganze Titel erst vor IV 38,3. M; Zahl om. K.

b) Inskr. om., als Rubrikatornotiz am Rand rtag. IIII K.

c) idue KR.

d) sumptum MK.

Polycarp 4.38.2

938

2. Ex eodem.

Ad reatum episcopi pertinet vel presbiteri, qui parrochie preest, si sustendande vite presentis a

causa adulescentiores vidu. vel sanctimoniales clericorum familiaritatibus subiciantur.

a) parrchie M.

Polycarp 4.38.3

939

3. Ex concilio Cartaginensi IIII. a b b

Vidu., que stipendio ecclesie sustentantur, tam assidue in Dei opere esse debent, ut et meritis

et orationibus suis ecclesiam adiuvent . c

a) davor Titel IV 38 M.

b)-b) De eodem KCR.

c) eher advivent MK.

Polycarp 4.38.4

940

4. Ex eodem.

Si que vidu., quamlibet adhuc in minoribus annis posite et inmatura etate a viro relicte, se a

devoverint Deo et veste laicali abiecta sub testimonio episcopi et ecclesie religioso habitu b

apparuerint, postea vero ad nuptias seculares transierint, sint a christianorum communione

aliene, que etiam nec in convivio cum christianis communicent.

a) haduc (h- nachgetr.) C.

b) obiecta K.

Polycarp 4.39.1

941

XXXVIIII. De raptu religiosarum mulierum. a

1. Ex novellis Iustiniani imperatoris.

Si quis rapuerit vel sollicitaverit vel corruperit ascistriam vel diaconissam vel monastriam vel

aliam mulierem religiosam vitam vel habitum habentem, bona ipsius et eorum, qui huius

sceleris communione contaminati sunt, religioso loco vendicentur, in quo talis mulier habitabat

per religiosos episcopos et iconomos et presides provintiarum et offitiales eorum. Ipse autem

capitali periculo subiciatur. Mulier autem, ubique investigetur, et cum suis rebus monasterio b

cautiori tradatur. Sin autem diaconissa fuerit liberos habens legitimos, pars legitima liberis eius

prestetur.

a) Zahl om. K; XXXVIII. R.

b) ubicumque K.

Polycarp 4.40.1

942

[XL.] De dote, que ecclesiis vel monasteriis datur. a

1. De VII. synodo . Cap. XVIIII. b c d d

Porro de his, que filiis a parentibus dantur more dotis in monasteriis, vel si qua ex propriis e

rebus adquisita offeruntur profitentibus, his, qui ea offerunt Deo dicanda, diffinivimus , sive f

perseveraverint sive exierint, manere illa in monasterio secundum repromissionem ipsorum nisi

fuerit culpa prelati.

a) ganze Titel om. im Titelverzeichnis und im Text M (Text nach K); nur Zahl om. KCR;

Titelrubrik steht zwischen sinodo und cap. der Inskr. IV 40,1 C.

b) D K.

c) folgt Titelrubrik IV 40 (s.o.) C.

d) ante correctionem: cap. XIIII. M; om. KR.

e) ante correctionem: apparentibus C; apparentibus R.

f) diffinimus C.

Polycarp 4.41.1

943

[XLI.] De lapsu clericorum. a

1. Calixtus papa.

Errant enim, qui putant sacerdotes post lapsum, si condignam egerint p.nitentiam, Domino

non posse ministrare et suis honoribus frui, si bonam deinceps vitam duxerint et suum

sacerdotium condigne custodierint. Et ipsi, qui hoc putant, non solum errant, sed etiam

traditas ecclesie claves dissipare et abigere videntur, de quibus dictum est: quecumque

solveritis in terra, erunt soluta et in celo. Alioquin hec sententia aut Domini non est aut vera

non est. Nos vero indubitanter tam Domini sacerdotes quam reliquos fideles post dignam

satisfactionem posse redire ad honores credimus testante Domino per prophetam: `Numquid

qui cadit, non adiciet, ut resurgat, et qui adversus est, non revertetur?' Et alibi: `Nolo, inquid b

Dominus, mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat.' Et propheta David p.nitentiam

agens dixit: `Redde michi leticiam salutaris tui et spiritu principali confirma me.' Ipse namque

post p.nitentiam et alios docuit et sacrificium Deo optulit dans exemplum doctoribus sancte

ecclesie, si lapsi fuerint et condignam p.nitentiam Deo gesserint, utrumque facere posse.

Docuit enim, quando dixit: `Doceam iniquos vias tuas et impii ad te convertentur.' Et c

sacrificium pro se Deo optulit dum dicebat: `Sacrificium Deo spiritus contribulatus.' Videns

enim propheta scelera sua mundata per p.nitentiam non dubitavit predicando et Domino d e f

libando curare aliena. Lacrimarum ergo effusio movetur animi passione, satisfactione autem g

impleta avertitur animus ab ira. Qui enim non ignoscit alteri, quomodo sibi putat subveniri? h i

Superhabundant ergo peccata, superhabundet et misericordia, quoniam apud Dominum j

misericordia est et copiosa apud eum redemptio. P.nes Dominum enim omnium habundantia

est, quia Dominus virtutum ipse est rex glori. . Sententiam igitur, fratres, que misericordiam k

vetat, non solum tenere, sed et audire refugite quia potior est misericordia omnibus

holocaustomatibus et sacrificiis. Consultis vestris breviter respondimus, quia oppressos nimis

et aliis preoccupatos iudiciis littere nos invenere vestre . l

a) ganze Titel om. M (Text nach K); Zahl om. K; XL CR.

b) aversus C.

c) Docebo C.

d) sedem R.

e) mandata R.

f) deo C.

g) liberando R.

h) avertatur K.

i) altera K.

j) korr. M.

k) folgt (am Rand) Non prohibendam esse misericordiam. M.

l) ur. K.

Polycarp 4.41.2

944

2. Leo Rustico Narbonensi.

Alienum est a consuetudine ecclesiastica, ut qui in presbiterali honore aut in diaconii gradu

fuerint consecrati, hi pro crimine aliquo suo per manus impositionem remedium accipiant a a

p.nitendi. Quod sine dubio ex apostolica traditione descendit secundum quod dictum est: b

`Sacerdos si peccaverit, quis orabit pro illo?' Unde huiusmodi lapsis ad promerendam c

misericordiam Dei privata est expetenda successio , ubi illis satisfactio si fuerit digna sit etiam d

fructuosa.

a) suo aliquo C.

b) tradictione M.

c) om. K.

d) secessio R.

Polycarp 4.41.3

945

3. Innocentius Maximo et Severo episcopis per Britios.

Aecclesiasticorum canonum norma nulli esse debet incognita sacerdoti, quia nesciri hanc a a

pontifice satis est indecorum, maxime cum a laicis religiosis viris et sciatur et custodienda b b

esse dicatur. Nuper quidem Maximillianus filius noster agens in rebus huiusmodi qualem

querelam detulerit, libelli eius series annexa declarat. Qui zelo fidei ac discipline ductus non

patitur ecclesiam pollui ab indignis presbiteris, quos in presbiterio filios asserit procreasse.

Quod non licere exponerem nisi nossem vestram prudentiam legis totius habere noticiam . Et c d e

ideo, fratres Karissimi, libelli qui subiectus est tenore perfecto , eos, qui talia perpetrasse f

dicuntur, iubebitis in medio collocari discussisque obiectionibus, que ipsis presbiteris g h

inpinguntur, si convincti fuerint, a sacerdotali removeantur offitio. Quia qui sancti non sunt, i

sancta tractare non possunt atque alieni efficiantur a ministerio quod vivendo illicite

polluerunt.

a) nescire M.

b) viris religiosis C.

c) nunc C.

d) licent(er) C.

e) prudentiam K.

f) korr. in perspecto C.

g) iubeatis CR.

h) presbiteri MK.

i) convicti C.

Polycarp 4.41.4

946

4. Gregorius Petro subdiacono Sicili.. In epistola XLI libro primo . a b b

De lapsis sacerdotibus ac l.vitis vel quolibet ex clero observare te volumus, ut in rebus eorum

nulla contaminatione miscearis, sed pauperrima regularia monasteria require, que secundum

Deum vivere sciunt, et in eisdem monasteriis ad p.nitentiam lapsos trade et res lapsorum in eo

loco proficiant, in quo agere p.nitentiam truduntur , quatenus ipsi ex rebus illorum subsidium c d

habeant, qui de correctione eorum solliciti sunt. Si vero parentes habent, res eorum legitimis e

parentibus dentur, ita autem ut eorum stipendium , qui in p.nitentia dantur, sufficienter f g

debeant procurare . Si qui vero ex familia aecclesiastica sacerdotes vel l.vite vel monachi vel h

clerici vel quilibet alii lapsi fuerint, dari eos in p.nitentiam volumus, sed res eorum i

ecclesiastico iuri non subtrahi, ad usum tamen suum accipiant, unde ad p.nitendum subsistant, j

ne si nudentur locis, in quibus dati fuerint, onerosi sint. Si qui parentes in possessione habent,

ipsis res eorum tradende sunt, ut in ipsis iuri ecclesie conserventur. h

a) folgt papa C.

b)-b) In epistola XLI. C; om. R.

c) traduntur R.

d) ipsorum C.

e) correptione CR.

f) tamen C.

g) dispendium C.

h) procreari M; procurari K.

i) penitentia C.

j) eher viri R.

k) eher viri R.

Polycarp 4.41.5

947

5. Idem Ianuario episcopo Caralitano . In epistola XXVI lib. IIII. a bc

Pervenit ad nos, quosdam de sacris ordinibus lapsos vel post p.nitentiam vel ante p.nitentiam d

ad ministerii sui officium revocari, quod omnino prohibemus et in hac re sacratissimi quoque e

canones contradicunt. Qui igitur post acceptum sacrum ordinem lapsus in peccatum carnis f

fuerit, sacro ordine ita careat, ut ad altaris ministerium non accedat . g

a) om. KR.

b) carolitane R.

c) om. C.

d) folgt über d. Zeile etiam C.

e) officii MR.

f) canone M.

g) folgt ulterius C.

Polycarp 4.41.6

948

6. Idem Andre. episcopo Tarentino. Epistola XLIIII libro III.

Tribunal iudicis eterni securus aspiciet, quisquis reatus sui conscius digna eum modo

p.nitentia placare contendit. Habuisse te siquidem concubinam manifesta veritate comperimus,

de qua etiam contraria est quibusdam nata suspitio. Sed quia in rebus ambiguis absolutum non

debet esse iudicium, hoc tue conscienti. eligimus committendum. Qua de re, si in sacro ordine a

constitutus eius te permixtione esse recolis maculatum sacerdotii honore deposito, ad

administrandum nullo modo presumas accedere, securus in anime tue periculo ministrare et

Deo nostro te sine dubio reddere rationem, si huiusmodi sceleris conscius in eo quo es ordine b

celans veritatem, permanere volueris. Unde iterum adhortamur, ut, si te deceptum hostis

antiqui calliditate cognoscis, competenti eum dum licet p.nitentia superare festines, ne cum eo

particeps , quod non optamus, in die iudicii deputeris. Si vero huius reatus tibi conscius non c

es, in eo te necesse est, quo es ordine permanere. Preterea quoniam mulierem de matriculis d d e 1

contra ordinem sacerdotii cedi crudeliter fustibus deputasti, quam licet post octo menses

exinde minime arbitremur fuisse defunctam, tamen quia ordinis tui habere noluisti respectum,

propterea duobus te mensibus ab administratione missarum statuimus abstinere, in quibus ab

offitio tuo suspensum flere te convenit, quod fecisti. Nam valde dignum est, ut, postquam te

ad vite istius tranquillam rectitudinem laudabilium sacerdotum exempla non provocant , f f g

saltem correctionis medicina compellat. h

a) folgt erst nach constitutus C.

b) om. K.

c) participes MK; partieeps (!) C.

d) in in eo M; in meo K.

e) quia K.

f) tranquilla rectitudine MK.

g) provocant M.

h) correptionis CR.

1) zur Erklärung dieses Wortes s. Jrg. Rg. I,200 A 2 (zu Rg. III,44): = Liste d. von der Kirche

unterstützten Witwen, Waisen, Armen etc.

Polycarp 4.41.7

949

7. Idem Venantio Lunensi episcopo. In epistola V libri V. a b

Accedens ad Gorgonam insulam fraternitas vestra discutiat id, quod ad nos de Saturnino

expresbitero est perlatum. Pervenit namque, ad nos, quia postquam pro crimine lapsus sui c

sacerdotii ordine est deiectus, ad explendum presbiterii ministerium presumpsit accedere et d

omnipotenti Deo hostias immolare. Quod si ita factum fraternitas vestra reppererit, eum sacri e

corporis et sanguinis dominici participatione privatum in p.nitentiam redigat, ita ut usque ad

diem obitus sui in eadem excommunicatione permaneat et viaticum tantummodo exitus sui

tempore percipiat. Sin autem eum talem p.nitentiam agere fraternitas tua cognoverit, ut eif

iuste ad recipiendam communionem inter laicos et ante exitum debeat misereri, hoc in tue f

fraternitatis ponimus potestate.

a) lunensio R.

b) om. C.

c) per R.

d) sacerdoti(Rasur von 1 Buchst)i M.

e) eher cum M.

f) ei te C. 9

Polycarp 4.41.8

950

8. Idem supradicto episcopo. In epistola XVI lib. V. a

Preterea ad fraternitatis consulta respondentes statuimus diaconem et abbatem, quem de b

Portu-Veneris indicas cecidisse, ad sacrum ordinem non debere vel posse aliquo modo

revocari. Quem quidem sacro ordine privatum in p.nitentia deputare te convenit. Cuius si

postea actus conversatioque meruerit , priorem inter alios monachos, ubi tu tamen decreveris, c

standi locum obtineat. Subdiaconi quoque, quos similis culpa constringit, ab offitio suo d

inrevocabiliter depositi inter laicos communionem accipiant. In Portu autem Veneris loco lapsi

diaconi alium, qui hoc officium implere debeat, ordinabis. Saturninum vero expresbiterum , ut e

numquam ad sacri ordinis ministerium presumat accedere, scriptis cavere decrevimus, sed

eum in insula Gorgona atque Capraria sollicitudinem de monasteriis gerere et in eo quidem f

statu sine cuiusquam adversitate manere permittimus. Fraternitas ergo tua de commisso sibi

vigilanti cura custodiat, a malis actibus sua ut valet predicatione corripiat, quatenus et officii

sui inveniatur sicut decet implere propositum et Deum sibi retributorem sue faciat actionis

existere. Nos vero omnino videre vos cupimus atque in Deum de vestra presentia et salute

gaudere. Vestem vero eius, que baptizandi est, direximus atque ut nobis talia scribatis, semper

optamus. Codicem vero regul. pastoralis domno Columbo presbitero transmittendum per g

harum portitores dirigimus, quem vos nolite detinere , nam alium sub celeritate usui vestro h i j j

transmittemus.

a) om. CR.

b) über 2. -a- überschüssiges Kürzel M.

c) meruit C.

d) Subdiaconis K.

e) presbiterum K.

f) cum M.

g) domino C.

h) folgt litterarum CR.

i) portitorem C.

j) detinere nolite C.

Polycarp 4.41.9

951

9. Idem Constantio episcopo Mediolanensi . In epistola XVII lib. V. a b c d e

Si lapsis ad suum ordinem revertendi licentia conceditur, vigor canonic. proculdubio f g

frangitur discipline dum per eversiones prave actionis desideria quisque concipere non h

formidat.

a) Isdem R.

b) constantino C.

c) mediolasensi R.

d) om. CR.

e) VII. C.

f) Di R.

g) iad K.

h) eversionis K.

Polycarp 4.41.10

952

10. Eiusdem Sabiniano episcopo. In epistola XXIIII lib. VIII. a b c

Presbiterum nulla ratione in sacro ordine post lapsum aut permanere aut revocari posse d d

cognoscas.

a) Inskr. steht erst vor IV 41,11. C.

b) sabinian R.

c) om. CR.

d) folgt erst nach cognoscas C.

Polycarp 4.41.11

953

11. Domino sancto meritisque beato Masono episcopo Ysidorus episcopus. a

Veniente ad nos famulo vestro viro religioso Nicetio litteras honorificenti. vestre nobis b

detulit , in quibus agnitio salutis vestre nichilominus perpatuit maxime per eum portitorem, c d

cuius lingua vivens epistola erat. Unde pro salute vestra gratiarum actionibus Deo nostro

repensis, in quantum valuit mediocritas nostra, vice inquisitionis studuimus poscentes

meritorum suffragiis divinis nos commendare conspectibus. Verum quod consequentibus in e

epistolis venerabilis fraternitas tua innotuit. Nulla est in huiusmodi sententiis decretorum f

diversitas intelligenda, quod alibi legitur in canone Anciritano cap. XVIIII. : `Post lapsum g

corporalem restaurandum honoris gradum post p.nitentiam.' Alibi vero legitur post huiusmodi

delictum nequaquam reparandum antiqui ordinis meritum. Hec enim diversitas hoc modo

distinguitur: Illos enim ad pristinos officii gradus redire canon precipit, quos p.nitenti. h

precesserit satisfactio vel digna peccatorum confessio. At contra hii, qui neque a vitio

corruptionis emendantur atque hoc ipsum carnale delictum, quod admittunt, etiam vendicare

quadam superstitiosa temeritate nituntur, nec gradum utique honoris nec gratiam communionis

recipiunt. Ergo ita est utraque dirimenda sententia, ut necesse sit illos restaurari in loco i

honoris, qui per p.nitentiam reconciliationem merentur divin. pietatis. Hii nec inmerito j j k

consecuntur adepte dignitatis statum, qui per emendationem p.nitenti. recepisse noscuntur

vit. remedium. Id enim, ne forte magis ambiguum sit, divin. auctoritatis sententia confirmetur.

Ezechiel enim propheta sub typo prevaricatricis Hierusalem ostendit post p.nitenti.

satisfactionem pristinum restaurare honorem. `Confundere, inquit, o Iuda et porta ignominiam

tuam.' Et post paululum: `Et tu et filiae tue revertimini ad antiquitatem vestram.' Quod dixit

confundere, ostendit post confusionem, id est peccati opus debere quemquam erubescere et l

admissis sceleribus verecundam frontem humo prostratam demergere pro eo, quod dignum

confusione perpetraverit opus. Deinde precepit, ut post ignominiam, id est deiectionem m m

nominis sive dignitatis, revertatur ad antiquitatem. Ergo dum quisque post opus confusionis

su. confunditur atque ignominiam portat et depositionem suam luget, cum humilitate revocari

secundum prophetam ad priorem statum poterit. Item Iohannes evangelista Angelo Ephesi n

ecclesie inter cetera similia quedam scribit: `Memor esto, unde cecideris et age p.nitentiam et

prima opera fac', ut non moveatur candelabrum . Nam candelabrum doctrina sacerdotalis vel o

honor potestatis, quem gestat, intelligitur iuxta quod scriptum est apud Samuhelem in

damnatione Heli. Oculi eius caligaverunt nec poterat videre lucernam Dei antequam p q r s

extingueretur. Lucerna quippe Dei fuit , quando dignitate sacerdotali pollens iustici. claritate t

fulgebat. Extinctam propheta asserit, dum ob scelus filiorum sacerdotii potestatem u

meritorumque amisit . Candelabrum ergo sive lucerna sacerdotis, que intelligitur Karisma v w x y

honoris , tunc p.nitus iuxta Iohannem extinguitur vel movetur, quando post delicti casum z

neglecta p.nitentia admissa scelera non delentur. Non enim dixit: Pro eo, quod cecidisti,

commovebo candelabrum tuum, sed nisi p.nitentiam egeris, movebo candelabrum tuum. Ergo

quemquam prepositum peccantem, si pervenerit , p.nitentia delicti utique sequitur et a' b'

reparatio meriti. Et in proverbiis: `Qui abscondit scelera sua, non dirigetur. Qui vero confessus

fuerit et dereliquerit ea, misericordiam consequetur.' Nam et ipse , quod canonum censura c'

post VII annos remeare p.nitentem in statum pristinum precipit, non hoc ex lectione proprii d' e'

arbitrii sancti patres, sed potius ex sententia divini iudicii sanxerunt. Nam legitur, quod Maria

soror Moysi prophetissa, dum obtrectationis adversus Moysen incurrisset delictum, ilico lepra

percussa est. Cumque peteret iterum Moyses, ut emundaretur, precepit eam Deus extra castra

VII diebus egredi et post emundationem rursus eam in castris admitti. Maria ergo soror Aaron

caro intelligitur sacerdotis. Quae dum superbi. dedita sordidissimis corruptionum contagiis

maculatur, extra castra VII diebus, id est extra collegium sancte ecclesie VII annis, proicitur,

quibus post emundationem vitiorum loci sive pristin. dignitatis recipit meritum. Ecce in f' f'

quantum valui concilii Anciritani antiquam plane et plenam auctoritate sententiam sacris

testimoniis explanavi ostendens eum posse restaurare in proprio ordine, qui per p.nitenti.

satisfactionem novit propria delicta flere. Qui vero nec luget, que gessit, sed lugenda sine g'

ullo pudore religionis vel timore divini iudicii committit, eum nullomodo posse ad pristinum h'

Polycarp 4.41.11

954

gradum restaurari . In fine autem huius epistole hoc adiciendum putavi, ut quotienscumque in i'

gestis conciliorum discors sententia invenitur , illius concilii magis teneatur sententia , cuius j' j'

antiquior aut potior extat auctoritas.

a) davor rubrizierte Inskr. von IV 41,10, Inskr. von 41,11 mit normaler Tinte C.

b) nicerio C.

c) -l- korr. M.

d) folgt nobis detulit K.

e) Absatz und Initiale C.

f) om. K.

g) VIIII. M.

h) über d. Zeile M.

i) ubi C.

j)-j) merentur reconciliationem per penitentiam C.

k) -c über d. Zeile nachgetragen (von späterer Hand?) M.

l) quamquam (?) M.

m) cid. K.

n) e- korr. M.

o) folgt (nachgetragen?) tuum M.

p) dampnationem K; ante correctionem: dampnationem R.

q) caligaverant C.

r) lucerna R.

s) ante q(uia) M.

t) fuerat K; fuerit R.

u) prophetam M; propheciam R.

v) amisi K.

w) sine R.

x) -tur über d. Zeile nachgetragen M; intelligi CR.

y) crisma C.

z) folgt potest CR.

a') s(ed) R.

b') prevenerit R.

c') scheint getilgt M.

d') folgt nochmals pristinum K.

e') electione CR.

f') dignitatis pristine C.

g') davor durchgestr. novit M.

h') ulla M.

i') revocari C.

j')-j') om. K.

Polycarp 4.41.12

955

12.

Quicumque dignitatem divini gradus non custodiunt, contenti fiant animam salvare. Reverti

enim in eum gradum, in quo antea fuerant, difficile est. a

a) ante C.

Polycarp 4.41.13

956

13.

Inter cetera, que de ordine sanctarum ecclesiarum sancita sunt, sancta Yberniensis synodus, a b c

cui prefuit Leo sancte Roman. ecclesie episcopus tempore Caroli regis Francorum cum

Theoderico Anglorum et Yberniensium archiepiscopo multisque aliis illarum regionum

episcopis, de lapsu sacerdotum sic ait: Sed et hoc in omni p.nitentia non solum laicali sed d d

etiam sacerdotali sollerter est intuendum , quanto quis tempore in delictis remaneat, qua e e

eruditione imbutus, quali impugnatus passione vel .tate, quali etiam compulsus est peccare f g

gravitate aut necessitate. Omnipotens etenim Deus, qui corda omnium novit diversisque

gentibus, quas creavit, diversas naturas indidit, non .quali lance p.nitudinis pondera

peccaminum pensabit ut est illud propheticum: `Non enim in seris triturabitur gith neque rota h

plaustri super ciminum circuiet, sed virga excucietur gith, et ciminum in baculo, panis

comminuetur.' Ac proinde considerata human. fragilitatis infirmitate sacerdos si suggerente

diabolo in fornicationem cecidit et Deo miserante ad p.nitenti. remedia confugit , IIII annis i jor k

in hunc modum expiabitur: In primis XL diebus et noctibus se purificet tuto loco remotus in

solo pane et aqua. Quibus exactis primo anno sequitur similiter, in pane et aqua luat exceptis l

dominicis diebus et paschalibus atque precipuis festis, in quibus vino et omnibus pulmentis uti

poterit excepta sola carne. Ceteris vero diebus solo pane et aqua sit contentus , tamen m n n

considerata person. qualitate in his etiam feriis indulgeatur ei de modico vino, legumine, lacte,

pomis, pisciculis et oleribus sicut confessori suo visum fuerit. Decurso igitur primo anno o p

statim sacrosancti corporis et sanguinis particeps fiat, psalmos cum fratribus in choro ultimus q

canat et ad pacem veniat, minora gerat officia. Secundo anno tres legitimas ferias in r

unaquaque ebdomada expleat in pane et aqua. Expletis duobus annis, si iuxta prefixos gradus

perpenituit , episcopus eum in suum gradum revocare poterit. s

a) scarum R.

b) sanctita K.

c) yberniensi M.

d) omnipotentia M (Text nach K).

e) intuendum est C.

f) impugnatur KR.

g) am Rand C.

h) inserris C.

i) ceciderit CR.

j) confug(er)it C.

k) folgt modis K.

l) om. C.

m) exceptis K.

n) sit contemptus MR; contentus sit C.

o) Decurs M.

p) ig M. i

q) folgt Christi K.

r) om. C.

s) penituit CR.

Polycarp 4.41.14

957

14.

Item presbiter, si fornicationem fecerit, quamquam secundum apostolorum canones deponi a

debeat, tamen iuxta auctoritatem beati Silvestri pap. si in vitio non perduraverit, sed sua

sponte confessus, adiecit, ut resurgeret, X annis in hunc modum p.niteat: Tribus siquidem

mensibus privato loco a ceteris remotus solo pane et aqua a vespera in vesperam utatur.

Diebus autem dominicis et precipuis festis modico vino et pisciculis atque leguminibus b

recreetur sine carne, sagimine , ovis et caseo. Sacco indutus humi adhereat, die et nocte iugiter c

omnipotentis Dei misericordiam imploret. Finitis tribus continuis mensibus exeat, tamen in

puplicum non procedat, ne grex fidelis ni eo scandalum patiatur. Nec etiam debet sacerdos

publice penitere sicut laicus. Postea aliquantisper resumptis viribus unum annum et dimidium d

in pane et aqua expleat exceptis dominicis diebus et precipuis festis, in quibus vino, sagimine, e

ovis et caseo iuxta canonicam mensuram uti poterit. Finito primo anno et dimidio corporis et f g

sanguinis Domini, ne indurescat, particeps fiatet ad pacem veniat, psalmos cum fratribus in

choro ultimus canat, ad cornu altaris non accedat, iuxta beati Clementis vocem minora gerat

offitia. Deinde vero usque ad expletionem septimi anni omni quidem tempore exceptis

paschalibus diebus tres legitimas ferias in unaquaque ebdomada in pane et aqua ieiunet. h

Expleto septimi anni circulo si sui confratres, apud quos p.nituit, eius condignam p.nitentiam

conlaudaverint, episcopus in pristinum honorem iuxta beati Calixti pape auctoritatem eum

revocare poterit . Sane sciendum, quia secundam feriam unum psalterium canendo aut unum i j k k

denarium pauperibus dando, si operarius est, redimere poterit. Finitis VII annis deinde usque l

ad finem decimi anni sextam feriam nulla interveniente redemptione observet in pane et aqua. m

Eadem quoque p.nitentia erit sacerdoti de omnibus aliis peccatis et criminibus, que eum in

depositionem adducunt. Neque hoc cuilibet videatur onerosum, si sacerdos post lapsum digne,

ut supradictum est, penitens ad pristinos redeat honores.

a) quaquam MR.

b) at K.

c) sanguine K.

d) paulisper K.

e) precipi R. 9

f) folgt c (?) K.

g) om. M.

h) unamquaque M.

i) potuerit MR.

j) scpa K.

k) aurium M.

l) folgt autem C.

m) redemptione(m) M.

Polycarp 4.41.15

958

15. Ex concilio Tolletano IIII. a b

Quidam clerici legitimum non habentes coniugium mulierum vel ancillarum suarum interdicta

sibi coniugia appetunt. Ideoque quecumque clericis taliter coniuncte sunt, ab æpiscopo c

auferantur et venundentur. Illis pro tempore legatis ad p.nitentiam, quos sua libidine

infecerunt.

a) tolù. M.

b) om. MK.

c) convicte C.

Polycarp 4.41.16

959

16. Ex concilio eodem VIIII. a b

Quam mult. super incontinentiam ordinis clericorum usque hactenus ipsorum formam quiverit

correctio morum usque adeo sententiam iudicantium pro texere commissa culparum, ut non c

tantum ferretur ultio in auctoribus scelerum, verum et in progenie dampnatorum. Ideoque d

quilibet ab episcopo usque ad subdiaconum deinceps vel ex ancille vel ex ingenu. detestando

conubio in honore constituti filios procrearint , illi quidem, ex quibus geniti, probabuntur , e f

canonica censura damnentur. Proles autem tali nati pollutione non solum parentum g

hereditatem nusquam accipiant, sed etiam in servitutem eius ecclesie, de cuius sacerdotis vel h

ministri ignominia nati sunt, iure perhenni manebunt. i

a) om. MK (als Rubrikatornotiz vorhanden K).

b) om. MKC.

c) sententia M.

d) folgt culparum K.

e) procreaverint C.

f) probantur M.

g) korr. in nate C.

h) soli K.

i) korr. in nate C.

Polycarp 4.41.17

960

17. Ex concilio Neocesariensi . a

Qui admiserit corporale peccatum et hic postea presbiter ordinatus est, si confessus fuerit,

quod ante ordinationem suam peccaverit, non quidem offerat, maneat autem in aliis officiis

propter eius studii utilitatem. Nam cetera peccata censuerunt plurimi ordinatione privari. b c d e

Quodsi de his non fuerit confessus nec ab aliquo poterit manifeste convinci, huic ipsi de se f g

potestas est permittenda.

a) Cesariensi M.

b) studui M.

c) folgt propter CR.

d) censuerint R.

e) plurime MK.

f) Qf si M; Qui si K.

g) hui M.

Polycarp 4.41.18

961

18. Ex eodem . a a

Similiter et diaconus, si in eodem culp. genere fuerit involutus, est a ministerio cohibendus. b

a) om. hier, steht vor IV 41,19. C.

b) om. C.

Polycarp 4.41.19

962

19. Celestinus papa . a a

Si quis sacerdos cum filia spiritali fornicatus fuerit, sciat se grave adulterium commisisse.

Iccirco femina, si laica est, omnia derelinquat et totas res suas pauperibus tradat et conversa b

in monasterio Deo usque ad mortem serviat. Sacerdos autem, quia malum exemplum dedit, ab

omni offitio deponatur et peregrinando XV annos peniteat. Postea vero ad monasterium vadat.

a) om. M (Inskr. von IV 41,18 für Inskr. dieses Kap. angesehen); davor Ex eodem C.

b) tota C.

Polycarp 4.41.20

963

20. Idem.

Non debet episcopus aut presbiter aut diaconus commisceri mulieribus, que ei sua fuerint

confess. peccata. Si forte, quod absit, hoc contigerit, sic p.niteat quomodo de filia spiritualia,

episcopus XV annos, presbiter XII, diaconus X, et deponatur, si tamen in conscientia populi

devenerit.

Polycarp 4.41.21

964

21. Innocentius papa Victorio episcopo. Cap. VIIII.

Si sacerdos aut levita contaminatus fuerit carnali concupiscentia, quo pudore vel sacrificare

forsitan usurpabit aut qua conscientia, quove merito exaudire se posse credit, cum dictum sit: a

`Omnia munda mundis, coinquinatis autem et infidelibus nichil mundum?' Sed fortasse licere

hoc credit, quia scriptum est: `Unius uxoris virum.' Non permanentem in concupiscentia b

generandi dixit, sed propter continentiam futuram. Neque integros corpore non admisit, qui

ait: `Vellem autem eos omnes sic esse sicut et ego.' Et apertius declarat dicens: `Qui autem in

carne sunt, Deo placere non possunt. Vos autem iam non estis in carne, sed in spiritu.'

a) exaudiri K.

b) -o- korr. (?) M.

Polycarp 4.41.22

965

22. Hylarus papa . a a

Reatu maiore delinquunt, qui potiore honore fruuntur, et graviora facit vitia peccatorum b

sublimitas dignitatum.

a) om. K.

b) eatu, am Rand R (von späterer Hand?) K.

Polycarp 4.42.1

966

[XLII.] De inobedientibus et canonum violatoribus. a b

1. Damasus.

Violatores canonum voluntarii graviter a sanctis patribus iudicantur et a spiritu sancto, cuius

instinctu ac dono dictati sunt, dampnantur, quoniam blasphemare spiritum sanctum non c d

incongrue videntur, qui contra eosdem sacros canones non necessitate compulsi, sed libenter

ut prefixum est aliquid aut proterve agunt aut loqui presumunt aut facere volentibus sponte

consentiunt. Talis enim presumptio manifeste unum genus est blasphemantium spiritum

sanctum, quoniam ut iam prelibatum est contra eum agit, cuius nisu et gratia idem sancti

canones sunt editi.

a) ganze Titelrubrik om. M (Text nach Titelverzeichnis M); nur Zahl om. K; XLI. CR.

b) canoû C; canone R.

c) ditati C.

d) folgt in K.

Polycarp 4.42.2

967

2. Adrianus papa.

Generali decreto constituimus, ut exsecrandum anathema fiat et velud prevaricator fidei

catholic. semper apud Deum reus existat, quicumque regum seu episcoporum vel potentum

deinceps Romanorum pontificum decretorum censuram, in quocumque crediderit, vela

violandum permiserit . b c

a) erst hinter violandum C.

b) überschüssiges Kürzel über -u- (gestr.?) M; korr. in violandam C.

c) promiserit K.

Polycarp 4.42.3

968

3. Gregorius.

Hec consona sanctis patribus diffinitione sancimus, ut qui sacris nescit ob.dire canonibus nec

sacris amministrare vel communionem capere sit dignus altaribus. a b

a) communione M.

b) dignis M.

Polycarp 4.42.4

969

4. Clemens papa Iacobo Hierusolimorum episcopo . a b b

Si quis hec precepta non integra custodierit, sit anathema usque ad adventum domini nostri c

Iesu Christi.

a) lemens MR.

b) episcopo ierosol(imorum) K.

c) i M.

Polycarp 4.42.5

970

5. Anacletus papa omnibus episcopis et sacerdotibus. a

Si quis hec precepta non observaverit, hostis est anime sue et non tantum infamis, sed b

excommunicatus atque alienus ab ecclesia efficiatur, quia necesse est ea vitia ferro abscidere,

qu. medicaminibus non sanantur. c

a) om. C.

b) i M.

c) medicabiminibus C.

Polycarp 4.42.6

971

6. Leo papa Ianuario episcopo Aquileiensi.

Non dubitet dilectio tua nos si, quod non arbitramur, neglecta fuerint, que pro custodia a b

canonum et pro fidei integritate decernimus, vehementius commovendos, quia inferiorum

ordinum culp. ad nullos magis referende sunt quam ad desides neglegentesque rectores, qui

multam sepe nutriunt pestilentiam, dum necessariam dissimulant adhibere medicinam.

a) on M.

b) qd K.

Polycarp 4.42.7

972

7. Symachus papa in V synodo.

Si quis hec, que hodie in hac sancta synodo prohibita sunt, infringere presumpserit aut a b

voluntari. transgredi temptaverit, si clericus est, gradu proprio penitus careat, si vero

monachus aut laicus fuerit, communione privetur. Et si non emendaverit vitium, anathemate

feriatur.

a) i M.

b) om. M.

Polycarp 4.42.8

973

8. Adrianus papa Engilcanno episcopo. a

Quod in laicis reprehenditur, id multo magis debet in clericis predampnari. Laici contemptores

canonum excommunicentur, clerici vero honore priventur.

a) Englicano C.

Polycarp 5.1.1

974

Incipit liber V. a a

I. De accusatione et circumstantiis eius . b c

1. Clemens Iacobo domino et episcopo episcoporum, regenti Hebreorum sanctam ecclesiam

Ierusolimis, sed et omnes ecclesias, que ubique Dei providentia fundat. sunt, cum presbiteris

et diaconibus et ceteris omnibus fratribus, pax tibi sit semper.

Notum tibi facio, domine, quia Symon Petrus, qui vere fidei merito et integre predicationis

obtentu fundamentum esse ecclesie diffinitus est, qua de causa etiam ore dominico d d

cognominatus est Petrus, hic inquam homicidas et adulteros ac cunctos criminalibus nexibus

alligatos, et qui eis coequales non erant, ab episcoporum vexatione et accusatione docente

Domino prohibebat et non nisi a coequalibus aliquid sibi inferre debere docebat, quia e

discipulus super magistrum esse aut ullam ei iniuriam inferre nullatenus debere oportet.

Infames namque omnes et quos primates et leges seculi non suscipiunt, sed et laicos ab eorum f

accusatione et vexatione semper repellere debere rogabat et cunctos sibi subditos esse g

precipiebat. Cunctorum sacerdotum vitam superiorem sanctioremque ac discretam a

secularibus et laicis hominibus esse et spirituales atque sacerdotes super carnales ac laicos

semper constituere et fore debere docebat, quoniam pro minimo nobis esse debet, ut a talibus

arguamur et iudicemur vel ab humano die. Maiores vero a minoribus nec accusari vel iudicari

nullatenus posse dicebat, quoniam non solum hoc divinas, sed et leges seculi inhibere h h h

docebat.

a) V. liber KR.

b) Zahl om. MK.

c) om. KR.

d) ecclesie esse C.

e) inferri CR.

f) private CR.

g) reppelli CR.

h) hoc non solum K.

Polycarp 5.1.2

975

2. Idem . a

Ipsi autem episcopi, si exorbitaverint, ab istis non sunt reprehendendi vel arguendi, sed b

portandi, nisi in fide erraverint. Hi ergo super hos sunt, non illi super istos, quoniam maior a c c d d

minore non argui nec iudicari potest. Nullus se extollat erga doctores ac magistros suos, quia e

discipulus supra magistrum esse nec debet nec potest. Nullus velit dici sanctus, antequam sit, f

sed prius sit, quo verius dicatur. Precepta Domini doctorumque ac magistrorum factis cotidie

adimplere et in Christi nomine pro inimicis orare oportet.

a) om. MK.

b) isti K.

c) superbos M.

d) nonnulli M

e) et C.

f) dicit R.

Polycarp 5.1.3

976

3. Anacletus urbis Rom. episcopus omnibus episcopis.

Accusandi vel testificandi licentia denegetur his, qui christian. religionis et nominis dignitatem

et sue legis vel sui propositi normam aut regulariter prohibita neglexerint. Transgressores enim

sponte legis sue eiusque violatores apostate nominantur. Omnis autem apostata refutandus est,

non in accusatione recte agentium suscipiendus.

Polycarp 5.1.4

977

4. Idem cap. XXXV. a b c

Accusatores esse et testes non possunt, et qui hesternum diem aut nudiustercius inimici d e e

fuerunt, ne irati nocere cupiant, ne lesi ulcisci se cupiant. Inoffensus igitur accusatorum et

testium affectus querendus est et non suspectus.

a) ganze Inskr. om. K.

b) om. MR.

c) om. R.

d) folgt ante C.

e) hesterno die K.

Polycarp 5.1.5

978

5. Anacletus urbis Rom. episcopus omnibus episcopis.

Si quis adversus pastores vel ecclesias eorum commotus fuerit aut causas habuerit, prius ada

eos recurrat karitatis studio, ut familiari colloquio commoniti ea sanent, que sananda sunt, a a b

caritative emendent, que iuste emendanda sunt , agnoverint. Si autem aliqui eos , priusquam c d

hec egerint, lacerare, accusare aut infestare presumpserint, excommunicentur et minime

absolvantur, antequam per satisfactionem condignam egerint p.nitentiam, quoniam iniuria

eorum pertinet, cuius legatione funguntur.

a) recurrat ad eos K.

b) colloquia M; ante correctionem: colloquia K.

c) esse CR.

d) folgt qui MC.

Polycarp 5.1.6

979

6. Evaristus urbis Rom. episcopus omnibus per Egyptum Domino conglutinatis fratribus in a

Domino salutem.

Non est a plebe aut a vulgaribus hominibus arguendus episcopus, licet sit inordinatus, quia b

pro meritis subditorum disponitur a Deo vita rectorum. Sacerdotes enim exquirere debent

peccata populorum et sagaci sollicitudine unumquemque probare, iuxta testimonium Domini c

ad Ieremiam dicentis: `Probatorem, inquit, dedi te populo meo robustum, ut scias et probes d e

eorum viam. Ideo ista dico quia insidiator bona sepissime solet convertere in malum et in f

electis ponit maculam. Unde si qui sunt vituperatores aut accusatores episcoporum vel f

reliquorum sacerdotum non oportet eos a iudicibus ecclesie audiri, antequam eorum

discutiatur estimationis suspitio vel oppinio, qua intentione, qua fide, qua temeritate, qua vita, g

qua conscientia quove merito, si pro Deo aut pro vana gloria aut inimicitia vel hodio aut

cupiditate ista sumpserit necne. Hec omnia fideliter sunt perscrutanda et diligenter h

pertractanda. Nam sunt nonnulli, qui prepositos suos perverse reprehendunt, vel si parum ipsi i i

molesti extiterint. Iccirco recto oculo primates ecclesiarum utiliter previdere debent, ne

quisquam eorum innocens vexetur aut scandalizetur, intendentes sententi. Domini, que ait: Si

quis scandalizaverit unum de pusillis istis, melius est illi, ut suspendatur mola asinaria in collo

eius et demergatur in profundum maris, et reliqua . j k k

a) Egyptium M.

b) om. C.

c) sollicitudinem M.

d) hib(er)e mi(sericordi)am MK.

e) sciat M.

f)-f) om. CR.

g) estimatio K.

h) presumpserint C; sumpserint R.

i) si vel CR.

j) dimergatur K.

k) om. K.

Polycarp 5.1.7

980

7. Omnibus in Deo patre et domino nostro Iesu Christo dilectis fratribus in caritate domini

nostri Iesu Christi Sixtus Roman. urbis archiepiscopus salutem.

De cetero placuit propter malorum hominum infestationem, ut in accusatione ministrorum a b

Domini primo persona, fides, vita et conversatio blasphemantium enucleatim perscrutetur. c

Nam fides omnes actus hominis precedere debet, quia dubius in fide infidelis est. Nec eis

omnino esse credendum, qui veritatis fidem ignorant nec recte conversationis vitam ducunt, d

quoniam tales facile et indifferenter lacerant et criminantur recte et pi. viventes. Ideo

suspicatio eorum discutienda est prius et corrigenda neque accusatoribus suspectis vel de e

inimicorum domo prodeuntibus est credendum.

a) om. K.

b) accusationem C; korr. (?) R.

c) d(e)i K.

d) om. K.

e) suspitio C.

Polycarp 5.1.8

981

8. Clarissimis fratribus et dilectissimis episcopis Telesphorus Roman. urbis archiepiscopus a b b

salutem in Domino.

Credimus sanctam fidem vestram in apostolorum eruditione fundatam hanc tenere et hanc

populis universis exponere, que videlicet a constitutis apostolorum eorumque successorum

nulla ratione dissentit, per quos iustum est ceteros erudire. Quapropter cognoscite a nobis et

cunctis episcopis in hanc sanctam et apostolicam sedem congregatis statutum esse, ut VII

ebdomadas plenas ante sanctum pascha omnes clerici in sorte Domini vocati a carne ieiunent,

quia sicut discreta debet esse vita clericorum a laicorum conversatione, et in ieiunio ita debet c c

fieri discretio. Et sicut laico et seculares homines nolunt eos recipere in accusationibus et d

infamationibus suis, ita nec clerici debent eos recipere in pulsationibus suis, quoniam in d

omnibus discreta debet esse et segregata vita et conversatio clericorum ac secularium e

laicorum. Et sicut hii amplius sunt aplicati divinis cultibus et familiares dicuntur domini

salvatoris, ita moribus et conversatione atque sanctitate debent esse distincti. Ipsi enim, qui

proprio ore corpus Domini conficiunt, ab omnibus obediendi et timendi et non dilacerandi sunt

aut detrahendi, quia quibus se Domini populus benedici et salvari et instrui cupit, nullatenus

debet eos arguere nec vulgus in eorum accusatione suscipi. Populus enim ab eis docendus est f f

et corripiendus, non ipsi ab eo, quia non est discipulus super magistrum. Nullo modo igitur

Domini pontifices et reliqui sacerdotes, quibus Domini commisa est plebs, rite populum

possunt corrigere, si deceptionis se cognoverint laqueo infestari . Unde iustum est omnes in g

universo orbe doctores legis ea, que legis sunt, sapere et non sacerdotes Domini labiis suis aut

quibuslibet machinacionibus maculare. Dum ipsos disponunt aut cupiunt maculare, potius se

ipsos maculant et vulnerant. Dei ergo accusat ordinationem, qua constituuntur, qui sacerdotes

accusat vel damnare cupit. A quibus se omnes fideles cavere debent, quia non solum qui

faciunt, sed qui consentiunt facientibus, rei sunt. Accusatores vero et accusationes, quas leges

seculi non admittunt, et nos submovemus et accusatori omni non credi dicernimus , qui h i

absente adversario causam suggessit ante utriusque partis iustam discussionem. Nec hii, qui

non sunt idonei, suscipiantur ad accusationem, et omnes qui contra patres armantur, infames

esse censemus. Patres enim omnes venerandi sunt, non respuendi aut insidiandi . Hii vero cum j j k

inimicis morantur aut qui suspecti habentur, minime recipiantur, quia eorum emulatio lacerat

etiam innocentes. Hunc murum firmissimum statuerunt patres nostri et nos cum eis contra

persecutores nostros, ut hoc remedio eorum pellantur machinamenta et vos sanciores et

securiores famulari mereamini vestro salvatori. De talibus enim insidiatoribus et accusatoribus

servorum suorum loquitur Dominus per prophetam dicens : Os tuum misisti ad malitiam et l m

lingua tua concinabat dolos.

a) Talesphorus M.

b) urbis rome C.

c)-c) ita et in ieiunio C.

d)-d) om. K.

e) folgt semper KR.

f) eos debet K.

g) infestinari R.

h) folgt eas C.

i) decernimus C.

j) om. M.

k) folgt qui CR.

l) om. M.

m) om. M.

Polycarp 5.1.9

982

9. Omnibus ecclesiis in eadem, qua sumus, fide manentibus Pius apostolice sedis

archiepiscopus.

Oves suum pastorem non reprehendant. Plebs vero episcopum non accuset nec vulgus eum

arguat, quia non est discipulus super magistrum neque servus super dominum suum. Episcopi

autem a Deo sunt iudicandi, qui eos sibi oculos elegit, non a subditis aut prav. vite hominibus

arguendi vel accusandi aut lacerandi, ipso Domino exemplum dante, quando per seipsum et a

non per alium vendentes sacerdotes eiecit de templo. Et sicut alibi per prophetam loquitur

dicens: Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos diiudicat. Si quis vero suo b c

proposito retrorsum exorbitaverit et iussa apostolice sedis libenter transgressus fuerit, infamis

efficitur. Reprobari ergo oportet eorum redargutiones, qui in recta fide suspecti sunt. Fides

autem et conversatio primum scrutanda est et denuo, qui inreprehensibiles apparuerint, sunt

recipiendi non prius.

a) exemplo M.

b) deus M.

c) folgt nachgetr. a C.

Polycarp 5.1.10

983

10. Eleutherius episcopus episcopis omnibus.

Nichil contra quemlibet accusatum absque legitimo et idoneo accusatore fiat. Nam et dominus

noster Iesus Christus Iudam furem esse sciebat, sed quia non est accusatus, ideo non est

eiectus, sed quicquid inter apostolos egit, pro dignitate ministerii ratum permansit.

Polycarp 5.1.11

984

11. Idem episcopus universis ecclesiis per Galli. provincias Domino militantibus in Dominoa

salutem.

De accusationibus clericorum, super quibus consulti sumus, quia omnes eorum accusationes b b

difficile est ad sedem apostolicam deferre, finitiva episcoporum tantum iudicia huc deferantur

et huius sancte sedis auctoritate finiantur, sicut ab apostolis eorumque successoribus multorum

consensu episcoporum iam definitum est. Nec in eorum ecclesiis alii aut preponantur aut c

ordinentur, antequam hic eorum in ista terminentur . De accusationibus comprovincialium ita d d e f

legitur esse statutum: Si quis super quibuslibet criminibus quemlibet clericum pulsandum

crediderit, in provincia, in qua consistit ille, qui pulsatur, suas exerat rationes, nec estimet eum

alibi aut longius ad iudicium pertrahendum. Illi vero, qui pulsatus fuerit, si iudicem suspectum

habuerit, liceat appellare. Caveant etiam iudices ecclesie, ne absente eo, cuius causa ventilatur,

sententiam proferant, quia irrita erit, quippe et causam in synodo pro facto dabunt. Proditoris

vero nec calumpnia nec vox audiatur. Nemo enim debitorem amplius potest cognoscere quam

ille, quam iniuriam eius queque sustinuit nequitiam. Oppressis namque ab omnibus in cunctis g h i

subveniatur causis. Hec omnia summopere sunt adtendenda nec criminatio minorum quanto

magis episcoporum facile est recipienda, dicente Domino: `Non sequeris turbas ad faciendum

malum.'

a) Christo CR.

b) korr. in eorum omnes C.

c) ante correctionem: aliis M; aliis K.

d) iuste C.

e) folgt negotia C.

f) cumprovincialium MR.

g) qui CR.

h) nequiciamque CR.

i) om. hier CR.

Polycarp 5.1.12

985

12. Zephirinus Roman. urbis archiepiscopus omnibus episcopis.

Summorum quispiam minorum accusationibus non impetatur aut dispereat neque in re dubia a

certa iudicetur sententia nec ullum iudicium nisi ordinabiliter habitum teneatur. Absens vero b

nemo iudicetur, quia et divin. et human. hoc prohibent leges. c

a) korr. in respondeat C.

b) certe C.

c) om. K.

Polycarp 5.1.13

986

13. Calixtus papa dilectis episcopis per Galliam constitutis.

Rimande sunt accusatorum enucleatim person., qui sine scripto difficile, per scriptum autem a

numquam recipiantur, quia per scripturam nullus accusari potest, sed propria voce et presente

eo, quem accusare voluerit, suam quisque agat accusationem. Nec absente eo, quemb

accusare voluerit, quicumque accusat, credatur. Similiter testes per quamcumque c d

testimonium non proferant, sed presentes ex his, que viderint et noverint, veraciter

testimonium dicant. Nec de aliis causis vel negotiis testimonium dicant nisi de his, que sub e f f

presentia eorum adesse noscuntur. Accusatores vero consanguinei mei adversus extraneos

testimonium non dicant nec familiares vel de domo prodeuntes, sed si voluerint et invicem

consenserint, inter parentes tantummodo testificentur et non in alienos. Nec accusatores vel

testes suspecti recipiantur, quia propinquitatis et familiaritatis ac dominationis affectio

veritatem inpedire solet. Amor carnalis et timor atque avaritia plerumque sensus habentg

humanos et pervertunt oppiniones, ut questum pietatem putent et peccuniam quasi mercedem

prudentiæ.

a) que C.

b) que M.

c) accurare M.

d) quacumque K; folgt scripturam C.

e) om. M.

f)-f) om. K.

g) hebetant C.

Polycarp 5.1.14

987

14. Pontianus sancte et universalis ecclesie episcopis omnibus rite Deum colentibus et a a

divinum cultum amantibus salutem.

Suspectos aut inimicos aut facile litigantes et eos, qui non sunt bon. conversationis, aut

quorum vita est accusabilis et qui recta non tenent et docent fidem, accusatores esse et b

antecessores nostri apostoli reppulerunt auctoritate et nos submovemus atque temporibus

futuris excludimus, ne libenter labi possint, quos nos tenere et salvare debemus, ne quod absit

predictum Dei iudicium notandum super utrosque veniat et vos eorum vitio, quod Deus

avertat, pereatis.

a) omnibus episcopis M.

b) rectam CR.

Polycarp 5.1.15

988

15. Dilectissimis ubique catholic. ecclesie comministris Fabianus salutem in Domino.

Omnes, qui rectam non tenent fidem, accusatores neminem recte credentium accusare possunt,

quia infamia sunt notati et a sinu sancte matris ecclesie apostolico mucrone usque ad rectam

conversationem et reversionem eorum abscisi. Unde apostolica auctoritate cum omnibus

eiusdem apostolice atque universalis ecclesie filiis statuentes sancimus, ut omnes, qui in

catholica fide suspecti sunt, in accusationem recte credentium non suscipiantur, quia suspecti a

omnes semper sunt amovendi et non recipiendi. Merito ergo eorum reprobatur accusatio, qui

in recta fide suspecti sunt, nec eis omnino est credendum, qui veritatis fidem ignorant. Similiter

omnes, quos sanctorum patrum statuta tam preteritis quamque futuris temporibus

anathematizent , submovemus et ab omni accusatione fidelium alienamus. Discreti ergo debent b

semper esse fideles ab infidelibus et iusti ab iniustis, quoniam infideles et malivoli modis, c

quibus possunt, semper infestant fideles et perdere nituntur, et ideo non sunt suscipiendi, sed

suspendendi et procul abiciendi, ne perdere fideles aut infamare possint.

a) accusatione M.

b) anathematizant CR.

c) malivola M.

Polycarp 5.1.16

989

16. Fabianus episcopus urbis Rom. omnibus orientalibus episcopis et cunctis fidelibus in

Domino salutem.

Ipsi apostoli et successores eorum olim statuerunt eos ad accusationem non recipi, qui sunt

suspecti vel qui heri aut nudiustercius vel dudum fuerunt inimici, quoniam suspecti facti sunt, a b

et qui non sunt bon. conversationis vel quorum vita est accusabilis aut dubius in recta fide. c

Similiter quorum fides et vita et libertas nescitur et qui infami. maculis sunt notati aut d

sceleribus irretiti. Neque eos sacerdotes debere aut posse accusare, qui rite sacerdotes fieri e

non possunt nec sui sunt ordinis, quoniam sicut sacerdotes vel reliqui clerici a secularium

laicorum excluduntur accusatione, ita illi ab istorum sunt excludendi et alienandi criminatione;

et sicut illi ab istis, ita et isti ab illis non recipiantur, quoniam sicut domini sacerdotum

segregata debet esse conversatio ab eorum conversatione , ita et litigatio, quia servum Dei non f

oportet litigare. Tales, karissimi fratres, accusationes et iniustas aut nocivas emulationes pro

viribus prohibete, quia contentio summopere et vitanda, cavete.

a) vel CR.

b) aut CR.

c) dubia KC.

d) infam. M.

e) om. R.

f) conversationibus C.

Polycarp 5.1.17

990

17. Dilectissimo fratri Hylario episcopo Fabianus. a

Statuentes decernimus, ut hii, qui non sunt bon. conversationis aut quorum fides vita et

libertas nescitur, non possint Domini sacerdotes accusare nec viles person. ad accusationem b

eorum admittantur. Similiter hii, qui in aliquibus criminibus irretiti sunt, vel qui sunt suspitiosi,

vocem adversus maiores natu non habeant accusandi, qui suspitiosa vox inimica veritatem

solent opprimere. Peregrina vero iudicia, salva in omnibus apostoli auctoritate, generali c d e

sancione prohibemus, quia indignum est, ut ab externis iudicetur, qui provintiales et a se e f

electos debet habere iudices, nisi fuerit appellatum. Unde oportet, si aliquis episcoporum super

certis accusetur criminibus, ut ab omnibus audiatur, qui sunt in provincia, episcopis, quia non

oportet accusatum alicubi quam in foro suo audiri. Si quis vero iudicem adversum sibi g

senserit, vocem appellationis exhibeat. Appellantem autem non debet afflictio ulla aut h

detentionis iniuriare custodia, sed licet appellatori viciatam causam appellationis remedio i

sublevare, liceat etiam in causis criminalibus appellare nec appellandi vox denegetur ei, quem

in supplicium sententia destinarit. Pulsatus ante suum iudicem causam dicat, et non ante suum

iudicem pulsatus, si voluerit, taceat; et ut pulsatis, quotiens appellaverint, induti. dentur. Si

quis ergo iratus crimen aliquid cuilibet temere obiecerit, convitium non est pro accusatione

habendum, sed permisso tractandi spatio id, quod iratus dixit, per scripturam se probaturum

esse fateatur, ut si fortasse resipiscens, que pro iracundia dixit, iterare aut scribere noluerit , j

non ut reus criminis teneatur. Omnis ergo qui crimen obicit, scribat se probaturum. Revera ibi

semper causa agatur, ubi crimen admittitur, et qui non probaverit quod obiecit, p.nam, quam

intulerit, ipse patiatur.

a) Diilectissimo M.

b) ulles M; ulle R.

c) solet KC.

d) korr. in apostolica C.

e) generalis actione K.

f) korr. in exteris C; korr. R.

g) adversus M.

h) Appellatum C.

i) causa M.

j) voluerit M.

Polycarp 5.1.18

991

18. Fabianus.

Nullus umquam presumat accusator simul esse et iudex vel testis, quoniam omni iudicio IIII a or

personas necesse est semper adesse, id est iudices electos, accusatores idoneos, defensores

congruos atque testes legitimos. Iudices autem debent uti equitate, testes veritate, accusatores

intentione ad amplificandam causam, defensores extenuatione ad minuendam causam.

a) folgt in M.

Polycarp 5.1.19

992

19. Fabianus presul omnibus episcopis.

Statuentes apostolica auctoritate iubemus, ne pastorem suum oves, que ei commiss. fuerant,

nisi in fide erraverit, reprehendere audeant. Si autem a fide deviaverit, erit corrigendus prius

secrete a subditis. Quodsi incorrigibilis, quod absit, apparuerit, tunc erit accusandus ad

primates suos aut ad sedem apostolicam. Pro aliis vero actibus suis magis est tollerandus ab

ovibus et subditis suis quam accusandus aut publice derogandus, quia cum in eis a subditis

delinquitur, eius ordinationi obviatur , qui eos pretulit eis, dicente apostolo: Dei ordinationi a a

resistit, qui potestati resistit.

a)-a) om. R.

Polycarp 5.1.20

993

20. Stephanus Roman. ecclesie episcopus dilectissimo fratri atque amico Hylario.

Infames esse eas personas dicimus, que pro aliqua culpa notantur infamia, id est omnes, qui

christian. legis normam abiciunt et statuta ecclesiastica contempnunt, similiter fures, sacrilegos

et omnes capitalibus criminibus irretitos, sepulchrorum quoque violatores et apostolorum a

atque successorum eorum reliquiorumque sanctorum patrum statuta libenter violantes et b

omnes, qui adversus patres armantur, qui in omni mundo infamia notantur, similiter et c

incestuosos, homicidas, periuros, raptores, maleficos, veneficos, adulteros, de bellis publicis

fugientes, et qui indigna sibi petunt loca tenere aut facultates ecclesie auferunt iniuste et qui

fratres calumpniantur aut accusant et non probant vel contra innocentes principum animos ad

iracundiam provocant et omnes anathematizatos vel pro suis sceleribus ab ecclesia pulsos et

omnes, quos ecclesiastice vel seculi leges infames pronuntiant, hii nimirum omnes nec servi

ante legitimam libertatem nec p.nitentes nec bigamini nec illi, qui curi. deserviunt vel non sunt

integri corpore aut sanam non habent mentem vel intellectum aut inobedientes sanctorum d

decretis existunt aut furiosi manifestantur, hii omnes umquam nec ad sacros gradus debent e

provehi nec ad accusationem seu ad testimonium nullatenus possunt iust. recipi.

a) ante correctionem: omni M.

b) om. C.

c) infama M.

d) habentes CR.

e) om. M.

Polycarp 5.1.21

994

21. Stephanus sancte et universalis apostolice Roman. ecclesie episcopus omnibus episcopis.

Per scripta nullius accusatio suscipiatur, sed propria voce, si legitima et condigna accusatoris a

persona fuerit, presente videlicet eo, quem accusare desiderat, quia nullus absens aut accusari

potest aut accusare.

a) om. M.

Polycarp 5.1.22

995

22. Stephanus episcopus episcopis omnibus . a a

Clericus, qui episcopum suum accusaverit aut ei insidiator extiterit, non est recipiendus, quia

infamis est, et a gradu debet recedere ac curi. tradi serviturus. b

a) omnibus episcopis M.

b) a R.

Polycarp 5.1.23

996

23. Dionisius episcopus Severo episcopo salutem. a

Crimina, que episcopis inpingere dicis, per alios non sinas ullo modo fieri, nisi per ipsos, qui b

crimina intendunt, si tamen ipsi digni et inreprehensibiles apparuerint et actis docuerint publicis

omni se carere suspicione ac inimicitia et inreprehensibilem fidem conversationemque ducere.

Nemini enim de se confesso credere potest super crimen alienum, quoniam rei professio

periculosa est et admitti non debet. Similiter alieni erroris socium vel a sui voluntari. propositi

tramite recedentem aut sacris patrum regulis et constitutionibus inobedientem suscipere non

possumus nec debemus nec impetere recte credentes vel sanctorum patrum sanctionibus

obtemperantes permittimus, quia infames omnes esse censemus, qui suam aut christianam

prevaricantur legem aut apostolicam vel regularem libenter postponunt auctoritatem.

a) om. C.

b) non R.

Polycarp 5.1.24

997

24. Felix episcopus universis episcopis.

Infamis persona nec procurator potest esse nec cognitor. Absente vero adversario non

audiatur accusator nec sententia absente parte alia a iudice dicta ullam obtinebit firmitatem

neque absens per alium accusare aut accusari potest nec affinis testis admittatur. Si quis autem

iudicem adversum sibi senserit, vocem appellatonis exibeat, quam nulli oportet negari.

Polycarp 5.1.25

998

25. Euticianus urbis Rom. episcopus episcopis omnibus.

Non ita in ecclesiasticis agendum est negotiis sicut in secularibus. Nam et in secularibus, a

postquam legibus quis venerit et in foro quis decertare ceperit, non licet ei ante peractam

causam recedere. In ecclesiasticis vero dicta causa recedere licet, si necesse fuerit aut si se

viderit pregravari.

a) om. C.

Polycarp 5.1.26

999

26. Marcellinus episcopus orthodoxis omnibus.

Episcopi pontifici, a quo consecrari probantur, preiudicium inferre nullum possunt. Quod si

presumptum fuisse cognoscitur, viribus carere non dubium est nec posse inter ecclesiastica a

ullo modo statuta censeri . b b

a) cacarere M.

b) censeri statuta C.

Polycarp 5.1.27

1000

27. Eusebius Roman. et apostolice ecclesie episcopus dilectissimus et in Christi caritate a a a

unianimes caritatis glutino connexis fratribus per Alexandriam et Egyptum Domino b

militantibus et rectam fidem tenentibus in Domino salutem.

Errorem vestrum corrigite, fratres, et ab omni erroris macula vos custodite, ut purum Deo c

munus offerre valeatis. Servos Dei nolite persequi, episcopos nolite infamare neque accusare,

quia Deus eos suo iudicio voluit reservare. Quod enim non ab humanis aut prav. vite

hominibus eos depravari voluit, ipse dedit exemplum, quando per seipsum et non per alium

negotiantes eiecit sacerdotes de templo et mensas nummulariorum proprio evertit flagello et d d

eiecit de templo. Et sicut alibi ait: `Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos

discernit.' Dei ergo accusationem accusat, qui episcopos accusat vel condempnat, dum minus

spiritualia quam terrena sectantur. De occultis enim cordis alieni temere iudicare iniquum est et

eum, cuius non videntur opera nisi bona, peccatum est ex suspitione reprehendere, nisi a recta

fide exorbitaverit; nec ullatenus accusare possunt, quia facta pastorum oris gladio ferienda non

sunt, quamquam reprehendenda videantur.

a) ecclesie et apostolice C.

b) unanimes K; unanimi C.

c) et M.

d) sacerdotes eiecit C.

Polycarp 5.1.28

1001

28. Silvester papa in generali residens synodo dixit.

Ut nullus laicus episcopo vel alicui in ordinibus posito crimen presumat aliquod inferre , et a bb

presbiter adversus episcopum, diaconus adversus presbiterum, subdiaconus adversus

diaconum, exorcista adversus acolitum, lector adversus exorcistam, hostiarius adversus

lectorem nullo modo aliquam presumat dare accusationem. Presul autem non dampnetur, nisi

in LXXII testibus; presbiter autem cardinalis nisi in LXIIII testibus non dampnabitur; c

diaconus cardinalis urbis Rom. nisi in XXVI non condempnabitur; subdiaconus, acolitus, c d

exorcista, lector hostiarius nisi in VII testibus non condempnabitur. Testes autem et

accusatores sine aliqua sint infamia.

a) A M.

b) inferre aliquod C.

c)-c) om. K.

d) om. C.

Polycarp 5.1.29

1002

29.

Ut nullus quemlibet clericorum in publico examinare presumat nisi in ecclesia. Nemo enim

clericus vel diaconus aut presbiter aut episcopus propter quamlibet causam intret in curiam nec

ante iudicem cinctum causam dicere presumat, quoniam omnis curia a cruore dicitur et a

immolatione simulacrorum. Quod si quis clericus in curiam introierit , anathema suscipiat, b c c c

numquam rediens ad matrem ecclesiam; a communione non privetur propter tempus turbidum.

Testimonium quoque clerici adversus laicum nemo recipiat.

a) cauuspiam K.

b) om. C.

c) introierit in curiam C.

Polycarp 5.1.30

1003

30. Damasus servus servorum Dei atque per gratiam eius episcopus sancte catholic. atque a

apostolice urbis Rom. Stephano archiepiscopo, concilio Mauritano et universis episcopis b

African. provinci..

Accusatores episcoporum et testes, super quibus rogitastis, absque ulla infamia aut suspitione

vel manifesta macula et vere fidei pleniter structi esse debent et tales, quales ad sacerdotium c

eligere iubet divina auctoritas. Quoniam sacerdotes, ut antiqua tradit auctoritas , criminari non d

possunt nec in eos testificari, qui ad eundem non debent nec possunt provehi honorem.

Vocatio enim ad synodum iuxta decreta patrum canonica eius, qui inpetitur, rationabilibus

scripturis per spatium fieri debet congruum atque canonicum, quia nisi canonic. vocatus fuerit

suo tempore et canonica ordinatione, licet venerit ad conventum quacumque necessitate, nisi

sponte voluerit, nullatenus suis respondebit insidiatoribus, quoniam nec seculi leges hoc

permittunt fieri, quanto magis divine. Nullus autem introducatur personaliter, sed accusatores

et accusati equa audiantur ratione, iuxta quod gestorum ordo exigit. Accusatores vero et e

iudices non idem sint, sed per se accusatores, per se iudices, per se testes, per se accusati,

unusquisque ordinabiliter in suo ordine. Nam inscriptio semper primo fiat, ut talionem

calumpniator recipiat, quia ante inscriptionem nemo debet iudicari vel dampnari, cum et seculi

leges hec eadem retineant. De quibus omnibus vera semper fiat equitas, quatinus accusationis

et iudicii ac testimonii mercedem per veritatem consequi valeant. Scriptum est enim:

`Abhominatio Domini labia dolosa.' f

a) om. C.

b) om. C.

c) instructi K.

d) folgt nochmals Quoniam - auctoritas R.

e) audiatur M.

f) lingua K.

Polycarp 5.1.31

1004

31. Universis episcopis per Itali. provintias constitutis Damasus episcopus in Domino salutem.

Relatum est ad sedem apostolicam vos accusationes fratrum per scripturas suscipere absque

legitimo accusatore. Quod deinceps in omni orbe terrarum fieri apostolica auctoritate a

prohibemus, et quod nuper factum est, absque ulla retardatione corrigere rogamus nec

umquam prius per scripta eorum, qui accusantur , causas discutere, quam per querelantium b

institutiones vocati canonice ad synodum veniant et presens qui presentem agnoscat veraciter

et intelligat, que ei obiciuntur. Quod bene et per sapientiam Salomonis dicitur: `Antequam

scruteris, non reprehendas.' Intellige prius et tunc increpa. Antequam audieris, ne respondeas.

Et licet apertissime sit contrariorum reprehensio, verumtamen oportet his qui clari sunt, ad

eorum examinationem ordinem servari ab his, qui seculum scrutari deputati sunt, quatinus ita c

cum oratione cooperante inveniamus et confessorem Deum, qui dicit: `Ubi sunt duo vel tres d

congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum.' Nam et dominus noster Iesus Christus

Iudam furem esse sciebat; non est presentialiter accusatus, ideo non est eiectus. Nec vos ullo

modo agere oportet, quod ille noluit facere. Leges enim seculi accusatores presentes exigunt e f

et non per scripta absentes. Unde canonica patrum constituta non semel sed sepissime clamant g

nec accusationes nec testimonia ullum per scripta posse proferre, ne de aliis negotiis

quicumque testimonium dicant nisi de his, que sub presentia eorum esse noscuntur. Similiter et

qui accusare alium elegerit, presens per se et non per alium accuset, inscriptione videlicet

promissa . Neque ullus umquam iudicetur, antequam legitimos accusatores presentes habeat h

locumque defendendi accipiat ad abluenda crimina. Curandum quoque est, ne ira quempiam i j

subripiat faciatque citius omne, quod non licet . i

a) folgt ac M.

b) folgt nachgetr. eorum K.

c) secundum K.

d) cooperantem C.

e) folgt ipse vel C.

f) illi C.

g) simul K.

h) premissa CR.

i)-i) om. M.

j) quemquam K.

Polycarp 5.1.32

1005

32. Gelasius.

Placuit etiam, ut semper primo in accusatione clericorum fides et vita blasphemantium

perscrutetur. Nam fides omnes actus hominis debet precedere, quia dubius in fide infidelis est.

Nec eis omnino est credendum, qui veritatis fidem ignorant aut non recte conversationis vitam

deducunt, quoniam tales facile et indifferenter lacerant et criminantur recte et pi. viventes,

ideo suspitio eorum discutienda est primo et corrigenda. Sancta synodus Romana dixit: Hec

sunt que deinceps propter malorum hominum insidias, qui in ecclesiam et ecclesiasticosa

indifferenter seviunt viros conservari firmissime volumus in secula. Si quis episcopus ab illis

accusatoribus, qui recipiendi sunt, fuerit accusatus, postquam ab eis caritative convictusb

fuerit , ut ipsam causam emendari debeat et eam corrigere voluerit , non olim, sed tunc ad b c d

summos primates causa eius canonic. deferatur, qui congruo loco infra ipsam provintiam e

tempore in canonibus prefixo Niceni concilii , canonic. convocare debebunt, ita ut ab omnibus f f

eius provinci. episcopis in ea audiatur, in qua et ipse canonic. convocetur. Si eum aut

infirmitas aut alia gravis necessitas non detinuerit, adesse debebit, quia ultra provinci. terminos

accusandi ante licentia non est, quam audientia rogetur. Nam si suis fuerit rebus expoliatus g

aut, quod absit, quod alienum ab omnibus esse debet fidelibus, a propria sede deiectus aut in

detentione aliqua a suis ovibus fuerit sequestratus, tunc canonic., antequam in primo

restituatur honore et sua omnia, que ab insidiis inimicorum suorum ei ablata fuerint,

redintegrentur , convocari nec diiudicari debet, nisi ipse pro sua necessitate, minime tamen h

diiudicandi advenire sponte elegerit. Nec omnino a quoquam respondere rogetur , antequam i j

integerrim. omnia, que super suggestiones inimicorum suorum amiserat, potestati eius ab k l

honorabili concilio redintegrentur et presul prius statui pristino reddatur et ipse dispositis

ordinatisque libere ac secure suis, tunc canonice <id est infra IIII aut V aut VII menses , m n o p

iuxta quod fuerit possibilitas > canonice convocatus ad tempus synodo in legitima et mq r

canonica veniat ad causam, et si ita iuste videtur, accusantium propositionibus respondeat.

Nam hoc summopere providendum est, ne antequam hec omnia fiant, coactus respondeat, quia

contentio semper vitanda est. Adimi namque episcopo episcopatum, antequam caus. eius

exitus appareat, nulli christiano videri iure potest. Quodsi egrotans fuerit episcopus aut aliqua

eum gravis necessitas detinuerit, per se legatum ad synodum mittat. Nec a communione

suspendatur, cui crimen intenditur, nisi ad causam suam dicendam electorum iudicum die s

statuta litteris evocatus minime occurrerit , hoc est nisi alia preoccupaverit necessitas, infra t

spatium duorum vel trium mensium vel eo amplius, prout causa dictaverit. Quodsi ex utraque

parte ad causam dicendam venerint, quia unus absque altero audiri non debet, querendum est

in iudicio, cuius sint conversationis et fidei atque suspitionis accusatores aut qua intentione

hoc faciant, quia ad hoc admitti non debent, nisi bon. vite clareant neque infames existant.

Quodsi accusatorum person. in iudicio episcoporum culpabiles apparuerint, ad arguendum

non admittantur, nisi proprias causas, non tamen criminales vel ecclesiasticas. Infamis enim

persona nec procurator potest esse nec cognitor. Absente vero adversario, non audiatur

accusator nec sententia absente parte alia a iudice dicta ullam obtinebit firmitatem. Neque u

absens per alium accusare potest nec affinis testis admittatur . Nemini ergo exiberi de v

provincia ad provintiam vel ad comitatum oportet nisi ad relationem iudicis, ad quem fuerit

appellatus, id est ut actor rei forum sequatur. Si quis autem iudicem adversum sibi senserit, w

vocem appellationis exibeat, quam nulli oportet negari. Si quis putaverit se a proprio

metropolitano gravari, apud primatem dioceseos aut apud Constantinopolitan. civitatis sedem

agat iudicium, et reliqua. Accusationis ordinem dudum canonicis institutum decretis servare x y

iubemus, ut si quis clericorum in accusatione pulsatus fuerit, non statim reus estimetur, qui

accusari potuit, nec subiectam innocentiam facta . Sed si quis ille est, qui crimen intendit, in z a' a' b'

iudicium veniat, nomen rei indicet, vinculum inscriptionis arripiat, custodiat similitudinem

habitam, tamen dignitatis estimationem patiatur nec sibi noverit licentiam mentiendi, cum c'

calumpniantes ad vindictam poscat similitudo supplicii. Si quis clericus super quibuslibet

criminibus pulsatus fuerit, in provincia, in qua consistit ille qui pulsatur, suas exerat actiones

nec estimet eum accusator suus alibi aut longius pertrahendum ad iudicium. Ille vero qui d' e'

Polycarp 5.1.32

1006

pulsatus fuerit, si iudicem suspectum habuerit, liceat appellare, salvo Roman. ecclesie in

omnibus primate . Manifestum est quod illa, que sunt per unamquamque provinciam, ipsius f'

provinci. synodus dispenset, sicut Niceno constat decretum esse concilio. Ultra provinci.

terminos accusandi licentia non progrediatur. Omnis accusatio intra provintiam audiatur et a

comprovincialibus terminetur. Accusationes et accusatores atque eorum negotia, que g'

seculares non asciscunt leges, divina ac synodica funditus a clericis reppellere auctoritateh'

censemus, quia indignum est superiores pati ab inferioribus, que inferiores ab eis uti i' j'

despitiunt. Prudentissime iustissimeque Nicena sive Affricana decreta finierunt quecumque k'

negotia in suis locis, ubi orta sunt, finienda , maxime quia unicuique concessum est, si iuditio l'

offensus fuerit cognitorum, ad concilia sue provinti. vel etiam universale provocare. Placuit m'

episcopos eiectos atque suis rebus expoliatos ecclesias proprias primo recipi et suas eis res n'

reddi et postea eos, si quis accusare velit, .quo periculo facere, iudices esse decernentes

episcopos, recta sapientes, in ecclesia convenientes, ubi testes essent singulorum, qui oppressi

videbantur. Nullus metropolitanus absque ceterorum omnium comprovincialium episcoporum

instantia aliquorum audiat causas eorum, quia irrite erunt, immo etiam causam in synodo pro

facto dabunt, nec reliquorum aliquis episcoporum suorum sacerdotum causas audiat, si non

presentia clericorum confirmetur. Primo semper vita et persona accusantium diligenter

inquiratur et postea, que obiciuntur, fideliter pertractentur, quia nichil aliter fieri debet, nisi

impetitorum vita prius discutiatur. Hii qui non sunt bon. conversationis vel quorum fides, vita

et libertas nescitur, non possunt sacerdotes accusare nec viles person. in accusationem eorum

admittantur. Hii qui in aliquibus criminibus irretiti sunt vel qui sunt suspitiosi, vocem adversus

maiores natu non habent accusandi, sed hii qui omni suspitione careant. Nullus episcopus

alterius parrochianum presumat retinere aut ordinare absque eius voluntate vel iudicare, quia

sicut irrita erit eius ordinatio, ita et diiudicatio, quoniam censemus nullius alterius iudicis o' o' p'

nisi sui sententia teneri. Nam qui eum ordinare non potuit, nec iudicare nullatenus poterit. q' r'

Peregrina iudicia generali sanctione prohibemus, quia indignum est, ab externis ut iudicetur, s'

qui provinciales et a se electos debet habere iudices. Nullus episcopus extra suam provinciam t' u'

ad iudicium devocetur, sed vocato eo canonic. in loco omnibus congruo tempore synodali ab

omnibus comprovincialibus episcopis audiatur, qui concordem super eum canonicamque

proferre debent sententiam, quia si hoc minoribus tam clericis quam laicis concessum est,

quanto magis de episcopis servare convenit. Nam si ipse metropolitanum aut iudices suspectos

habuerit aut infestos senserit aut primatem dioceseos , apud Roman. sedis pontificem v' w'

iudicetur. Placuit ut nullus servus, nullus, libertus, nulla infamis persona sacerdotem accuset . x'

Omnes vero infames esse dicimus, quos leges seculi infames appellant, et omnes qui culpis y'

exigentibus ad sacerdotium non possunt provehi. Indignum est enim, ut illi eos accusent, qui

esse non possunt, quod ipsi sunt, quoniam sicut maiores a minoribus non iudicantur, ita nec

criminari possunt. Placuit ut nullus episcoporum quemquam clericorum iudicare aut dampnare

presumat, nisi accusatus legitimos accusatores presentes habeat locumque defendendi accipiat

ad abluenda crimina. Placuit ut, si episcopus accusatus appellaverit Romanum pontificem, adz'

statuendum, quod ipse censuerit. Si quis episcopus presbiter aut diaconus vel quilibet ex clero

apud episcopos, quia alibi non oportet, a qualibet persona fuerint accusati, quicumque fuerit

sive ille sublimis vir honoris sive ullius alterius dignitatis, qui hoc genus inlaudabilis intentionis

arripuerit, noverit docenda probationibus, monstranda documentis se debere inferri . Si quis a''

ergo contra huiusmodi personas non probanda detulerit, auctoritate huius sanctionis intelligat

se iacturam infami. sustinere, ut dampno pudoris, existimationis dispendio discat sibi alien.

verecundi. insidiari saltim de cetero non licere, sed qualem fratri paraverit dampnationem,

talem in se suscipiat. Nullus archiepiscoporum nisi qui primas sedes tenuerit, appelletur primas

aut princeps sacerdotum aut summus sacerdos vel aliquid huiusmodi, sed tantum ille, qui in

metropoli sedet, aut metropolitanus aut archiepiscopus vocetur et suum in canonibus prefixum

non excedens teneat cum humilitate modum, et ille, qui primam sedem retinet, tantummodo

prim. sedis appelletur episcopus, salva semper in omnibus auctoritate beati Petri apostoli.

Iudicantem oportet cuncta rimari et ordinem rerum plena inquisitione discutere b'' c'' c''

interrogandi ac proponendi adiciendique patientia debita ab eo, ut ibi actio partium liminatad''

Polycarp 5.1.32

1007

sit pleniter, nec prius litigantibus sua velit sententia obviare, nisi quando ipse peractis omnibus

iam nichil amplius habuerint in questione, quod proponant, et tamdiu actio ventiletur,

quousque rei veritas inveniatur. Frequenter ergo interrogari oportet, ne aliquid pretermissum e''

forte remaneat, quod adnecti conveniat. Sunt nonnulli, qui indiscusso , potestate tyrannica, f''

non canonica auctoritate dampnant, et sicut nonnullos gratia favoris sublimat, ita quosdam

hodio invidiaque permoti humiliant et levi oppiniones aura condempnant, quorum crimina g''

non approbant. Ideoque communi decreto censemus, ut quandocumque aliquis episcoporum h''

criminatur , congregatis omnibus eiusdem provinci. episcopis causa eius audiatur, ut non i''

occulte iudicetur vel condempnetur, quia ab aliis iudicari prius non potest nisi ab his, quibus

ordinari potuit. Quodsi aliter factum fuerit, nullas vires habebit. Si clericus vel laicus habuerit

causam adversus episcopum proprium vel adversus alterum aut episcopus adversus

quemquam, apud synodum provinci. iudicetur. Quodsi adversus eiusdem provinci.

metropolitanum episcopus vel clericus habuerit querelam, petat primatem dioceseos et apud

ipsum iudicetur aut apud sedem apostolicam. Si quis episcopus super certis accusatur j''

criminibus, ab omnibus audiatur vel iudicetur, qui sunt in provincia, episcopis . Si quis j''

episcopus iudicaverit vel ordinaverit alterius parrochianum sine consilio et voluntate episcopi

sui, oportet eum non sine increpatione in communi concilio admitti, ita ut ecclesiasticum ultra

non solvat canonem.

a) folgt et K.

b) fuerit convictus K.

c) korr. in emendare C.

d) noluerit C.

e) ante correctionem: primatis R.

f) nicenis concilium K.

g) folgt erst nach est MC.

h) redintegretentur M.

i) diiudicandus C.

j) cogatur C.

k) korr. in per M; per K; om. CR.

l) suggestione C.

m)-m) am Rand M; om. K.

n) III C; I R.

o) vel M.

p) mensium (am Rand:) de spatium C; mensis R.

q) possibile C; possib (Lücke) R.

r) om. C.

s) iudicium K.

t) occurrit R.

u) illam K.

v) admittantur R.

w) auctor C.

x) Absatz CR.

y) servari CR.

z) accusare K.

a') subiecta innocentia R.

b') factam C.

c') estimatione K.

d') s(ui)s M.

e') Illi C.

f') prima K.

g') earum K.

h') actoritate M.

Polycarp 5.1.32

1008

i') superioribus K.

j') korr. in pati C.

k') finierint MR.

l') fruenda K.

m') universalia C.

n') recipere CR.

o') et ita M; ita CR.

p') nullum K.

q') ordinari M.

r') ullatenus CR.

s') am Rand Fabianus papa M.

t') am Rand Julius papa M.

u') sua R.

v') folgt nachgetr. apud C.

w') folgt aut K; folgt nachgetr. aut C.

x') ante correctionem: accusent M; accusent CR.

y') que M.

z') id CR.

a'') inferre CR.

b'') om. M.

c'') korr. in plena rerum C.

d'') limata CR.

e'') aliquod CR.

f'') indiscussos CR.

g'') opinionis CR.

h'') folgt eorum K.

i'') criminantur K.

j'')-j'') om. K.

Polycarp 5.1.33

1009

33. Pelagius papa Romanus episcopis omnibus.

Scitote certam provinciam esse, que habet X vel XI civitates et unum regem et totidem

minores potestates sub se et unum metropolitanum aliosque suffraganeos X vel XI episcopos

iudices, ad quorum iudicium omnes caus. episcoporum et reliquorum sacerdotum ac civitatum

caus. referantur, ut ab his omnibus iust. consona voce discernatur, nisi ad maiorem a

auctoritatem fuerit ab his, qui iudicandi sunt, appellatum. Unde non oportet, ut degradetur vel

dehonoretur unaquaque provincia, sed apud semetipsam habeat iudices sacerdotes et

episcopos singulos, videlicet iuxta ordines suos. Et quicumque causam habuerit, a suis

iudicibus iudicetur et non ab alienis, id est a sue iustis iudicibus provinci. et non ab externis, b

nisi, ut iam prelibatum est, a iudicandis fuerit appellatum.

a) folgt et CR.

b) om. CR.

Polycarp 5.1.34

1010

34. Iohannes urbis Rom. episcopus Zachari. archiepiscopo salutem.

Oves, que pastori suo commiss. fuerint, eum nec reprehendere, nisi a recta fide exorbitaverit , a

debent nec ullatenus accusare possunt, quia facta pastorum oris gladio ferienda non sunt,

quamquam rectae reprehendenda videantur. Ideo ista dicimus, quia in scripturis vestrisb

repperimus quosdam episcopos vestris in partibus a propriis ovibus accusatos, aliquos videlicet

ex suspitione et aliquos ex certa ratione, et idcirco quosdam suis rebus esse expoliatos,

quosdam vero a propria sede pulsos. Quos scias nec ad synodum comprovincialem posse

convocare nec aliquo iudicare , antequam cuncta, que eis ablata sunt, potestati eorum c d

redintegrentur. Prius ergo oportet omnia illis legibus redintegrari et ecclesias, que sibi sublat.

sunt, cum omni privilegio suo restitui et postmodum non sub angusti temporis spatio, sed

tantum temporis spatium eis indulgeatur, antequam ad synodum convocentur, ut ab omnibus e f

su. provinci. episcopis audiantur. Nam convocari nec ad causam nec diiudicari possit g g

expoliatus vel expulsus, quia non est privilegium, quo expoliari iam nudatus. Unde et h

antiquitus decretum est: Omnes possessiones et omnia sibi sublata atque fructus cunctos ante i

litem contestatam preceptor vel primas possessori restituat. Et alibi scriptum habetur: Ille qui

violentiam pertulit, universa in statu, quo fuerant, recipiat, et que possidet, securus teneat. Et

alibi in synodalibus patrum decretis et regum edictis legitur statutum: Redintegranda sunt

omnia expoliatis vel eiectis episcopis presentialiter ordinatione pontificum et in eorum, unde

abscesserunt, funditus revocanda, quecumque conditione temporis aut dolo aut captivitate j k

aut virtute maiorum aut per quascumque iniustas causas res ecclesie vel proprias aut l

substantias suas perdidisse noscuntur ante accusationem aut regularem ad synodum

vocationem eorum, et reliqua.

a) exorbitaverint K.

b) nostris R.

c) convocari CR.

d) iudicari CR.

e) et K.

f) folgt quisque K.

g) nec convocari CR.

h) folgt possit CR.

i) fructos M.

j) funditur R.

k) scheint korr. in quacumque C.

l) ecclesiasticas C.

Polycarp 5.1.35

1011

35. Reverentissimis fratribus Gelasius in Domino salutem.

Sanctorum patrum statuta sequentes synodali auctoritate omnes, qui adversus patres armantur,

ut patrum invasores infames esse censemus. Horum igitur vitiorum auctores vel patratores a

non sunt in accusatione pontificum recipiendi, sed penitus repellendi, quoniam iubent canonica

decreta patrum, ut accusatio vel testimonium eorum, qui odio quoslibet secuntur vel qui

inimici aut suspecti habentur , nullo modo recipiantur. Quorum statuta et nos firmantes eadem b

in omnibus inviolabiliter futuris temporibus tenere censemus. Quicquid autem super hac causa

patres nostri decernendum duxere dignum, ut condecet, necesse est, cum labefactari vel c

infirmari ceperit, apostolica denuo auctoritate firmari fratribusque dari ac renovari. d

a) om. K.

b) habent M; ante correctionem: habeat R.

c) discernendum C.

d) aplica M.

Polycarp 5.1.36

1012

36. Gregorius Iohanni defensori inter cetera . In epistola XLV lib. XIII. a a b

Quia igitur Stephanus episcopus in odio suo quedam ficta et de falsis se capitulis accusatum c

neque aliquid ordinabiliter factum, sed iniust. se asserit condempnatum, diligenter querendum

est, primum si suum iudicium rationabiliter est habitum, aut si alii accusatores et alii testes

fuerunt; deinde causarum qualitas, si digna exilio vel depositione fuit, aut si eo presente sub

iureiurando contra eius testimonium dictum est seu scriptis actum est vel ipse licentiam d e

respondendi et defendendi se habuit; sed et de personis accusantium ac testificantium subtiliter

qu.rendum est, cuius conditionis cuiusve opinionis, autne inopes sint autne forte aliquas

contra predictum episcopum inimicitias habuissent, et utrum ex auditu testimonium dixerintf

aut certe specialiter se scire testati sunt vel si scriptis iudicatum est et partibus presentibus

sententia recitata est. Quodsi forte haec sollempniter acta non sunt neque causa probata est,

qu. exilio vel depositione digna sit, in ecclesia sua modis omnibus revocetur. Hii vero, qui g g

eum contra Dei timorem et statuta canonum condempnaverunt, excommunicati in

monasterium ad agendam p.nitentiam in sex mensibus sunt mittendi, ita sane ut, si cuiquam

eorum partis contigerit imminere discrimen, viatici benedictio non negetur. Ipse autem, qui eo h

vivente locum eius temerari. ambiit, privatus sacerdotio ab omni ministerio ecclesiastico

repellatur atque eidem dilectissimo filio et fratri coepiscopo nostro tradatur, ut eumi

ecclesiastico iudicio aut ipse ad nos transmittat aut apud se in custodia habeat. Episcopi vero,

qui eum ordinare presumpserunt vel pervers. ordinationi ipsius prebuere consensum, j j k

communione privati in sex mensibus ad agendam p.nitentiam in monasterio deputentur. Si

autem episcopi in preiudicio condempnationis vel depositionis memorati Stephani metuml

iudicis consensisse ac talia fecisse non sua sponte professi fuerint, tempus eius adbreviandum m

est et modus p.nitenti. temperandus.

a) erst hinter XIII K.

b) folgt in MR.

c) facta M.

d) eum C.

e) auctum C.

f) duxerint C.

g) ecclesiam suam C.

h) parcis C.

i) folgt cum M.

j) presumpserunt ordinare C.

k) per se R.

l) metu CR.

m) eis C.

Polycarp 5.1.37

1013

37. Gregorius Romano defensori Sicili.. In epistola XXIII lib. X.a

Pervenit ad nos, quod si quis contra quoslibet clericos causam habeat, despectis eorum

episcopis eosdem clericos in tuo facias iudicio exhiberi. Quodsi ita est, valde esse constat

incongruum. Sed hac tibi auctoritate precipimus, ut hoc denuo facere non presumas. Sed si

quis contra quemlibet clericum causam habuerit , episcopum ipsius adeat, ut aut ipse b

cognoscat aut certe ab ipso iudices deputentur, aut si fortasse ad arbitros eundum est , partes c d

ad eligendos iudices ab ipso executio deputata compellat. Si quis vero clericus vel laicus e

contra episcopum causam habuerit, tunc te interponere debes, ut inter eos aut ipse cognoscas

aut certe te admonente sibi iudices eligant. Nam si sua unicuique episcopo iurisdictio non

servatur, quid aliud agitur, nisi ut per vos , per quos ecclesiasticus custodiri illic ordo debuit, f

confundatur , et cetera. g

a) III. CR.

b) habuit C.

c) forte C.

d) om. R.

e) excutio MK; exsecutio C.

f) illos K.

g) confundantur K.

Polycarp 5.1.38

1014

38. Gregorius Antemio subdiacono Campanie. In epistola L lib. XI. a a

Cum fortius punienda sint crimina, que insontibus et maxime sacratis ordinibus ingeruntur,

quam sitis culpabiles omnes, qui in causa Iohannis diaconi resedistis, atende, ut Ylarium b c

criminatorem ipsius nulla ex diffinitione vestra p.na veniens castigaret. Nec illud ad

excusationem vestram credatis esse idoneum, quod vobis quasi iudicare volentibus solus frater

et coepiscopus noster Paschasius dicitur distulisse. Nam si zelus in vobis rectitudinis viguisset,

facilius uni a multis rationabiliter suaderi quam multi ab uno poterant sine causa differri. Quia d

ergo tant. nequiti. malum sine digna non debet ultione transire, suprascriptum fratrem e

nostrum Paschasium volumus ammoneri, ut eundem Ylarium subdiaconatus prius, quo

indignus fungitur, privet offitio atque verberibus publice castigatum faciat in exilium deportari, f

ut unius p.na multorum possit esse correctio.

a)-a) nochmals als Rubrik M.; III (statt XI) C.

b) satis R.

c) culpa K.

d) qua C.

e) davor ein Buchst. rad. M.

f) folgt verberatum K.

Polycarp 5.1.39

1015

39. Adrianus papa.

Placuit eorum accusandi sacerdotes et testificandi in eos vocem constituere, quos non

humanis, sed divinis vocibus mortuos esse scimus, quia vocem funestam potius interdici quam

audiri oportet. Placuit ut accusatio, si iudicem suspectum habuerit, liceat appellare, quia non

oportet negari audientiam rogandi . Non est credendum contra alios eorum confessioni, qui a

criminibus implicantur, nisi se prius probaverint innocentes, quia periculosa est et admitti non b b

debet rei adversus quecumque professionem . Si quis iudicem adversus sibi senserit, vocem c d e f

appellationis exhibeat, ut cum ei confessum fuerit integrum negotium, apud alium iudicem g

amotis dilationibus possit audiri. Clericus sive laicus, si crimine aut lite pulsatus fuerit, non h

alicubi quam in foro suo provocatus audiatur. Appellantem non debet afflictio ulla aut carceris

aut detentionis iniuriare custodia, et liceat appellatori vitiatam causam appellationis remedioi

sublevare. Liceat etiam in causis criminalibus appellare. Nec appellandi vox denegetur, quem

in supplitio sententiam destinarit. In criminalibus causis nec accusator, nisi per se aliquem j k

accusare potest, nec accusatus per aliam personam se defendere permittitur. Constitutiones

contra canones et decreta presulum Romanorum vel bonos mores nullius sunt momenti. In

clericorum causa huiusmodi forma servetur, ut ne quemquam eorum sententia non a suo iudice

dicta constringat. Omnis qui aliis falsa intulerit, puniatur et falsitate ferat infamiam. Ut l m

provintialis synodus retractetur per vicarios urbis Rom. episcopi, si ipse decreverit. De his, qui

in accusatione maioris natu venerint, et ut episcopum nulli criminoso liceat accusare. Si n

quando in causa capitali vel causa status interpellatum fuerit, exploratores sed ipsos est

agendum. Placuit ut a quibuscumque iudicibus ecclesiasticis ad alios iudices ecclesiasticos, ubi

est maior auctoritas, fuerit provocatum, audientia non negetur. Si quis metropolitanus

episcopus, nisi quod ad suam solummodo propriam pertinet parrochiam, sine concilio et

voluntate omnium comprovincialium episcoporum extra aliquod agere temptaverit, gradus sui

periculo subiacebit, et quod egerit, irritum habeatur et vacuum. Sed quicquid de provincialium

coepiscoporum causis suarumque ecclesiarum et clericorum atque secularium necessitatibus

agere aut disponere necesse fuerit, hoc cum omni consensu comprovincialium agatur

pontificum, non aliquo dominationis fastu, sed humillima et concordi amministratione, sicut o

Dominus ait: Non veni ministrari, sed ministrare, et alibi: Qui maior est vestrum, erit minister

vester, et reliqua. Similiter et ipsi comprovinciales episcopi cum eius consilio, nisi quantum ad

proprias pertinet parrochias, agant iuxta sanctorum constituta patrum, ut uno animo, uno ore

sancta glorificetur trinitas in secula. Quod in alterius famam publico scripturam aut verba p

contumeliosa confixerit et repertus scripta non probaverit, flagelletur. Et qui eam prius

invenerit, rumpat, si non vult auctoris facti causam incurrere. Si quis iratus crimen aliquod

cuilibet temere obiecerit, convitium non est pro accusatione abendum, sed permisso tractandi

spatio id, quod iratus dixit, per scripturam se probaturum esse fateatur, ut si fortasse

resipiscens post iracundiam, que dixit, iterare ac scribere noluerit, non ut reus criminis

teneatur. Qui crimen obicit, scribat se probaturum, revera ut ibi causa agatur, ubi crimen

admittitur. Ut qui non probaverit, quod obiecit, p.nam, quam intulerit , ipse patiatur. Caveant q

iudices ecclesie, ne absente eo, cuius causa ventilatur, sententiam proferant, quia irrita erit,

immo et causam in synodo pro facto dabunt. Eius, qui frequenter litigat et ad accusandum est r

facilis, accusationem nemo absque grandi examine recipiat. De accusationibus episcoporum

Constantinus imperator inter cetera sic ait : vestre quedam accusationes tempus, inquit, s s

habebunt proprium, id est diem magni iudicii. Iudicem vero illum, qui tunc futurus est,

omnibus iudicare. Michi ergo homini constituto de huiusmodi rebus non licet habere t

adiutorium, sacerdotum scilicet accusantium et simul accusatorum, quos minime convenit tales

debere monstrari, qui vel iudicentur ab aliis, cum ab ipso Domino magis ipsi sunt iudicandi, de

quibus ait propheta: `Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem Deus discernit.' Neque u

possunt humano condempnari examine, quos Deus suo reservavit iuditio, et reliqua talia et his

similia. Neque presul summus a quoquam iudicabitur, quia dicente Domino non est discipulus

super magistrum. Iudex criminosum discutiens non ante sententiam proferat capitalem, quam

aut reus ipse confiteatur aut per innocentes testes convincatur. Irritam esse iniustamv

Polycarp 5.1.39

1016

episcoporum dampnationem idcirco synodo retractandam, ut ne quis, dum in ea durarew

poterit , qualibet necessitate suam relinquat ecclesiam. Pulsatus ante suum iudicem causam x

dicat, et non ante suum iudicem pulsatus, si voluerit, taceat, et ut pulsatus, quotiens

appellaverit, inducias habeat. Si quis contra suam professionem vel conscriptionem venerit, si

clericus fuerit, deponatur, si laicus, anathematizetur. Si quis episcopum aut presbiterum vel

diaconem falsis criminibus appetierit et probare non potuerit, nec in fine ei dandum esse y z

communionem. Si qui inventi fuerint libros famosos legere vel cantare, excommunicentur. Ut a'

nullus episcopus vel infra positus die dominico causas iudicare presumat. Et si quis potentum b'

quemlibet expoliaverit et admonente episcopo non redderit , excommunicetur. Ut nullus c'

clericus ab episcopo suo recedat et ad alium se transferat. Homicidae malefici fures sacrilegi

raptores venefici adulteri et qui raptum fecerint vel falsum testimonium dixerint seu qui ad

sortilogos magosque cucurrerint, nullatenus ad accusationem vel ad testimonium erunt d'

admittendi. Qui crimen intendit, agnoscendum est, si ipse ante non fuit criminosus, quia e'

periculosum est et admitti non debet rei adversus quemcumque professio . Occurrere f' g' h'

quisque fidelium erumpnis miserorum debet subsidio, quo valet, et revelatione alien. vindict. i' j'

a se Dei removere vindictam. Libat enim Domino prospera, qui ab afflictis pellit adversa.

Maius periculum est iudicantis quam eius, qui iudicatur. Unde unicuique providendum est, ne k'

aliquem iniuste iudicet aut puniat. Accusatores adversus doctorem nemo suscipiat, quia non

potest humano condempnari examine, quem Deus suo iudicio reservavit. Presbiter non

adversus episcopum, diaconus non adversus presbiterum, non acolitus adversus subdiaconum,

non exorcista adversus acolitum, non lector adversus exorcistam, non hostiarius adversus

lectorem det accusationem aliquam. Et non dampnabitur presul nisi in LXX duobus. Neque l' m'

presul summus a quoquam iudicatur, quia scriptum est: `Non est discipulus super m' n'

magistrum.' Presbiter autem in cardine constitutus non nisi in LXIIII testibus dampnabitur, o' p'

diaconus cardine constitutus urbis Rom. nisi in XXVIII non condempnabitur, subdiaconus q' p' r' s'

acolitus exorcista lector nisi, sicut scriptum est, in septem testibus non condempnabitur. Testes

autem sine aliqua sint infamia, uxores et filios habentes et omnino Christum predicantes. t'

Testimonium clerici adversus laicum nemo suscipiat, nemo enim clericum quemlibet in publico

examinare presumat nisi in ecclesia, et reliqua. Episcopi pontifici, a quo consecrari probantur,

preiudicium inferre nullum possunt. Quod si presumptum fuerit, viribus carere non dubium u' u'

est nec posse inter ecclesiastica ullo modo statuta censeri. Non licet imperatori vel cuiquam

pietatem custodiendi aliquid contra mandata divina presumere. Providendum est, ne in v' w'

aliquo apostolica aut decreta canonica violentur . Iniustum iudicium et definitio iniusta regio x'

metu vel iussu a iudicibus ordinata non valeat . Sic odit Deus eos, qui adversus patres y'

armantur, ut patrum invasores, qui in omni mundo infamia notantur. Item generali decreto

constituimus, ut execrandum anathema fiat et velud prevaricator catholic. fidei semper apud

Deum reus existat, quicumque regum vel potentum deinceps canonum censuram in

quocumque crediderit vel permiserit violandam . z'

a) roganti C; rogant R.

b) prius se C.

c) qadversus K.

d) quemcumque CR.

e) professio CR.

f) adversum CR.

g) consessum M; concessum CR.

h) vel C.

i) remedia (?) R.

j) supplicium C.

k) sententia CR.

l) falsitatis C.

m) Et M.

n) accusationem C.

Polycarp 5.1.39

1017

o) concordia M.

p) publicam C.

q) intulerat C.

r) cusandum MR.

s)-s) ante correctionem: sic ait inter cetera M.

t) autem C.

u) deos K.

v) iniuste tendenti K.

w) ante correctionem: dura M; dura KC.

x) patitur KC.

y) om. M.

z) dandam CR.

a') quis MR.

b') Ut CR.

c') reddiderit K.

d') sordilogos M.

e') fuerit C.

f') debent K.

g') cuiuscumque K; quecumque C.

h') professionem K.

i') criminis M.

j') korr. in relevatione K.

k') iudicandis M.

l') Ut M.

m')-m') om. K.

n') folgt si K.

o') om. K.

p')-p') om. K.

q') folgt in C.

r') XXVI K; XXX tribus C; XXX tribus R. ta

s') om. C.

t') folgt non K.

u') nullum ferre C.

v') pietate CR.

w') custodienti K.

x') violent M.

y') violentur K.

z') violendam C.

Polycarp 5.1.40

1018

40.

Plerique autem boni christiani propterea tacent et sufferunt aliorum peccata, que noverunt,

quod documentis sepe deseruntur, ut ea, que ipsi sciunt, iudicibus ecclesiasticis probare non

possunt. Quamvis vera sint quedam, non tamen iudici facile credenda sunt, nisi certis indiciis

demonstrentur. Nos vero a communione quemquam prohibere non possumus, quamvis hec

prohibitio nondum sit mortalis, sed medicinalis, nisi aut sponte confessum aut in laico sive

seculari sive ecclesiastico iudicio nominatum atque convictum . Quisquis enim utrumque sibi a b c

audet assumere, ut quique ipse sit et accusator et iudex? d

a) convinctum C.

b) Quis CR.

c) utruque M.

d) om. CR.

Polycarp 5.1.41

1019

41. Anacletus papa.

Accusatio quoque episcoporum, super qua nos consulere voluistis, non nisi ab idoneis et

probatissimis viris, qui et suspitionibus et sceleribus careant, fieri debet, quia Dominus sacri sui

corporis tractatores a vilibus et reprobis ac non idoneis personis infamari noluit nec

calumpniari permisit, sed ipse proprio flagello peccantes sacerdotes a templo eiecit. Unde

liquet, quod summi sacerdotes, id est episcopi, a Deo sunt iudicandi, non ab humanis aut prave

vit. hominibus lacerandi, sed potius ab omnibus fidelibus portandi, ipso Domino exemplum a

dante, quando per se ipsum et non per alium vendentes et ementes eiecit de templo et mensas

nummulariorum et cathedras vendentium proprio evertit flagello, et eiecit de templo, et sicut

alibi legitur: `Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos discernit.' b

a) hominibus C.

b) folgt in medio K.

Polycarp 5.1.42

1020

42. Stephanus papa.

Repellantur cohabitantes inimici et omnes laici, quia infestationem blasphemi. affectio a

amiciti. incitare solet. Nec illi, videlicet laici, in vestra sunt recipiendi accusatione, qui vos in

sua nolunt accipere infamatione.

a) Depellantur K.

Polycarp 5.1.43

1021

43. Eusebius.

Neganda est accusatis licentia criminandi, priusquam se crimine, quo premuntur, exuerint, a

quia non credendum est contra alios eorum confessioni, qui criminibus impliciti sunt, nisi se b c

prius probaverint innocentes, quoniam periculosa est et admitti non debet rei adversus c

qu.cumque professio. Familiares vero et sponte confessi atque sceleribus irretiti non debent d

admitti nec hi, qui hesterna aut perhendie aut ante fuerunt inimici. e

a) folgt nochmals licentia M.

b) implicati K.

c) prius se C.

d) quemcumque KR.

e) esterno C.

Polycarp 5.1.44

1022

44.

Nulli umquam infamiam atque sacrilego de quocumque negotio licet adversus religiosum a

christianum, quamvis humilis servilisque persona sit, testimonium dicere nec de qualibet reb

actione vel inscriptione christianum impetere. Omnibus quoque similiter causandi vel

testificandi licentia denegetur, qui christian. religionis et nominis dignitatem et sue legis vel sui

propositi normam aut regulariter prohibita neglexerint. Similiter prohibemus, ut null. caus. a

iudicibus ecclesiasticis audiantur, que legibus non continentur, quia omnes, qui pi. volunt

vivere in Christo, persecutionem patiuntur.

a) infami C; korr. in infami R.

b) rei CR.

Polycarp 5.1.45

1023

45. Ex concilio Africano. a

Item placuit, quotienscumque clericis ab accusatoribus multa crimina obiciuntur et unum ex

ipsis, de quo prius egerant, probare non valuerint, ad cetera non admittantur.

a) Inskr. om. hier, steht beim nächsten Kap.; Rubrikatorhinweis jedoch an diesem Kap. K.

Polycarp 5.1.46

1024

46. Gregorius papa . a a

De presbitero vel quolibet clerico a populo accusato, si certi non fuerint testes, qui crimini b

illato veritatem dicant, iusiurandum erit in medio et illum testem proferat de innocenti. sue

puritate, cui nuda et aperta sunt , sicque maneat in proprio gradu. c

a) Steht erst bei V 1,47, statt dessen hier Inskr. von V 1,45 K.

b) om. C.

c) folgt omnia C.

Polycarp 5.1.47

1025

47. Idem Constantio episcopo Mediolanensi. In epistola XI lib. X. a

Relictis epistolis, quas ad nos per Marianum latorem presentium transmisistis, gratam nobis b

sollicitudinem vestram fuisse rescripsimus, quod ea, que ad vos de fratre et coepiscopo nostro c

Pompeio , qui adhuc ita a nobis est nominandus, pervenerit , dissimulare minime pertulistis. d e

Sed si, qualis fuit in requisitione cura, talis fuisset in discussione subtilitas, nichil ex hoc, quod f

de eo dictum est, fuisset ambiguum, sed utrum verum an esset compositum, patuisset, quia

iam contra ipsum dudum in Sicilia apud reverend. fratrem nostrum Maximianum episcopum

talis questio, ut cognovimus, morta est. Sed quia causa ipsius subtili omnino investigatione g

quesita est, inventus est innocens, qui fuerat accusatus in crimine. Nunc igitur quoniam illa,

qu. contra eum dicta sunt, non sub illa, que decuit, districtione quesita sunt et gesta, que

exinde apud fraternitatem vestram confecta sunt, neque ad condempnationem neque ad

absolutionem eius probantur posse sufficere, levis res agitur, ut incaute vel in transcursu h

debeat definiri. Nam grave est satis et indecens, ut in re dubia certa dicatur sententia. Et hec

quidem gesta esse poterant ad definiendum idonea, si accusati ea confessio sequ.retur, si

tamen eandem confessionem subtilitas examinis ex occultis eiceret et non afflictio vehemens

extorqu.ret, que frequenter hoc agit, ut noxios se fateri etiam cogantur innoxii. Nam

postquam prefatus episcopus, ut dicitur, cruciari custodia cremarique se fame asserit, scire

debetis, si ita est, utrum noceat , si sic fuerit extorta confessio. Numquid quando sententiam i

tales caus. suscipiunt et sedes apostolica appellatur, nonne persona, que iudicatur, presens j

est, ut distinctissime atque ab omni latere veritas queratur, utrum si debeat manere sententia k

necne decernatur? Et si predictus episcopus sedem apostolicam appellare voluerit, causa ipsius

interius et cum omni diligentia perscrutanda et ideo, postquam persona absens est et gesta, l

qu. ad nos transmisisti, nobis, sicut prefati sumus, idonea esse satisfacere non videntur, m

temere aliquid de episcopi persona decernere non debemus nec possumus, ne, quod absit,

reprehensibiles inveniamur in nostris, quibus aliorum iure competit retractare sententias, et

cetera.

a) constantino K.

b) Delatis M; Relectis C; korr. in Relectis R.

c) qui C.

d) pomptio R.

e) pervenerint C.

f) fuerit CR.

g) mota CR.

h) ei R.

i) korr. in nocescat C.

j) et minime C.

k) sic C.

l) interim CR.

m) folgt et C.

Polycarp 5.1.48

1026

48. Gaius Felici episcopo.

Si quis accusaverit episcopum, presbiterum aut diaconum vel quemlibet clericum apud

episcopos, quia alibi non oportet, et non probanda detulerit, auctoritate huius sanctionis

intelligat se iacturam infami. sustinere.

Polycarp 5.1.49

1027

49. Fabianus.

Omnes illi sunt ab accusatione repellendi, quos apostolus commemorat dicens: `Cum his nec

cibum sumere', et ante satisfactionem ecclesie non sunt suscipiendi.

Polycarp 5.1.50

1028

50. Ex concilio Africano VII.

Definimus eum rite ad accusationem non admitti, qui postea, quam excommunicatus fuerit, in

ipsa excommunicatione constitutus, sive sit clericus sive laicus, accusare voluerit. a

a) folgt sit C.

Polycarp 5.1.51

1029

51. Ex eodem. a

Item placuit, quotienscumque clericis ab accusatoribus multa crimina obiciuntur et unum ex

ipsis, de quo prius egerint, probare non valuerint, ad cetera non admittantur.

a) davor vacat M; das ganze Kap. om. K.

Polycarp 5.1.52

1030

52. De eodem. a

Testes autem ad testimonium non admittendos, qui nec ad accusationem admitti precepti sunt,

vel etiam quos ipse accusator de sua domo produxerit. Ad testimonium autem intra annos b c

XIIII .tatis sue non admittantur . c d

a) Ex K.

b) om. K.

c) annos XIII M; XIIII annos C. cim

d) admittatur M.

Polycarp 5.1.53

1031

53. Clemens.

Infames sunt omnes presbiteri, diaconi et subdiaconi omnesque principes tam maioris ordinis

quam inferioris atque reliqui populi, tribus et lingu., qui non obtemperaverint episcopis.

Polycarp 5.1.54

1032

54. Stephanus sancte apostolice et universalis Roman. ecclesie episcopus omnibus episcopis.

Accusatores vero et accusationes, quas seculi leges non recipiunt, et antecessores nostri

prohibuerunt et nos submovemus. Nullus enim alienigena aut accusator eorum fiat aut iudex.

Unde et de Loth scriptum est: Ingressus es ut advena, numquid ut iudices? Accusator autem

vestrorum nullus sit servus aut libertus, nulla suspecta aut infamis persona.

Polycarp 5.1.55

1033

55. Dilectissimis fratribus universis episcopis per Campaniam et Tusciam constitutis Eusebius. a

Constituimus iterum cum omnibus, qui nobiscum sunt, episcopis, sicut dudum decretum

repperimus, ut homicide malefici fures sacrilegi raptores adulteri incesti venefici suspecti

criminosi domestici periuri et qui raptum fecerint vel qui falsum testimonium dixerint seu qui b c

ad sortilogos divinosque concurrerint similesque eorum nullatenus ad accusationem vel ad

testimonium sunt admittendi, quia infames sunt et iuste reppellendi, quia funesta est vox

eorum.

a) om. K.

b) fecer(unt) KC.

c) q(uia) R.

Polycarp 5.1.56

1034

56.

Similiter et in prefixa synodo est decretum, ne suspecti aut infames aut criminosi aut gratiosi

aut calumniatores vel affines aut scelerati aut facile litigantes suscipiantur accusatores, sed

tales, qui omni careant suspitione, quia columnas suas Dominus firmiter stare voluit nec a

quibuscumque agitari. Similiter prefata statuit synodus, ut nullum sententia non a suo iudice

dicta constringat.

Polycarp 5.1.57

1035

57. Reverentissimis atque dilectissimis fratribus Athanasio et universis .gyptiorum

Thebaidorum Libiorum episcopis in sancta Alexandrina synodo congregatis, Felix alme

Roman. urbis et universalis ecclesie episcopis et sancta synodus, que in urbem Romam

convenit in Domino salutem.

Ut accusandi vel testificandi licentia denegetur, qui christian. religionis et nominis dignitatem a

et sue legis vel sui propositi normam aut regulariter prohibita neglexerint . b

a) t M.

b) neglexerit C.

Polycarp 5.1.58

1036

58. Ex decretis Silvestri . a b

In civilibus vero vel in criminalibus causis probationum copia nulla alia, nisi que in veteri

novoque testamento legitur, requirenda est, id est tres ingenui et veridici testes uno sermone

veridicum testimonium proferentes. Nam et in accusatione Susann. duorum presbiterorum c c

testimonium quamvis perversum obiectum est. In novo testamento ipse Dei filius omne verbi

testimonium in ore duorum vel trium testium stare perhibuit. In omni autem negotio non plus

quam duorum vel trium testium una veritas exprimatur. Si quis autem aliter sibi testes adhibere

voluerit, non solum dominicis preceptis reus efficiatur, sed etiam communione privetur.

a) decreto C.

b) folgt pape M.

c) presbiterorum duorum C.

Polycarp 5.1.59

1037

59. Ex octava synodo Cartaginensi. a

Item placuit, ut accusatus vel accusator in eo loco, unde est ille qui accusatur vel qui accusat,

audiatur. Si metuit aliquam vim temerari. multitudinis, locum sibi eligat proximum, quo non

sit difficile testes perducere, ibi causa finiatur.

a) Inskr. gestr. C.

Polycarp 5.2.1

1038

II. De vocatione accusatorum ad iudicium vel ad sinodum. a

1. Iulius papa.

Nullus episcopus extra suam provinciam ad iudicium devocetur, sed vocato eo canonice in

loco omnibus congruo tempore synodali ab omnibus comprovincialibus episcopis audiatur,

quia concordem super eum canonicamque proferre debent sententiam, quia si minoribus tam

de clericis quam de laicis concessum est, quanto magis de episcopis servari convenit. Nam si b b b

ipse metropolitanum aut iudices suspectos habuerit aut infestos senserit, apud primatem c

dioceseos aut apud Roman. sedis pontificem iudicetur.

a) Zahl om. MR.

b) erst hinter est C.

c) habuit C.

Polycarp 5.2.2

1039

2. Damasus papa.

Vocatio enim ad synodum iuxta decreta patrum canonica eius, qui impetitur, rationabilibus

scriptis per spatium fieri debet congruum atque canonicum, quia nisi canonic. vocatus fuerit

suo tempore et canonica ordinatione, licet venerit ad conventum, in quacumque necessitate,

nisi sponte voluerit, nullatenus suis respondebit insidiatoribus, quoniam nec seculi leges hoc

permittunt fieri, quanto magis divin..

Polycarp 5.2.3

1040

3. Bonifatius papa.

Nullus episcopus neque pro civili neque pro criminali causa apud quemvis iudicem sive civilem

sive militarem producatur vel exhibeatur. Magistratus enim, qui hoc iubere ausus fuerit,

amissione cinguli condempnatione plectetur.

Polycarp 5.3.1

1041

III. De induciis criminatorum, qui ad synodum vel ad satisfactionem vocantur. a

1. Felix alm. Rom. episcopus Athanasio ceterisque episcopis. b b

De indutiis vero episcoporum, super quibus consuluistis, diversas a patribus regulas invenimus c

institutas. Quidam enim ad repellenda imperitorum machinamenta et suas preparandas d

responsiones et testes confirmandos et concilia episcoporum atque inimicorum querenda

annum et VI menses mandaverunt concedi, quidam autem annum, in quo plurimi concordant.

Minus vero quam VI menses non repperi, quia et laicis hec indulta sunt, quanto magis e f

Domini sacerdotibus. Nam et a nostris antecessoribus atque reliquis sanctis patribus g

multotiens inibitum est, ne quis Domini sacerdotes detractionibus non ex radice caritatis

prolatis vexet.

a) Zahl om. MKR.

b) ante correctionem: Rom. alm. M.

c) regula M.

d) repellanda M.

e) autem C.

f) om. C.

g) dominis M.

Polycarp 5.3.2

1042

2. Idem . a

Induti. namque non sub angusto tempore, sed sub longo spatio concedend. sunt, ut accusati

se preparare et universos communicatores in provinciis positos convenire et testes preparare

atque contra insidiatores se pleniter armare valeant.

a) om. K.

Polycarp 5.3.3

1043

3. Silvester papa.

Constituimus et presenti decreto censemus, ut in primis paternaliter vocentur et per VII dies a

expectentur, nullius ecclesiastice rei interdicta licentia. Huic vero expectationi iterum addantur

dies septem, interdicta licentia ecclesiam intrandi et omnia divina offitia audiendi. Post vero b

adiciantur duo dies a pace et a communione sancte ecclesie suspensis. Deinde vero iterum c

aliis duobus diebus sub eadem expectatione deportentur. Quibus uno die superaddito, omni

expectatione veluti iam desperata, reus mox anathematis gladio feriatur . d

a) VI C. ex

b) folgt eis C.

c) duos M.

d) es folgt V 4,3 K.

Polycarp 5.4.1

1044

[IV.] De his qui se studiose absentant. ab

1. Bonifatius episcopus Patroclo Remigio et ceteris episcopis per Galliam constitutis. c

Valentin. civitatis clerici nos adierunt proponentes per libellum crimina, que Maximum teste

tota provincia asserunt commisisse, <delegata totiens cognitione illum constituta semper d

subterfugisse iudicia nec confusum conscientia festinasse, ut si esset innocens, examinatis e

omnibus purgaretur, que totiens decreta ex nostrarum cartarum instructione cognovimus .> d

Qui e contrario probavit vera esse de se illa, que dicta sunt, quia ad ea confutanda adesse f g h

minime voluit , cum esset innumera, a decessoribus meis provinciali delegata cognitio. h h i j k

Conventus etiam evitasse dicitur et adesse minime voluisse. Sed astuta cavillatio eorum, qui l l

versutiosis agendum credunt esse conciliis, numquam innocenti. nomen accipiet . Confitetur m

enim de omnibus, quisquis se subterfugere iudicium dilationibus putat. <Item . Qui adiendus n

hic, ne convinci forsitan ab accusantibus se clericis possit, digna tandem presentatus aliquando

episcopali iudicio pronuntiationis congrue feriri sententia .> Decrevimus vestrum debere intra n o

provinciam esse iudicium et congregari synodum ante diem novembrium kalendarum, ut si

adesse voluerit presens, si confidit, ad obiecta respondeat. Quodsi adesse neglexerit,

dilationem sententi. de absentia non lucretur. Nam manifestum est confiteri eum, qui indulto

et delegato iuditio purgandi se occasione non utitur. Nichil enim interest, utrum in presenti p q

examine omnia, que dicta sunt, comprobentur, cum ipsa quoque professione procurata totiens

constet absentia.

a) Zahl om. MKR; III C.

b) davor De iudiciis et C.

c) ferner Ex concilio Cartagiensi (III R) CR.

d)-d) om. KR.

e) korr. in confisum C.

f) Quod C; Que R.

g) qui M.

h) om. M; adesse minime vult R.

i) essent M.

j) om. R.

k) korr. in provintialis C.

l) dicitur evitasse M.

m) ante correctionem: acceptet M.

n)-n) om. KR.

o) davor Item C.

p) folgt totiens M.

q) legato CR.

Polycarp 5.4.2

1045

2. Iulius episcopus Eusebio Theognio Theodoro Berintho et ceteris orientalibus episcopis. a b

Nullus dubitat, quod ita iudicium nocens subterfugit, quemadmodum qui est innocens, ut

absolvatur, querit . Nec suspitione caret, qui alium calumniis derogat falsa dixisse, cum ipse ad c

iudicium, ut probet que intulit, evocatus venire distulerit.

a) om. C.

b) Bernitho KR.

c) queritur C.

Polycarp 5.4.3

1046

3. Aurelius episcopus dixit. Ex concilio Cartaginensi cap. VI. a bc c

Quisquis episcoporum accusatur, ad primatem provinti. ipsius causam deferat accusator. Nec

a communione suspendatur, cui crimen intenditur, nisi ad causam suam dicendam electorum

iudicum vel prim. sedis litteris evocatus die statuta minime occurrerit, hoc est intra spatium

mensis ex ea die, qua eum litteras accepisse constiterit. Quodsi aliquas veras necessitatis

causas probaverit, quibus eum occurrere non potuisse manifestum sit, caus. sue dicend. inter

alium mensem integram habeat facultatem. Verumtamen post mensem secundum non d e

communicet , donec purgetur. Si autem nec ad concilium universale anniversarium occurrere f

voluerit, ut vel ibi causa eius terminetur, ipse in se sententiam damnationis dixisse iudicetur.

Tempore sane, quo non communicat, nec in sua ecclesia vel parrochia communicet. Accusator

autem eius, si numquam diebus cause dicend. defuerit , a communione non removeatur. Si g

vero aliquando defuerit, subtrahens se restituto in communione episcopo, ipse removeatur a

communione, ita tamen ut nec ipsi adimatur facultas caus. peragend., si se ad diem occurrere

non noluisse, sed non potuisse probaverit. Illud vero providendum est, ut cum agere ceperit in

episcoporum iudicio, si fuerit accusatoris persona culpabilis, ad arguendum non admittatur,

nisi proprias causas, non tamen ecclesiasticas, asserere voluerit. h

a) dieses Kap. nach V 3,3 K.

b) careg) M; folgt III MR.

c) om. K.

d) alterum KR.

e) om. M.

f) comunicat C; communicat R.

g) fuerit C.

h) ni K.

Polycarp 5.5.1

1047

[V.] De iudiciis. a

1. Victor papa Theophilo episcopo.

Placuit ut accusatus vel iudicatus a comprovincialibus in aliqua causa episcopus licenter

appellet et adeat apostolice sedis pontificem, qui aut per se aut per suos vicarios eius retractari

negotium procuret, et dum iterato iudicio pontifex causam suam agit, nullus in loco eius

ponatur aut ordinetur episcopus, quoniam quamquam comprovincialibus episcopis accusati

causa pontificis scrutari liceat, non tamen diffinire inconsulto Romano pontifice permissum b

est.

a) Zahl om. MKCR; Titel om. C.

b) causam C.

Polycarp 5.5.2

1048

2. Zephirinus Roman. urbis archiepiscopus omnibus episcopis. a a

Patriarch. vel primates accusatum discutientes episcopum non ante sententiam proferant

finitam , quam apostolica fuerint fulti auctoritate, aut per se ipse confiteatur aut per innocentes b

et regulariter examinatos convincatur testes. Qui nimirum testes minori non sint numero quam

illi discipuli fuerunt, quos Dominus adiumentum apostolorum elegit, id est LXXII. c

a)-a) om. K.

b) finitivam CR.

c) folgt ad C.

Polycarp 5.5.3

1049

3. Zephirinus Romane urbis archiepiscopus omnibus episcopis.

Duodecim iudices quilibet episcopus accusatus, si necesse fuerit, eligat, a quibus eius causa

iuste iudicetur. Nec prius audiatur aut excommunicetur, quam ipsi per se eligantur et a

regulariter vocatus ad suorum primo conventum episcoporum per eos eius causa iust. audiatur

et rationabiliter discernatur. Finis vero eius caus. ad sedem apostolicam deferatur, ut ibidem

terminetur, nec antea finiatur, quam eius auctoritate fulciatur.

a) om. M.

Polycarp 5.5.4

1050

4. Fabianus Roman. ecclesie episcopus omnibus episcopis.

Statuimus, ne episcopi a propriis sedibus aut ecclesiis sine auctoritate Romani pontificis

eiciantur. Quod si quomodo presumptum fuerit, antequam proprius locus et sua omnia eis

legibus redintegrentur , nullatenus a quoquam accusentur aut criminentur. Et nisi sponte a

elegerint, nulli pro talibus respondeatur, sed postquam restituta fuerint et sua omnia eis

legibus redintegrata, dispositis ordinatisque suis magnum spatium tractandi causam eis a

concedatur, et postea, si necesse fuerit, regulariter vocati veniant ad causam, et si iust. visum

fuerit, accusantium propositionibus per sustentationem fratrum respondeant. Nulla enim

permittit ratio, dum ad tempus eorum bona vel ecclesie atque res ab emulis aut a

quibuscumque detinentur, ut aliquid illis obici debeat. Nec quicquam potest eis quilibet b

maiorum vel minorum obicere, dum ecclesiis vel rebus aut potestatibus carent suis.

a)-a) om. MK.

b) Ne MCR.

Polycarp 5.5.5

1051

5. Felix alm. Roman. ecclesie archiepiscopus omnibus episcopis.

Quotiens pastor vel rector ecclesie super certis accusatur criminibus, si tales fuerint

accusatores, qui iust. et canonic. recipi debeant, legitima in synodo suo tempore constituta ab

omnibus canonic. audiatur, qui sunt in provincia, episcopis. Quodsi legitimi non fuerint

accusatores, non fatigetur accusatus, quia sacerdotes ad sacrificandum vacare debent, non ad

litigandum, nec illi, qui throni Dei vocantur, pravorum hominum insidiis debent turbari, sed

libere Christo domino famulari.

Polycarp 5.5.6

1052

6. Felix episcopus episcopis omnibus.

Si accusatus episcopus et accusatores eius ad causam dicendam invitati venerint, quia unus

absque altero audiri non debet, querendum est in iudicio, cuius sint conversationis et fidei

atque suspitionis accusatores aut qua intentione hoc faciant, quia ad hoc non debent admitti,

nisi bon. conversationis et rect. fidei viri, hii videlicet, qui omni suspitione careant et bon.

vit. fama clareant neque infames existant. Quodsi accusatorum person. in iudicio

episcoporum culpabiles apparuerint, ad arguendum non admittantur, nisi proprias causas

asserere, non tamen criminales vel ecclesiasticas voluerint.

Polycarp 5.5.7

1053

7. Felix alm. Roman. ecclesie episcopus Athanasio ceterisque episcopis. a

Si quis episcopus legitime accusatus ad concilium canonic. convocatus fuerit, absque ulla b b

trepidatione ire debebit. Et si ire non poterit, pro se legationem ad synodum mittat. Accusatus

autem non prohibeatur a communione, nisi ad electorum iudicium canonic. convocatus infrac

tres aut sex vel plures menses pro suis rationem redditurus venire distulerit. Quodsi probare c d

potuerit, quod non noluerit , sed non potuerit venire, nichil ei nocebit. Ille vero qui vi aut e e

timore a sede pulsus aut suis rebus expoliatus fuerit, non prius vocetur ad synodum, quam ei

omnia legibus redintegrentur, et tandiu in sede propria pacifice et potestative cuncta disponens

resideat, quamdiu expulsus vel expoliatus suis carere visus et rebus. Cum autem ad iudicium

venerit, si voluerit , ei p.tenti a patribus constitut. absque impedimento concedantur et f g h i

iudices a se electi tribuantur.

a) om. K.

b) convocatus canonice C.

c) in fr(atre)s MKR.

d) aut CR.

e) voluerit C.

f) folgt et necesse fuerit, induci. R.

g) ante correctionem: potenti MK.

h) folgt inducie C.

i) constituta K.

Polycarp 5.5.8

1054

8. Marcellinus episcopus episcopis omnibus.

Omne quod inreprehensibile est, catholica defendit ecclesia. Non ergo licet imperatori vel

cuiquam pietatem custodienti aliquid contra mandata divina presumere nec cuiquam, quod a

evangelicis propheticisque et apostolicis regulis obviatur, agere. Iniustum iudicium et definitio

iniusta regio metu vel iussu a iudicibus ordinata non valeat.

a) custodiendi M.

Polycarp 5.5.9

1055

9. Bonifacius papa.

Si inter episcopos eiusdem concilii dubitatio emerserit de ecclesiastico iure vel de aliis negotiis,

primum metropolitanus eorum cum aliis quibusdam in concilio considerans rem iudicet, et si

non adquiescat utraque pars iudicatis, tunc primas alius regionis item ipsos audiat, et quod a b c

ecclesiasticis canonibus et legibus nostris consentaneum sit, hoc definiat et nulla pars valeat d

calculo eius contradicere.

a) aliis M.

b) litem CR; folgt ipsam vel inter R.

c) ipse korr. in ipsam C.

d) nullam M.

Polycarp 5.5.10

1056

10. Iulius urbis Rom. episcopus Eusebio ceterisque episcopis.

Iudices alii esse non debent, nisi quos ipse, qui impetitur, elegerit aut quos suo consensu hec a

sancta Romana sedes aut primates eius auctoritate huius sedis delegaverint.

a) nis K.

Polycarp 5.5.11

1057

11. Damasus papa Stephano archiepiscopo.

Accusatores et iudices non idem sint, sed per se accusatores, per se iudices, per se testes, per

se accusati, unusquisque in suo ordine ordinabiliter. Nam inscriptio primo semper fiat, ut a a

talionem calumpniator recipiat, quia ante inscriptionem nemo debet iudicari vel dampnari, cum

et seculi leges hec eadem retineant. De quibus omnibus vera semper fiat .quitas, quatinus et

accusationis et iudicii ac testimonii mercedem per veritatem gestorum consequi valeant.

a) semper primo M.

Polycarp 5.5.12

1058

12. Gregorius Domitiano episcopo metropolitano.

Sicut sine iudicio quemquam nolumus condempnari, ita , que stult. diffinita sunt, nulla a a

patimur excusatione differri.

a) itaque R.

Polycarp 5.5.13

1059

13. Iulius papa universis episcopis.

Non oportet quemquam iudicare aut dampnare, antequam suos accusatores presentes habeat a

locumque defendendi atque spatiosum ad abluenda crimina.

a) quequam K.

Polycarp 5.5.14

1060

14. Damasus papa Stephano archiepiscopo.

Discutere episcopos et summas ecclesiasticorum causas negotiorum metropolitanos una cum

omnibus suis comprovincialibus, ita ut nemo ex eis desit et omnes singulorum concordent

negotiis, licet, sed diffinire eorum atque ecclesiarum summas querelas causarum vel dampnare

episcopos absque huius sancte sedis auctoritate minime licet, quoniam omnes appellare, si

necesse fuerit, et eius fulciri auxilio oportet. Nam ut nostis, synodum sine eius auctoritate fieri

non est catholicum nec episcopus nisi legitima synodo et suo tempore apostolica vocatione

congregata diffinite dampnari potest, neque ulla concilia umquam rata leguntur, que apostolica

non fuerint fulta auctoritate.

Polycarp 5.5.15

1061

15. Innocentius Rufo Gerontio Soffronio Flaviano Macedonio Prosdocio et Aristeo episcopis a

per Macedoniam constitutis.

Grave non oportuit videri mentibus vestris piissimis cuiuscumque retractare iudicium, quia b

veritas sepius exagitata magis splendescet in luce et pernicies revocata in iudicium gravius et

sine p.nitentia condempnatur. Nam fructus divinus est, in iusticiam sepius recenseri , fratres c d

karissimi.

a) gerentio C.

b) retractari CR.

c) sive R.

d) recensiri M.

Polycarp 5.5.16

1062

16. Eleutherius papa.

Non prius iudex litigantibus sua velit sententia obviare, nisi quando ipsi peractis omnibus nichil

habeant in questione , quod proponant. Et tamdiu actio ventiletur , quousque ad rei veritatem a b b c

perveniatur. Frequenter enim interrogari oportet, ne aliquid pretermissum forte remaneat,

quod adnecti conveniat. Induci. enim non modic. ad inquirendum dand. sunt, ne aliquodd

prepropere agi a quacumque part. videatur, quia per supreptionem multa proveniunt. e f

a) questionem C.

b) ventiletur actio C; ventiletur R.

c) om. K.

d) aliquid CR.

e) prepere (korr.) C; perpropere R.

f) subrectionem R.

Polycarp 5.5.17

1063

17. Adrianus papa.

Iudex criminosum discutiens non ante sententiam proferat finitivam, quam aut reus ipse

confiteatur aut per testes idoneos convincatur.

Polycarp 5.5.18

1064

18. Idem.

Caveant iudices ecclesie, ne absente eo, cuius causa ventilatur, sententiam proferant, quia a a

irrita erit, immo et causam in synodo pro facto dabunt. b b

a) causa cuius M.

b) profecto K.

Polycarp 5.5.19

1065

19. Ex dictis Augustini in libro de civitate Dei. a

Omnes caus. primitus per auctoritatem veritatis ventiland. sunt, que sint, cuius sint, b c

quomodo sint, quales sint, docte aut indocte, parv. an magn., note sint aut ignote, longi d e f

temporis an parvi , aut antiqui hostis consuetudinis reperte sint. Hec omnia iudex cum g

equalitate discernere debet.

a) Inskr. om. M; Inskr. am Rand C.

b) Absatz M.

c) quomodo C.

d) cuius C.

e) aut C.

f) an K.

g) pravi C.

Polycarp 5.5.20

1066

20. Ex concilio Cartaginensi . a b

Si autem presbiteri vel diacones fuerint accusati, adiuncto sibi ex vicinis locis proprius

episcopus legitimo numero collegarum, una secum in presbiteri nomine episcopi sex, in diaconi

tres, ipsorum causam discutiant, eadem dierum et dilationum et a communione remotionum et

discussione personarum inter accusatores et eos, qui accusantur, forma servata. Reliquorum

autem clericorum causas etiam solus episcopus loci agnoscat et finiat.

a) Inskr. om. M.

b) folgt Cap. IIII C; folgt IIII R.

Polycarp 5.5.21

1067

21. De eodem.

Hoc etiam placuit, ut a quibuscumque iudicibus ecclesiasticis ad alios iudices ecclesiasticos,

ubi est maior auctoritas, fuerit provocatum, non eis obsit, quorum fuerit soluta sententia, si a b

convinci non potuerint vel inimico animo iudicasse vel aliqua cupiditate aut gratia depravati. b

Sane si ex consensu partium iudices electi fuerint, etiam a pautiori numero, quam constitutum

est, non liceat provocari.

a) folgt nochmals provocatum - quorum M.

b) sicut vinci K.

Polycarp 5.5.22

1068

22. Ex VII. libro codicis Iustiniani . a

Cessante quoque causa peremptorii edicti adversus eos, qui ammoniti iudicio adesse b c

noluerunt, sententiam ab iudice posse ferri certum est. d

a) iustinioni M.

b) Cesante M.

c) pretorii R.

d) fieri K.

Polycarp 5.5.23

1069

23. De eodem. a

Si , ut proponis, preses provinci. certum locum caus. cognoscend. dedisset, alibi per b c d

correptionem aditus sententia adversus te absentem protulit, quod ita gestum est, ad effectum e f

iuris expectare minime oportet.

a) Inskr. om. M.

b) i M.

c) folgt locum K.

d) p R.

e) sententiam C.

f) absente C.

Polycarp 5.5.24

1070

24. Ex eodem.

Ea, que statuuntur adversus absentes, non per contumatiam, scilicet denuntiationibus,

nequaquam ex more conventos , iudicat. rei firmitatem non optinere certum est. a b

a) conventis C.

b) firmitate M.

Polycarp 5.5.25

1071

25. De eodem. a

Cum non voluntatis tue arbitrio, sed necessitate profectus es, quicquid contra absentem a

statutum fuerit, quando absenti. necessaria causa sit, officere tibi iuris ratio non permittit.

a) Inskr. om. M.

b) um M.

Polycarp 5.5.26

1072

26. Ex eodem.

Cum presentibus partibus litem inchoatam proponas, si postea quam contra te licet absentem a

pronuntiatum est, intra prefinitum diem non appellasti, latam sententiam rescindi postulanti

mult. sacr. constitutiones refragantur.

a) inoboatam R.

Polycarp 5.5.27

1073

27. De eodem.

Constitit in quacumque causa sive privata sive publica sive fiscali, ut cuicumque data fuerit

peccunia vel iudici vel adversario, amittat actionem is , qui diffidentia iust. sententi. in a b

pecuni. corruptelas spem negotii reposuerit.

a) actione K.

b) his MC.

Polycarp 5.5.28

1074

28. Ex eodem.

Neque suam neque decessoris sui sententiam quemquam posse revocare, in dubium non venit.

Nec necesse est ab huiusmodi decreto interponere provocationem, explorati iuris est. a

a) esse C.

Polycarp 5.5.29

1075

29. De eodem.

Sententia, que dicta fuerit, cum scripta non esset, nec nomen quidem sententi. habere

mereatur, nec ad rescissionem perperam decretorum appellationis sollemnitas requiratur.

Polycarp 5.5.30

1076

30. Ex eodem.

De eo qui pretio depravatus vel gratia perperam iudicaverit, ei vindicta, quem leserit, non a

solum estimationis dispendii, sed etiam litis discriminis prebeatur.

a) folgt vic K.

Polycarp 5.5.31

1077

31. Gregorius.

Omnes itaque caus., que vel pretorio iure vel civili tractantur negotio, episcoporum sententiis

terminat. perpetua stabilitate permaneant. Nec liceat ulterius retractari negotium, quod

episcoporum sententiis fuerit definitum . a

a) diffinitum C.

Polycarp 5.5.32

1078

32. Ex concilio Antioceno.

Si quis episcopus criminaliter accusatus ab omnibus, qui sunt intra provintiam, episcopis

exceperit unam consonamque sententiam, ab aliis ulterius iudicari non poterit, sed que ab a

omnibus prolata est sententia, firma et rata permaneat. b

a) ultius M.

b) con K.

Polycarp 5.5.33

1079

33.a

Incerta nemo umquam pontificum iudicare presumat, quia quamvis vera sint, non tamen

credenda sunt, nisi que manifestis indiciis comprobantur, nisi que manifesto iudicio b c c

convincuntur, nisi que iudiciario ordine publicantur. d

a) kein Absatz zu V 5,32 C.

b) iudiciis KR.

c)-c) et K.

d) et K.

Polycarp 5.5.34

1080

34. Ex Sardicensi concilio.

Osius episcopus dixit: Providendum est, ut si in aliqua provincia forte aliquis episcopus contra

fratrem suum episcopum litem habuerit, unus e duobus ex alia provincia non advocet

episcopos ad iudicium.

Polycarp 5.5.35

1081

35.

Gaudentius episcopus dixit: Addendum, si placet, huic sententi., quam plena sanctitate

protulistis, ut cum aliquis episcopus depositus fuerit eorum episcoporum iudicio, qui in vicinis

locis commorantur, et proclamaverit agendum sibi negotium in urbe Roma, alter in eius a

cathedra post appellationem eius, qui videtur esse depositus, omnino non ordinetur, nisi causa

fuerit in iudicio Romani episcopi determinata . b

a) folgt episcopus C.

b) determinetur M; determinetur korr. in determineta C.

Polycarp 5.6.1

1082

[VI.] De monomachia. a

1. Nicholaus papa Lothario.

Monomachiam vero in lege non adsumimus, quam preceptam fuisse non reperimus. Quam licet

quosdam inisse legamus, sicut secundum David et Goliam sacra prodidit hystoria, nusquam b

tamen, ut pro lege teneatur, alicubi divina sancit auctoritas, cum hec et huiuscemodi sectantes

Deum solummodo temptare videantur.

a) Zahl om. M; V. KCR.

b) om. K.

Polycarp 5.7.1

1083

[VII.] Quod sententia potest corrigi vel in melius mutari . a b

1. Innocentius.

Veniam nunc ad Maximum quasi ad quoddam thema Fotinum , et quod mihi anxium est ac c

difficillimum. Maiorum meorum revolvam sententias. Fuerat de illo quoquo pacto, ut etiam

ipsi commeministis, aliquid utique gravius constitutum. Verum quoniam id per rumorem

falsum, ut asseritis, subreptum huic sedi et elicitum per insidias demonstratis, quia res ad

salutem rediit, veniam nos hinc in tantum vobis annitentibus post condempnationem more d e f

apostolico subrogamus tantisque vestris assertionibus vobisque tam bonis, tam caris non dare

consensum omnibus duris rebus durius arbitramur. Pro vestra ergo approbatione, fratres

karissimi, et sententia ac postulatione episcopum Photinum habetote. Licitum est ita g

constituere, ut deprecamini, et nostram in melius conversam sententiam labore vel testimonio

vestro compotem vobis suscipite atque Eustasium a me sepissime comprobatum noliteh

expectare, ut diaconii gratia expolietur. Sollicitos enim vos pro salute libenter audio, contra i

caput etiam, si faciendum est, non libenter admitto. Cui manum porrigitis, vobiscum porrigo, j k

cui porrigo, mecum porrigite.

a) Zahl om. MK; VI. CR.

b) commutari C.

c) fonium C.

d) om. C.

e) nobis MR.

f) admittentibus C.

g) fotium (korr.) C.

h) folgt nochmals comprobatum nolite M.

i) nos R.

j) capitulum C.

k) vos C.

Polycarp 5.7.2

1084

2. Ex epistola Nicholai pape ad regem Carolum . a b b

Nam sedis apostolice sententia tanta semper consilii moderatione concipitur, tanta pacienti. c c c

maturitate decoquitur, tantaque deliberationis gravitate profertur , nec immutari necessarium d

ducat, nisi forte sic prolata sit, ut retractari possit vel immutanda secundum premisse tenorem e

conditionis existat.

a) om. M.

b) Karolum regem K.

c) sententia sedis apostolice C.

d) folgt ut KC.

e) om. R.

Polycarp 5.8.1

1085

[VIII.] Quod pro uno adversus plures non sit facile ferenda sententia. a

1. Augustinus in tercio libro de baptismo.

Fieri potuit, ut in obscurissima questione verius pluribus unus paucive sentirent, sed non facile b

pro uno vel paucis adversus innumerabiles religionis et unitatis viros et magno ingenio et uberic

doctrina preditos nisi pertractatis pro viribus ac perspectis rebus ferenda sententia est. d e

a) Zahl om. MK; VII. C.

b) paci ve K.

c) verbi C.

d) prospectis C.

e) folgt nochmals ferenda R.

Polycarp 5.9.1

1086

[IX.] Quando adversariis respondendum sit, quando minime. a

1. Augustinus in libro II. de civitate Dei.

Qui vel non possunt intelligere, quod dicitur, vel tam duri sunt adversitate mentis, ut etiam si

intellexerint, non ob.diant, respondent, ut scriptum est, et locuntur iniquitatem atque b

infatigabiliter vani sunt. Quorum dicta contraria, si totiens velimus refellere, quotiens obnixa

fronte statuerint non cogitare, quid dicant, dum quocumque modo nostris disputationibus

contradicant, quam sit infinitum et erumnosum et infructuosum, vides.

a) Zahl om. MK; VIII. CR.

b) quod C.

Polycarp 5.9.2

1087

2. Idem in secundo libro de sermone Domini in monte. a

Qui novit, quid respondeat, debet respondere vel propter alios, quibus desperatio suboritur, si b

propositam questionem solvi non posse crediderint, et hoc de rebus utilibus et ad c

instructionem salutis pertinentibus. Multa sunt enim, que inquiri ab otiosis possunt, et

supervacua et inania et plerumque noxia. De quibus tamen non nichil dicendum est, sed hoc

ipsum aperiendum et explicandum, cur inquiri talia non oporteat. De rebus vero utilibus

aliquando ad id respondendum est, quod interrogamur, sicut Dominus fecit, cum eum Saducei

de muliere, que VII viros habuit, cuius eorum in resurrectione futura esset. Respondit enim,

quod in resurrectione neque nubent neque uxores ducent, sed erunt sicut angeli in c.lis.

Aliquando autem ille, qui interrogat, interrogandus est aliud; quod tamen si dixerit , ipse sibi d

ad id, quod interrogavit, respondeat. Si autem dicere noluerit , non videatur his, qui adsunt, e

iniustum, si et ipse, quod interrogavit, non audiat. Nam et illi, qui interrogaverunt, temptantes,

utrum reddendum esset tributum, interrogati sunt aliud, id est cuius haberet nummus

imaginem, qui ab ipsis prolatus est; et quia dixerunt, quod interrogati erant, id est c.saris

imaginem habere nummum, ipsi sibi quodammodo responderunt idem, quod Dominum f

interrogaverant. Itaque ille ex eorum responsione ita conclusit: Reddite ergo, que sunt c.saris,

c.sari, et que sunt Dei, Deo. Cum autem principes sacerdotum et seniores populi

interrogassent, in qua potestate illa faceret, interrogavit eos de baptismate Iohannis, et cum

nollent dicere, quod contra se videbant dici, de Iohanne autem nichil mali dicere auderent

propter circumstantes: Nec ego, inquit, vobis dicam, in qua potestate hec facio. Quod g

iustissimum apparuit circumstantibus. Hoc enim se dixerunt nescire, quod non nesciebant, sed

dicere nolebant. Et revera iustum erat, ut qui sibi volebant responderi, quod interrogaverant,

prius ipsi facerent, quod erga se fieri postulabant. Quod si fecissent, ipsi sibi utique

respondissent.

Explicit liber V. h h h

a) I C. o

b) de quibus K.

c) om. C.

d) folgt ille K.

e) noluerint R.

f) qui R.

g) h(oc) C.

h) om. KR.

Polycarp 6.1.1

1088

Incipit liber VI.

[I.] De imperatoribus et principibus et reliquis laicis eorumque ministerio. a

1. Clemens papa.

Omnes principes terre et cunctos homines episcopis ob.dire et capita sua submittere eorumque

adiutores existere precipiebat sanctus Petrus, ut omnes pariter fideles et cooperatores legis b

Dei monstrarentur, ne de eis dicatur: `Confundentur et erubescent omnes qui pugnant

adversum te, et erunt quasi non sint, et peribunt viri qui contradicunt tibi. queres eos et non

invenies eos viros rebelles tuos: Erunt quasi non sint et veluti consumptio hominis bellantis

adversum te'. Omnes ergo, qui eis contraeunt , ita dampnatos et infames usque ad c d

satisfactionem monstrabat, et ut, nisi converterentur, a liminibus ecclesie alienos esse

precipiebat.

a) Zahl om. MKCR.

b) et M.

c) eos C.

d) korr. in contradicunt R.

Polycarp 6.1.2

1089

2. Pius papa . a a

Lex imperatorum non est supra legem Dei, sed subtus.

a) am Rand nachgetragen C.

Polycarp 6.1.3

1090

3. Urbanus papa.

Karissimi , monemus, ut intelligatis potestatem episcoporum vestrorum in eisque Dominum a

veneretis et eos ut animas vestras diligatis et illi , quibus non communicant, non communicetis b c

et, quos eiecerint, non recipiatis. Valde enim timenda est sententia episcopi, licet iniuste

aliquem liget, quod tamen sumopere precavere debemus.

a) ohne Absatz C.

b) veneritis KR.

c) korr. in illis R.

Polycarp 6.1.4

1091

4. Alexander papa . a a

Si quis laicus erga episcopum vel actores ecclesie quamlibet se querelam habere iustam b c

crediderit, non prius primates aut alios adeat iudices, quam ipsos, a quibus se lesum existimat,

conveniat familiariter. Non semel, sed sepissime, ut ab eis aut suam iusticiam accipiat aut

excusationem. Sin autem secus egerit, ab ipsis et ab aliis communione privetur, tamquam

apostolorum patrumque contemptor.

a) om. C.

b) Christum R.

c) auctores KC.

Polycarp 6.1.5

1092

5. Stephanhus episcopus omnibus orthodoxis.

Laicis quamvis religiosi sint, nullis tamen de ecclesiasticis facultatibus aliquid disponendi

legitur umquam attributa facultas neque deinceps fieri permittimus, sed omnino interdicentes

prohibemus.

Polycarp 6.1.6

1093

6. Symacus.

Non licet laico statuendi in ecclesia habere aliquam potestatem, cui subsequendi manet

necessitas, non auctoritas imperandi.

Polycarp 6.1.7

1094

7. Innocentius papa Exuperio episcopo cap. III. a a

Quesitum est etiam super his, qui post baptismum administraverunt et aut tormenta sola

exercuerunt aut etiam capitalem protulerunt sententiam. De his etiam nichil legimus a b c

maioribus definitum. Meminerant enim a Deo potestates has fuisse concessas et propter d

vindictam noxiorum gladium fuisse permissum, et Dei ministrum esse datum in huiusmodi e

vindicem . Quomodo igitur reprehenderent factum, quod auctore Domino viderent esse f

concessum? De his ergo ita, ut hactenus servatum est, sic habeamus, ne aut disciplinam

evertere aut contra auctoritatem Domini venire videamur. Ipsis autem in ratione reddenda

gesta sua omnia servabuntur.

a) ferner rubriziert Capitulo III. M; om. R.

b) excreverunt R.

c) korr. in pertulerunt R.

d) potestas M.

e) ut M.

f) vindice C.

Polycarp 6.1.8

1095

8. Idem Exuperio episcopo. Cap. V.a

Illud etiam sciscitari voluisti, an preces dictantibus liberum concedatur utique post baptismi

regenerationem a principibus poscere mortem alicui vel sanguinem de reatu. Quam rem

principes numquam sine cognitione concedunt, sed ad iudices commissa ipsa crimina semper b

remittunt, ut caus. cognit. vindicentur. que cum quesitori fuerint delegata, aut absolutio aut

dampnatio pro negotii qualitate profertur, et dum legum in improbos exercetur auctoritas, erit

dictator inmunis.

a) ferner rubriziert Capitulo V. M.

b) a R.

Polycarp 6.1.9

1096

9. Celestinus papa.

Docendus est populus, non sequendus; nosque , si nesciunt, quod liceat quodve non liceat, a

commonere, non his consensum prebere debemus. Quisquis vero conatus fuerit temptare

prohibita, sentiet censuram canonicam minime defuturam.

a) eosque M.

Polycarp 6.1.10

1097

10. Gregorius papa.

Si quis fecerit contra decretum episcopi, ab ecclesia abiciatur . a

a) deiciatur C.

Polycarp 6.1.11

1098

11. Idem in registro ad Ilpertum regem Francorum. In epistola XXXVI lib. XI. a b b

Propter hoc omnipotens Deus bonos quosque ad populorum regimina perducit, ut per eos

omnibus, quibus prelati fuerint, dona sue pietatis impendat. Quod in Anglorum gente factum c

cognovimus, cui vestra gloria idcirco est preposita, ut per bona, que vobis concessa sunt,

etiam subiecte vobis genti superna benefitia prestarentur. Et ideo, glorios. fili, eam quam

accepisti divinitus gratiam sollicita mente custodi, christianam fidem in populis tibi subditis

extendere festina, zelum rectitudinis tue in eorum conversatione multiplica, idolorum cultus d

insequere, phanorum .dificia .verte, subditorum mores in magna vite munditia exortando

terrendo blandiendo corrigendo et boni operis exempla monstrando .difica, ut illum e

retributorem invenias in c.lo, cuius nomen atque cognitionem dilataveris in terra. Ipse enim

vestre quoque glori. nomen etiam posteris gloriosius reddet, cuius vos honorem queritis et f g h

reservatis in gentibus. Sic enim Constantinus quondam piissimus imperator Romanam rem i

publicam a perversis ydolorum cultibus revocans, omnipotenti Deo et domino nostro Iesu

Christo secum subdidit seque cum subiectis populis tota ad eum mente convertit. Unde factum

est, ut antiquorum principum nomen suis vir ille laudibus vinceret et tanto in opinionej

precessores suos quanto et in bono opere superaret. Et nunc itaque vestra gratia cognitionem k

unius Dei patris et filii et spiritus sancti regibus ac populis sibimet subiectis festinet infundere,

ut antiquos gentis sue reges laudibus ac meritis transeat et quanto in subiectis suis etiam l m

aliena peccata deterserit, tanto etiam de peccatis propriis ante omnipotentis Dei terribile

examen securior fiat.

a) Hilpertum K; hilbertum C; Ib(er)t(um) R.

b)-b) om. R.

c) om. K.

d) conversione R.

e) cocorrigendo M.

f) nostr. R.

g) et M.

h) gloriosus M.

i) servatis M.

j) opinionem C.

k) predecessores C; precesso sores (Seitenwechsel) R.

l) antiquas K.

m) leges MK.

Polycarp 6.1.12

1099

12. Idem ex registro ad Brunichildam reginam Francorum. In epistola XLIII lib. XI. a a

Cum scriptum sit: "Iusticia elevat gentem, miseros autem populos facit peccatum", tunc

regnum stabiliri creditur, cum culpa, que cognoscitur, citius emendatur. Multorum igitur ad

nos relatione pervenit, quod dicere sine afflictione cordis nimia non valemus, ita quosdam b

sacerdotes in illis partibus impudice ac nequiter conversari, ut et audire nobis obprobrium et c

lamentabile sit referre. Ne ergo, postquam huius nequiti. hucusque se tendit opinio, aliena

pravitas aut nostram animam aut vestrum regnum peccati sui iaculo feriat, ardenter ad hec d e

debemus ulciscenda consurgere, ne paucorum fames multorum possit esse perditio. Nam

causa sunt ruine populi sacerdotes mali. Quis enim pro populi peccatis se intercessor obiciat, f g

si sacerdos, qui exorare debuerat, graviora committat? Sed quoniam eos, quorum hec locutio

est, insequi nec sollicitudo ad requisitionem nec zelus excitat ad vindictam, scripta ad nos

vestra discurrant, ut personam, si precipitis, cum vestre auctoritatis asensu transmittamus, que h

una cum aliis sacerdotibus hec et subtiliter querere et secundum Dominum debeat emendare.

Nec enim dissimulanda sunt, que dicimus , quia qui emendare potest et neglegit, participem se i

proculdubio delicti constituit. Providete ergo anime vestre, providete nepotibus, quos cupitis

regnare feliciter, providete provinciis, et priusquam creator noster manum suam ad feriendum j

excutiat, de correctione huius sceleris studiosissime cogitate, ne tanto postmodum acrius k

feriat, quanto modo diutius et clementer expectat. Scitote autem, quia magnum Deo nostro l

sacrificium placationis offertis, si tanti labem facinoris de vestris cicius finibus amputatis. m

a) folgt nach Francorum CR.

b) revelatione M; eher relielatione K.

c) folgt hoc C.

d) eher peccata (?) M.

e) suo KC.

f) caus. M; ante correctionem: cause C.

g) om. R.

h) nostr. R.

i) ante correctionem: ducimus R.

j) om. K.

k) correptione C; corruptione R.

l) qua C.

m) placatiois R.

Polycarp 6.1.13

1100

13. Idem in epistola LV lib. XI.

Preterea pervenit ad nos, quod quidam clericorum te illic posito a laicis teneantur. Quod si ita

est, tue hoc culp. noveris reputari, quia hoc fieri, si homo esses , non debuit. Et ideo decetero a b

sollicitudinem te habere necesse est, ut hoc fieri non permittas. Sed si quis contra aliquem

clericorum causam habuerit, episcopum ipsius adeat. Qui si forte suspectus fuerit, executor vel

ab ipso aut, si et hoc auctor refugerit , a tua est experientia deputandus, qui partes sibi mutuo c d e

consensu iudices compellat eligere, a quibus quicquid fuerit definitum, ita vel tua vel episcopi

sollicitudine servata lege modis omnibus compleatur, ut non sit, unde se possint litigiis

fatigare.

a) om. K.

b) esse M.

c) folgt nochmals vel ab - refugerit R.

d) om. R.

e) patres R.

Polycarp 6.1.13a

1101

<13a. Idem in epistola LV. lib. XI. a b b b

Pervenit ad nos quod, si quis contra quoslibet clericos causam habeat, despectis eorum

episcopis eosdem clericos in tuo facias iudicio exhiberi. Quod si ita est, quia valde eam causam

constat esse incongruam, hac tibi auctoritate precipimus, ut hoc facere denuo non presumas. c c

Sed si quis contra quemlibet clericum causam habuerit, episcopum ipsius adead, ut aut ipse d

cognoscat aut certe ab ipso iudices deputentur aut, si fortasse ad arbitros eundum est, partes

ad eligendos iudices ab ipso executio deputata compellat. Si quis vero vel clericus vel laicus

contra episcopum causam habuerit, tunc te interponere debes, ut inter eos aut ipse cognoscas

aut certe te ammonente sibi iudices eligant. Nam si sua unicuique episcopo iurisdictio non

servatur, quid aliud agitur nisi ut per te, per quem ecclesiasticus custodiri illic ordo debuit,

confundatur? Ita nobis nuntiatum est, quia quosdam clericos, qui a reverentissimo fratre nostro

Iohanne episcopo exigente culpa in penitentia comissi sunt, nesciente eo tua exinde illos e e

auctoritate eieceris. Quod si verum est, rem te omnino inhonestam et non leviter increpandam

fecisse cognoscas. Eosdem ergo clericos episcopo suo sine mora restitue et hoc decetero cave

conmittere . Quia si neglexeris, nostros te noveris non mediocriter motus incurrere.> f g

a) ganze Kap. om. MK.

b) om. C.

c) denuo facere R.

d) nachgetragen C.

e) illos exinde R.

f) ante correctionem: onmittere C.

g) Quod C.

Polycarp 6.1.14

1102

14. Idem ex registro . Romano defensori Sicilie. In epistola XXIII lib. X. a a b b

Prudentes viros, sicut estis, regibus adherere multorum solamen est. Nam dum prestari sibi

locum ad anime datum utilitatem intellegunt, certum est quia mercedis causas alias, ubi

inveniunt, non preponunt.

a) om. K.

b)-b) davor nochmals Idem M; om. R.

Polycarp 6.1.15

1103

15. Adrianus papa.

Non liceat imperatori vel cuiquam pietatem custodienti aliquid contra mandata divinitatis

presumere nec quicquam, quo evangelicis propheticisque seu apostolicis regulis obvietur, a

agere. Iniustum enim iudicium et definitio iniusta regio metu vel iussu a iudicibus ordinata non

valeat. Nec quicquam, quod contra evangelicam et propheticam aut apostolicam doctrinam

constitutionemque eorum sive sanctorum patrum actum fuerit, stabit, et quod ab infidelibus

aut hereticis factum fuerit, omnino cassabitur.

a) ne K; ante correctionem: ne C.

Polycarp 6.1.16

1104

16. Augustinus.

Ammoneo vos, dilectissimi, Deum timere, sacerdotes honorare, reddentes eis debitum

sanctitatis, ut vobis adiuvantibus ipsi inconturbati valeant atque securi salutaria predicare,

regulam atque vigorem ecclesiasticum conservare, ita ut clerici omnes suis subiaceant a

episcopis et ab illis doceantur. Preceptum quippe est a Domino: "Reddite que sunt C.saris

C.sari et que sunt Dei Deo." Apostolicum preceptum vobis mando, ut nullus secularis

clericum in suum habeat obsequium, sed illi, cuius signaculum in capite habeat , mente b b b

deserviat et corde educatus in his, que a suo precipiuntur episcopo. Detestabile est enim et

iniquum opus clericum in ludis inveniri aut cum accipitribus vel venationibus degere vitam c

tantisque scenicis causis sauciatum ad episcopatum aut presbiterium vel quibuslibet

sacerdotalibus officiis accedere, non bonis moribus, sed malis vitiis plenum. Scriptum namque

est: "Qui diligitis Dominum, odite malum." Nam exhortamur christianitatem vestram, ut iuxta

sanctorum canonum instituta nec in ecclesiis a vobis fundatis aliunde veniens presbiter

suscipiatur, nisi a vestre ecclesie fuerit episcopo consecratus , ut ab eo per commendaticias d

litteras suscipiatur. Multi enim sibimet ipsis mendaces multotiens servi cuiusquam fugam e

arripientes dominis suis semetipsos quasi consecratos presbiteros annuntiant , dum non sint. f f

Sunt enim ministri diaboli et non Dei, et qui eos suscipiunt, similiter, quia scriptum est:

"Videbas furem et currebas cum eo" et cetera.

a) .ecclesiasticum M.

b) habet in capite C; in capite habet R.

c) eher elegere M.

d) ordinatus K.

e) om. K.

f) annuntiandum R.

Polycarp 6.1.17

1105

17. Isidorus.

Qui recte utitur regni potestate, ita suis preesse debet, ut quanto magis honoris celsitudine

claret, tanto semetipsum mente humiliet, proponens sibi exemplum humilitatis David, qui suis

meritis non timuit, sed humiliter sese deiciens dixit: "Vilis incedam et vilis apparebo ante

Deum, qui elegit me." Qui rect. utitur regni potestate, formam iustici. factis magis quam a

verbis instituet. Iste nulla prosperitate erigitur, nulla adversitate turbatur, non innititur b c

propriis viribus nec a Domino recedit cor eius, regni fastigio humili presidet animo, non eum

delectat iniquitas, non inflammat cupiditas, sine fraudatione alicuius ex paupere divitem facit, d

et quod iusta potestate a populis extorquere poterat, sepe misericordi. clementia donat. Dedit

Deus principibus presulatum pro regimine populorum et illis eos preesse voluit, cum quibus e

una est eis nascendi moriendique conditio. Prodesse ergo debet populis principatus, non

nocere nec dominando premendo, sed condiscernendo consulere, ut vere sit utile hoc

potestatis insigne et dono Dei pro tuitione utantur membrorum Christi. Membra enim Christi f

fideles sunt populi, quos dum ea potestate, quam accipiunt, optime regunt, bonam utique

vicissitudinem Deo largitori restituunt. Domus regis facilius ad iusticiam a delicto regreditur, g g

quam de iusticia ad delictum transferatur, ut noveris esse casum, illic propositum. In h

proposito eius esse debet numquam egredi a veritate, quam et si casu titubare contigerit, mox i

resurgere.

a) facis M.

b) nulle (korr.) C.

c) inititur MK.

d) in flamma K.

e) om. MK.

f) Memembra C.

g) Bonus rex C.

h) folgt hic CR.

i) quod CR.

Polycarp 6.1.18

1106

18. Idem.

Plerumque princeps iustus etiam malorum errores dissimulare novit, non quod iniquitatia

eorum consentiat, sed cum aptum tempus correptionis expectet, quando eorum vitia vel b c

emendare valeat vel punire. Multi adversus principes coniurationis crimine deteguntur, sed

probare volens clementiam Deus principum illos male cogitare permittit, istos non deserit. De

illorum malo bene istis facit, dum culpas, quas illi agunt , isti mira pacientia indulgent. Reddere d

malum pro malo vicissitudo est iustici., sed qui clementiam addit iustici., non malum pro e

malo culpatis reddit, sed bonum pro malo offensis impertit. f

a) iniquitate K.

b) quod C.

c) correctionis M.

d) agant C.

e) quid M.

f) offensus C.

Polycarp 6.1.19

1107

19. Idem.

Difficile est principem regredi ad melius, si vitiis fuerit implicatus. Populi enim peccantes

iudices metuunt , reges autem nisi solo Dei timore metuque gehenne coherceantur, liberi in a

preceps proruunt et per abrutum licenti. in omne facinus vitiorum labuntur. Quanto quisque b c

in superiori constitutus est loco, tanto in maiori conversatur periculo, et quanto splendoris

honore quisque celsior est, tanto, si delinquat, peccator maior est. `Potentes enim potenter

tormenta paciuntur'. Cui enim plus committitur, plus ab eo exigitur etiam cum mensura d

p.narum. Reges vitam subditorum facile exemplis suis vel .dificant vel subvertunt. Ideoe

principem non oportet delinquere, ne formam peccandi faciat peccati eius impunita licentia.

Nam rex, qui ruit in vitiis , cito viam ostendit erroris, sicut legitur de Ioroboam, qui peccavit f g h

et peccare fecit Israel. Illius autem culp. ascribitur, quicquid exemplo eius a subditis

perpetratur. Sicut nonnulli bonorum principum Deo placita facta secuntur, ita facile multi i i j

pravorum exempla sectantur . Plerique autem apud iniquos principes necessitate magis quam j k

voto mali existunt, dum imperiis eorum ob.diunt. Nonnulli autem sicut prompti sunt sequi

reges in malum, sic pigri sunt imitari illos in bonum. Sepe unde mali reges peccant, inde boni

iustificantur, dum precedentium cupiditatem et malitiam corrigunt. Nam re vera peccatis

eorum communicant, si quod illi diripuerunt, isti retentant. Cuius peccatum quisque sequitur, l

necesse est ut eius p.nam sequatur. Neque enim erit impar supplitio, cuius errori quisque par

est et vitio. m

a) folgt et a malo suo legibus cohercentur (coercentur R) CR.

b) corruunt C.

c) abruptum K.

d) Cum M.

e) Ido M.

f) vit(us) M.

g) veniam MK.

h) sic C.

i) facta placita C.

j)-j) om. K.

k) necessitatem M.

l) sed MC.

m) om. K.

Polycarp 6.1.20

1108

20. Idem.

Iustum est principem legibus optemperare suis. Tunc enim iura sua ab omnibus custodienda

existimet, quando et ipse illis reverentiam prebet. Principes legibus teneri suis nec in se posse

damnare iura, que in subiectis constituunt. Iusta est enim vocis eorum auctoritas, si quod

populis prohibent, sibi licere non paciantur. Sub regiminis disciplina seculi potestates subiect. a

sunt, et quamvis culmine regni sint prediti, vinculo tamen fidei tenentur astricti, ut fidem b

Christi suis legibus predicent et ipsam fidei predicationem moribus bonis conservent.

a) folgt nochmals disciplina K.

b) sunt C.

Polycarp 6.1.21

1109

21. Idem.

Principes seculi nonumquam intra ecclesiam potestatis adept. culmina tenent, ut per eandem

potestatem disciplinam ecclesiasticam muniant. Ceterum intra ecclesiam potestates necessari.

non essent nisi ut quod non prevalet sacerdos efficere per doctrin. sermonem, potestas hoc a

imperet per discipline terrorem. Sepe per regnum terrenum celest. regnum proficit, ut qui b b c d

intra ecclesiam positi contra fidem et disciplinam agunt , rigore principum conterantur e f g

ipsamque disciplinam , quam ecclesie utilitas vel humanitas exercere non prevalet, cervicibus g h

superborum potestas principalis imponat, et sic bene rationem meretur , virtute potestatis i j j k

impertiat. Cognoscant principes seculi Deo debere reddere se rationem propter ecclesiam, l l

quam a Christo tuendam suscipiunt. Nam sive augetur pax et disciplina ecclesie per fideles m

principes sive solvatur, ille ab eis rationem exigit, qui eorum potestati suam ecclesiamn

credidit.

a) edificare vel efficere C; .dificare R.

b) celesti regno R.

c) et MK.

d) steht erst nach positi R.

e) fidim R.

f) folgt ecclesie R.

g)-g) om. M.

h) humilitas K.

i) vel CR.

j)-j) om. CR.

k) potestis K.

l) se nachgetragen K; se reddere C.

m) augeatur CR.

n) om. K.

Polycarp 6.1.22

1110

22. Eiusdem.

Qui intra seculum bene temporaliter imperavit , sine fine in perpetuum regnat et de gloria a

seculi huius ad eternam transmeat gloriam. Qui vero prave regnum exercent, post vestem

fulgentem et lumina lapillorum nudi et miseri ad inferna torquendi descendunt. Reges a recte

agendo vocati sunt, ideoque recte faciendo regis nomen tenetur, peccando ammittitur. Nam et

viros sanctos proinde reges vocari in sacris eloquiis, eo quod recte agant sensusque proprios

bene regant et motus his resistentes sibi rationabili discretione componant. Recte igitur illi b

reges vocantur , qui tam semetipsos quam subiectos bene regendo modificare noverunt. b

Quidam ipsum nomen regiminis ad immanitatem transegerunt crudelitatis, dumque ad culmen

potestatis venerint, in apostasiam statim labuntur tantoque se tumore cordis extollunt, ut

cunctos subditos in sui comparatione despiciunt eosque, quibus preesse contigit, non c

agnoscant. Quibus congrue per Ecclesiasten dicitur: "Ducem te constitui, noli extolli". Dum

mundi reges se ceteris sublimiores sentiunt, mortales tamen se esse cognoscant. Nec regni

gloriam, qui in seculo sublimantur, aspiciant, sed opus, quod secum ad inferos deportant, d e

intendant. Si ergo carebunt huius temporis gloria, illa agant, que post finem sine fine

possideant. Dum apostolus dicat: "Non est potestas nisi a Deo", quomodo per prophetam def

quibusdam potestatibus dicitur: "Ipsi regnaverunt, sed non ex me"? Quasi diceret: non me

propitio, sed me irato. Unde inferius per eundem prophetam dicit: "Dabo, inquit, tibi regem in

furore meo". Quo manifestius elucet bonam malamque potestatem a Deo ordinari, sed bonam g

propitius, malam iratus. Reges, quando boni sunt, muneris esse Dei, quando vero mali, sceleris

esse populi. Secundum meritum enim plebium disponitur vita rectorum, testante Iob: "Qui h h

regnare facit ypocritam propter peccata populi". Irascente enim Deo talem rectorem populi

suscipiunt, qualem pro peccato merentur. Nonnumquam pro malicia plebis etiam reges

mutantur, et qui ante videbantur esse boni, accepto regno fiunt iniqui.

a) imperat CR.

b)-b) om. MK.

c) despiciant C.

d) qua C; om. R.

e) folgt hoc K.

f) om. K.

g) ducet R.

h) enim meritum C.

Polycarp 6.1.23

1111

23. Ex Tolletano concilio . a a

Si quis potestati regi., que non est iuxta apostolum nisi a Deo, contumaci et inflato spiritu b

contradicere vel resistere presumpserit et eius iustis et rationabilibus imperiis secundum Deumc

et auctoritatem ecclesiasticam obtemperare noluerit, anathematizetur.

a) concilio Toletano M.

b) iusta C.

c) om. K.

Polycarp 6.1.24

1112

24. Ex Aureliano concilio. a

Ut iudices aut potestates, qui pauperes opprimunt, si commoniti a pontifice suo non

emendaverint, excommunicentur.

a) Aureliani KR.

Polycarp 6.1.25

1113

25. Ex Africano IIII. a b

Laicus presentibus clericis nisi ipsis probantibus docere non audeat . c

a) Asticano concilio M; folgt capitulo C.

b) om. M.

c) folgt Titel VI 2 getilgt M; audet K.

Polycarp 6.1.26

1114

26. Gregorius in registro Petro subdiacono Campanie.

Violentes laicos cohercere non contra legem agere, sed legi ferre subsidium.

Polycarp 6.2.1

1115

II. De obediendo rei public. utilitatibus. a b c

1. Gregorius universis militibus Neapolim . d

Summa militi. laus inter alia bona merita est obedienti. rei publice utilitatibus exhibere, e f

quicquid sibi utiliter imperatum fuerit, obtemperare, sicut et nunc devotionem vestram fecisse

didicimus, que epistolis vestris , quibus magnificum virum Constantium tribunum custodie g

civitatis deputavimus, preesse paravit et congruam militaris devotionis obedientiam h i

demonstravit. Unde scriptis vos presentibus curavimus ammonendos, uti predicto magnifico

viro tribuno, sicut et fecistis, omnem debeatis pro serenissimorum dominorum utilitate vel

conservanda civitate obedientiam exhibere, quatenus quicquid a vobis hactenus bene gestum

agnoscitur, per presentem temporis vigilantiam ac sollicitudinem augmentetis.

a) Zahl om. MK.

b) om., am Rand regi M.

c) pp) M.

d) ineapolim MK; in neapoli C.

e) folgt omnia C.

f) obedientiam C.

g) MKCR.

h) claruit CR.

i) devovionis K.

Polycarp 6.3.1

1116

III. De honorandis clericis vel laicis, qui sunt in temptatione fideles , et senibus et a b c d d

pauperibus ecclesie.

1. Concilium Cartaginense IIII. cap. XLII.

Clericum inter temptationes ab officio suo incubantem gradibus sublimandum . In eodem cap. e f g

XLIII. Christianum catholicum, qui pro catholica fide tribulationes patitur, omni honore a f

sacerdotibus honorandum, etiam cotidianus victus ei ministretur.

a) Zahl om. MKR.

b) et C.

c) om. C.

d) temptant fidelibus C.

e) sublimantem M.

f)-f) om., statt dessen nachgetragen Ex concilio Cartaginensi M; Absatz R.

g) capitula R.

Polycarp 6.3.2

1117

2. In eodem capitulo LXXXIII. a b

Pauperes et senes ecclesie plus ceteris honorandos.

a) ohne Absatz zu VI 3,1 C.

b) LXXXIIII M.

Polycarp 6.3.3

1118

3. Ieronimus super Matheum.

Honor in scripturis non tantum in salutationibus et offitiis deferendis quantum in helemosinis

ac munerum oblatione sentitur. `Honora, inquit apostolus, viduas, que vere vidu. sunt.' Hic

honor donum intelligitur; et in alio loco: 'Presbiteri duplici honore honorandi, maxime qui

laborant in verbo et doctrina, et per hoc mandatum iubemur, ut bovi trituranti os non a

claudamus et dignus sit operarius mercede sua.

a) boni R.

Polycarp 6.4.1

1119

IV. De coniugiis vel matrimonio et consanguinitate et de separatione . a b c c d

1. Evaristus omnibus episcopis.

Aliter legitimum non fit coniugium, nisi ab his, qui super ipsam feminam dominationem habent e

et a quibus custoditur uxor, petatur et a parentibus propinquioribus sponsetur et legibus detur

et suo tempore sacerdotaliter cum precibus et oblationibus benedicatur et a paranimphis

custodita et sociata a proximis congruo tempore detur et sollempniter accipiatur et biduo vel

triduo orationibus vacent et castitatem custodiant, ut bone soboles generentur et Domino in

suis actibus placeant. Taliter enim et Domino placebunt et filios non spurios, sed legitimos et

hereditabiles generabunt. Quapropter, filii karissimi, ita peracta legitima scitote esse coniugia.

Aliter vero presumpta non coniugia, sed aut adulteria aut contubernia aut stupra vel f

fornicationes potius quam legitima coniugia esse non dubitate, nisi voluntas suffragaverit

propria et vota succurrerint legitima.

a) Zahl om. MK.

b) et CR.

c) ex sanguinitate M.

d) folgt et de gradibus propinquitatis C.

e) sit K.

f) strupra M; strupa C.

Polycarp 6.4.2

1120

2. Fabianus papa.

Neque furiosus neque furiosa matrimonium contrahere possunt, sed si contractum fuerit, non

separentur . a

a) separetur C.

Polycarp 6.4.3

1121

3. Eusebius papa.

Desponsatam puellam non licet parentibus dare alio viro , et tamen licet ei monasterium a b b b

eligere, si voluerit.

a) om. K.

b) alio viro dare K; dare alii viro R.

Polycarp 6.4.4

1122

4. Innocentius Exuperio episcopo capitulo VI.

De his etiam requisivit dilectio tua, qui interveniente repudio alii se matrimonio copulaverint. a b

Quos in utraque parte adulteros esse manifestum est. Qui vero vel uxore vivente, quamvis

dissotiatum videatur esse coniugium, ad aliam copulam festinarunt, neque possunt adulteri non

videri, in tantum ut etiam he. person., quibus tales coniuncti sunt, et ipse adulterium c

commisisse videantur secundum illud, quod legimus in evangelio: `Qui dimiserit uxorem suam d

et duxerit aliam, mechatur.' Et ideo omnes a communione fidelium abstinendos. De parentibus

autem aut propinquis eorum nichil tale potest statui, nisi incentores illiciti consortii fuisse e

videantur.

a) folgt que K.

b) alio K.

c) ipsi C.

d) commissi se K.

e) in (Lücke) tores M; intentores KR.

Polycarp 6.4.5

1123

5. Innocentius papa.

Relictam patris uxoris sue, relictam fratris uxoris sue, relictam filii uxoris sue nemo sibi in

matrimonium sumat.

Polycarp 6.4.6

1124

6. Item.

Si qua mulier ad secundas nuptias transierit et filios sive filias ad secundum maritum a a a

genuerit, non debere eas nepotibus prioris mariti coniungi sancta Romana synodus prorsus

inhibuit.

a) a secundo marito C.

Polycarp 6.4.7

1125

7. Ex decretis Sotheris papae. a

Ut sponsus ac sponsa cum precibus et oblationibus a sacerdote benedicantur et legibus

sponsetur ac donetur et a paranimphis custodiatur et publice sollempniterque accipiatur . b c d e

Biduo etiam ac triduo abstineant se et doceantur, ut castitatem inter se custodiant certisque

temporibus nubant, ut filios non spurios, sed hereditarios Deo et seculo generent.

a) Inskr. om. M.

b) sponsentur C.

c) donentur C.

d) custodiantur C.

e) accipiantur C.

Polycarp 6.4.8

1126

8. Iulius papa.

Si quis ancillam suam libertate donaverit et in matrimonio sociaverit, dubitabatur apud

quosdam, utrum huiusmodi nupti. legitim. esse videantur an non. Nos itaque vetustam

ambiguitatem decidentes talia conubia esse legitima censuimus. Si enim ex affectu fiunt omnes a

nupti. et nichil impium et legibus contrarium in tali copulatione fieri potest, quare predictas

nuptias inhibendas estimaverimus? Omnibus vobis unus est pater in c.lis et unusquisque dives b

et pauper, liber et servus equaliter pro se et pro animabus eorum rationem daturi sunt. c

Quapropter omnes, cuiuscumque conditionis sint, unam legem quantum ad Deum habere non

dubitamus.

a) fuerint C.

b) nobis C; om. R.

c) et qualiter M.

Polycarp 6.4.9

1127

9. Idem.

Equaliter vir coniungatur in matrimonio consanguineis suis et consanguineis uxoris sue.

Polycarp 6.4.10

1128

10. Syricius papa . a b

De coniugali autem violatione requisiti, si desponsatam alteri puellam alter in matrimonium

possit accipere, hoc ne fiat, modis omnibus inhibemus, quia illa benedictio, quam nuptur.

sacerdos imponit, apud fideles cuiusdam sacrilegii instar est, si ulla transgressione violetur.

a) Circius C.

b) am Rand rubr. Cap. IIII. K; ferner rubr. De eodem C.

Polycarp 6.4.11

1129

11. Leo episcopus Nicete Aquilegiensi episcopo.

Cum per bellicam cladem et per gravissimos hostilitatis incursus ita quedam sunt divisa

contagia, ut abductis in captivitatem viris femin. eorum remanserint destitut., que viros suos a

aut interemptos putarent aut numquam a dominatione crederent liberandos, et in alienum

coniugium solitudine cogente transierunt, si aliquando nonnulli eorum, qui putabantur perisse,

remeaverint, necesse est, ut legitimarum f.dera nuptiarum integranda credamus et remotis

malis, que hostilitas intulit, unicuique id, quod legitime habuit, reformetur . Nec culpabilis b

iudicetur et tamquam alieni iuris pervasor habeatur, qui personam eius mariti, qui iam non esse

estimabatur, assumpsit. Si autem mulieres ita posteriorum virorum amore sunt capte, ut c

malint his coerere quam ad legitimum redire consortium, merito sunt notand., ita etiam ut d

ecclesiastica communione priventur, donec ad legitimum redeant coniugium. e

a) folgt vel M.

b) om. M; ante correctionem: reformatur C.

c) aut M.

d) malis MK.

e) om. M.

Polycarp 6.4.12

1130

12. Leo papa.

Qualis debeat esse uxor, que habenda est secundum legem. Virgo casta et desponsata in a

virginitate et dotata legitime et a parentibus tradita et a sponso et a paranimphis accipienda et b

ita secundum legem et evangelium publicis nuptiis honeste in coniugium liquide sumenda et

omnibus diebus vite sue, nisi ex consensu et causa vacandi Deo, numquam propter hominem

separanda et, si formicata fuerit, dimittenda, sed illa vivente altera non ducenda, quia adulteri

regnum Dei non possidebunt, et p.nitentia illius per scripturam recipienda . c d

a) desposata M.

b) folgt qui K.

c) om. K.

d) recipiendam MK.

Polycarp 6.4.13

1131

13. Idem.

Non omnis mulier viro coniuncta uxor est viri, quia nec omnis filius heres est patris.

Nuptiarum autem f.dera inter ingenuos sunt legitima et inter .quales, multo prius hoc ipsum

Domino constituente quam initium Romani iuris existeret. Itaque aliud est uxor aliud a

concubina , sicut aliud est ancilla aliud libera. Propter quod etiam apostolus ad manifestandam b c

harum personarum discretionem testimonium ponit ex genesi, ubi dicitur Habrah.: "Eice

ancillam et filium eius, non enim heres erit filius ancill. cum filio meo Ysaac ." Unde cum d d e e

societas nuptiarum ita ab initio constituta sit, ut preter sexuum coniunctionem que haberet in f g

se Christi et ecclesie sacramentum, dubium non est eam mulierem non pertinere ad

matrimonium, in qua docetur nuptiale non fuisse ministerium . Igitur cuiuslibet loci laicus, si h

filiam suam viro habenti concubinam in matrimonium dederit, non ita accipiendum est, quasi

eam coniugato dederit , nisi forte illa mulier et ingenua facta et dotata legitime et publicis i

nuptiis honestata videatur, quia paterno arbitrio viris coniunct. carent culpa, si mulieres, que a

viris habebantur, in matrimonio non fuerunt , quia aliud est nupta aliud concubina. j

a) om. K.

b) conubia K.

c) manifestandum MC.

d) erit heres KC.

e) korr. in libere C.

f) om. C.

g) korr. in habeat C; habet R.

h) coniugium C.

i) tradiderit C.

j) fuerint CR.

Polycarp 6.4.13a

1132

<13a.a

Iter Domino facit, qui inter ceteras continenti. virtutes matrimonii limitem non excedit nec

coniugium post scriptum terminum adulterina permixtione commaculat. Sunt enim nonnulli

qui, cum legibus uxores duxerint, contra divinitatis legem sibi sociant concubinas, non

intelligentes quod contrahendo matrimonium propriis se vinculis constrinxerunt. Qui enim b

legibus ducit uxorem, profitetur se contra legem non esse facturum. Reum ergo ipse se statuit,

qui adhibendo sibi adulteram ius pollicitationis excedit. Sed dicit aliquis: "Uxorem non habeo,

ideo mihi ancillulam sociavi." Audi quid dicat scriptura ad Habraham : "Eice ancillam et filium c d

eius , non enim heres erit filius ancill. cum filio libere." Si igitur ancill. filius heres non est, d e e

ergo nec filius est. Cur autem queritur tale coniugium, de quo susceptus filius nec successionis

possit heres esse nec sanguinis? Nec enim habere potest hereditatis consortium, qui non f g g g

habet originis privilegium. Cur inquam queritur tale contubernium, de quo nati non filii sunt

matrimonii, sed testes sint adulterii? Cur huiusmodi suscipiuntur adulteri , qui patri pudoris h i

sint , non honori? Dicit scriptura: `Filii adulterorum in consumatione erunt et ab iniquo thoro j k

semen exterminabitur' . Mulier igitur tua, si talibus moribus predita est, ut mereatur l

consortium, mereatur et nomen uxoris. Presta concubin. tue libertatem et nomen uxoris, ne tu

adulter sis pocius quam maritus.>

a) dieses Kap. om. KR.

b) matrimoni M.

c) ante correctionem: Habraam M.

d)-d) om. C.

e) erit heres C.

f) hec M.

g) hereditatis habere potest C.

h) korr. in filii adulterii C.

i) pudori C.

j) sunt C.

k) folgt enim C.

l) extminabitur M.

Polycarp 6.4.14

1133

14. Hormisda papa.

Ne quisquam amplius duas accipiat uxores, quia iam tercia superflua est. a

a) folgt nachgetr. quam C.

Polycarp 6.4.15

1134

15. Iohannes papa Anselmo Lemozin. ecclesie episcopo.

Ad limina apostolorum beati Petri et Pauli principum apostolorum hic presens homo nomine a

Stephanus orationis causa veniens nostro presulatui suggerendo innotuit, quod filium suum inb

extremo vite positum necdum baptismatis unda lotum, absentia scilicet sacerdotum necessariac

cogente, baptizavit eumque ipse propriis manibus retinendo suscepisset; atque pro cuius rei d ef g

negotio notiti. tue patefacto reverenti. tue quasi zelo rectitudinis flagrans prefatum h h i j

hominem placuit a sua coniuge esse separandum. Quod fieri nullatenus debet, dicente scriptura

a Domino iunctam esse viro uxorem, et `quos Deus coniunxit, homo non separet'. Unde et

Dominus in evangelio non dimittere posse uxorem suam nisi causa fornicationis apertissime k

iubet. Et nos tant. auctoritatis precipua freti iussione dicimus non dimittendam esse et l m

inculpabile iudicandum quod necessitas intulit. Nam hoc baptizandi opus laicis fidelibus iuxta

canonicam auctoritatem, si necesse fuerit, facere libere conceditur. Unde et si predictus genitor

filium suum corpore morientem aspiciens, ne animam morte perpetua pereuntem dimitteret,

sacri unda baptismi lavit, ut eum de potestate auctoris mortis et tenebrarum eriperet et in n

regnum Christi iam regnaturum sine dubitatione mitteret, bene fecisse laudatur et idcirco sue

uxoris sibi iam olim legitim. sociat. impune, quamdiu vixerit, iudicamus manere coniunctum, o p

nec ob hoc contra prefatas auctoritates divinas aliquatenus separari debere. q

a) om. C.

b) om. R.

c) necessitate C.

d) korr. in baptizasset C.

e) om. C.

f) huius C.

g) regi M.

h) om. C.

i) folgt übergeschrieben tibi C.

j) korr. in flagranti C.

k) korr. in neminem C.

l) om. M.

m) dimittendum M.

n) baptismatis K.

o) uxori C.

p) korr. (aus societate?) C; societate R.

q) separar. C; korr. R.

Polycarp 6.4.16

1135

16. Hormisda papa. a

Ut nullus fidelis cuiuscumque conditionis sit, occult. nuptias faciat, sed benedictione a

sacerdote accepta publice nubat in Domino.

a) Idem C.

Polycarp 6.4.17

1136

17. Gregorius.

De his autem requisisti, qui ob causam frigid. natur. se dicunt operum carnis dantes non a

posse invicem commisseri. Iste autem si non potest ea uti pro uxore, habeat quasi sororem. b

Quodsi retinaculum iugale volunt rescindere, maneant utrique innupti. Nam si huic non potuit c d

naturaliter concordare, quomodo alteri conveniet? Igitur si vir aliam vult accipere uxorem,

manifesta ratio patet, quia succedente diabolo odii fomitem exosam eam habuit et idcirco eam e f

dimittere mendacii falsitati molitur. Quodsi mulier causatur et dicit: Volo mater esse , filios g

procreare, uterque eorum septima manu propinquorum tactis sacrosanctis reliquiis iure

iurando dicat , ut numquam per commixtionem coniuncti una caro effecti fuissent. Tunc h i

videtur mulierem secundas nuptias posse contrahere. Humanum dico propter infirmitatem j k

carnis eorum. Vir autem, qui frigid. natur. est, maneat sine coniuge. Quodsi et ille aliam

copulam acceperit, tunc hii, qui iuraverunt, periurii crimine rei teneantur et paenitentia peracta l

priora cogantur accipere conubia.

a) folgt hanc K; folgt getilgt hanc C.

b) invice M.

c) voluerit C.

d) utrimque K.

e) diabolici CR.

f) fomite CR.

g) familias esse C; esse familias R.

h) dicant C.

i) folgt carnis CR.

j) videt M.

k) mulier M.

l) om. C.

Polycarp 6.4.18

1137

18. Gregorius Theotist. patrici. . a b

Sunt quidam qui dicunt religionis causa coniugia debere solvi. Verum sciendum est quia, sic

hoc lex humana concessit , lex tamen divina prohibuit. Per se enim veritas dicit: Quos Deus d e

coniunxit, homo non separet. Qui etiam ait: `Non licet dimittere uxorem excepta fornicationis

causa.' Quis ergo huic celestis legis latori contradicat? Scimus quia scriptum est: `Erunt duo in f

carne una'. Si igitur vir et uxor una caro sunt et religionis causa vir dimittit uxorem vel mulier

virum in hoc mundo remanentem vel fortasse ad illicita migrantem, que est ista conversio, in

qua una eademque caro et ex parte transit ad continentiam et ex parte remanet in pollutione? g

Si vero utrisque conveniat continentem vitam ducere, hoc quis audeat accusare? Si vero

continentiam, quam vir appetit, uxor non sequitur, aut quam uxor appetit, vir recusat, dividi

coniugium non licet, quia scriptum est: `Mulier sui corporis non habet potestatem, sed vir.

Similiter et vir potestatem sui corporis non habet, sed mulier'.h

a) theodotiste C; Theodotist. R.

b) ferner In ep. XXVIIII lib. XI. (s. nächstes Kap.) C.

c) etsi M.

d) consensit C.

e) Quod C.

f) regis K.

g) im MR.

h) vir R.

Polycarp 6.4.19

1138

19. Gregorius Adriano Panormitano notario. In epistola XXVIIII lib. XI. a b

Agathosa mulier questa est virum suum contra voluntatem suam in monasterio Urbici abbatis c

esse conversum. Quod quia ad eiusdem abbatis culpam et invidiam non est dubium pertinere, d

experienti. tue precipimus, ut diligenti inquisitione discutiat, ne forte cum eius voluntate

conversus sit vel ipsa se mutare promiserit. Et si hoc reppererit, et illum in monasterio

permanere provideat et hanc, sicut promisit, mutare compellat. Si vero nichil horum est nec e

quoddam fornicationis crimen, propter quod viro licet uxorem dimittere, predictam mulierem

commisisse cognoveris, ne illius conversione uxori relict. in seculo fieri possit perditionis

occasio, volumus ut maritum suum illi, etiam si iam tonsoratus est reddere debeas omni

excusatione cesante, quia et si mundana lex precipit conversionis gratia utrolibet invito solvi

posse coniugium, divina tamen lex fieri non permittit. Nam excepta fornicationis causa virum

uxorem dimittere nulla ratione concedit, quia postquam copulatione coniugii viri atque f g

mulieris unum corpus efficitur, non potest ex parte converti et ex parte in seculo remanere.

a) XLII. C.

b) II. (s. nächstes Kap.) C.

c) ante correctionem: gathosa M.

d) über d. Zeile nachgetr. M.

e) sic M.

f) korr. in ratio R.

g) folgt nochmals atque C.

Polycarp 6.4.20

1139

20. Gregorius Felici Sepontino episcopo. In epistola XLII lib. III. a

Pervenit ad nos, quod Felix nepos tuus Evagrii diaconi tui filiam stupro decepit. Quod si b b c

verum est, quamvis esset gravi de lege p.na plectendus, nos tamen aliquatenus legis duriciam d

mollientes huiusmodi duximus disponendum , ut aut quam stupravit uxorem habeat aut certe, e

si renuendum putaverit, districtus ac corporaliter castigatus excommunicatusque in f

monasterio, in quo p.nitentiam peragat, retrudatur, de quo ei nulla sit egrediendi sine g

preceptione licentia.

a) Sipontino M.

b) tui diaconi C.

c) folgt in CR.

d) legis C.

e) Endung korr. M.

f) distinctus K.

g) egredi K.

Polycarp 6.4.21

1140

21. Gregorius Augustino Anglorum episcopo.

Qu.dam terrena lex in Romana re publica permisit, ut sive fratris et sororis sive duorum

fratrum germanorum vel duarum sororum filius et filia misceantur . Sed experimento didicimus a

ex tali coniugio sobolem non posse succrescere. Unde necesse est, ut iam tertia vel quarta

generatio fidelium licenter sibi coniungi debeat. Nam a secunda , quam prediximus, omnibus b

modis debet abstinere. Addis etiam quod in Anglorum gente novercis et cognatis libere

misceantur, sed sancta lex prohibet cognationis turpitudinem revelare. Cum noverca autem c

commisceri grave est facinus, quia in lege scriptum est: `Turpitudinem patris tui non revelabis.'

Neque enim patris turpitudinem filius revelare potest, sed quia scriptum est: `Erunt duo in

carne una', qui turpitudinem noverce, que una caro cum patre fuit, revelare presumpserit,

profecto patris turpitudinem revelat. Cum cognata quoque commisceri prohibetur, quia per

coniunctionem priorem caro fratris fuerat facta. Pro qua re etiam Iohannes baptista capite d

truncatus est et sancto martyrio consumatus. Cui non est dictum, ut Christum negaret , nec e e

pro Christi confessione occisus est, sed quia hisdem dominus noster Iesus dixerat : `Ego sum f g

veritas', quia pro veritate Iohannes occisus est, videlicet pro Christo sanguinem fudit. Quia h

vero sunt multi in Anglorum gente qui, dum adhuc in fide positi essent, huic nefandorum

coniugio dicuntur admixti, ad fidem venientes admonendi sunt, ut se abstineant et grave hoc

esse peccatum agnoscant, tremendum super se Dei iudicium timeant, ne pro carnali

delectatione tormenta eterni cruciatus incurrant. Non tamen pro hac re sacri corporis eti

sanguinis communione privandi sunt, ne in eis illa ulcisci videantur, in quibus se per i

ignorantiam ante lavacrum baptismatis astrinxerunt. In hoc enim tempore sancta ecclesia

quedam per fervorem corrigit, quedam per mansuetudinem tolerat , quedam per j j

considerationem dissimulat atque ita portat et dissimulat , ut sepe malum, quod adversatur, k l l

portando et dissimulando compescat. Omnes autem, qui ad fidem veniunt, admonendi sunt, m m

ne tale aliquid perpetrare audeant. Si qui autem perpetraverint, corporis et sanguinis Domini

communione privandi sunt, quia sicut hii, qui ignorantia fecerunt culpam, aliquatenus n o

tollerandi sunt, ita et in his fortiter insequenda, qui non metuunt sciendo prevaricare. p

a) misceatur M.

b) sancta M.

c) cognatis KR.

d) fuit K.

e) unleserlich M.

f) folgt Christus CR.

g) folgt quia C.

h) om. CR.

i) om. C.

j)-j) quedam - tolerat om. MK.

k) siderationem K; consuetudinem C.

l)-l) om. C.

m)-m) dissimulando et portando K.

n) folgt nachgetr. per R.

o) ignorantiam R.

p) ante correctionem: eet M.

Polycarp 6.4.22

1141

22. Gregorius Felici Mesane civitatis episcopo inter cetera.

Quod scripsi Augustino Anglorum gentis episcopo, alumno videlicet meo, ut recordator es tu,

de sanguinis coniunctione et ipsi Anglorum genti, que nuper ad fidem venerat , ne a bono, a

quod ceperat, metuendo austeriora recederet, specialiter ceteris me scripsisse cognoscas. Unde

et mihi omnis Romana civitas testis existit nec ea intentione illis scripta mandavi, ut postquam

firma radice fuerint solidati, si infra propriam consanguinitatem inventi fuerint, non b c

separentur aut infra affinitatis lineam, id est usque ad septimam generationem, iungantur, d d e e

sed adhuc illos neophitos existentes sepissime eos prius illicita docere et verbis ac exemplis f

instruere, et que post de talibus egerit , rationabiliter et fideliter excludere oportet. Nam iuxta g

apostolum, qui ait: `Lac vobis potum dedi, non escam', ista illis modo, non posteris, ut

prefixum est, temporibus ponenda indulsimus , ne bonum, quod adhuc in infirma radice h

plantatum erat, exureretur, sed aliquantulum firmaretur et usque ad perfectionem custodiretur.

a) vena(n)t R.

b) folgt in K; folgt in fide CR.

c) om. MK.

d) affinitas infra MK.

e) i÷ M.

f) om. K.

g) egerint CR.

h) indulcissimus M.

Polycarp 6.4.23

1142

23. Gregorius servus servorum Dei Venerio Caralitano.

Fraternitatis tue studios. sagacitati, frater amande, quia debeo, refero grates. Quoniam quesisti

qu. debuisti, iocundum me reddidisti. Unde placide ad inquisita respondeo. Sedem

apostolicam consulere decrevisti, si mulier copula nuptiali extraneo viro iuncta cognationi eius

pertineat, si eo defuncto cognatio maneat eadem vel si sub alio cognationis vocabula

dissolvantur vel si suscept. soboles possint legitime ad prioris viri cognationis transire a

copulam . Est enim verbum Domini validum et forte, est durabile, est perseverabile et b c

immutabile, non momentaneum, non transitorium. Ait autem per se ipsam veritas, que Deus d e f f

est , verbum Dei : "C.lum et terra transibunt, verba autem mea non transient ." Antequam f g h

Deus in carne inter homines appareret, eo inspirante dixit ei Adam: "Quamobrem relinquet i

homo patrem et matrem suam et adherebit uxori sue et erunt duo in carne una". Cui non

contradixit Dominus. Deinde cum veritas oriretur de terra in terra et visibilis in humanitate j j

aparuit, interrogatum est, si licitum esset homini uxorem relinquere. Quod probans vetuit fieri, k

preter fornicatio sola excluderet copulam maritalem. Unde protulit statim in medio eandem l

ipsam sententiam, quam ante secula manens cum patre verbum inspiraverat in Adam, ipse

confirmans quod primus homo protulit: "Quamobrem relinquet homo patrem et matrem et m n

adherebit uxori sue et erunt duo in carne una". Si una caro fiunt , quomodo potest aliquis o

eorum propinquus pertinere uni, si non pertineat alteri? Quod minime fieri posse credendum

est. Nam uno defuncto in superstite affinitas non deletur. Nec alia copula coniugalis affinitatem

prioris copule solvere valet . Sed neque aliis coniunctionis sobolem placet ad ipsius affinitatis, p

prioris siquidem, transire consortium, pro eo quod verbum Domini validum est et forte, et ut

inquiens dixit propheta: "Verbum Domini stabit in eternum", et ut alius propheta: "Quoniam q

ipse dixit, et facta sunt, ipse mandavit, et creata sunt". Statuit ea in eternum et in seculum r r r

seculi, preceptum posuit et non preteribit. Nam post verbum suum atque preceptum efficere s

duo carnem unam, id est masculum et feminam, qui innumeram multitudinem sexus t u v

utriusque non destitit secum facere unum, sicut per se veritas dixit: "Non pro his tantum rogo,

sed pro his, qui credituri sunt per verbum eorum in me, et unum sunt , sicut tu pater in me w x y

et ego in te et ipsi sint unum". Si quis temerario ausu et sacrilego in defuncto querit x z z a'

propinquitatem vel sub altero affinitatis vocabula dissipare vel susceptam sobolem alterius

copul. credens legitime sociari propinquitati priori, hic negat Dei verbum validum esse vel b' c'

forte. Et qui tam facile vel tam velociter querit dissolvere, hic non credit verbum Domini in d' e' e'

eternum manere. Confice terram ex quatuor locis a se distantibus magna intercapedine et

confectam et conglutinatam finge, cuiuscumque figure vel dimensitatis volueris corpus:

numquid erit humanum ingenium, quod ipsas IIII partes ab invicem valeat segregare, ut or

unaqueque per se possit agnosci? Sic a IIII avis duo conficiuntur, de duobus fit congregatio or

una. Hanc similitudinem de IIII elementis, unde homo concretus est, potes colligere, si eorum or

unaqueque species, quoniam in multas divisiones partita est , discretas inter se conferas partes f' f'

aliquas. Fit idem in metallis, hoc etiam in liquoribus, probat etiam in coloribus pictor , qui g'

sequitur arte naturam, fucis miscendo colores ex invisibilibus corpora finges . Sed ne Domini h' i'

constitutio vel iussio cassaretur et ne tellus a proprio vacaret ornatu, spiritu sancto reflante

posuit terminum constitutio sancta sanctorum. Ait autem preceptio sancta divina: "Crescite et

multiplicamini et replete terram." Posuit enim terminos causis, .tatibus seculi finem statuit,

compaginibus membrorum hominum posuit numerum lex ecclesie regulaque sanctorum, j' k'

cognatio mortalium agnatis atque affinibus terminum reciprocationis instituit. Quod valde l' m'

metuendum exterminare sancimus. Quicumque exterminare non metuit, catholicus non esse

convincitur.

a) übergeschrieben su- M; scepte K.

b) bereits nach viri C.

c) om. M.

d) enim C.

e) ipsa CR.

Polycarp 6.4.23

1143

f) que est Deus korr. in est que Deus K.

g) om. K.

h) transibunt K.

i) rad. C.

j) nostra K; in terram C.

k) korr. in reprobans C.

l) folgt si C; nachgetr. si R.

m) relinquat C.

n) matre K.

o) fuerit C.

p) valeat R.

q) folgt autem C.

r) om. K.

s) korr. in potest CR.

t) korr. in duos C.

u) innumerabilem K.

v) secus R.

w) korr. in ut C.

x)-x) om. K.

y) sint CR.

z) korr. in ut et ipsi in nobis C.

a') sunt M; ante correctionem: sunt C.

b') korr. in credat C.

c') om. M.

d') queri K.

e') Dei verbum K.

f') partitas K.

g') ante correctionem: pictorum M; pictorum K.

h') folgt übergeschrieben albos C.

i') fingens KC.

j') posui K.

k') regulamque K.

l') korr. in cognationi M.

m') a generatis MK; agûatis R.

Polycarp 6.4.24

1144

24. Deusdedit sancte Roman. et apostolice ecclesie episcopus Gordiano Hispaniensis ecclesie a

coepiscopo et fratri dilectissimo.

Pervenit ad nos diaconus vester vestre sanctitatis epistolam inferens, quod quidam etiam et b

mulieres preterito sabbato paschali die pro magno populorum incursu nescientes filios suos

suscepissent ex lavacro. Cupis etenim scire, si pro tali accidenti ratione debeant viri et mulieres

ad suum proprium usum redire an non. Nos enim ex hac tristitia mesti inquisivimus priorum

nostrorum dicta. Invenimus autem in archivo huius apostolice sedis iam talia contigisse in c

ecclesia Hisaurie et Ephesiorum simulque Hierusolim. etiam aliarum ecclesiarum episcopis et

aliarum civitatum ab hac sede volentibus scire, si viri et mulieres redirent ad proprium thorum.

Beat. memori. sanctissimi patres Iulius, Innocentius et celestinus cum episcoporum

plurimorum et sacerdotum conventu in ecclesia beatorum apostolorum principis prohibentes

talia perscripserunt et confirmaverunt, ut nullo modo se coniugio reciperent mulieres aut viri, d

qui per quamcumque causam susciperent natos, sed separarent se, ne suadente diabolo talis e f

vitium peccati inolescat per mundum et universorum error accrescat. Scitis quia, quomodo g g

sunt VII dona spiritus sancti , ita sunt VII dona baptismi, que a primo pabulo sacrati salis et h h

ingressu sancte ecclesie usque ad consumationem sancti spiritus per chrisma . Primum donum i j

baptismi est introductio in ecclesiam. Secundum et tercium et IIII illa tria maiora symbola, que

celebrantur ante dominicam de palma, scilicet IIII feria , VI et sabbato. Quintum est a k al

exorcismus, qui fit ex puto et oleo exorcizato sabbato sancto ante baptismum. Sextum

baptismus. Septimum confirmatio episcopi per chrisma . Ab hoc spiritus sancti dono usque ad j

septimum nullus christianus suam commatrem in coniugio recipere debet, et qui presumpserit,

anathematis vinculo ligetur in perpetuum, nisi digne egerit p.nitentiam. Mulieres vero cum m

separate fuerint hac pro illicita actione a propriis viris , totam precipimus recipere dotem, n o p q

quam in die nuptiali susceperunt et post expletum annum recipiant alium virum, si voluerint,

similiter et vir uxorem . r r

a) om. K.

b) viri (Endung korr.) C.

c) folgt sancte K.

d) prescripserunt C.

e) folgt non necessariam C.

f) tale C.

g) vitii peccatum K.

h) sancti spiritus C.

i) folgt donantur C.

j)-j) Primum donum - per chrisma am Rand nachgetr. M; om. K.

k) folgt nachgetr. et C.

l) V. M.

m) korr. M; ligaretur R.

n) ac C.

o) folgt disiuncte C.

p) ante correctionem: precepimus M.

q) om. K.

r) viri uxores C.

Polycarp 6.4.25

1145

25. Gregorius.

Quod autem interrogasti me de his, qui in matrimonio iuncti sunt et nubere non possunt, si ille

aliam vel illa alium ducere possit. Quibus scriptum est: Vir et mulier si se coniunxerint et

postea dixerit mulier de viro, quod non possit coire cum illa, si potest probare per verum

iudicium, quod verum sit, accipiat alium; si autem ille alteram acceperit, separentur.

Polycarp 6.4.26

1146

26. Nicholaus papa . a b

Si qui matrimonium sani contraxerint et uni ex duobus amentia aut furor aut aliqua infirmitas

accesserit, ob hanc infirmitatem coniugia talium solvi non possunt. Similiter sciendum de his,

qui ab adversariis excecantur aut menbra detruncantur. c

a) dieses Kap. nach VI 4, 27 R.

b) episcopus M.

c) membris C.

Polycarp 6.4.27

1147

27. Nicholaus papa. a

Scripsit nobis Thiebisga regina regia se velle dignitate seu copula exui et sola privata vita esse b

contenta desiderare . Cui nos scripsimus non hoc aliter fieri posse, nisi eandem vitam coniux c d e e

eius Lotharius elegerit . f

a) dieses Kap. vor VI 4,26 R.

b) threbisga C.

c) contentam C.

d) desiderat, folgt getilgt desiderare R.

e) hoc non C.

f) degerit M.

Polycarp 6.4.28

1148

28. Gregorius.

Hi vero, qui uxores suas in adulterio deprehendunt , non licebit nec eum nec illam aliam a b

uxorem accipere vel alium virum, quamdiu ambo vivunt. Si autem adultera mortua fuerit, vir

eius, si vult, nubat, tantum in Domino; adultera vero numquam, etiam si mortuus fuerit vir

eius, omnibus tamen diebus vite sue acerrima paenitentiae lamenta persolvat. c

a) H auf Rasur M; ante correctionem: Si C.

b) deprehenderint K.

c) om. C.

Polycarp 6.4.29

1149

29. Zacharias episcopus servus servorum Dei reverentissimo et sanctissimo fratri Theodoro

episcopo ecclesie Ticinensis . a a

Pitacium quod nobis tua veneranda fraternitas obtulit, per quod nos sciscitari curasti, si liceat b

filium, cuius pater alterius filiam ex sacro baptismate suscepit, id est spiritualem eiusdem c c

patris filiam, quod dici crudele est, in matrimonium suscipere, quod apud te enormiter reserasti

contigisse. Sed bene tua sancta fraternitas compertum habet, quid Dominus per Moysen

precipiat dicens: `Turpitudinem patris tui non revelabis, turpitudinem matris tue non revelabis,

turpitudinem sororis tue non revelabis. Filia enim patris tui turpitudo tua est.' Turpitudinem

enim non revelari dicitur, dum a propria consanguinitate precipitur abstineri. Multo magis

igitur a spirituali patris nostri filia omnimodo omni occasione aut argumento seposito sub d e e

nimia districtione nos cavere convenit, ne in iram divini examinis incidat, si quis tali facinore f

mixtus minime restrinxerit frena luxuri.. Unde et omnes omnino cavend. sunt talis sceleris

commixtiones, ne incautus in eternum pereat. Sed et eum, qui eius pernitiose temeritatis

auctor est , anime sue salutem despiciens impiissimo se miscuit matrimonio, per omnia tua g

fraternitas studeat separare et p.nitenti. digne submittere, quatenus ab eterna erutus

dampnatione animam eius lucretis ipso prestante Domino Deo et salvatore nostro Iesu h i

Christo.

a) Ticinensis ecclesie K.

b) om. MK; korr. (aus quem?) C.

c) i÷ M.

d) enim K.

e) omnimoda C.

f) vos (?) M.

g) folgt nachgetr. et C.

h) lucreris CR.

i) om. C.

Polycarp 6.4.30

1150

30. Felici Mesane civitatis episcopo. a

Nam et hec salubriter precavenda sancimus, ne quis fidelium propinquam sanguinis, usque quo

affinitatis liniamenta generis successione cognoscuntur, matrimonio sibi desideret copulare, b

sed sicut a maioribus nostris definitum est, ita modis omnibus observetur, quoniam usque ad

septenarium numerum parentel. nulli umquam copulam contrahere licentiam damus, his

videlicet, qui ex patre et matre consanguinitatis parentela descendunt. Qui autem in quarto c

vel in quinto gradu coniuncti fuerint, separentur, quoniam scriptum est: `Omnis homo ad d

proximam sanguinis sui non accedat, ut revelet turpitudinem eius', et iterum: `Anima que e

fecerit quippiam ex istis, peribit de medio populi sui'. Sane quibus interdicitur illicita f f

coniunctio, habebunt ineundi melioris coniugii libertatem. g

a) Inskr. om., statt dessen nachgetr. Et infra M; davor nachgetr. Gregorius C.

b) affinitas M.

c) folgt et KR.

d) et K.

e) reveletur K.

f) quippiam fecerit K.

g) om. M.

Polycarp 6.4.31

1151

31.

Solius fornicationis causa licet uxorem adulteram dimittere, sed illa vivente non licet alteram

ducere. Et vos , femin. , nec illos viros, a quibus per repudium discesserunt uxores eorum, a b b

maritos habere non licet. Adulterina sunt ista coniugia . c c

a) davor Sed CR.

b) vobis feminis CR.

c) coniugia ista C.

Polycarp 6.4.32

1152

32. Ex concilio Calcedonensi.

Eos , qui rapiunt puellas sive mulieres sub nomine simul habitantes , cooperantes aut a b

cohibentes raptoribus sancta synodus ut, si quidem clerici sunt, decidant gradu proprio, si c d

vero laici, anathematizentur.

a) Hos K.

b) habitandi C.

c) folgt decrevit CR.

d) folgt übergeschrieben sanxit M.

Polycarp 6.4.33

1153

33. Augustinus ad Iulianam de continentia viduali. a

Damnatio quidem non timetur in coniugali vinculo, si pudicitia conservatur . Sed in viduali et b

virginali continentia excellentia muneris amplioris expetitur, qua ex petita et electa et voti c

debito oblata iam non solum capessere nuptias, sed etiam si non nubatur, nubere velle

damnabile est. Nam ut hoc demonstraret, apostolus non ait, cum in deliciis egerint , in Christo d e

nubunt, sed nubere volunt, habentes inquit damnationem, quoniam primam fidem irritam

fecerunt, sed si non nubendo, tamen volendo. Non quia ipse nupti. vel talium damnand. f

iudicantur, sed damnatur propositi fraus, damnatur fracta voti fides, damnatur non susceptio a g

bono inferiore, sed ruina a bono superiore. Postremo damnantur tales, non quia coniugalem

fidem posterius inierunt, sed quia continentie primam fidem irritam fecerunt. Et infra : Proinde h ii

qui dicunt talium nuptias nuptias non esse, sed potius adulteria, non mihi videntur satis acute

ac diligenter considerare, quid dicant. Fallit eos quippe similitudo veritatis. Quia enim

coniugium Christi dicuntur eligere, que christiana sanctitate non nubunt, hinc argumentantur

quidam dicentes: Si viro suo vivo que alteri nubit, adultera est, sicut ipse Dominus in

evangelio definivit. Vivo ergo Christo, cui mors ultra non dominabitur, que coniugium eius j

elegerat, si homini nubit, adultera est. Qui hoc dicunt, acute quidem moventur, sed parum k

attendunt, hanc argumentationem quanta rerum sequatur absurditas. Cum enim laudabiliter

etiam vivente viro ex eius consensu continentiam femina Christo voveat, iam secundum

istorum rationem nulla hoc facere debet, ne ipsum Christum, quod sentire nefas est, adulteraml

faciat, cui vivente viro nubit.

a) constantia K.

b) servatur K.

c) om. K.

d) folgt nochmals cum K.

e) korr. in degerint C.

f) om. K.

g) facta K.

h) posteris C.

i) om., statt dessen Lücke M.

j) qui C.

k) sibi K.

l) adulterium K; adulterum CR.

Polycarp 6.4.34

1154

34. Ex concilio Triburiensi a Iulio papa confirmato.

Si quis desponsavit uxorem et subarravit et tamen sive preveniente die mortis sive irruentibus

quibusdam aliis causis minime eam cognovit, neque superstes frater eius neque ullus de

consanguineis eius eandem sibi tollat uxorem ullo umquam in tempore. a

a) om. M.

Polycarp 6.4.35

1155

35.

Lex illa preteritorum principum ibi raptum dixit esse commissum, ubi puella, de cuius ante a bb

nuptiis nichil actum fuerit, videatur abducta.

a) ex MK; Sex R.

b) esse dixit K.

Polycarp 6.4.36

1156

36. Gregorius papa . a

Progeniem suam unumquemque ad septimam observare decernimus generationem, et b b

quamdiu se agnoscunt affinitate propinquos, ad coniugalem copulam accedere denegamus. c

Quod si fecerint, separentur.

a) ferner nachgetr. Gregorius episcopis Galliarum M.

b) decernimus observare K.

c) cognoscunt K.

Polycarp 6.4.37

1157

37. Zacharias et Deusdedit pap(e).

Non oportet filiam, quam de sacro fonte susceperit, filio suo in matrimonium tradere, quia in a

divina sententia germani esse inveniuntur. Si quis tali facinore commixtus minime restrinxerit

frena luxuri., ab ecclesia catholica abhominabitur. Sed si conversus fuerit, post separationem,

VII annis p.nitentiam gerat. Consciis simul cum auctore sit ita conditio, id est simul cum b c c d

operatoribus et consentientibus p.niteat.

a) matrimonio C.

b) ista C.

c) i÷ M.

d) co- R.

Polycarp 6.4.38

1158

38. Ambrosius in libro de patriarchis . a b b

Si qua mulier ammisso cito marito laqueum infirmitatis sue timet incidere, si vult nubere, c

nubat, tantum in Domino, ut electionem mariti parentibus deferat, ne appetenti. existimetur

auctor , si ipsa de nuptiis suis electionem sibi vendicet; expetita magis debet videri a viro quam d

ipsa virum expetisse.

a) dieses Kap. nach VI 4,39 M.

b) patriarcharum M.

c) suo C.

d) actor K.

Polycarp 6.4.39

1159

39. Ambrosius. a

Cum initiatur coniugium, tunc coniugii nomen assciscitur. Non enim defloratio virginitatis b

facit coniugium, sed pactio coniugalis. Denique cum iungitur puella, coniugium est, non cum

viri amixtione cognoscitur.

a) dieses Kap. vor VI 4,38 M.

b) Dum K.

Polycarp 6.4.40

1160

40. Ex dictis Basilii.

Si quis coniugatus vult converti ad monasterium, non est recipiendus, nisi prius a coniuge

castimoniam profitente fuerit absolutus. Nam si illa vivente illo per incontinentiam alteri a b

nupserit, proculdubio adultera erit, nec recipitur apud Dominum eiusdem viri conversio, cuius

sequitur coniugalis f.deris prostitutio. Tales igitur tunc sine culpa secuntur Christum relicto

seculo, si habeant ex pari voluntate consensum . c c d

a) illo C.

b) illa C.

c) expiari K.

d) consensu K; concessum C.

Polycarp 6.4.41

1161

41. Ieronimus.

Ubi fuerit numerus maritorum, ibi vir proprius unus esse desistit . a

a) om. K.

Polycarp 6.4.42

1162

42. Ieronimus in apologetico . a b c c

Malo octogames quam fornicatores. d

a) ohne Absatz zu VI 4,41 C; dieses Kap. nach VI 4,44 R.

b) Idem MC.

c) om. M.

d) octogamos C.

Polycarp 6.4.43

1163

43. Idem. a

Maritus licet sit adulter, licet sit sodomita, licet flagiciis omnibus coopertus et ab uxore b

propter hec scelera derelictus, maritus est reputandus. Cui alterum virum accipere non licet.

Non hoc apostolus a propria auctoritate decernit, sed Christo in se loquente Christi verba c

sectatus est, qui ait in evangelio: "Qui dimittit uxorem suam excepto causa fornicationis, facit d

eam mechari, et qui dimissam acceperat , adulter est." Sive ipsa dimiserit virum sive a viro e

dimissa sit, adulter est qui eam accipit. Unde et apostoli gravem coniugii sarcinam

intelligentes, `si ita est, inquiunt, non expedit homini uxorem accipere'. Ad quod Dominus:

`Qui potest, inquit, capere, capiat' . Statimque sub exemplo trium eunuchorum virginitatis f g h

infert beatitudinem, que nulla carnis lege retinetur. Neque satis animadvertere potui, quid sit i

quod dicere voluit alio viro per vim accepto. Congregata videlicet multitudine nolentem rapuit

et virum postea non raptorem rapta dimisit. Legat libros Moysi et inveniet desponsatam viro, j k

si in civitate fuerit opressam et non clamaverit, puniri quasi adulteram. Vi autem in agro l

oppressam innoxiam esse a scelere et violentibus legibus subiacere. Ergo et ista soror, que, ut m

dicit, vim passa est, ut adultero iungeretur, si vult Christi corpus accipere et non adultera n o

reputari, agat p.nitentiam, ita dumtaxat ut secundo viro, qui non appellatur vir, sed adulter, a

tempore p.nitenti. non copuletur. Quod si ei durum videtur et semel dilectum non potest

derelinquere neque preferre Dominum voluptati, audiat apostolum clamantem: "Non potestis

calicem Domini bibere et calicem demoniorum. Non potestis mens. Domini communicare et

mens. demoniorum". Et in alio loco: "Qu. communicatio luci ad tenebras? Quis consensus

Christi ad Bellial? " Rem novam loquor, immo non novam, sed veterem, que veteris testamenti p

auctoritate formatur . Si reliquerit secundum virum et reconciliari priori voluerit, non potest. q r

Scriptum est enim in deuteronomio: `Si acceperit homo uxorem et habuerit eam, non invenerit

gratiam in conspectu eius propter aliquam f.ditatem. Scribat libellum repudii, et dabit ei, et s

dimittet eam de domo sua. Cumque egressa adultera maritum duxerit et ille quoque oderit t

eam dederitque ei libellum repudii et dimiserit de domo sua aut certe mortuus fuerit, non u u v

poterit eam prior maritus recipere in uxorem, quoniam polluta est et abhominabilis facta est w x

coram Domino , ne peccare facias terram, quam Deus tuus tibi tradidit possidendam.' y z

a) kein Absatz zu VI 4,42 CR.

b) folgt s M; si C.

c) rad. C.

d) excepta CR.

e) korr. in acceperit M; duxerit CR.

f) cap(er)iat R.

g) Endung korr. M.

h) virginitas K.

i) potuit K.

j) rad. M.

k) folgt übergeschrieben non M.

l) oppressa KC.

m) korr. in violentum M; korr. in violentes C.

n) übergeschrieben M.

o) adulteri R.

p) belliat R.

q) firmatur KC.

r) om. K.

s) dab) MC; ante correctionem: dabis K.

t) om. K.

u) deditque CR.

v) dinisit C.

w) om. K.

Polycarp 6.4.43

1164

x) om. C.

y) Deo K.

z) dominus C.

Polycarp 6.4.44

1165

44. Ex concilio Africano.

Placuit ut secundum evangelicam et apostolicam disciplinam neque dimissus ab uxore neque

dimissa a marito alteri coniungantur, sed ita maneant aut sibimet reconcilientur. Quod si

contempserint , ad p.nitentiam redigantur . a b

a) contempserit M.

b) folgt Kap. VI 4,42 R; folgt rad. VI 4,42 C.

Polycarp 6.4.45

1166

45. Augustinus . a

Apostolus Paulus dicit: `His qui sunt in coniugio, precipio non ego, sed Dominus, uxorem a

viro non discedere; quodsi discesserit , manere innuptam aut viro suo reconciliari'. Potest enim b

fieri, ut discedat ea causa, qua Dominus permisit; aut si femin. licet virum dimittere etiam

propter causam fornicationis, quid respondebimus de hoc, quod dicit posterius: `Et vir c

uxorem non dimittat?' Quare non addit: excepta causa fornicationis, quod Dominus permittit, d

nisi quia similem formam vult intellegi, ut si dimiserit, quod causa fornicationis permittitur,

maneat sine uxore aut reconcilietur uxori? Et post pauca : Dominus autem permisit causa e e e

fornicationis uxorem dimitti, sed quia permisit, non iussit.

a) om. C.

b) decesserit C.

c) quidem K.

d) folgt fornicationis K.

e) om. C.

Polycarp 6.4.46

1167

46. Idem ad Iulianam. a

Quidam putant, lapsarum a sancto proposito feminarum, si nupserint, non esse coniugia. Non

parvum malum, ut a maritis separentur uxores, quasi adulter. sint, non uxores. Et cum volunt b

eas separatas reddere continenti., faciunt maritos earum adulteros veros, cum suis uxoribus

vivis alteras duxerint. Quapropter non possum dicere a proposito meliore lapsas si nupserint

feminas, adulteria esse, non coniugia. Sed plane non dubitaverim dicere lapsas a castitate

sanctiore , que vovetur Deo, adulteris esse peiores. Si enim, quod nullo modo dubitandum est, c

ad offensionem Christi pertinet, cum membrum eius fidem non servat marito, quanto gravius

offenditur, cum illi non servatur fides in eo, quod exigit oblatum, qui non exegerat d

offerendum? Cum enim quisque non reddit, quod non imperio impulsus, sed consilio

commonitus vovit, tanto magis fraudati voti auget iniquitatem, quanto minus habuit vovendi e f g

necessitatem.

a) folgt Augustinus K; Augustinus CR.

b) aut M.

c) sanciore M.

d) exiit K.

e) aget C.

f) magis K.

g) habuerit C.

Polycarp 6.4.47

1168

47. Augustinus.

Cum ad peccatum admittendum adhibetur fides, mirum, si fides appellanda est. Verumtamen

qualiscumque sit, si et contra ipsam fit , nisi cum propterea deseritur , ut ad veram ac a b

legitimam redeatur, id est ut peccatum emendetur voluntatis pravitate correcta. Tamen si

quisquam cum hominem solus spoliare non possit, inveniat socium iniquitatis et cum eo c

paciscatur, ut simul id faciant spoliumque parciantur, quo facinore commisso totum solus

auferat, dolet quidem ille et fidem sibi servatam non esse conqueritur, verum in ipsa sua

qu.rela cogitare debet potius in bona vita ipsi human. societati fidem fuisse servatam, ne d

preda iniqua ex homine fieret, si sentit, quam inique sibi peccati societate servata non fuerit. e

Ille quippe utrobique perfidus profecto scelerator iudicandus est. Ac si id, quod male fecerat, f

ei displicuisset et propterea cum participe facinoris predam dividere noluisset , ut homini, cui g

ablata fuerat, redderetur, eum perfidum nec perfidus diceret. Ita mulier, si fide coniugali

violata fidem servet adultero, utique mala est, sed si nec adultero, peior est. Porro si eam

flagitii p.niteat et ad castitatem rediens coniugalem pacta ac placita adulterina rescindat, miror

si eam fidei violatricem vel ipse adulter putabit. Solet etiam queri cum masculus et femina, h

nec ille maritus nec illa uxor alterius sibimet non filiorum procreandorum, sed propter

incontinentiam solius concubitu causa copulantur, ea fide media ut nec ille cum altera nec illa i

cum altero id faciat , utrum nupti. hec sunt vocand. . Et potest quidem fortasse non absurde j k l

hoc appellari conubium , si usque alicuius eorum ad mortem id inter eos placuerit et prolis m

generationem, quamvis non ea causa coniuncti sint, non tamen vitaverint, ut vel nolint sibi n

nasci filios vel etiam opere aliquo malo agant, ne nascantur. C.terum si utrumque vel unum o o p

horum desit, non invenio, quemadmodum has nuptias appellare possimus. Etenim si aliquam

sibi vir ad tempus adhibuerit, donec aliam dignam vel honoribus vel facultatibus suis inveniat,

quam comparem ducat, ipso animo adulter est nec cum illa, quam cupit invenire, sed cum ista,

cum qua sic cubat, ut cum ea non habeat maritale consortium. Unde ipsa hoc sciens ac volens q

impudice utique miscetur ei, cum quo non habet fedus uxorum . Verumtamen si ei thori fidem r

observet et ille uxorem duxerit, nubere ipsa non cogitet atque a tali prorsus opere continere se

preparet. Adulteram quidem fortassis facile appellari non audeam, non peccare tamen quis

dixerit, cum eam viro, cuius uxor non est, misceri sciat? Iam vero si ex illo concubitu , s

quantum ad ipsam attinet, non nisi filios velit et quicquid ultra causam procreandi patitur,

invita patiatur , multis quidem ista matronis anteponenda est. t t

a) sit CR.

b) eher deseri(n)t MKR; Endung korr. C.

c) homine M.

d) om. K.

e) societati M.

f) korr. in At C.

g) voluisset R.

h) masculis MC.

i) concubitus C; korr. in concubitus R.

j) faciant K.

k) om. C.

l) folgt übergeschrieben sint C.

m) conobium M.

n) steht nach coniuncti K.

o) malo aliquo K.

p) om. K.

q) si M.

r) uxorium C.

s) concubito K.

t) om. M.

Polycarp 6.4.48

1169

48. Augustinus in libro de bono coniugali. a

Nec concubin. ad tempus adhibit., si filiorum causa concubant , iustum faciunt concubinatum, b

nec coniugate, si cum maritis lasciviant, nuptiali ordini crimen imponunt. Posse san. fieri

nuptias ex male coniunctis honesto postea placito consequenter manifestum est. Semel autem c

initum coniugium in civitate Dei, ubi etiam ex prima duorum hominum copula quoddamd

sacramentum nupti. gerunt, nullo modo potest nisi alicuius eorum morte dissolvi. Manet e f

enim vinculum nuptiarum, etiam si proles, cuius causa initum est , manifesta sterilitate non g

subsequetur, ita ut iam scientibus coniugibus non se filios habituros separare se tamen vel ipsa

causa filiorum atque aliis copulare non liceat. Quod si fecerint, cum eis, quibus se

copulaverint, adulterium committunt.

a) Rubrik De concubinis C.

b) concumbant KC.

c) honesta R.

d) quidam C.

e) om. K.

f) Absatz CR.

g) om. K.

Polycarp 6.4.49

1170

49. Idem ad Iulianam viduam.

De tertiis et de quartis et de ultra pluribus nuptiis solent homines movere questionem. Unde ut

breviter respondeam, nec ullas nuptias audeo damnare nec eis verecundiam numerositatis a

auferre.

a) audeam C.

Polycarp 6.4.50

1171

50. Pascasius papa II. ad episcopum Reginum. a

Porro duorum consobrinorum coniuges quamvis diversis temporibus viro uni altera post b

alterius obitum nubere ipsa preter auctoritatem canonicam publice honestatis iusticia c d

contradicit, et novit prudentia tua, quia ita ab uxoris sicut a viri consanguineis abstinendum

est.

a) Paschalis CR.

b) folgt tamen K.

c) propter K.

d) om. M.

Polycarp 6.4.51

1172

51. Augustinus in libro de fide et operibus . a

Si virgo nesciens viro nupserit alieno, hoc si semper nesciat, numquam ex hoc erit adultera. Si

autem sciat, iam ex hoc incipit esse adultera, ex quo cum alieno sciens cubaverit. Sicut in b c d

iure prediorum tamdiu quisque bon. fidei possessor rectissime dicitur, quamdiu se possidere

ignorat alienum. Cum vero scierit nec ab aliena possessione recesserit, tunc male fidei

perhibetur, tunc iuste iniustus vocabitur.

a) folgt innocentiis C.

b) om. M.

c) inciperit R.

d) om. K.

Polycarp 6.4.52

1173

52. Innocentius . a

Deinde ponitur non dici oportere digamum eum, qui cathecuminus habuerit atque amiserit b

uxorem, si post baptismum fuerit aliam sortitus, eamque primam videri, que novo homini c c

copulata sit, quia illud coniugium per baptismi sacramentum cum ceteris criminibus sit d de d f

ablutum . Si ita creditur, mihi credite, non modicum erratur. Quicquid ben. gestum fuerit et e g

secundum precepta legalia custoditum, non potest facientibus deperire. Nuptiarum ergo copula

quia mandato Dei perficitur, non potest dici peccatum, et quod peccatum non est, solvi inter

peccata omnino credi non debet. Eritque integrum estimare aboleri non posse prioris nomen

uxoris, cum non dimissum sit pro peccato, quia ex Dei sit voluntate completum. h

a) folgt papa M.

b) om. K.

c) aliam fuerit K.

d) om. MK.

e)-e) om. R.

f) om. MK.

g) folgt quid M; davor Quia CR.

h) om. K.

i) folgt (als eigenes Kap.) Talium enim coniunctiones - eis consentientes, das in Wirklichkeit

die Fortsetzung von VI 4,53 ist. C.

Polycarp 6.4.53

1174

53. Calixtus papa.

Coniunctiones consanguineorum fieri prohibite , eas et divin. et seculi prohibent leges. Leges a

ergo divin. hec agentes et eos, qui ex eis prodeunt, non solum eiciunt, sed et maledictos c

appellant. Leges vero seculi infames tales vocant et ab hereditate repellunt. Nos vero infamia

eos notamus nec eos viros ad testimonium, quas leges seculi reiciunt, suscipere debemus. Eos d

vero consanguineos dicimus, quos divin. et imperatorum Romanorum atque Grecorum leges

consanguineos appellant et in hereditatem suscipiunt nec repellere possunt. e

a) prohibete CR.

b) que korr. in quia C.

c) his K.

d) quos C.

e) om. K.

Polycarp 6.4.54

1175

54.a

Sane consanguinitas, que in proprio viro conservanda est, hec minus in uxoris parentela de b c

lege nuptiarum custodienda est , quia constat eos duos fuisse in carne una. b

a) kein Absatz zu VI 4,53 C.

b)-b) nec (statt hec) C; hec - est om. R.

c) so statt nimirum.

Polycarp 6.4.55

1176

55. Gregorius in decretis.

De affinitate namque consanguinitatis per gradus cognationis placuit usque ad septimam a

generationem observare. Nam et hereditas rerum per legales instrumentorum definitionesb

sanccita usque ad septimum gradum pertendit heredum successionem . Non enim succederent, c

nisi eis de propagine cognationis deberetur. De his quoque, qui post mortuas uxores d e

secundas trahere nuptias volunt , iuste et honeste et rationabiliter prospeximus ab earum f f g

consanguineis usque ad IIII gradum genealogi. abstineri. Hec nos secundum indulgentiam tum

sancte matris ecclesie mitius prelibavimus. C.terum iuxta secularium legum censuram dignis

cohercitionibus gravibusque discipline invectionibus omnia hec mala et illicita modis omnibus h

resecata sunt, ut furor Domini conquiescat. i

a) cognitionis M.

b) diffinitiones C.

c) succensionem MK; successione C.

d) progenie K.

e) om. MK.

f) contrahere C; korr. in contrahere R.

g) nolunt R.

h) cohercionibus C; cohertionibus R.

i) resecanda CR.

Polycarp 6.4.56

1177

56. Idem in eodem.

De gradibus vero cognationum, qui infra VII generationem in matrimonio sunt inventi, si mam

nescienter fecerunt, etiam multa curricula annorum sunt revoluta, ita ut filios habeant in VI , to

qui inventi sunt, aut fortasse in V , huiusmodi non separentur, donec nos permittente Domino to a

os ad os loquamur. Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium. Qui b c

vero de his duobus gradibus novas contraxisse nuptias videntur, id est infra anni coronam, d ee

modis omnibus separentur. Dec.tero vero generalia per omnem provinciam taliter percurrensf

statuta firmentur, ut nullus audeat deinceps tale scelus perpetrare, et qui fecerint, sine

retractationis misericordia acris puniti ultionibus separentur. Hi vero qui propinquas sanguinis g

uxoris sue in matriomonio sibi sociaverunt, sicut iamdudum vobis scripsimus, qui in eodem

gradu inventi sunt, separentur aut suspendatur eorum causa, usque dum nos insimul Domino

auxiliante conveniamus . h

a) deo K.

b) hos R.

c) Quod K.

d) nova MK.

e) id(em) K.

f) percurrentia C.

g) proquas M.

h) es folgen zwei Kapp.: Hysidorus de consanguinitate sic loquitur. Cuius series gradibus -

gradibus terminetur und: Cum igitur genus - pudicitiam coningalem. M; am Rand: Hic deest

capitulum de consanguinitate, quod sic incipit: Ysidorus de consanguinitate sic loquitur. Cuius

series gradibus VII dirimitur, hoc modo filius et filia, quod est frater et soror sit ipse truncus

etc.

Polycarp 6.4.57

1178

57. Augustinus.

Secundum verba apostolica etiam si vir continere voluisset et tu noluisses, debitum tibi reddere

cogeretur et illi Deus imputaret continentiam, si non sue, sed tue cedens infirmitati, ne in a a

adulterium caderes. Quisquis igitur compatiens infirmitati uxoris reddit, non exigit debitum, b c

aut si propter propriam infirmitatem ducit uxorem, plangens potius, quia sine uxore non

potuit, quam gaudens, quia duxit, quisquis vendit quod novit, quia et si maneret, beatum non

faceret, quisquis quod emit novit, quia transiet, et de his non presumit et fecit ex eo

misericordiam cum non habentibus, securus expectat diem novissimum.

a) korr. in si fatiat non C.

b) om. K.

c) exiit K.

Polycarp 6.4.58

1179

58. Augustinus.

Non propter vinculum cum talibus coniugale servandum, sed ut acquirantur Christo, recedi ab

infidelibus coniugibus apostolus vetat. Multa sunt facienda non iubente lege, sed libera

caritate. Unde prior ipse Dominus, cum se tributum non debere monstrasset, solvi tamen, ne

scandalizasset eos, quibus eternam salutem gerens hominem, consulebat.

Polycarp 6.4.59

1180

59. Idem in libro de bono coniugali . a

Bonum nuptiarum per omnes gentes atque homines omnes in causa generandi est et in fide

castitatis, quod autem ad populum Dei pertinet, etiam in sanctitate sacramenti, per quam nefas

est, etiam repudio discedente alteri nubere, dum vir eius vivit. Nec saltem ipsa causa pariendi, b

qu. cum sola sit, qua nupti. fiunt, nec ea re non subsequente, propter quam fiunt, solvitur c

vinculum coniugale, nisi coniugis morte. Quemadmodum si fiat ordinatio cleri ad plebem d

congregandam, etiam si plebis congregatio non subsequatur, manet tamen in illis ordinationis e

sacramentum; et si aliqua culpa quisquam ab offitio removeatur, sacramento Domini semel

imposito non carebit , quamvis ad iudicium permanente. f

a) coiugali M.

b) discedentem CR.

c) om. R.

d) clerici K.

e) illo CR.

f) carebis K.

Polycarp 6.4.60

1181

60. Ex concilio Ancirano . a

Desponsatas puellas et postea ab aliis raptas placuit erui et his reddi, quibus fuerant anteab

desponsat., etiam si eas a raptoribus florem pudoris amisisse constiterit. c d

a) Amrano M.

b) om. K.

c) om. C.

d) amisssse M.

Polycarp 6.4.61

1182

61. Alexander episcopus servus servorum Dei omnibus episcopis et clericis necnon iudicibus a

per Italiam constitutis salutem et apostolicam benedictionem.

Ad sedem apostolicam perlata est questio noviter exorta de gradibus consanguinitatis, quam b

quidam legum et canonum imperiti excitantes eosdem propinquitatis gradus contra sacros

canones et ecclesiasticum morem numerare nituntur, novo et inaudito errore affirmantes, c d

quod germani fratres vel sorores inter se sint in secunda generatione, filii eorum vel fili. in

quarta, nepotes vel neptes ipsorum in VI , talique modo progeniem computantes et in ta

huiusmodi sexto eam gradu terminantes dicunt deinceps viros ac mulieres inter se posse

nuptialia iura contrahere. Et ad huiusmodi prophanum errorem confirmandum in argumento

assumunt seculares leges, quas Iustinianus imperator promulgavit de successionibus

consanguineorum. Quibus confisi ostendere moliuntur fratres in secundo gradu esse

numeratos, filios eorum in IIII , nepotes in VI . Sic seriem genealogi. terminantes toe to

numerationem sanctorum patrum et antiquam ecclesie computationem ad nos usque

perductam perversa quadam calliditate disturbare nituntur. Nos vero Deo annuente hanc f

qu.stionem discutere curavimus in synodo habita in Lateranensi consistorio, convocatis ad hoc

opus episcopis et clericis atque iudicibus diversarum provinciarum. Denique diu ventilatis

legibus et sacris canonibus distincte invenimus ob aliam atque aliam causam alteram canonum

alteram legum fieri computationem . In legibus siquidem ob nichil aliud ipsorum graduum g

mentio facta est, nisi ut hereditas vel successio ab una ad alteram personam inter

consanguineos deferatur. In canonibus vero ob hoc progenies computatur, ut aperte

monstretur, usque ad quotam generationem a consanguineorum sit nuptiis abstinendum. Ibi h

prescribitur , ut hereditas propinquis modo legitimo conferatur, hic vero, ut rite et canonice i

inter fideles nupti. celebrentur. In legibus distincte non numerantur gradus, nisi usque ad

sextum, in canonibus autem usque ad septimam distinguntur generationem. Hac igitur dej

causa, quia hereditates nequeunt deferri, nisi de una ad alteram personam, idcirco curavit

secularis imperator in singulis personis singulos prefigere gradus. Quia vero nupti. sine duabus

non valent fieri personis, ideo sacri canones duas in uno gradu constituere personas. Utramque

tamen computationem, si attente ac subtiliter perspecta fuerit, idem sensisse et eandem esse in

sententia atque ad eundem terminum convenire manifestissimum erit. Iustinianus namque k

usque ad quem gradum consanguinitas ipsa perduret, in suis legibus non deffinivit. Canones

vero ultra septimam nullam numerant generationem. Sexto quippe gradu determinato in ipsis

legibus subintulit imperator. Hactenus ostendisse sufficiat, quemadmodum gradus cognationis

numerentur. Namque ex his palam est intelligere , quemadmodum ulteriores gradus numerare l

debeamus. Generata quippe persona gradum adicit . Ecce in his verbis aperte ostenditur tales m

gradus, quales isti computant, non tantum usque ad sextum, verum etiam ultra numerari n

debere, quippe cum ultra sextum ulteriores gradus numerandos esse decernat. Ubi enim o

ulteriores nominat gradus, aperte indicat non sex tantummodo esse gradus, sed sex finitis p q

adhuc alios numerandos. Nec mirum cum in precedentibus ipse firmaverit imperator, decimo

etiam gradu consanguineos sibi inter se posse succedere. Cum enim decimum nominat gradum,

non esse tantummodo sex, luce clarius confitetur. Hic ergo evigilent et aciem mentis, si r

possunt , intendant, quos hactenus istiusmodi perculit error. Enimvero ubi secundum leges s t

inter agnatos vel cognatos defertur successio, consanguineos esse non dubium est . Neque u

enim sibi succederent, nisi inter se parentele vinculo tenerentur. Succedunt autem inter se teste

Iustiniano in X gradu. Consanguinei igitur sibi sunt, qui sic sibi succedunt. Quodsi in X gradu o o

consanguinei sibi existunt, non est terminata consanguinitas, ut isti fatentur, in VI.

tantummodo gradu . Quid igitur dicent ? Computatis namque gradibus, sicut isti numerant, aut v w

finietur consanguinitas in VI gradu aut non. Si finitur, fallaces erunt leges, quibus isti to

nituntur, que in X gradu sibi succedere consanguineos iubent. Quodsi non finitur o

consanguinitas in huiusmodi VI gradu, falsidici erunt isti, qui ultra illum sextum gradum x to

nolunt computare consanguinitatem. Igitur aut leges erunt false aut isti, qui sic finiunt

generationem. Sed ut veridic. leges et veraces sint canones, dicamus id, quod veritas habet,

scilicet quod non terminatur consanguinitas in huiusmodi VI gradu et terminatur in VI y to z y mo

Polycarp 6.4.61

1183

secundum canones gradu. Utraque enim computatio, sicut superius diximus, uno fine

concluditur. Namque duo gradus legales unum gradum canonicum efficiunt. Fratres itaque, a'

qui secundum seculares leges dicuntur in secundo, iuxta canones numerantur in primo. Filii b'

fratrum, qui illic numerantur in IIII , hic computantur in secundo. Nepotes vero, qui ibi in to

VI , istic numerantur in tercio. Sic deinceps qui in legibus scribuntur in octavo et X , in to mo

canonibus definiuntur in IIII et V . Atque hoc modo de reliquis sentiendum est, ut qui to to

secundum canones dicuntur in VI vel VII , secundum leges accipiantur in XII vel XIIII . to mo mo mo

Hanc computationem intellegens prudentissimus papa Gregorius, dum quereretur, in quotac'

generatione coniungi fideles debeant, ipsas seculares leges in testimonium advocans Augustino

Anglorum episcopo sic rescripsit: "Qu.dam terrena lex in Romana re publica permittit, ut sive

fratris et sororis seu duorum fratrum germanorum vel duarum sororum filius et filia

misceantur . Sed experimento didicimus ex tali coniugio sobolem non posse succrescere. Unde d'

necesse est, ut iam tercia vel quarta generatione copulatio fidelium licenter sibi coniungi

debeat. Nam a secunda, quam prediximus, omnimodo debet abstinere." Ecce hic aperte

monstratur filios et filias fratrum in secunda generatione numerari, et si fratrum filii vel fili.

numerantur in secunda, fieri non potest, ut ipsi fratres non sint in prima. Quodsi fratres

computantur in prima, filii eorum in secunda, dubium non est, quin eorum nepotes sint in e'

tertia, pronepotes in quarta, sic et de reliquis usque ad septimam. Sed sunt quidam, qui ex hisf'

verbis sancti Gregorii, quibus ait, ut tertia vel quarta generatione copulenter fideles,

occasionem accipiunt illicita matrimonia contrahendi, dicentes se hoc iuste facere posse, quod

tam prudentissimus doctor sua sententia definivit. Isti itaque, qui se hoc velamento defendere g'

nituntur, advertant in eiusdem patris sententiis non hoc generaliter cunctis, sed specialiter

Anglorum genti mandasse. Nam postmodum a Felic. Mesanæ Sicili. presule requisitus, si hoc,

quod Augustino mandaverat, generaliter cunct. ecclesie tenendum esset, apertissime firmavit

non aliis hoc quam illi genti mandasse, ne bonum, quod ceperant, metuendo austeriora h' h'

desererent. Sed et illis, postquam in fide essent firma radice solidati, et universali ecclesie i' i'

censuit semper esse tenendum, ut nullam de propria consanguinitate vel affinitate infra j'

septimam generationem aliquam sibi audeat coniugio copulare. Ecce aperte monstratum est etk'

ex verbis ipsius legis et auctoritate prudentissimi pap. Gregorii, quid de gradibus

consanguinitatis numerandis sentire debeamus, quamvis alia quoque ratio pari modo ipsos

revincat adversarios. Nam si, ut ipsi fatentur, in illo VI gradu consanguinitas finiretur, omnes to

personarum ramusculos, qui ultra illum gradum in pictura arboris continentur, velut superfluos

oporteret detruncari. Sed quia omnes, qui in predicte arboris pictura numerantur, ex una l'

parentela consistunt, numquam sine diminutione consanguinitatis a se poterunt separari, veluti

non sine damno cuiusque person. valent a proprio corpore manus aut pes seu aliquod

membrum aliud detruncari. Illa quoque sacrorum preceptio canonum, que iubet a propria

abstinere consanguinitate, quamdiu generatio recordatur aut in memoria retinetur, nec a

predicta parentel. discrepat computatione. Nam in VII gradibus, si canonice et usualiter

numerentur, omnia propinquitatum nomina continentur, ultra quos nec consanguinitas

invenitur nec nomina graduum reperiuntur nec successio potest amplius prerogari nec

memoriter ab aliquo generatio recordari. Ne vero in hac consanguinitatis computatione aliqua

dehinc ambiguitas valeat remanere, aliam, quam quidam faciunt, numerationem in hac etiam m'

disputatione duximus discutiendam. Sunt enim quidam, qui non a fratribus, sed a filiis eorum,

id est patruelibus vel consobrinis genealogiam numerare incipiunt, dicentes filios fratrum in

prima generatione computari debere, quia fratres quasi quidam truncus, ex quo ceteri

ramusculi oriantur, existunt. Sed nec ista graduum computatio, si bene intellecta fuerit, ab ea,

quam superius exposuimus, in sententia poterit esse diversa. Isti enim, qui numerandi initium

sumunt a filiis fratrum, non progrediuntur ultra sextam generationem, sed sicut totius mundi n' n' o'

sex etates existunt et human. vite itidem sex, ita et in consanguinitate sex tantummodo

autumant computandas generationes. Quibus finitis nov. coniunctionis dicunt posse initium

fieri, ut quasi fugientem possint revocare consanguinitatem. Hec itaque computatio, que p'

incipit a fratrum filiis et numerat usque ad sextam, tantumdem valet, quantum que incipit a

fratribus et computat usque ad septimam, nec ulla in sensu existit diversitas, quamvis in

Polycarp 6.4.61

1184

numero graduum varietas videatur. Ultima enim generatio, si a fratribus sumatur initium

numerandi, septima invenitur, si a filiis fratrum, sexta reperitur. Taliter igitur determinatis

gradibus consanguinitatis apostolica auctoritate vos monemus, fratres et filii, ut omnibus sic q' q'

seriem genealogi. computandam esse intimetis , quemadmodum sancti patres numerandam r'

esse sanxerunt et antiquus mos sancte et universalis ecclesie per longa tempora olim r'

computasse monstratur. Nam si quis perversa et obstinata mente a recto tramite apostolice

sedis deviare voluerit et aliter quam nos in nuptiis celebrandis gradus parentel. numerare s'

temptaverit, primum pro sua temeritate celesti p.na plectetur, postmodum vero gladio

perpetui anathematis noverit se iugulandum.

a) davor Rubrik De (Et de R) connumeratione (conversatione C) graduum (gradium C)

propinquitatis CR.

b) gdibus M.

c) Endung scheint korr. M.

d) mores M.

e) folgt filios eorum K.

f) quandam K.

g) conpunctionem K.

h) quartam R.

i) perscribitur C.

j) om. K.

k) om. K.

l) intellege K.

m) addicit K.

n) tamen KR.

o) folgt vel K.

p) tantum M.

q) finitus M.

r) e(st) M.

s) possint C.

t) om. K.

u) om. M.

v) ante correctionem: gradum M.

w) diceret K.

x) consanguinita M.

y)-y) om. C.

z) sed R.

a') om. C.

b') nuntiantur K.

c') quarta R.

d') misceatur M.

e') non cupantur R.

f') ipsis K.

g') om. K.

h') om. K.

i') om. K.

j') nullum M; nullus C.

k') ut M; om. K.

l') oportet C.

m') davor eine Oberlänge getilgt M.

n') aliis K.

o') progre grediuntur (Zeilenwechsel) C.

p') revocari K.

Polycarp 6.4.61

1185

q') vos auctoritate C.

r')-r') intimetis - esse om. K.

s') noss M.

Polycarp 6.4.62

1186

62.a

Quod autem frater sororve uxoris tue cognati nomine dicuntur, equivocationis iure fit et

necessitate vulgaris appellationis potius quam ulla causa cognationis. Uxor enim fratris

fratrissa potius quam cognata vocatur, mariti frater levir dicitur, duorum autem fratrum b c

uxores ianitrices vocantur, quasi eandem ianuam terentes vel per eandem ianuam iter d e

habentes. Viri soror glos appellatur, sororis autem vir non habet speciale nomen nec uxoris

frater.

a) kein Absatz zu VI 4,61 K.

b) qua C.

c) levi K.

d) terrentes M.

e) om. K.

Polycarp 6.4.63

1187

63. Ex decretis Zachari. pape . a

De gradibus propinquitatis , super quibus parvitatem meam vobis consulere placuit, quod ego b

cum omnibus orthodox. fidei cultoribus sentio, ratum duxi paucis absolvere. Ab his omnino

dissentio, qui pervers. parentel. successiones supputantes gradus diducunt et de uno duos c d e

constituunt ac per hoc primum gradum secundum, secundum vero tertium efficiunt sicque ex

omni parte seriem generationum corrumpunt, ut cum arborem, que de parentela compingitur,

ab ipsis abscisam conspicimus, corpus ut ita dicam truncatum suis artubus videatur . Igitur f

parentelæ gradus a nobis taliter computatur . Siquidem ego et frater meus una generatio sumus g

primumque gradum efficimus nulloque gradu distamus. Rursus filius meus fratrisque mei filius

secunda generatio sunt ac gradum secundum faciunt nec a se gradu aliquo separantur . Atque h h i

ad hunc modum c.tere successiones numerand. sunt. Porro autem de affinitate, quam dicitis j

parentelam esse, que ad virum ex parte uxoris seu que ex parte viri ad uxorem pertinet,

manifestissima ratio est , quia si secundum divinam sententiam ego et uxor mea una caro k k

sumus, profecto mihi et illi mea suaque parentela propinquitas una efficitur. Quocirca ego et

soror uxoris mee in uno et primo gradu erimus, filia vero eius secundo gradu, neptis vero

tertio eoque modo utrique in ceteris agendum est successionibus. Uxorem vero propinqui l m n

mei cuiuscumque gradus sit, ita me oportet attendere , quemadmodum ipsius quoque gradus o

aliqua femina propri. propinquitatis sit . Quod nimirum uxori mee de propinquarum suarum p q r

viris et cunctis cognationis gradibus convenit observare. Qui vero aliorsum sentiunt, antichristi s

sunt.

a) prophet. R.

b) ppinquitatis R.

c) succeccsiones K.

d) grudus K.

e) didicunt K; dicunt R.

f) om. C.

g) conputabitur C.

h) secundum gradum C.

i) separentur K.

j) in K.

k) ratione M.

l) eo K.

m) utrinque K.

n) ppinqui R.

o) teilweise auf Rasur M.

p) ppri. R.

q) steht bereits nach femina C.

r) Quia K.

s) autem C.

Polycarp 6.4.64

1188

64. Fabianus papa.

Consanguineos extraneorum nullus accuset vel consanguinitatem in synodo computet, sed

propinqui, ad quos tota progenies pertinet, id est pater , mater , soror, frater, patruus, a a

avunculus, amita, matertera et eorum procreatio. Si autem tota progenies defecerit, ab

antiquioribus et veratioribus, quibus eadem propinquitas nota sit, episcopus canonice requirat,

et si inventa propinquitas fuerit, separentur.

a) mater pater C.

Polycarp 6.4.65

1189

65. Sacramentum de parentela . a a a

De illa parentela, quam dicunt esse inter illum scilicet N. et istam eius coniugem N., quicquid b

inde scis aut audisti a tuis vicinis aut a tuis antiquioribus propinquis, quod tu per nullum

ingenium nec propter amorem nec propter timorem aut per pretium aut premium aut per c d e

consanguinitatem celabis episcopo tuo aut eius misso, sic te Deus adiuvet et iste sanctorum

reliqui..

a) Rubrik De iuramento M; Rubrik Sacramentum parentele, ferner Sacramentum de parentela,

quod facere debet propinquus qui computat C.

b) .s. K; om. CR.

c) om. MC.

d) om. C.

e) premio MK; om. C.

Polycarp 6.4.66

1190

66. Iuramentum testium . a b b

Istud sacramentum, quod iste iuravit de illa parentela, que inter illum et eius coniugem N. c d

computatur, quod illud observabis , in quantum sapis aut audisti, sic te Deus adiuvet et iste e f g h

sanctorum reliqui. . g

a) kein Absatz zu VI 4,65. C.

b) om. MC.

c) om. C.

d) om. C.

e) folgt tu KR; om. C.

f) observaberis R.

g)-g) om. C.

h) istorum K.

Polycarp 6.4.67

1191

67. Iuramentum de incestuoso discidio . a a

Ab isto die inantea quod tu per nullum ingenium te sociabis huic tue consanguine. nec in

coniugio nec in adulterio nec cum illa ad unam mensam manducabis et bibes aut sub uno tecto

manebis nisi in ecclesia aut in aliquo publico loco , ubi nulla mala suspitio possit esse, ut ibi b

coram testibus idoneis pro certa necessitate pariter colloquamini, nec aliam coniugem accipies,

nisi forte post actam p.nitentiam tibi licentia data fuerit ab episcopo tuo aut eius misso, sic te

Deus adiuvet et iste sanctorum reliqui..

a)-a) om. M; Rubrik Sacramentum, am Rand Sacramentum confirmatorum C.

b) om. K.

Polycarp 6.4.68

1192

68. Ex quinto libro codicis Iustiniani. a

Iubemus ut, quicumque mulierem cum voluntate parentum aut, si parentes non habuerit, sua

voluntate maritali affectione in matrimonio acceperit, etiam si dotalia instrumenta non

intercesserint nec dos data fuerit, tamquam si cum instrumentis dotalibus tale matrimonium

processisset, firmum coniugium eorum habeatur. Non enim dotibus, sed affectu matrimonia b b

contrahuntur.

a) Inskr. om. K.

b) eorum coniugium K.

Polycarp 6.4.69

1193

69. Item Ulpianus in L. libro Dig(estorum) . a

Nuptias non concubitus, sed consensus facit.

a) om. M; digestorum KR; dig) C.

Polycarp 6.4.70

1194

70. Nicholaus.

Sive de coniugii f.dere sive de adulterii crimine iudicium sit agitandum, nulla ratio patet a

Thyebirgam cum Lothario posse inire certamen, nisi prius ad tempus fuerit sue potestati et

consanguineis propriis libere sociata. Inter quos etiam locus providendus est, in quo nulla vis

multitudinis formidandum et non sit difficile testes producere vel ceteras personas, que tam a b

sanctis canonibus quam a venerandis Romanis legibus in huiusmodi controversiis requiruntur. c d

a) korr. in ratione C.

b) formidanda C.

c) venerandæ K.

d) contraversis M.

Polycarp 6.4.71

1195

71. Iuramentum ad reconciliandam viro uxorem dimissam. a

Ab isto die inantea istam coniugem illam, quam iniuste dimiseras, ita tenebis per rectum, sicut

maritus suam debet habere coniugem in dilectione et debita disciplina, nec eam per ullum

malum ingenium a te separabis nec ea vivente aliam accipies, sic te Deus adiuvet.

a) Rubrik om. M.

Polycarp 6.4.72

1196

72. Augustinus ad Pollentium in libro II. a b b b

Quod autem tibi durum videtur, ut post adulterium reconcilietur coniux, si fides adsit, non c c c

erit durum. Cur enim adhuc deputamus adulteros vel quos credimus baptismate ablutos vel

p.nitentia esse sanatos? Hec crimina in veteri lege Dei nullis sacrificiis mundabantur, que novid

testamenti sine dubitatione mundantur, et ideo tunc omnino prohibitum est ab alio d

contaminatam accipere uxorem, quamvis David Saulis filiam, quam pater eiusdem mulieris ab

eo separatam dederit alteri, tamquam novi testamenti prefigurator sine cunctacione receperit. e

Nunc autem posteaquam Christus ait adulter.: "Nec ego te condemnabo, vade, deinceps noli

peccare", quis non intelligat maritum debere ignoscere, quod videt ignovisse Deum amborum, f

nec iam se debere adulteram dicere, cuius p.nitentis crimen deletum est a Deo? g

a) Pollemium M.

b) II. libro II. M.

c) om. M.

d) korr. in novo testamento C.

e) dederat C.

f) quia K.

g) om. C.

Polycarp 6.4.73

1197

73. Gregorius Mauritio imperatori, ob quendam comitem, qui nepotis sui mortui desponsatam

duxit uxorem.

Qui desponsatam puellam proximi sui acceperit in coniugium, anathema sit ipse et omnes

consentientes ei , quia secundum legem Dei mori decernitur. Nam divin. legis mos est a bb

sponsas appellare coniuges , ut in evangelio: "Accipe Mariam coniugem tuam", et illud in c

deuteronomii: "Si quis cuiuslibet hominis desponsatam puellam in agro vel in quolibet loco d

oppresserit vel adduxerit in domum suam, moriatur, quia uxorem proximi sui violavit, non que

iam uxor erat, sed que a parentibus uxor fieri debebat." Et infra: Sicut nulli christiano licet de e e

sua consanguinitate, vel quam cognatus habuit , uxorem accipere, sic etiam nec licet cuiquam f g

de consanguinitate uxoris sue vel quam cognatus eius habuit , in matrimonium assumere. f h

a) sibi K.

b) est mos C.

c) coniugem K.

d) aliquo C.

e) apparentibus C.

f)-f) vel - consanguinitate om. K.

g) habuerit C.

h) habuerit C.

Polycarp 6.4.74

1198

74. Iohannes Crisostomus super Matheum.

Matrimonium quidem non facit coitus, sed voluntas, et ideo non solvit illud separatio corporis,

sed voluntatis. Ideo qui dimittit coniugem suam et aliam non accipit, adhuc maritus est. Nam

etsi corpore iam separatus est, tamen adhuc voluntate coniunctus est. Cum ergo aliam

acceperit, tunc plene dimittit. Non ergo qui dimittit mechatur, sed qui alteram ducit . a

a) folgt ohne Absatz Idem. Matrimonium non facit choitus, sed voluntas. Consensus igitur si

solus in nuptiis defuerit, cetera omnia etiam cum ipso choitu celebrata frustrantur. C.

Polycarp 6.5.1

1199

V. De tempore nuptiarum. a

1. Ex concilio Billed . b b b

Quod non oporteat a septuagesima usque in octavam pasche et tribus ebdomadibus ante c

festivitatem sancti Iohannis et ab adventu Domini usque post epyphaniam nuptias celebrare. d e

Quod si factum fuerit, separentur.

a) Zahl om. MK.

b) om. M.

c) ebdomatibus M.

d) aventu MR.

e) epyphanam M.

Polycarp 6.6.1

1200

VI. De observatione compatris et commatris . a b

1. Innocentius Exuperio episcopo.

Si quis unus ex coniugio filium aut filiam alterius sacro fonte susceperit aut ad chrisma c

tenuerit vel ad christianitatis misterium, ambo vir et mulier compatres parentibus infantis facti d

sunt, quia vir et mulier una caro effecti sunt. d

a) Zahl om. M.

b) ante correctionem: matris M.

c) unius MC.

d)-d) compatres - mulier om. K.

Polycarp 6.6.2

1201

2. Ex concilio Triburiensi, cui interfuit Arnulfus rex. a

Qui spiritualem habet compatrem, cuius filium de lavacro sacri fontis accepit , et eius uxor b

commater non est, liceat ei defuncto compatre suo eius viduam ducere uxorem, si nullam

habent consanguinitatis propinquitatem. Quid enim? Numquid non possunt coniungi , quos c

nulla proximitas carnalis vel in id generatio secernit spiritualis? d

a) Rubrik erst vor dem nächsten Kap. MK.

b) acceperit C.

c) coniugi C.

d) carnis K.

Polycarp 6.6.3

1202

3. Ex epistola Pascalis pape II. ad Reginum episcopum . a bc c c

Post uxoris obitum cum commatre uxoris viri superstitis coniugio copulari nulla videtur ratio d d

vel auctoritas prohibere. Neque enim cognationi carnis cognatio spiritus comparatur neque per

carnis unitionem ad unitionem spiritus pertransitur . § Post susceptum vero de fonte filium vel e

filiam spiritualem, qui ex compatre vel commatre nati fuerint, matrimonio coniungi non

possunt, quia leges seculi non emancipatos adoptivis prohibent copulari . f g

a) davor Rubrik des vorhergehenden Kap. MK.

b) om. M.

c) am Rand M.

d) korr. in virum superstitem C.

e) pertransit? R.

f) folgt filiis C.

g) folgt Uxoris defuncte conmatrem superstitem virum habere uxorem ita intelligitur, si illa

fecit sibi istam conmatrem, antequam se faceret (ante correctionem: fecerat) istius coniugem. C.

Polycarp 6.7.1

1203

VII. De muliere, que ante mundum sanguinem ecclesiam intrat et que nupserit hoc tempore. a bc

1. Ex penitentiali Theodori.

Mulier que intrat ecclesiam ante mundum sanguinem post partum, si masculum genuerat,

XXXIII dies, si femina , LXVI , si autem presumpserit ante tempus prefinitum ecclesiam d e

intrare, tot dies in pane et aqua peniteat, quot ecclesia carere debuerat. Qui autem concubuerit

cum ea his diebus, X dies peniteat in pane et aqua. f

a) Zahl om. MK.

b) in ecclesia M.

c) intrat ecclesiam K.

d) feminam KC.

e) folgt d(ies) K.

f) om. R.

Polycarp 6.7.2

1204

2. Gregorius Augustino.

Cum enixa fuerit mulier, post quot dies debeat ecclesiam intrare, testamenti veteris

perceptione didicisti, ut pro masculo diebus XXXIII, pro femina LXVI. Quod tamen a

sciendum est, quia in misterio accipitur. Nam si ora eadem, qua genuerit, actura gratias intret b

ecclesiam, nullo peccati pondere gravatur . Voluptas carnis, non dolor, in culpa est. Et infra : c dd

Ad eius vero concubitum vir suus accedere non debet, quoadusque qui gignitur ablactetur.

Eis , que filios suos ex prava consuetudine aliis ad nutriendum tradunt, nisi purgationis tempus e

transierit, viri sui non debent admisceri , quippe quia et sine partus causa, cum in consuetis f f g g g

menstruis detinentur, viris suis misceri prohibentur, ita ut morte lex sacra feriat, si quis vir ad h

menstruatam mulierem accedat. que tamen mulier, dum consuetudinem menstruam patitur, i

ecclesiam intrare debet, quia natur. superfluitas in culpam non debet imputari, et per hoc,

quod invita patitur, iustum non est, ut ab ingressu ecclesie privetur. sancte autem j

communionis misterium in hisdem diebus percipere non debet prohiberi. Vir autem cum

propria coniuge dormiens nisi lotus aqua intrare ecclesiam non debet, sed neque lotus intrare

statim debet. Lex autem veteri populo precipit, ut mixtus vir mulieri et lavari aqua debeat et k k

ante solis occasum ecclesiam non intrare. Quod amen intelligi spiritualiter potest. Et infra : l m n n

Et quamvis de hac re diversi diversa sentiant, Romanorum tamen antiquioribus semper usus o

fuit post amixtionem propri. coniugis et lavacri purificationem querere et ab ingressu ecclesie p

paululum reverenter abstinere. Si quis vero sua coniuge non cupidine voluptatis raptus , sed q r r

solummodo creandorum liberorum gratia utitur, iste profecto sive de ingressu ecclesie seu de

sumendo corpore Domini suo relinquendus est iuditio. s

a) preceptione CR.

b) factura C.

c) pregravatur K.

d) om., statt dessen Lücke M.

e) Ei MK.

f) viris suis K.

g) admisceri non debent K.

h) Sui K.

i) menstraiam K.

j) unleserlich M.

k) vir mixtus K; mixtus vix (mit übergeschriebenem r) R.

l) om. K.

m) Qui M; Quia K; korr. (Qui in Quod?) R.

n) om., statt dessen Lücke M.

o) tantem C.

p) admixtionem CR.

q) folgt sue C.

r) raptus voluntatis K.

s) om. K.

Polycarp 6.8.1

1205

VIII. De adulterio et incestu vel fornicatione raptuque feminarum et eorundem iudicii a b c

impositione.

1. Gregorius papa apostolicus ante corpus venerabilis Christi apostolorum principis inferens

sententiam dixit:

Si quis presbiteram duxerit in coniugium, anathema sit. Si quis diaconam duxerit in d e

coniugium, anathema sit. Si quis monacham, quam Dei ancillam appellant, in coniugio duxerit, f

anathema sit. Si quis commatrem spiritualem in coniugium duxerit , anathema sit . Si quis g g g h i

sororem duxerit in coniugium, anathema . Si quis neptem duxeri in coniugium, anathema . j j j k l l l m

Si quis novercam aut nurum suam duxerit in coniugium, anathema . Si quis de propria n o

cognatione vel quam cognatus habuit , duxerit uxorem , anathema sit. Si quis virginem, nisi p q

desponsaverit , rapuerit vel furatus fuerit in uxorem, cum sibi faventibus anathema sit. r

a) Zahl om. MKR.

b) om. K.

c) earum de C.

d) i M.

e) i M.

f) coniugium M.

g) duxerit in coniugio C; in coniugio duxerit R.

h) om. M.

i) i M.

j) in coniugio duxerit C.

k) folgt sit KC.

l) in coniugio duxerit C.

m) folgt sit C.

n) i M.

o) folgt sit C.

p) habuerit C.

q) in coniugium K.

r) disponsaverit M.

Polycarp 6.8.2

1206

2. Idem . a

Si quis viduam furatus fuerit in uxorem, vel consentiens ei, anathema sit. Et responderunt b b c

omnes tercio: Anathema sit.

a) om. C; Idem ex decreto Martini pape R.

b) fuerit furatus C.

c) consentientes K.

Polycarp 6.8.3

1207

3. Ex decreto Martini pape . a b a

Si qua mulier duos fratres aut si quis vir duas sorores duxerit, a communione separentur usque

ad mortem. In morte pro misericordia viaticum accipiant.

a)-a) om. M; steht bereits vor VI 8,2. R.

b) decretis K.

Polycarp 6.8.4

1208

4. Augustinus . a

Audite, fratres karissimi, membra Christi et matris catholic. ecclesie filii: quod dico

competentibus, audiant fideles, quod dico fidelibus, audiant competentes, quod dico fidelibus

et competentibus et penitentibus , audiant et cathecumini. Audiant omnes, timeant et nemo b b

contempnat. Sit mihi in consolationem vester auditus, ne vobis sit in testimonium dolor meus.

Competentibus dico: fornicari vobis non licet, sufficiant uxores vobis , concubinas vobis non c c

licet habere. Audiat Deus, si vos surdi estis, audiant angeli eius, si vos contempnitis. d

Concubinas non licet vobis habere , et si non habetis uxores, tamen non licet habere d

concubinas, quas postea dimittatis et ducatis uxores. Tanto maior dampnatio vobis erit, si e

volueritis habere uxores et concubinas. Non licet vobis habere uxores, quarum priores mariti

vivunt. Nec vobis f.minis habere viros licet, quorum priores uxores vivunt. Adulteria sive f g

incesta coniugia non sunt iure c.li, sed iure seculi. Nec illam f.minam licet habere, que per

repudium discessit a marito. Solius causa fornicationis licet uxorem adulteram dimittere. Sed

illa vivente non licet alteram ducere.

a) om. MK.

b) om. K.

c) vobis uxores K.

d)-d) Audiat - habere om. K.

e) contraducatis C.

f) folgt getilgt non M; folgt non K.

g) Adultera C.

Polycarp 6.8.5

1209

5. Silvester papa . a

Si quis filiam aut sororem ex sacro fonte vel chrismate in coniugio sociaverit, dividantur et

agant p.nitentiam V annis . b

a) om. M.

b) annos R. - Hier bricht M ab, es fehlen 2 Blätter, dafür N benutzt.

Polycarp 6.8.6

1210

6. Ex sinodo Calcedonensi sub Marciano principe habita et numero sexcentorum XXX a

sacerdotum.

Propter plerosque simplices minusque intelligenti. capaces strictim breviterque replicanda

pernecessarium duximus, ut qui legere multa nequiverint , saltim hec utpote defloraciuncula b c

discant, videlicet quid agendum sit de his, qui incestis vel diversis commistionibus d e f

immittunt . Scilicet si genitor cum filia, si natus cum genitrice, si germanus cum germana, si g

patruus vel avunculus cum nepte, si nepos cum amita vel matertera, si consobrinus cum

consobrina, si agnatus cum agnata, si cognatus cum cognata, si pater et filius aut duo fratres h

cum una muliere vel unus vir cum matre et filia aut duabus commatribus aut cum duabus

sororibus, si cum diacona aut presbitera, si cum consecrata virgine vel sanctimoniali seu cum

uxore alterius, si compater cum commatre vel frater cum sorore in Christo, si cum devota que

est veste mutata, si cum electa vidua vel desponsata alterius aut cum Iudea vel pagana:

sollicite provisum est, ut per septem annos extra metas ipsius terre exul fiat et diebus vite sue

inermis cum fletu et luctu peniteat et eucharisti. non communicet, nisi urgente die mortis

periculo.

a) ex NC.

b) nequeunt N.

c) defloriaciuncula K.

d) quod K.

e) est K.

f) diversi N.

g) innituntur (inni- korr.) C.

h) aut K.

Polycarp 6.8.7

1211

7. Ex concilio Aurelianensi . a a a

Qui dormierit cum duabus sororibus et una ex illis antea uxor fuit, neutram ex ipsis habeat nec

ipsi adulteri umquam in coniugio copulentur. b

a) om. N.

b) om. C.

Polycarp 6.8.8

1212

8. Ex penitentiali Romano.

Si quis cuiuslibet animalis commixtione peccaverit, XV annos in humilitate subiaceat ad a

ecclesie ianuam et post hos per alios V annos in orationis communione receptus penitentiam b b

agat et sic gratiam sacramenti percipiat. Interrogentur autem alii de eo qui , qualem vitam in c d

penitentiam egerit, et sic communionis misericordiam consequatur . Si quis autem post XX e ti

annos habens uxorem huic peccato succubuerit, XXV annos humilitati subiaceat et V annos in

orationibus et sic communicet.

a) annis N.

b) ianuam ecclesie N.

c) illi K.

d) getilgt C.

e) consequantur R.

Polycarp 6.8.9

1213

9. Ex concilio Meldensi.

Si laicus cum laica femina, id est uterque absoluti a lege coniugii, concubuerit, III annos a a

peniteat , et quanto sepius et negligentius ea peccata commiserit, tanto magis et tempus a

addatur et modus penitentie.

a) III peniteat annis C. bus

b) conmiserint C.

Polycarp 6.8.10

1214

10. Leo nonus papa Petro Damiano.

Quo enim modo clericus possit esse vel nominari, qui proprio arbitrio non metuit inquinari a

manibus vel suis vel alienis virilia sua vel aliena contrectans aut inter femora vel in terga b

execrabili deformitate fornicans? De qualibus quia sancto furore permotus, que tibi videbantur,

scripseras, apostolicam nostram interponimus auctoritatem , quatinus scrupulosam legentibus c c

auferamus dubietatem . Et constet omnibus certum nostro iudicio placuisse, quecumque d d

continet ipse libellus diabolico igni velut aqua appositus. Verum ne cenose libidinis inpunita

licentia pervagetur, necesse est apostolice severitatis congrua reprehensione refellatur et e

tamen aliquod temperamentum in austeritate ponatur. Ecce omnes illi qui , quamvis IIII f g h or

generum f.ditate polluuntur, prospecta equitatis censura ab omnibus immaculate ecclesie

gradibus tam sacrorum canonum quam nostro iudicio depelluntur . Sed nos humanius agentes i

eos, qui vel propriis manibus vel invicem inter se egerunt semen vel etiam qui inter femora

ceciderunt et non longo usu nec cum pluribus, si voluntates refrenaverint et digna penitudine j

probrosa commissa luerint , admitti ad eosdem gradus, in quibus in scelere manentes, non k

permanentes fuerant, divine miserationi confisi volumus atque etiam iubemus; ablata ab aliis l m

spe recuperationis sui ordinis, qui longa tempora secum sive cum aliis, vel cum pluribus brevi n o

licet tempore, quolibet duorum feditatis genere, que descripseras, maculati sunt, vel quod est o p

horrendum dictu et auditu, in terga prolapsi sunt. Contra quod nostrum apostolice sanctionis

decretum si quis ausus fuerit vel iudicare vel atemptare, ordinis sui se noverit periculo agere.

a) d(eu)s R.

b) virialia C.

c) auctoritatem interponimus C.

d) dubietatem auferamus N.

e) se vitatis R.

f) om. N.

g) per N.

h) quavis KC.

i) repelluntur N.

j) cediderunt K.

k) abluerint N.

l) folgt ne N; divina C.

m) miseratione C.

n) folgt vel per NK.

o) licet brevi C.

p) om. N; ut K.

Polycarp 6.8.11

1215

11. Simacus papa . a

Raptores igitur viduarum vel virginum ab inmanitate tanti facinoris detestamur, illos

vehementius persequendo, qui sacras virgines vel volentes vel invitas matrimonio suo sociare

temptaverint. Quos pro tam nefandissimi criminis atrocitate a communione suspendi b

precipimus.

a) om. NK.

b) nefandi K.

Polycarp 6.8.12

1216

12. Innocentius.

Et illud desideratum est scire, cur communicantes viri cum adulteris uxoribus non conveniant, a

cum econtra uxores in consortio adulterorum virorum manere videantur. Super hoc christiana b

religio adulterium in utroque sexu pari ratione condempnat, sed viros suos mulieres non facile

de adulterio accusant, et non habent latentia peccata vindictam. Viri autem liberius uxores

adulteras apud sacerdotes deferre consuerunt et ideo mulieribus prodito earum crimine c

communio denegatur. Virorum autem latente commisso non facile quisquam ex suspitionibus

abstinetur, qui utique submovetur, si eius flagitium detegatur. Cum ergo par causa sit,

interdum probatione cessante vindicte ratio conquiescit.

a) desiderandum N.

b) adultorum K.

c) om. N.

Polycarp 6.8.13

1217

13. Ex concilio Anciritano . a b

De his qui inrationabiliter versati sunt sive versantur, id est qui cum pecoribus et masculis se c c

coinquinaverint, quotquot ante XX annos etatis tale crimen commiserint , XV annis exactis in d e

p.nitentia communionem mereantur orationum. Deinde quinquennio in hac communione

durantes , tunc demum oblationis sacramenta contingant. Discutiatur autem et vita eorum, f g

qualis tempore p.nitudinis extiterit, et ita misericordiam consequantur. Quodsi inexplebiliter

his hesere criminibus, ad agendam penitentiam prolixius tempus insumant. Quotquot autem

post XX annos .tatis uxores habentes in hoc peccato prolapsi sunt, XXV annos p.nitentiam h

agentes ad orationis communionem recipiantur. In qua quinquennio perdurantes, tunc demum

plenam communionem et oblationis sacramenta percipiant. Quodsi uxores habentes et

transcendentes quinquagesimum annum .tatis ita deliquerint, ad exitum vite communionis

gratiam consequantur.

a) ganze Inskr. am Rand N; ganze Inskr. om. K.

b) ancirano C.

c) om. N.

d) aut(em) KC; ante correctionem: aut(em) R.

e) commiser(unt) N.

f) perdurantes N.

g) om. NK.

h) XV R.

Polycarp 6.8.14

1218

14. De eodem.

De mulieribus, que fornicantur et partus suos necant, sed et his, que a

agunt secum, ut utero non receptos excutiant, antiqua quidem definitio usque ad exitum vite b

eas ab ecclesia removit. Humanius autem nunc definivimus, ut eis decem tempus annorum c

p.nitentia tribuatur.

a) folgt über d. Zeile de C.

b) rad. C.

c) ant(e) R.

Polycarp 6.8.15

1219

15. Ex concilio Neocesariensi.

Presbiter si uxorem duxerit, ab ordine illum deponi debere. Quodsi fornicatus fuerit vel a

adulterium commiserit, extra ecclesiam abici et ad p.nitentiam inter laicos redigi oportet.

a) Qui R.

Polycarp 6.8.16

1220

16. De eodem . a a

Mulier si duobus fratribus nupserit, abici debere usque ad diem mortis, sed propter

humanitatem in extremis suis sacramentis reconciliari oportet. Ita tamen ut, si forte sanitatem b c

recuperaverit, matrimonio soluto ad p.nitentiam admittatur. Quodsi defuncta fuerit mulier in

huiusmodi consorcio constituta, difficilis erit p.nitentia remanentis. Que sententia tam viros d

quam mulieres tenere debebit . d

a) om. K.

b) reconciliare KR.

c) fortet K.

d)-d) om. K.

Polycarp 6.8.17

1221

17. Ambrosius in libro patriarcharum.

Disce, mulier, zelum deponere, qui sepe mulieres in furorem incitat. Sed et vos moneo, viri,

maxime qui ad gratiam Domini tenditis, non commisceri adulterino corpori. Qui enim sea

iungit meretrici, unum corpus est; nec dare hanc occasionem divorcii mulieribus. Nemo sibi a

blandiatur de legibus hominum. Omne stuprum adulterium est, nec viro licet , quod mulieri b b

non licet. Eadem a viro que ab uxore debetur castimonia. Quicquid in eam , non que sit c

legitima uxor, commissum fuerit, adulterii dampnatur crimine.

a) iungit se C.

b) licet viro N.

c) ea N.

Polycarp 6.8.18

1222

18. Ex epistola Ormisde pape, similiter et Eugenii. a b

Si qua femina in fornicatione deprehensa fuerit cum episcopo aut presbitero vel diacono post

acceptam leviticam benedictionem aut ipsa confessa aut ab aliis devicta, semel tantum lapsa

est, placuit sinodo secundum antiquam et humaniorem diffinitionem V annos peniteat, III ex

his in pane et aqua. Si autem semel tantum et iterum, VII annos , III ex his in pane et aqua. c d

Si autem iterum atque iterum diuque perseveraverit, X annos peniteat, III ex his in pane et e

aqua , et corpori Christi non communicet ante actam p.nitentiam, nisi prevenerit dies mortis, e f g

licet ut supra scriptum secundum antiquam et humaniorem diffinitionem . Secundum tamen k i j j j k l

providentiam sacerdotis sollerter pensandum est , iuxta qualitatem vel quantitatem culpe m n

iudicetur , et de illo loco expellere eam oportet, ubi tale commissum facile committere possit. n o

a) davor ein neuer Titel VIIII. De iudicii impositione C.

b) om. K.

c) t(ame)n KR.

d) annis N.

e)-e) Si - aqua om. N.

f) corpore(-. K) NK.

g) pervenerit R.

h) sic C.

i) folgt est NC.

j) antiquiorem N.

k) folgt et huniorem N.

l) om. N.

m) folgt über d. Zeile ut C.

n) iudicetur culpe C.

o) eum N.

Polycarp 6.8.19

1223

19. Ex decreto Nicholai pape . a

Si quis fuerit fornicatus cum duabus sororibus vel cum noverca sua, hoc est cum relicta b b c

patris sui, vel cum amita sive matertera sua vel cum filia patrui sive avunculi vel cum filia d

amit. sive matertere sue aut cum filia filii vel fili. sue sive etiam cum ava sive etiam proava e f g h

sua aut cum filia fratris sive sororis sue sive cum uxore fratris aut filii sui, similiter si qua i

mulier per supradictos consanguinitatis gradus se fornicari permiserit, unusquisque eorum j j

singillatim per se XIIII annis in hunc modum peniteat: In primis quidem toto illo anno k

inclusus maneat ad ingressus domus Dei et eodem anno exceptis dominicis diebus et festis l

solummodo pane et aqua et sale utatur. Secundo anno ingrediatur quidem domum Dei, sed

carnibus et vino ac sicera minime utatur nisi festis et dominicis diebus. Postea vero aliis

duobus sequentibus annis per totum anni circulum, quando carne vescitur, ab omni potu, quo

inebriari potest, se contineat, et si potum biberit, minime carne vescatur infra ebdomadam, m m

scilicet III. feria et V. et sabbato; alie autem ferie sint pure, id est II. et IIII. et VI., dominici n

vero dies sint absoluti. Deinde usque in finem X. anni III. ferias per tres quadragesimas o

legitime custodiat. VI. feriam quamdiu vixerit in pane et aqua observet. Arma non ferat nisi p q

contra paganos, osculum nulli prebeat, sacrificium nisi pro viatico non accipiat, et si sine uxore

est, minime accipiat, si vero coniugatus est, post V annorum penitentiam, non quidem p.nitus

privetur coniugio. Qui autem in aliis gradibus usque ad VII. lineam incestum perpetraverit , X r

annis, sicut supradictum est, p.niteat. s

a) om. C.

b) fornicatus fuerit NK.

c) om. N.

d) vel K.

e) avia C.

f) vel N.

g) om. NC.

h) proavia C.

i) folgt nochmals aut K.

j) gradus consanguinitatis K.

k) coto R.

l) seclusus (se- korr.) C.

m) carne minime K.

n) om. C.

o) decem N.

p) legitimum korr. in legitimas C.

q) quando diu R.

r) perpetraverint C.

s) suprascriptum C.

Polycarp 6.8.20

1224

20. Ex concilio Triburiensi capitulo X. a a

Si quis cum duabus sororibus fornicatus fuerit vir, diebus vite sue peniteat. Soror autem, que

de alia sorore nescivit, licentiam habeat nubendi.

a) om. KC.

Polycarp 6.8.21

1225

21. Ex eodem capitulo XI. a a

Similiter et de duabus sororibus, qui cum una in adulterio mansit et aliam publice accepit , non l

habeat mulierem umquam. Illa vero, que nescivit, accipiat maritum. c

a) om. K.

b) acceperit C.

c) habeat K.

Polycarp 6.9.1

1226

IX. De homicidio. a

1. Ex decretis Clementis pape.

Homicidarum vero tria genera esse dicebat et p.nam eorum parilem fore docebat. Sicut enim b

homicidas interfectores fratrum, ita et detractores eorum eosque odientes homicidas esse

manifestabat, quia et qui occidit et qui odit fratrem suum et qui detrahit, pariter homicide esse

monstrantur. Omnes enim a carnalibus desideriis, que militant adversus animam, abstinere et

bonam eorum conversationem ac innocentem omnibus monstrare rogabat. Ex corde enim

cunctos attentius invicem diligere insinuabat.

a) VIII. N; Zahl om. K; X. C.

b) ante correctionem: dep.nant R.

Polycarp 6.9.2

1227

2. Pius papa.

Quicumque propriam uxorem absque lege vel sine causa et certa probatione interfecerit

aliamque duxerit uxorem, armis depositis publicam agat p.nitentiam. Et si contumax fuerit et

episcopo suo non obediens extiterit, anathematizetur, quousque consentiat. Eadem lex erit illi, a

qui seniorem suum interfecit . b

a) Eademque N.

b) interficit N.

Polycarp 6.9.3

1228

3. Silvester papa.

Si quis hominem publice penitentem interfecerit, ut homicidium sponte commissum dupliciter

peniteat, et nisi in finem non communicet.

Polycarp 6.9.4

1229

4. Gregorius Bonifatio Maguntino archiepiscopo.

De his vero, qui patrem et matrem , fratrem aut sororem occiderunt decernimus, ut toto vite a b c

su. tempore corpus non suscipiant dominicum nisi in sui temporis exitu pro viatico. Abstineant

autem se a carnis commestione et potu vini, donec vixerint. Ieiunent secundam et IIII et d am

sextam feriam , ut sic possint deflentes diluere admissum scelus. d e e

a) aut NK.

b) folgt aut N; folgt et C.

c) interfecerit N; occiderint K.

d)-d) secunda et IIII et VI feria C. a ta

e) deflentes possint N.

Polycarp 6.9.5

1230

5. Idem in eodem.

Nec is quidem, qui invitus aliquod fecerit homicidium, extra ministrum est. Siquidem lex ait a b

de eo: quia dedit eum in manu eius. Manus ergo eius instrumenti modo divine ultioni

ministerium prebuerunt. Levites igitur minister remissionis est. Percussor autem, qui non ex

dispositione, sed preter voluntatem fecerit homicidium, divin. minister est ultionis. Illud

quoque specta, quia cum interficitur impius, Christus infunditur, et ubi abhominatio aboletur,

sanctificatio consecratur, quia Dominus dixit: In ea die, qua interfecero omne primogenitum

Egipti, sanctificabo mihi omne primogenitum Israel. c

a) his NC.

b) ministerium C.

c) tibi C.

Polycarp 6.9.6

1231

6. Nicholaus episcopus servus servorum Dei Raduldo reverentissimo episcopo sancte

Retensis . a

Dum de universis mundi partibus credentium agmina principis apostolorum liminibus b c d

properarent, quidam vir nomine Tiothar vestre beatitudinis .pistolam gerens, quam nostro e

contulit presulatui. Cuius paginam perlegentes matricidam illum esse cognovimus. Quo facto f

multis fletibus lacrimisque profusis valde doluimus. Idcirco precipimus et patrum almorum g g

censuris statuimus, ut sub p.nitenti. iugo permaneat, ita ut per unum annum ecclesiam non h i i

ingrediatur , sed ante fores basilice stans orans ac deprecans Deum perseveret, qualiter tanto j

eripiatur piaculo. Completo vero anni circulo introeundi in ecclesiam licentiam habeat, tantum k

inter audientes stet et nondum communicet. Completis autem trium annorum curriculis sacre

communionis illi gratia concedatur. Oblationes vero non offerat, nisi postquam aliorum VII

annorum curricula expleantur. In his autem omnibus annis atque temporibus carnem non l

manducet nec vinum bibere presumat exceptis festis diebus atque dominicis et a pascha m m

usque pentecosten. Et quocumque ire voluerit, nullo vehiculo deducatur, sed pedibus n

proficiscatur. Arma non sumat nisi contra paganos. Ieiunet autem tres dies per ebdomadam o o p

usque ad vesperam. A propria ac legitima coniuge non separetur, ne in fornicationis voraginem

corruat. Quod ne fiat optamus . Si autem ante triennium annorum cursum finis vite illius q r

appropinquaverit, corporis et sanguinis domini nostri Iesu Christi particeps fiat. Sin autem, ut s t

supra statuimus, efficitur , tamen si illius conversionem et lacrimarum fonte in omnibus u v w

videritis floridis actionibus et optimis operibus pululare, humanius circa eum sollicitudo

pervigil appareat mitisque omnibus demonstretur. Optamus vos in Christo bene valere.

a) recensis C.

b) folgt ad C.

c) om. N; folgt de NR.

d) limina C.

e) getilgt C.

f) om. K.

g) lacrimis fletibusque K.

h) virgo R.

i) annum unum N; unum om. C.

j) ingredi.tur K.

k) autem K.

l) om. K.

m) presumat bibere N.

n) folgt ad NC.

o) om. N.

p) hier beginnt M wieder.

q) ante correctionem: obtamus M.

r) trium C.

s) om. R.

t) ac N.

u) efficiatur NC.

v) conversationem K.

w) fontem C.

Polycarp 6.9.7

1232

7. Augustinus.

Periculos. se decipiunt, qui existimant eos tantum homicidas esse, qui manibus hominem a b

occidunt, et non potius eos, per quorum consilium et fraudem et exortationem homines

extinguntur. Nam Iud.i Dominum nequaquam propriis manibus interfecerunt. Scriptum sic est:

`Non nobis licet interficere quemquam.' Sed tamen illis Domini mors imputatur, quia ipsi eum

lingua interfecerunt dicentes: `Crucifige eum'. Unde unus evangelista dicit Dominum

crucifixum esse hora tercia, alius sexta, quia Iud.i crucifixerunt eum hora tercia lingua, milites

hora sexta manibus. Qui ergo hominem tradit, ille eum interficit, Domino dicente: `Maius

peccatum habet, qui me tradidit tibi.' Unde psalmista: `Filii hominum, dentes eorum arma et c

sagitt. et lingua eorum gladius acutus.' Subiciant ergo se p.nitenti. quorum consilio sanguisd

funditur, si veram misericordiam promereri voluerint.

a) om. K.

b) extimant CR.

c) om. R.

d) sanguinis M.

Polycarp 6.9.8

1233

8. Ex sinodo congregata Constantinopolin sub CL patribus et Theodosio imperatore. a

Si voluntari. genitorem suum aut genitricem occiderit, extra patriam VII annos exul fiat. b c

Tunc demum usque ad mortem cum fletu et luctu peniteat. Si autem nolens accidit , X annos d

peniteat iudicium sacerdoti . Qui voluntari. filium suum aut filiam vel germanum aut e f g

germanam suam occiderit, V annos extra metam exul fiat ipsius terre , deinceps XX annos h h

inermis cum fletu et luctu peniteat. Si vero nolens, VII annos peniteat. Qui vero voluntari.

avum suum aut avam suam seu nepotem aut neptem suam vel patruum aut avunculum seu i i i j k

amitam seu materteram suam aut filiam vel filium germani sui aut german. seu consobrinum l m

suum sive consobrinam occiderit, XII annos inermis cum fletu et luctu peniteat. Si enim

nolens, VII annos peniteat. Qui voluntari. de propria cognatione sua occiderit, id est III. n o

usque ad VII. si vero tercia fuerit, XII annos inermis peniteat, si IIII., XI annos, sive V., X, p q

si VI., VIIII, si VII., VIII. Si autem nolens , arbitrium sacerdotis peniteat. Qui voluntari. r s

patrem suum aut matrem vel filium aut filiam de sancto lavacro seu fratrem sive sororem in t t t

Christo aut dominum suum vel dominam seu uxorem suam , V annos extra metas ipsius terre u

exul fiat; tunc demum XV annos inermis peniteat. Si vero nolens, VII annos peniteat. Qui

vitricum suum voluntari. occiderit aut novercam seu privignum sive privignam suam vel

socrum suum aut socram seu generum suum sive nurum, X annos peniteat. Si vero nolens, V

annos peniteat. Si laicus alterum laicum occiderit, VII annos peniteat. Si autem in secularibus v w

hominibus hoc detestamur scelus, quanto magis in clericis et in monachis? Fortassis etenim si

quando femineus sexus de his sceleribus aliquod attractaverit , similiter, ut congruum femineo x y

est sexui, ita peniteat. Valde pensandum est suprascriptis omnibus personis, e quibus aliquid ex

his sevissimis malis aliquibus inrepserit, si per ignorantiam, si per infirmitatem, si per

industriam. Gravius est infirmitate quam per ignorantiam, gravius industria quam per z a'

infirmitatem peccare. Sic semper providendum est peritissimis sacerdotibus.

a) congrega M; congreta C.

b) Qi K.

c) folgt quos korr. in quis C.

d) occiderit C; occidit R.

e) iudicio CR.

f) sacerdotis CR.

g) folgt suam K.

h) terre ipsius C.

i) vel aviam C.

j) vel C.

k) neptam M.

l) folgt suam K.

m) sive KC.

n) om. M.

o) folgt a C.

p) X C.

q) si C.

r) folgt ad CR.

s) arbritrium M.

t) filiam aut filium C.

u) folgt occiderit C.

v) folgt vero C.

w) alium K.

x) om. K.

y) attractavit K.

z) folgt pro C.

a') folgt est K.

Polycarp 6.9.9

1234

9.

Si mater filium suum sponte occiderit, XV annos peniteat et numquam mutet nisi in die a

dominico. Mulier autem paupercula si fecerit pro difficultate nutriendi, VII peniteat. b

a) i R.

b) unleserlich M; folgt annos KC.

Polycarp 6.9.10

1235

10. Ex concilio Anciritano . a

Qui voluntari. homicidium fecerint, p.nitenti. quidem iugiter submittant se, perfectionem vero

circa vite exitum consequantur.

<Unde laicus V annos iudicatur, subdiaconus inde VII, diaconus et monacus decem, presbiter b c

quattuordecim, episcopus XVII.>

a) anciritac) C.

b) dieser Satz am Rand M; dieser Satz om. KR; Nam C.

c) om. C.

Polycarp 6.9.11

1236

11. Ex eodem.

De homicidiis non sponte commissis, prior quidem definitio post septennem p.nitentiam

perfectionem consequi precipit, secunda vero quinquennii tempus explere.

Polycarp 6.9.12

1237

12. In eodem . a a

Si quis casu non volens homicidium perpetraverit, XL dies in pane et aqua peniteat. Quibus

peractis, biennio ab oratione fidelium segregetur, non communicet nec offerat. Post biennium

in communione orationis suscipiatur, offerat autem, non tamen communicet. Post b c

quinquennium ad plenam communionem recipiatur. Abstinentia ciborum in arbitrio sacerdotis

maneat.

a) om. K.

b) communionem R.

c) certamen R.

Polycarp 6.9.13

1238

13.

Si quis infantem oppresserit. III annos peniteat, unum ex his in pane et aqua. Si clericus

fecerit, IIII annos peniteat, unum ex his in pane et aqua.

Polycarp 6.9.14

1239

14. Ambrosius in exameron. a

Quod possumus non facere, si nolumus, huius electionem mali nobis potius debemus ascribere b

quam aliis. Ideo etiam in iudiciis istis voluntarios reos non ex necessitate compulsos culpa

constringit, p.na condemnat. Neque enim si per furorem aliquis innocentem perimat, obnoxius

morti est, quin etiam ipsius divin. legis oraculo si quis per imprudentiam intulerit necem,

accipit impunitatis spem, refugii facultatem, ut possit evadere. Hoc igitur de eo, quod propri. c

malum videtur, dictum sit. Mala enim non sunt, nisi que crimin. mentem implicant et

conscientiam ligant. C.terum paupertatem et ignobilitatem, egritudinem, mortem nemo d

sapiens mala dixerit nec in malorum sorte numeraverit . e

a) ganze Inskr. om. K; mbrosius R.

b) elationem K.

c) inpuniti R.

d) consciam K.

e) es folgen 4 bzw. 3 Zusatzkapp. CR.

Polycarp 6.10.1

1240

X. De iuramento et periurio . a b b

1. Pius papa.

Qui compulsus a domino periurat se sciens, utique sunt periuri et dominus et miles , dominus c d e

quia precepit, miles quia plus dominum quam animam dilexit. Si liber est, XL dies in pane et f

aqua peniteat et VII sequentes annos, si servus eiusdem, III. XL et legitimas ferias peniteat.

a) Zahl om. K; XI C.

b)-b) om. M.

c) folgt piu M.

d) folgt nochmals se sciens utique K; utrique CR.

e) milites K.

f) om. K.

Polycarp 6.10.2

1241

2. Idem . a

Si quis per capillum Dei vel caput iuraverit vel alio modo blasphemia contra Dominum usus

fuerit, si est ecclesiastico ordine, deponatur, si laicus, anathematizetur. Et si quis per b

creaturas iuraverit , acerrime castigetur et iuxta id, quod synodus iudicaverit , peniteat. Si c d e

quis autem talem hominem non manifestaverit, non est dubium, quin divina condempnatione f

similiter coherceatur . Et si episcopus ista emendare neglexerit, a synodo corripiatur. g

a) om. C.

b) folgt ex CR.

c) creaturam CR.

d) curaverit R.

e) indicaverit K.

f) q(ua)n(do) M; quando K.

g) coherceantur K.

Polycarp 6.10.3

1242

3. Sother papa.

Si aliquid nos forte incautius iurasse contingit , quod observatum peiorem vertat in exitum, a

illud consilio salubriori mutandum noverimus ac magis instante necessitate periurandum nobis b

quam pro facto iuramento in aliud crimen maius esset divertendi . c

a) contigit K.

b) novimus R.

c) korr. in divertendum C.

Polycarp 6.10.4

1243

4. Fabianus papa.

Quicumque se sciens periuraverit, XL dies in pane et aqua , VII sequentes annos peniteat et a b

numquam sit sine p.nitentia et numquam in testimonio recipiatur et post haec communionem c

recipiat.

a) folgt et CR.

b) folgt septem K.

c) testimoniis C.

Polycarp 6.10.5

1244

5. Cornelius episcopus Rufo episcopo.

Sacramentum hactenus a summis sacerdotibus vel reliquis exigi nisi pro fide recta minime

cognovimus nec sponte eos iurasse reperimus. Sacramentum ergo episcopis nescimus oblatum

nec umquam fieri debet.

Polycarp 6.10.6

1245

6. Idem . a

Honestum et iustum videtur, ut qui in sanctis audet iurare, hoc ieiunus faciat cum omni b c

honestate et timore Dei, et ut pueri ante quattuordecim annos non cogantur iurare.

a) om. C.

b) est R.

c) audeat C.

Polycarp 6.10.7

1246

7. Euticianus.

Predicandum est etiam, ut periurium fideles caveant et ab hoc sumopere abstineat , scientes a

hoc grande scelus esse et in lege et in prophetis et in evangelio prohibitum. Audivimus autem b

quosdam parvipendere hoc scelus et levem quodammodo periuris p.nitenti. modum imponere.

Qui etiam nosse debent talem periurio p.nitentiam imponere debere, qualem et de adulterio, c d

de fornicatione, de homicidio sponte commisso et de c.teris criminalibus vitiis. Si quis vero

perpetrato periurio aut quolibet criminali peccato timens p.nitentiam longam ad confessionem e

venire noluerit, ab ecclesia repellendus est sive a communione et consortio fidelium, ut nullus f f

cum eo comedat neque bibat neque in sua domo eum recipiat.

a) abstineant CR.

b) i M.

c) et R.

d) folgt de CR.

e) longum MK.

f) ad communionem K.

Polycarp 6.10.8

1247

8. Idem.

Episcopus in sinodo residens post congruam allocutionem VII ex plebe eius parrochi. vel eo a a

amplius, prout viderit expedire, maturiores, honestiores atque veneratiores viros in medium

debet evocare et allatis sanctorum pignoribus unumquemque eorum tali sacramento b

constringere: Amodo inantea quicquid nosti aut audisti aut postmodum inquisiturus es, quod c

contra voluntatem et rectam christianitatem in ista parrochia factum sit aut futurum sit, si in d d

diebus eius evenerit, tantum ad tuam cognitionem quocumque modo perveniat, si scis aut

indicatum fuerit tibi synodalem causam esse , ad ministerium episcopi pertinere, quod tu nec e

propter amorem nec propter timorem neque propter pretium neque propter parentelam f f f

ullatenus c.les episcopum aut eius missum, cui hoc inquirere iussit , quandocumque ex hoc te g

inquiret. Sic te Deus adiuvet et ille sanctorum reliquiae.

a) plebiis R.

b) talis M.

c) om. R.

d) istam parrochiam K.

e) folgt übergeschrieben et C.

f) om. C.

g) iusserit CR.

Polycarp 6.10.9

1248

9. Eiusdem.

Istud sacramentum, quod iste iuravit de synodali causa, quod tu illud ex te ita observabis, in

quantum sapis aut audisti, ut ab hac die inantea inquisiturus es. Sic te Deus adiuvet. a

a) aut CR.

Polycarp 6.10.10

1249

10. Pelagius papa.

Si quis periuraverit et alios sciens in periurium duxerit, XL dies peniteat in pane et aqua et VII

sequentes annos et numquam sit sine penitentia. Et alii, qui conscii fuerant, similiter p.niteant.

Polycarp 6.10.11

1250

11. Gregorius in registro Iustino pretori. Epistola XXIIII in libro IIo

Habet hoc proprium antiqui hostis invidia, ut quos in pravorum actuum perpetratione Deo sibi

resistente decipere non valet, oppiniones eorum falsa ad presens simulando dilaceret. Quoniam

igitur quedam contra sacerdotale propositum de Leone fratre et coepiscopo nostro sinister

rumor asperserat , utrum vera essent, districta diutius fecimus inquisitione perquiri et nullam in a

eo de his, que fuerant dicta, culpam invenimus. Sed ne quid videretur commissum, quod b b

nostro potuisset cordi dubium remanere ad beati Petri sacratissimum corpus, districta eum exc

abundanti fecimus sacramenta prebere. Quibus prestitis magna sumus exultatione gavisi, c c

quod huiuscemodi innocentia eius evidenter enituit . Pro qua re gloria vestra predictum virum d

cum omni caritate suscipiat et reverentiam ei qualem sacerdoti decet, exhibeat nec quedam

cordibus remaneat de his, que iam sunt purgata, dubietas. Sed ita suprascripto vos episcopo e e

devotissime oportet in omnibus adherere, ut congru. decenterque Deum in eius persona f

videamini, cuius minister est, honorare.

a) asperat C.

b) eodem R.

c) fecimus ex habundanti C.

d) innotuit CR.

e) vos suprascripto K.

f) decenter que R.

Polycarp 6.10.12

1251

12. Idem Brunichild. regin. in epistola VI. lib. XIII.

Menam vero reverentissimum fratrem coepiscopumque nostrum postquam ea, que de eo a b c

dicta fuerant, requirentes in nullo invenimus esse culpabilem, quin insuper ad sacratissimum

corpus beati Petri apostoli sub iure iurando satisfaciens, ab his, que obiecta eius opinioni

fuerant, se demonstravit alienum, reverti illum purgatum absolutumque permisimus, quia, sicut

dignum erat ut, si in aliquo reus existeret, culpam in eo canonice puniremus, ita dignum non d

fuit, ut eum adiuvante innocentia diutius retinere vel affligere in aliquo deberemus.

a) enam M; Penam C.

b) et coepiscopum K.

c) quem R.

d) fuit K.

Polycarp 6.10.13

1252

13. Augustinus.

Ut noveritis verum iurare non esse peccatum, invenimus et apostolum Paulum iurasse:

"Cotidie morior ego per vestram gloriam, fratres, quam habeo in Christo Iesu domino nostro."

"Per vestram gloriam" iuratio est. Non quasi sic ait "per vestram gloriam morior", quasi vestra

gloria me fecit mori, quomodo si diceret: per venenum mortuus est, per gladium mortuus , per a

bestiam mortuus, per inimicum mortuus, id est faciente inimico, faciente gladio, faciente

veneno. Non sic dixit "per vestram gloriam". Et paulo post: Ergo nemo dubitat iurasse

apostolum Paulum, quando dixit: "per vestram gloriam, fratres". Et ne putemus eum per

humanam gloriam iurasse, addidit: "quam habeo in Christo Iesu domino nostro". Est alio loco b

iuratio prorsus certa et expressa: "Testem Deum invoco super animam meam, quia parcens

vobis nondum veni Corinthum". Et alio loco ad Galathas: "Qu. autem scribo vobis, ecco

coram Deo quia non mentior". Ecce iuravit apostolus. Non vos fallant qui nescio quomodo

volentes ipsas iurationes discernere vel potius non intelligere dicunt non esse iurationem,

quando dicit homo: "scit Deus, testis est Deus, invoco Deum super animam meam verum me

dicere". Invocavit Deum , inquit, testem fecit: numquid iuravit? Qui hec dicunt, nichil aliud c

volunt nisi invocato Deo teste mentiri. Itane vero quisquis es pravi cordis vel perversi, si dicas

"per Deum", iuras, si dicas "testis est Deus", non iuras? Quid est "per Deum" nisi "testis est

Deus"? Aut quid est "testis est " nisi "per Deum"? Quid est autem iurare nisi ius Deo reddere, d e

quando per Deum iuras, ius saluti tue reddere, quando per salutem tuam, ius filiis tuis f gh h i

reddere, quando per filios tuos iuras? Quod autem debemus saluti nostr., filiis nostris, Deo j j

nostro nisi karitatis, veritatis et non falsitatis? Maxime autem per Deum cum fit, ipsa est vera k

iuratio, quia et cum dicit quisquis "per meam salutem", salutem suam obligat, quando dicit

"per filios meos", oppignorat Deo filios suos, ut hoc veniat in caput ipsorum, quod exit de ore l

ipsius, si verum, verum, si falsum, falsum. Cum ergo filios suos vel capud suum vel salutem

suam quisque in iuratione nominans, quicquid nominat, obligat Deo, quanto magis quando m n n

iurat per ipsum Deum? Timet falsum iurare per filium suum et non timet falsum iurare per o

Deum suum. Fortasse hoc dicens in animo suo: "Timeo falsum iurare per filium meum, ne

moriatur, Deus autem, qui non moritur, etsi falsum per eum iuretur , quid mali contingit p p p q

Deo?" Bene dicis quidem: nil mali contingit Deo, quando falsum iuras per Deum, sed r s s

contingit malum tibi, qui fallis proximum, cui testem adhibes Deum. t

a) folgt est K.

b) alico R.

c) auf Rasur dominum C.

d) quis R.

e) folgt deus C.

f) q(uonia)m K.

g) q(onia)m K.

h) auf Rasur salutem C.

i) folgt iuras CR.

j) filium tuum C.

k) folgt ius C.

l) illorum C.

m) quisquis (Endung korr.) C.

n) om. M.

o) Time M; ante correctionem: Time K.

p) iuretur per eum C.

q) contigit KC.

r) contigit K.

s) iuras falsum R.

t) contigit C.

Polycarp 6.10.14

1253

14. Idem.

Iurationem autem, quantum potes, cave. Melius autem , si nec verum iuratur, quia iurandi a b

consuetudo et in periurium sepe cadit et semper periurio propinquatur. Sed illi , quantum c d d

aliquos eorum audivi, quid sit iurare, prorsus ignorant. Putant enim se non iurare, quando in

ore habent "scit Deus" et "testis est Deus", et "testem Deum invoco super animam meam",

quia non dicitur "per Deum" et quia talia reperiuntur in apostolo Paulo. Sed etiam illa ibi e e

contra eos inventa est, quam confitentur esse iurationem, ubi apostolus ait: "Cotidie morior

per vestram gloriam, fratres, quam habeo in Christo Iesu domino nostro." In Grecis enim

codicibus reperitur omnino hanc esse iurationem. Ne quisquam in Latina lingua sic intelligat

dictum "per vestram gloriam", quomodo dictum est "per meum adventum iterum ad vos" et

multa similia, ubi dicitur "per aliquid" et non est iuratio. Sed non ideo, quia in suis litteris

iuravit apostolus, vir in veritate firmissimus, ludus nobis debet esse iuratio. Multo enim tutius,

ut dixi, quantum ad nos attinet, numquam iuramus, ut sit in ore nostro: est est, non non, sicut

Dominus admonet, non quia peccatum est verum iurare, sed quia gravissimum peccatur est f gg

falsum iurare, quo citius cadit, qui consuevit iurare.

a) folgt est C.

b) om. MK.

c) seper M.

d) aliquantum MC.

e) ibi illa R.

f) deus C.

g) est peccatum K.

Polycarp 6.10.15

1254

15. Idem.

Qui dicit: "Ecce coram Deo quia non mentior" , iurat utique. Et quid sanctius hac iuratione? a b

Sed non est contra preceptum iuratio, que a malo non est iurantis, sed incredulitati eius, cui c d

iurari cogitur. Nam hinc intelligitur ita Dominum prohibuisse a iurando, ut quantum in ipso e

est, omnino non iuret. Quod multi faciunt habentes in ore iurationem tamquam magna et f

suavia quedam. Nam utique apostolus noverat preceptum Domini et iuravit tamen. Non enim

audiendi sunt, qui has iurationes non esse putant. Quid enim facient de illa: "Cotidie morior

per vestram gloriam, fratres, quam habeo in Christo Iesu domino nostro"? Quam Greca

exemplaria manifestissimam iurationem esse convincunt. Quantum ergo in ipso est, non iurat

apostolus. Non enim appetit iurationem cupiditate aut delectatione iurandi. Amplius est enim g

quam "est est, non non", et ideo a malo est, sed infirmitatis aut incredulitatis eorum, qui non h i i

aliter moventur ad fidem.

a) mtior M.

b) hoc K.

c) folgt getilgt est M.

d) incredulitate C.

e) hic C.

f) auf Rasur iurando C.

g) om. C.

h) om. M.

i) korr. in infirmitati und incredulitati C.

Polycarp 6.10.16

1255

16. Eiusdem.

"Qu. autem scribo vobis, ecce coram Deo quia non mentior" . Non vobis dicimus non nos a b

iurare. Si enim hoc dicimus, mentimur. Quantum ad me pertinet, non iuro, sed quantum mihi c

videtur magna necessitate compulsus, cum video, nisi faciam, non mihi credi et ei, qui mihi d d e

non credit, non expedire quod non credit. Hac perpensa ratione et consideratione librata cum

magno timore dico "coram Deo" aut "testis est Deus".

a) mtior R.

b) vos C(?) R.

c) hec C.

d) mihi non K.

e) credit C.

Polycarp 6.10.17

1256

17. Idem . a

Si quis laicus iuramentum violando profanat, quod regi et domino suo iurat, et postea pervers.

eius regnum et dolose tractaverit et in mortem ipsius aliquo machinamento insidiatur, quia

sacrilegium peragit manum in christum Domini mittens, anathema sit, nisi per dignam

p.nitenti. satisfactionem emendaverit, sicuti constitutum est a sancta synodo, id est seculum

relinquat, arma deponat, in monasterium eat et p.niteat omnibus diebus vite sue. Verumtamen

communionem in exitu vite cum eucharistia accipiat. Episcopus vero, presbiter vel diaconus, b

si hoc crimen perpetraverit, degradetur. c

a) om. C.

b) folgt sue CR.

c) huiusmodi CR.

Polycarp 6.10.18

1257

18. Augustinus Publiconi . a

Movet te, utrum eius fide utendum sit, qui ut eam servet, per demonia iuraverit. Ubi te volo

prius considerare, ut si quispiam per deos falsos iuraverit se fidem servaturum et eam non b

servaverit, non tibi videatur his peccasse? Si enim tali iuratione promissam custodiret fidem, c d

ideo tantum peccasse iudicaretur, quia per deos falsos iuravit . Illud autem nemo recte e f g

reprehenderet, quia fidem servavit. Nunc autem quia et iurat, per quos non debuit, et contra

publicam fidem fecit, quod non debuit, bis utique peccavit. Ac per hoc qui utitur fide illius , h i

quem constat iurasse per deos falsos, et utitur non ad malum, sed ad licitum et bonum, non

peccato eius se sotiat, quo per demonia iuravit, sed bono pacto eius, quo fidem servavit.

Neque hic eam fidem, dico, servavit, qua fideles vocantur, qui in Christo baptizantur. Illa enim

longe alia est longeque discreta a fide humanorum placitorum atque pactorum. Verumtamen

sine ulla dubitatione minus malum est per deum falsum iurare veraciter quam per deum verum

fallaciter. Quanto enim, per quod iuratur, magis est sanctum, tanto maius est p.nale j

periurium.

a) Publicone KR.

b) unleserlich M.

c) folgt non C.

d) custodierit MC.

e) tamen C.

f) om. C.

g) iuraverit C.

h) his K.

i) eius K.

j) magis C.

Polycarp 6.10.19

1258

19. Eiusdem.

Sicut non impediunt ad vitam eternam iustum quedam peccata venialia , sine quibus h. vita a

non ducitur, sic ad salutem eternam nichil prosunt impio aliqua bona opera , sine quibus b

difficillime vita cuiuslibet pessimi hominis invenitur. Verumtamen sicut in regno Dei velut

stella ab stella in gloria differunt sancti, sic et in dampnatione p.ne sempitern. tolerabilius erit

Sodome quam alteri civitati, et erunt quidam duplo amplius quibusdam gehenne filii . c

a) venalia CR.

b) facta K.

c) filiis K.

Polycarp 6.10.20

1259

20. Hieronimus.

Habemus in lege Dei scriptum: `Non periurabis in nomine meo nec pollues nomen Dei tui', et

`ne assumas nomen Dei tui in vanum'. Ideo admonendi sunt omnes, ut diligenter caveant

periurium non solum in altari seu sanctorum reliquiis, sed etiam in communi loquela. Item a a

cavendum est, ne aliquis plus aurum honoret quam altare, ne et Dominus dicat: `Stulte, quodb

est maius, aurum an altare, quod sanctificat aurum?'

a) om. K.

b) quid R.

Polycarp 6.10.21

1260

21. Idem.

Iuramento pollicitus est Herodes saltatrici dare, quodcumque postulasset ab eo. Si ob a

iusiurandum fecisse sese dicit, si patris matrisque interitum postulasset , facturus esset an b c c

non? Quod ergo in suis repudiaturus fuit, contempnere debuit et in propheta Dei. <"Etd

contristatus est rex." Consuetudinis scripturarum est, ut opinionem multorum sic narret

hystoria, quomodo eo tempore ab omnibus credebatur; sicut Ioseph ab ipsa quoque Maria

appellabatur pater Iesu, ita et nunc Herodes dicitur contristatus, quia hoc discumbentes

putabant. Dissimulator enim mentis sue artifex homicida tristiciam preferebat in facie, cum

l.titiam haberet in mente. Propter iuramentum autem et eos, qui pariter discumbebant, iussit

dari. Scelus excusat iuramento, ut sub occasione pietatis impius fieret. Quod autem subiecit, et

propter eos, qui pariter discumbebant, vult omnes sceleri sui esse consortes.> e

a) om. R.

b) se K.

c) postulasset interitum CR.

d) das folgende nur M.

e) so M.

Polycarp 6.10.22

1261

22. Iohannes Crisostomus super Matheum. a

Multa siquidem nunc christiani insipienter intelligunt. Ecce enim si aliqua fuerit causa,

modicum videtur facere, qui iurat per Deum; qui autem per evangelium, maius aliquid fecisse

videtur. Quibus dicendum est stultis: scriptur. propter Deum sancte sunt, non Deus propter b c c

scripturas . Maior est ergo Deus , qui sanctificat evangelium, quam evangelium, quod c d d d e

sanctificatur a Deo evangelii . f

a) dies Kap. erst hinter VI 10,24. CR.

b) über der Zeile nachgetragen M.

c) propter scripturas Deus C.

d) ergo Deus est C.

e) folgt getilgt i M.

f) om. C.

Polycarp 6.10.23

1262

23. Isidorus.

Quacumque arte verborum quis iuret, Deus tamen, qui conscienti. testis est, ita hoc accipit , a b b b

sicut ille cui iuratur intelligit. Duppliciter autem reus fit, qui et Dei nomen in vacuum assumit

et proximum dolo capit. Verumtamen non est conservandum sacramentum, quod incaute

promittitur, veluti si quispiam adulter. perpetuo cum ea permanendi fidem polliceatur . c

Tollerabilius est enim non implere sacramentum quam permanere in stupri flagitio. d

a) sconti. K.

b) sic accipit hoc M.

c) pollicetur M.

d) ante correctionem: strupri M.

Polycarp 6.10.24

1263

24. Idem . a

Sicut mentiri non potest qui non loquitur, sic periurare non poterit , qui iurare non appetit. b

Cavendum igitur est iuramentum nec eo utendum nisi in sola necessitate. Non est contra Dei c d

preceptum iurare, sed dum usum iurandi facimus, periurii crimen incurrimus. Numquam ergo

iurat, qui periurare timet. Multi dum locuntur, iurare semper delectantur, dum oporteat hoc

tantum esse in ore: est est, non non; amplius enim quam est vel non est a malo est . e f

a) om. C.

b) potuerit K.

c) om. C.

d) intendum C.

e) et CR.

f) folgt Kap. VI 10,22. CR.

Polycarp 6.10.25

1264

25. Ex penitentiali Theodori. a

Si quis suspicatur, quod ad periurium perducatur, et tamen ex consensu iurat, XL dies peniteat

et VII sequentes annos et numquam sit sine gravi penitentia. b

a) penitentia C.

b) folgt hinter penitentia C.

Polycarp 6.10.26

1265

26. Ex eodem.

Qui periurat in manu episcopi aut in cruce consecrata, III annos peniteat; si vero in cruce non a

consecrata, annum I peniteat. Qui autem seductus fuerit et ignorans se periuraverit et postea

cognoscit, tres quadragesimas peniteat.

a) tribus M.

Polycarp 6.10.27

1266

27. Ex penitentiali Romano.

Si quis per cupiditatem periurium fecerit, omnes res suas vendat et pauperibus tribuat et

monasterium ingressus iugi penitenti. se subdat.

Polycarp 6.10.28

1267

28. Ex eodem.

Si quis coactus pro vita redimenda vel pro qualibet causa vel necessitate periurat, quia plus

corpus quam animam dilexit, tres quadragesimas peniteat; alii iudicant, tres annos peniteat , a

unum ex his in pane et aqua peniteat.

a) peû M; peni" C; penitenti. (-nitenti. auf Rasur) R.

Polycarp 6.10.29

1268

29. Ambrosius in libro de penitentia.

Potest fieri, ut aliquis victus suppliciis sermone neget et corde adoret. Numquid eadem causa a b c

eius, qui sponte negat, et eius, quem tormenta inclinaverint ad sacrilegium, non voluntas?

Quam indignum est, cum apud homines valeat certaminis gratia, et apud Deum non valere d e

asseratur! Nam sepe in hoc athletarum seculari certamine etiam victos, quorum fuerunt

certamina probata, hominum vulgus cum victoribus coronare consuevit, maxime quos viderit

aut forte dolo aut fraude excussos victoria. Christus athletas suos, quos viderit gravibus f

paulisper cessisse suppliciis, sine venia patietur manere? Numquid non habebitg

remunerationem laboris, qui etiam, quos proiecit, non in eternum proiecit?

a) ante correctionem: vinctus M.

b) om. K.

c) folgt est CR.

d) ante correctionem: hominis M.

e) certa nimis K.

f) excusatos M.

g) habetis K; habeb" C; habebunt R.

Polycarp 6.10.30

1269

30. Ieronimus.

Tria iuramenta solvenda sunt. Primum cum quis male facere iurat, ut homicidium vel aliquid

tale. (In libro de natura rerum. Non est servandum iuramentum, si quispiam adulter. a

coniunctus perpetuam cum ea permanendi fidem polliceatur.) Secundo cum quis incaute iurat, b

non putans esse peccatum. Tertio si pueri vel puell. in domo parentum se iuramento c c d

constrinxerint, patribus postquam audierint contradicentibus.

a) Absatz R.

b) eo M.

c) puerilis MK.

d) om. K.

Polycarp 6.10.31

1270

31. Nicholaus papa episcopis Galli..

De iuramento iniuste extorto.

Auctoritatem venerabilium predecessorum nostrorum secuti et nominatim beatissimi pape et

martiris Alexandri a beato Petro quinti, ab omnibus iuramentis illis et cuiuscumque modia

obligationibus, quibus se coacti violentia impiorum obligaverant, absolvimus, et ne illa b

servarent, vetuimus tam prefatum archiepiscopum Treverensem quam eius prepositum et c

omnes qui tunc temporis capti se illis quoquomodo obligaverunt. Neque ullam eos proinde d d e

infamiam vel calumpniam aut a suis bonis sequestrationem umquam auctore Deo et sanctis

apostolis nostris predecessoribus sustinere permittimus, sicut per prophetam divinitus iubemur:

Dissolve colligationes impietatis, solve fasciculos deprimentes, dimitte eos, qui confracti sunt, f

liberos et omne honus dirumpe. Quin etiam prefato confratri nostro filiisque Treverensis g h

ecclesie illiusque defensoribus hoc in mandatis damus, ut spirituali simul et materiali gladio i

tamdiu malignos illos eorumque fautores insequantur, quousque cum omni integritate j

possessiones vel quecumque res ecclesiastice hoc facto vel quocumque pacto distract. seu

dirept. revocentur.

a) mortalis K.

b) qui M.

c) episcopum M.

d) om. K.

e) quomodo M.

f) fracti K.

g) folgt eorum K.

h) etiam fratri R.

i) aliisque C.

j) factores C.

Polycarp 6.11.1

1271

XI. De incantatoribus et auguribus, de divinis et sortilegis . a b c

1. Gregorius papa Agnello episcopo. In epistola XVIIII lib. VII. d e e

Pervenit ad nos quosdam, quod dici nefas est, arbores colere et multa alia contra christianam f g

fidem illicita perpetrare, et miramur, cur hec fraternitas vestra districta emendare ultione g h

distulerit. Propterea scriptis presentibus adortamur hos diligenti investigatione perquiri, et ut i

veritate cognita talem in eis faciatis vindictam exerceri, quatinus et Deus placari possit et aliis j j

eorum ultio correctionis exemplum sit.

a) Zahl om. MK; XII. C.

b) davor Liber VII R.

c) sortilogis KCR.

d) ganze Buchangabe om. M.

e) lib. VIII K; om. R.

f) grosse Buchinitiale CR.

g) christianitatem K; fidem christianam CR.

h) nostra R.

i) hoc M.

j) possit placari CR.

Polycarp 6.11.2

1272

2. Idem . In epistola XXXII lib. XI. a

Pervenit ad nos, quod quosdam incantatores atque sortilegos fueris insecutus, et omnino b

nobis sollicitudinem zelumque tuum gratum fuisse cognoscas. Sed moleste tulimus, quod te

dubitare ab eis nobis contra experientiam tuam supripi potuisse didicimus, dum aliquando c

certus esse ac scire debueras hoc tibi apud nos ad commendationem magis proficere quam

non ad culpam ascribi. Et ideo studii tui sit sollicite querere et quoscumque inveneris d

huiusmodi Christi inimicos, ita districta ultione corrigere, ut et nos de experientia tua melius e

possimus habere iudicium et Deo te nostro, quod maxime studendum est, valeas commendare.

a) ganze Inskr. om. C.

b) sortilogos M.

c) potuisset K.

d) om. CR.

e) ista KR.

Polycarp 6.11.3

1273

3. Idem . a

Si quis ariolos aut aruspices vel incantatores observaverit aut filacteriis usus fuerit, anathema

sit.

a) dem M.

Polycarp 6.11.4

1274

4. Martinus papa . a

Non licet iniquas observationes agere kalendarum et otiis vacare neque lauro aut viriditate

arborum cingere domos. Omnis enim hec observatio paganorum est. b

a) om. C.

b) om. CR.

Polycarp 6.11.5

1275

5. Zacharias papa . a a

Si quis kalendas ianuarii ritu paganorum colere vel aliquid plus novi facere propter novum b

annum aut mensas cum lampadibus vel epulis in domibus suis preparare et per vicos et plateas c

cantatores et choros ducere presumpserit, anathema sit.

a) om. K.

b) über der Zeile nachgetragen M.

c) om. M.

Polycarp 6.11.6

1276

6. Ambrosius episcopus . a a

Apostolus dicit: "Neque maledici regnum Dei possidebunt." Si quis hoc peccatum admiserit,

tam grande peniteat, quam grande perpetraverit scelus, ut a regno Dei non separetur.

a) om. C.

Polycarp 6.11.7

1277

7. Augustinus . a

Admoneant fideles sacerdotes populos, ut noverint magicas artes incantationesque quibuslibet b

infirmitatibus hominum nichil posse remedii conferre, non animalibus languentibusc

claudicantibusve vel etiam moribundis quicquam mederi, sed hec esse laqueos et insidias c

antiqui ostis, quibus ille perfidus genus humanum decipere nititur. Et si quis hec exercuerit, d d d e

clericus degradetur, laicus anathematizetur.

a) om. KC.

b) Cum moneant C; Comoneant R.

c) claudicantibus languentibusve CR.

d) korr. durch Umstellungszeichen aus genus humanum perfidus M.

e) om. C.

Polycarp 6.11.8

1278

8. Idem . a

Igitur genus divinationis a Persis fertur allatum. Varro autem dicit divinationis IIII esse b b or

genera, terram, aquam, aerem et ignem. Hinc geomantiam, idromanciam, aeromantiam,

pirromantiam dictam autumant. Divini dicti sunt quasi Deo pleni. Divinitate enim plenos se c d e

esse assimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. Duo autem sunt f g

genera divinationis, ars et furor. Incantatores vero dicti sunt, qui artem verbis peragunt. Arioli

vocati sunt, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt et funesta sacrificia

offerunt hisque celebritatibus demonum responsa accipiunt. Aruspices nuncupati sunt quasi

inspectores orarum; dies enim et oras in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per

singula tempora observare debeat homo, intendunt . Hi etiam exta pecudum inspiciunt et ex h i j

eis futura predicunt . Augures sunt qui volatus avium et voces intendunt aliaque signa rerum k k hl

vel observationes improvisas hominis occurrentes ferunt. Idem et auspices . Nam auspitia m n o p

sunt, que iter facientes observant. Dicta sunt autem auspitia quasi avium aspitia , et auguria q q r s

quasi avium garria, hoc est avium voces et lingu.. Item augurium quasi avigerium, quod aves

gerunt. Duo autem sunt genera auspitiorum, unum ad oculos, alterum ad aures pertinens, ad

oculos scilicet volatus, ad aures vox avium. Phitonisse a Pitio Apolline dict., quod is auctor t t u

fuerit divinandi. Astrologi dicti sunt, eo quod in astris auguriantur. Genelliaci appellati sunt v

propter nataliciorum considerationes dierum; geneses enim hominum per XII c.li signa

describunt siderumque per cursus nascentium mores, actus et eventus predicare conantur, w x y z

id est quis quali signo fuerit natus aut quem effectum habeat vite, qui nascitur, a' a' b' c' d'

interpretantur . Hi sunt qui vulgo mathematici vocantur, cuius superstitionis genus e' f'

constellationes Latini vocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant , cum quisque g'

nascitur. Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupantur , sicut de his legitur, qui h' i'

in evangelio natum Christum annuntiaverunt. Postea hoc nomine soli mathematici dicti sunt, j'

cuius artis scientia usque ad evangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde

nativitatem alicuius de c.lo interpretetur. Oroscopi dicti sunt, quod oras nativitatis hominum

speculentur dissimili et diverso fatu . Sortilogi sunt, qui sub nomine fict. religionis per k' l' m'

quasdam , quas sanctorum sortes vocant, divinationis scientiam profitentur aut quacumque m' n'

scripturarum scienti. inspectione futura promittunt. Salisatores vocati sunt, quia dum eis o' p'

membrorum quecumque partes salierint , aliquid sibi exinde prosperum seu triste q' q' q' r' s'

significare predicunt.

a) Ex dictis eiusdem K; Augustinus C; Ex dictis eius R.

b) divinationis genus C.

c) om. C.

d) ante correctionem: plenis M.

e) om. K.

f) ante correctionem: assimilant M; simulant C.

g) folgt enim K.

h) intendunt - intendunt am Rand auf Rasur M.

i) ante correctionem: extra K; extra R.

j) om. R.

k) predicunt Augu- Randverlust M.

l) -tendunt Randverlust M.

m) occurrentibus C.

n) folgt sunt M.

o) ante correctionem: aruspices M; auruspices C.

p) auruspicia C.

q) autem sunt KCR.

r) auruspicia C.

s) auspitia C.

t) auspitio M.

Polycarp 6.11.8

1279

u) his KC.

v) Genet liaci K.

w) describuntur C.

x) accutos C.

y) ante correctionem: ventus M.

z) predicere K; indicere C; codice R.

a') Idem K.

b') quisquis C.

c') quo C; om. R.

d') affectum K.

e') interpretatur M.

f') om. R.

g') h" C.

h') om. C.

i') korr. in nuncupabantur K; nuncupabantur R.

j') evangelium M.

k') korr. in fato K; fato CR.

l') korr. in sortilegi C.

m') om. M.

n') sancto K.

o') scripturum korr. in scripturam K.

p') ante correctionem: Salitores (?) M.

q') quecumque partes membrorum CR.

r') om. M.

s') folgt sibi M.

Polycarp 6.11.9

1280

9. Ex concilio Tolletano. a

Si quis episcopus aut presbiter sive diaconus vel quilibet ex ordine clericorum magos aut

aruspices aut ariolos vel sortilegos aut eos, qui profitentur artem aliquam aut aliquos eorum b

similia exercentes consulens fuerit deprehensus, ab onore dignitatis sue depositus,

monasterium ingressus ibique perpetu. penitenti. deditus scelus admissum sacrilegii luat.

a) ganze Inskr. om. C.

b) sortilogos M.

Polycarp 6.11.10

1281

10. Ex penitentiali Romano. a

Mulier si divinationes vel incantationes diabolicas fecerit, anno uno peniteat vel III. XL vel b b

XL dies secundum qualitatem delicti.

a) ganze Inskr. om. C.

b) annum I C.

Polycarp 6.11.11

1282

11. Ex eodem . a a

Quicumque nocturna sacrificia demonum celebraverint vel incantationibus demones

quacumque arte ad sua vota invitaverint, tres annos peniteant. b

a) om. C.

b) IIII C.

Polycarp 6.11.12

1283

12. Augustinus . a

Non observetis dies, qui dicuntur Egyptiaci aut kal. ianuarii, in quibus canticul. quedam et

commessationes et adinvicem dona donantur, quasi in principio anni boni fati augurio, aut

aliquos menses aut tempora aut dies et annos aut lun. solisque cursum, quia qui et has et b cc c

quascumque divinationes aut fata aut auguria observat aut attendit aut contendit aut consentit

observantibus, inutiliter et sine causa et magis ad sui damnationem quam ad salutem d

confitetur Deum, sive per quosdam numeros litterarum et lun. per pictagoricam e e

nigromantiam egrotantium vitam vel mortem vel prospera vel adversa futura inquirunt sive f f

qui attendunt somnialia scripta et falso in Danielis nomine intitulata et sortes, que dicuntur g

sanctorum, et auguria avium aut aliqua pro domo facienda aut coniugia copulanda aut in h

collectionibus erbarum carmina dicunt aut pectaciolas pro quavis infirmitate scriptas super i j

homines aut animalia ponunt preter simbolum et orationem dominicam, aut qui magicis

falsitatibus in grandinariis et tempestatibus credunt. Qui autem talibus credunt aut ad eorum k

domos euntes aut suis domibus introducunt , ut interrogent , sciant se fidem christianam et l m n l

baptismum prevaricasse et paganum et apostatam, id est retro abæuntem, et Dei inimicum iram

Dei graviter in eternum incurrisse, nisi ecclesiastica penitentia emendatus Deo reconcilietur.

Dicit enim apostolus: Sive manducabitis sive bibitis sive aliud quid facietis, omnia in nomine o p

Domini faciatis, in quo vivimus, movemur et sumus.

a) om. KC.

b) aliquo K.

c) et qui has K; qui ethnicas C.

d) folgt confitetur Deum M.

e) numerorum litterum K.

f) inquir futura K. ~

g) intitula M.

h) coniungia M.

i) pitatiola C.

j) scripta C.

k) grandinum CR.

l) in-, das folgende bis et om. K.

m) interrogentur C.

n) si R.

o) manducatis CR.

p) aliquid K.

Polycarp 6.11.13

1284

13. Ex concilio Anciritano.

Presbiteros qui immolaverunt et postea iterum certamen inierunt, si hoc ipsum ex fide et non

aliquo argumento sibimet preparantes egerunt, ut iterum tenere videantur tormentis subici, b

tamquam putentur inviti . Si ergo ex fide luctati sunt et non ex compacto ad ostentationem, ut c

offerrentur , ipsi fecerunt, hos placuit honorem quidem sedis propri. retinere, offerre autem d

illis et sermonem ad populum facere aut aliquibus sacerdotalibus officiis fungi non liceat.

a) ganze Inskr. om. C.

b) viderentur KC.

c) amitti C.

d) offerrent ante correctionem: offererent C.

Polycarp 6.11.14

1285

14. Ex eodem . a a

Diacones similiter, qui immolaverunt, postea autem iterum reluctati sunt, alias quidem b c

honorem habere oportet, cessare vero debere ab omni sacro ministerio, ita ut nec panem nec d

calicem offerant nec pronuntient , nisi forte aliqui episcoporum conscii sunt laboris eorum et e f

humilitatis et mansuetudinis et voluerint eis aliquid amplius tribuere vel adhibere. Penes ipsosg

ergo de his erit potestas. h i

a) om. K.

b) Diaconus, korr. (in Diaconas?) K.

c) alios C.

d) honores C.

e) folgt evangelium C.

f) sint K.

g) illos M.

h) quidem C.

i) ex M.

Polycarp 6.11.15

1286

15. Ex concilio Anciritano . a b b

Si autem qui secundo tertio sacrificaverint per vim coacti, quattuor annis ad penitentiam sese c d

summittant. Duobus autem aliis sine oblatione communicent , septimo autem anno e f g h

perfectiorem recepturi communionem. h

a) ganze Inskr. om. C.

b) eodem M.

c) Hii C.

d) folgt et CR.

e) obligatione C.

f) communicetur R.

g) om. CR.

h) anno perfectionem K; perfectionis anno C; anno perfectionis R.

Polycarp 6.11.16

1287

16. Ex eodem . a a

Eos , qui ante baptismum sacrificaverunt et postea baptismum consecuti sunt, placuit ad b

ordinem promoveri, tanquam ab omni crimine lavacri salutaris sanctificatione purgatos.

a) om. KC.

b) korr. in Hos C.

Polycarp 6.11.17

1288

17. De eodem.

Quotquot autem non solum a fide dominica deviarunt, sed etiam insurrexerunt in alios et a

fratribus persuaserunt et rei facti sunt persuasionis, hi per triennium quidem inter catecuminos

habeantur, per aliud autem sexennium penitenti. recipiant locum , alio vero anno, id est b b b d d

decimo , communionem sine oblatione recipiant, ut completo decennio perfectione fruantur. d

Ideo autem ipso tempore etiam vita eorum et conversatio consideranda est. e f

a) om. K.

b) locum recipiant M.

c) loco C.

d) undecimo C.

e) ipse R.

f) om. CR.

Polycarp 6.11.18

1289

18. Ex concilio Niceno. a

Quicumque ex his, qui lapsi sunt et per ignorantiam ordinati sunt vel contemptu eorum, qui b c

eos ordinaverunt, hoc non preiudicat regul. ecclesiastice. Cum enim compertum fuerit, d

deponentur . e

a) ganze Inskr. om. K.

b) om. CR.

c) conventu K.

d) preiudicant K; ante correctionem: predicant C.

e) deponantur M.

Polycarp 6.11.19

1290

19. Ex concilio Ancirano. a

Qui divinationes expetunt et morem gentilium subsecuntur aut in domos suas huiuscemodi

homines introducunt ex querenda aliquid arte malefica aut expiandi causa, sub regula b b

quinquenii iaceant secundum gradus penitenti. definitos.

a) ganze Inskr. om. C.

b) exquirenda C.

Polycarp 6.11.20

1291

20. Ieronimus . a

Demonium sustinenti licet petras vel herbas habere sine incantatione. b c

a) om. C; folgt De legibus R (auch K?, s. VI 11,21).

b) pietas K.

c) et C.

Polycarp 6.11.21

1292

21. Ex nono libro codicis Iustiniani. De legibus . a a

Nullus aruspex, nullus sacerdos, nullus eorum, qui huic ritui assolent ministrare , limen b c

alterius accedat nec ob alteram causam, sed huiusmodi hominum amicitia quamvis vetus d e e f

repellatur, concremando illo aruspice, qui ad domum alienam accesserit, et illo in insulam

deportando post ademptionem bonorum, qui eum evocaverit suasionibus vel premiis . g g g

Accusatorem autem huiusmodi criminis non delatorum esse, sed dignum magis premio h i j

arbitramur.

a) Stellung zweifelhaft: zum vorigen Kap.? K; om. C; vor dem vorigen Kap. R.

b) hui K.

c) folgt ad M.

d) accedet M.

e) oblteram mit übergeschriebenem a M; oblatam C; oblat(er)am R.

f) anuentia C.

g) premiis vel suasionibus K.

h) accusatore R.

i) folgt et R.

j) indignum C.

Polycarp 6.11.22

1293

22. Ex eodem . a a

Multi magicis artibus usi elementa turbare, vitas insontium labefactare non dubitant et manibus

accitis audent ventilare, ut quisque suos conficiat malis artibus inimicos. Hos quoniam nature b c

peregrini sunt, feralis pestis assumat . d e

a) am Rand M; om. C.

b) m- auf Rasur M.

c) natura M.

d) peregrin. C.

e) absumat CR.

Polycarp 6.12.1

1294

XII. Quod non imputetur, si quid mali acciderit per ea, que propter bonum facimus. a

1. Augustinus.

Neque enim reus est christianus, si bos eius aliquem feriendo vel equus calcitrando occiderit, b b

aut ideo non debent habere christiani boves cornutas aut equus ungulas aut dentes canis . At c d e e

vero quoniam Paulus apostolus satis egit, ut in tribuni notitiam perferretur insidias sibi a f g h

quibusdam perditis parari, et ob hoc deductores accepit armatos, si in illa arma sceleratii

homines incidissent, Paulus in effusione sanguinis eorum et suum crimen agnosceret ? Absit j k l

ut ea, que propter bonum et licitum facimus, si quid per hoc preter nostram voluntatem m

cuiquam mali acciderit, nobis imputetur.

a) Zahl om. MK; XIII. C.

b) om. K.

c) cornutos C.

d) korr. in equi M; equi C.

e) canes dentes C; canis dentes R.

f) notiam M.

g) perfereretur M.

h) auf Rasur M.

i) scelarati M.

j) om. CR.

k) om. C.

l) agnoscerent K.

m) propter K.

Polycarp 6.13.1

1295

XIII. De ledentibus patrem vel matrem. a

1. Ex penitentiali Romano. b

Si quis inhonoraverit patrem aut matrem, III annos peniteat. Quodsi manum levaverit aut c d e

eum percusserit, VII annos peniteat. f

a) Zahl om. MK; XIIII. C.

b) ganze Inskr. om. C.

c) folgt XIIII M.

d) et CR.

e) annis M.

f) annis M.

Polycarp 6.14.1

1296

XIV. De clericos vel ecclesiastica ledentibus vel distraentibus . a b c c

1. Ex concilio apud Theodotis villam, ubi fuerunt in sedibus ordinati XXXII episcopi. d e e f

Si quis subdiaconum calumpniatus fuerit vel vulneraverit vel debilitaverit et convaluerit , V. g g

XL sine subditis annis peniteat et CCC solidos cum sua compositione et episcopalibus bannis

episcopo componat. Si autem mortuus fuerit, singulas supradictas XLmas cum sequentibus h h

annis peniteat et CCC solidos cum tripla sua compositione et episcopalibus bannis triplicibus i

.piscopo componat. Si diaconum calumpniatus fuerit et convaluerit, VI. XLmas sine subditis j k l

annis peniteat et CCCC solidos cum compositione sua et episcopalibus bannis episcopo m

componat. Si autem mortuus fuerit, singulas supradictas VI. XLmas cum sequentibus annis n

peniteat et DC solidos cum tripla sua compositione et episcopalibus bannis triplicibus episcopo

componat. Si quis presbiterum calumpniatus fuerit et spatassaverit , VI. XL sine subditis o pq

annis peniteat et DC solidos cum triplici sua compositione et episcopalibus bannis triplicibus

.piscopo componat . Si autem mortuus fuerit, XII annorum penitentia secundum canones ei o r

imponatur et DCCCC solidos cum triplici sua compositione et episcopalibus bannis triplicibus s

episcopo componat. Si quis episcopo insidias posuerit , comprehenderit vel in aliquo t

dehonestaverit, X. XLmas cum subditis annis peniteat et presbiteri occisi triplicem

compositionem componat. Si autem casu et non sponte occiditur, cum provincialium u v v

episcoporum consilio homicida peniteat. Si quis autem eum sponte occiderit , carnem non w x x x

comedat, vinum non bibat cunctis diebus vite sue, cingulum militare deponat, absque spe y z

coniugii in perpetuo maneat. a' b'

a) Zahl om. MK; XV. C.

b) clericis MKC.

c) om. C.

d) conciliis M.

e) om. M.

f) om. M; ordinatis CR.

g) om. K.

h) XLmas supradictas C.

i) CCCC. CR.

j) om. CR.

k) Absatz R.

l) diaconus C.

m) om. C.

n) über d. Zeile nachgetragen M.

o)-o) Si quis - componat am Schluß des Kap. C.

p) spassaverit KR; pulsaverit C.

q) VII. M.

r) eum R.

s) componatur M; ponantur R.

t) composuerit C.

u) om. K.

v) cum comprovincialium M; comprovintialium C.

w) ante correctionem: omicida M.

x) om. R.

y) militarem M.

z) om. C.

a') coniugio C.

b') perpetuum C.

Polycarp 6.14.2

1297

2.

Quod si quis Dei sancteque ecclesie extiterit contemptor et per sue tirannidis potentiam a

cuiuslibet gradum custodi. deputaverit aut in aliquo leserit aut, quod est turpissimum, b

diabolico spiritu agitatus in episcopum aut presbiterum vel diaconum manus mittere ausus

fuerit aut de sua libera potestate eum auferre vinculis custodieque tradiderit aut in aliquo c d

dehonestaverit seu iniuriis aut contumeliis affecerit, hic omnibus diebus vite sue iugiter se e f

penitenti. summittat, arma nulla ferens, cilicio semper indutus, carnem non comedat

vinumque non bibat, ad secularem militiam numquam revertatur neque sequaces eius eique g h

consentientes, sicut sancti precipiunt canones, uxorem non accipiat , peregrinus exul effectus i j k

omnibus diebus vite sue et numquam in uno loco sive in una villa ospitetur, sed peregrinando l

semper ambulet, nisi gravissima infirmitate detineatur . m m

a) I÷ C.

b) gradu M.

c) auferens CR.

d) tradidit K.

e) über der Zeile nachgetragen M.

f) iugi CR.

g) vinum C.

h) om., über der Zeile nachgetragen non C.

i) rad. C.

j) accipiant C.

k) ante correctionem: efectus M.

l) om. K.

m) detineatur infirmitate KC; detinentur infirmitate R.

Polycarp 6.14.3

1298

3. Pius papa.

Sicut qui ecclesiam Dei vastat et eius predia et donaria spoliat et invadit, fit sacrilegus, sic ille, a

qui eius sacerdotes insequitur, sacrilegus iudicatur. Non ergo gravius peccatum est fornicatio b

quam sacrilegium, et sicut maius peccatum est, quod in Deum committitur, quam quod in

hominem, sic gravius est peccatum sacrilegium agere quam fornicari.

a) folgt getilgt semper M.

b) secrilegus M.

Polycarp 6.14.4

1299

4. Imper. Archadius et Honorius augusti.

Si quis in hoc genus sacrilegii prorupit aut in ecclesias catholicas irruens sacerdotibus et a b b

ministris vel in ipso culto loco aliquid inportet iniuri., quod geritur a provinciarum c d e f

rectoribus, animadvertatur atque ita provincie moderator sacerdotum et ecclesie catholic.

ministrorum, loci quoque ipsius et divini cultus iniuriam capitali in convictos sive confessos

reos sententia noverit vindicandam. Nec expectet, ut episcopus iniuri. propri. ultionem g h i

deposcat, cui sanctitas ignoscendi gloriam dereliquit. Sitque cunctis laudabile factas atrocesj

sacerdotibus aut ministris iniurias veluti publicum crimen persequi. k k

a) proruperit K.

b) ecclesie catholic. M.

c) om. M.

d) aliquo C.

e) ante correctionem: cultu M; clericorum ante correctionem: c.lorum C.

f) provincialibus M.

g) sententiam K.

h) novit(er) K.

i) ne M.

j) auf Rasur M.

k) nachgetragen M.

Polycarp 6.14.5

1300

5. De VII. sinodo cap. XII. a b

Quisquis episcopus inventus fuerit vel abbas de salariis episcopii sive monasterii transferrec

quicquam in principum manus vel etiam alii person. conferre, irritum sit quod datum esse

constiterit, secundum canonem sanctorum apostolorum qui dicit: `Omnium ecclesiasticarum

rerum episcopus habeat sollicitudinem et dispenset eas tanquam Deo contemplante. Non licere

autem ei fraudari quicquam ex illis vel cognatis propriis donare, que Dei sunt. Quodsi d e f

pauperes fuerint , ut pauperibus largiatur, sed non sub horum occasione que sunt ecclesie g h

defraudentur '. Quodsi excusationem pretenderint dampnum facere et nichil ad profectum i j

agrum existere, nec sic principibus, qui per loca illa sunt, tribuatur ager vel locus, sed clericis k

vel agricultoribus. Quodsi calliditate usus fuerit et a colono vel clerico emerit princeps agrum,

etiam sic irrita sit venditio et restituatur in episcopio vel monasterio, et episcopus vel abbas

monasterii hoc faciens abiciatur, episcopus quidem ab episcopio, abbas autem a monasterio, l

tanquam qui dispergit male, que non collegit . m

a) ganze Inskr. om. C.

b) synodis K.

c) terris ferre M; terras ferre K.

d) om. K.

e) fraudare M.

f) ante correctionem: quisquam M.

g) sunt C.

h) folgt getilgt sub.) M.

i) defraudetur K.

j) excusatione M.

k) pro MK.

l) om. C; vor episcopus R.

m) colligit C.

Polycarp 6.14.6

1301

6. Anacletus papa . a a

Qui abstulerit, inquit , aliquid patri, homicide particeps est. Pater noster sine dubio Deus est, b b

qui nos creavit, mater nostra ecclesia, que nos in baptismo spiritualiter regeneravit . Ergo qui c

Christi pecunias et ecclesie aufert, rapit aut fraudat, homicida est atque ante Deum homicida d

deputatur . Qui enim res ecclesie abstulerit, sacrilegium facit et ut sacrilegus iudicandus est. e f

a) om. C.

b) aliquit inquit M.

c) regn(er)avit MC.

d) om. R.

e) reputatur C.

f) sicut C.

Polycarp 6.14.7

1302

7. Lucius papa . a a

Rerum ecclesiarum et facultatum raptores a liminibus sancte ecclesie anathematizantes b c

apostolica auctoritate pellimus et dampnamus atque sacrilegos esse iudicamus. Et non solum d

eos, sed etiam omnes consentientes eis, quia non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt,

rei iudicantur.

a) om. C.

b) ecclesiasticarum K.

c) om. K.

d) coauctoritate K.

Polycarp 6.14.8

1303

8. Bonifatius papa . a a

Nulli liceat ignorare omne quod Domino consecratur, sive fuerit homo sive animal sive ager,

vel quicquid semel fuerit consecratum, sanctum sanctorum erit Domino et ad ius pertinet

sacerdotum. Propter quod quia inexcusabilis erit omnis, qui a Domino et ecclesia, cui

competunt, aufert, vastat, invadit vel eripit, usque ad emendationem ecclesiequeb

satisfactionem ut sacrilegus diiudicetur , et si emendare noluerit, excommunicetur. c

a) om. C.

b) ecclesie M.

c) iudicetur MC.

Polycarp 6.14.9

1304

9. Iulius papa . a a

Si quis ecclesiam igne comburit, XV annos peniteat et eam sedule restituat et pretium suumb

distribuat pauperibus.

a) om. KC.

b) om. CR.

Polycarp 6.14.10

1305

10. Iohannes papa . a a

Et hi, qui in monasteria et loca Deo sacrata et ecclesias infringunt et deposita vel alia quelibet b c

exinde abstrahunt , damnum novies componant et emunitatem tripliciter et velut canonic. d e f

sententi. subiungantur . g

a) om. C.

b) Ut C.

c) om. C.

d) nach abstrahunt C.

e) abstravit R.

f) folgt sacrilegi C.

g) korr. in subiugantur K; subiugentur C.

Polycarp 6.14.11

1306

11. Eusebius papa . a a

Et in legibus seculi cautum habetur: qui rem subripit alienam, illi, cuius res direpta est, in b c

novum , que sublata sunt, restituantur , et in lege divina legitur: maledictus omnis qui transfert d e

terminos proximi sui, et dicit omnis populus Amen. Talia ergo non presumantur absque f

ultione nec exerceantur absque damnatione. Pacem et non damnum aut iniustitiam alicuius g g

sectamini invicem et in omnes. Proinde si quis ecclesiasticas oblationes, et quod Domino h i

consecratum fuerit, rapuerit vel consenserit facientibus, ut sacrilegus diiudicetur et damnum in

quadruplum restituat et canonice peniteat.

a) om. KC.

b) Ut C.

c) se R.

d) decuplum K; undecuplum CR.

e) restituat CR.

f) populi R.

g) om. CR.

h) in invicem CR.

i) Deo CR.

Polycarp 6.14.12

1307

12. Pius papa . a a

Predia divinis usibus tradita quidam humanis applicant usibus et Deo nostro, cui tradita sunt,

ea subtrahunt, ut suis usibus inserviant. Quapropter ab omnibus illius usurpationis contumelia b c

depellenda est, ne predia sibi secretorum celestium dicata, a quibusdam irruentibus vexentur. d e

Quod si quis presumpserit, ut sacrilegus habeatur et sicut sacrilegus iudicetur. f g g

a) om. KC.

b) om. MK.

c) hominibus K.

d) depellanda KCR.

e) om. C.

f) om. M.

g)-g) om. MK.

Polycarp 6.14.13

1308

13. Urbanus episcopus christianis omnibus . a

Res ecclesie fidelium oblationes appellantur, quia Domino offeruntur . Non ergo debent in aliis b

usibus quam ecclesiasticis et predictorum christianorum fratrum indigentium converti, quia c d e f

vota sunt fidelium et pretia peccatorum atque ad predictum opus explendum Domino tradite.

Si quis autem, quod absit, secus egerit, videat ne damnationem Anani. et Saphir. percipiat et

reus sacrilegii efficiatur, sicut illi effecti sunt, qui pretia predictarum rerum fraudati sunt. Hec,

fratres, valde cavenda sunt et timenda, quia res ecclesie non quasi propri., sed ut communes et

Domino oblat. cum summo timore, non in alios quam in prefatos usus sunt fideliter g h

dispensand., ne sacrilegii reatum incurrant, qui eas inde abstrahunt, ubi tradite sunt , et quod i i i

peius est, anathemate maranatha fiant, et si non corpore ut Ananias et Saphira mortui j j

ceciderunt , anima tamen, que fortior est corpore, mortua et alienata a consortio fidelium k l

cadat, ut in profundum baratri labatur . m

a) om. M.

b) consecrantur CR.

c) om. C.

d) om. R.

e) folgt vel C.

f) indigentiam M; indigentigentium K.

g) deo K.

h) om. K.

i) om. M.

j) sicut C.

k) ceciderint M.

l) aliena K.

m) labetur K.

Polycarp 6.14.14

1309

14. Idem . a

Generaliter statuimus ut, quicumque res ecclesie confiscare aut competere aut pervadere

periculosa sua infestatione presumpserit, non se citissime per ecclesie, de qua agitur, b

satisfactionem correxerit, perpetuo anathemate feriatur. Similiter et hi, qui res ecclesie iussu

vel largitione principum vel quorundam potentium aut quadam invasione aut tirannica

potestate retinuerint et filiis heredibus suis quasi hereditarias reliquerint , nisi cito res Dei a c d

rectoribus ecclesie admoniti restituant, perpetuo anathemate feriantur.

a) om. KC; Simacus papa in generali sinodo residens R.

b) nisi CR.

c) heresibus K.

d) korr. in relinquerint K.

Polycarp 6.14.14a

1310

<14a. Gregorius Iohanni episcopo Calliopolitano . a b

Meretriculam, quam frater noster et coepiscopus noster Andreas Tarentinus fecit fustibus

castigari, quamvis exinde post VIII menses hanc obisse non credamus, tamen quia eam c d

contra propositi ordinem huiusmodi fecit affligi, duobus hunc mensibus a missarum

solempnitate, ut vel hoc ei in verecundia, qualem se decetero exibere possit, instituat.>

a) dieses Kap. om. MK; nur die Inskr. vorhanden C.

b) Galliopolitano R.

c) om. R.

d) VII C.

Polycarp 6.14.15

1311

15. Idem . a

Quicumque episcoporum, presbiterorum, diaconorum obligatus Dei huius immemor in b c

constitutum presens committens predium ecclesie magnum vel exiguum vel quicquam de iure

ecclesie alienare temptaverit, donator, alienator, venditor honoris sui amissione mulctetur.

Nefas enim, ut dictum est, obligatione, qua summus pontifex tenetur, ea homines seculi in d e

ecclesia ordinis non teneri. Propterea qui petierit aut acceperit vel qui presbiterorum aut f g

diaconorum seu defensorum danti subscripsit , quo iuratus Deus animas percutit, anathemate h i

feriatur. Liceat etiam quibuscumque ecclesiasticis vocem contradictionis auferre et j

ecclesiastica auctoritate fulciri, ita ut cum fructibus possint alienata reposcere.

a) om. KCR.

b) oblitus CR.

c) folgt et decreti CR.

d) folgt über der Zeile est C.

e) homine K.

f) ecclesie C.

g) ordines M; ordine C.

h) subscripserit MC.

i) iratus CR.

j) afferre CR.

Polycarp 6.14.16

1312

16. Martinus papa . a a

Si quis episcopus nulla ecclesiastice rationis necessitate compulsus in suo clero , aut forte ubi b c c

non est presbiter, de rebus ecclesiasticis aliquid presumpserit vendere, res ipsas ecclesie

propri. restaurare cogatur et in iudicio episcoporum deiciatur auditus et tanquam furti aut d ef

latrocinii reus suo privetur honore.

a) om. KC.

b) clerico M.

c) ubi K; ubi forte CR.

d) om. M.

e) auditurus C.

f) om. M.

Polycarp 6.14.17

1313

17. Valentinus papa . a a

Qui oblationes defunctorum aut negant ecclesiis aut cum difficultate reddunt, tanquam

egentium necatores excommunicentur.

a) om. C.

Polycarp 6.14.18

1314

18. Gregorius VII. a a

Quicumque militum vel cuiuscumque ordinis vel professionis persona predia ecclesiastica a b c

quocumque rege seu seculari principe vel ab episcopis invitis seu abbatibus aut aliquibus d e

ecclesiarum rectoribus susceperit vel suscepit vel invasit vel eorum consensu tenuerit, nisi

eadem predia ecclesiis restituerit, excommunicationi subiaceat.

a) om. C; folgt Cap. I. R.

b) folgt nochmals militum vel cuiuscumque M.

c) possessionis MK.

d) vel C.

e) vel MC.

Polycarp 6.15.1

1315

XV. De furibus et predatoribus atque dissidentibus et reconciliari rennuentibus et fugitivis a b

servis.

1. Ex decretis Euticiani pape . b d

Si quis membrorum truncationes domorum incendia fecerit sive facere iusserit aut facienti e

consenserit, quousque de his unicuique legaliter vel amicabiliter coram episcopo civitatis

aliisque civibus non emendaverit, ab ecclesia se privatum cognoscat. Si vero post secundam et

tertiam conventionem cuncta, in quibus arguitur, non emendaverit, tanquam ethnicus et

publicanus ab omni christianorum collegio separetur.

a) Zahl om. MK; XVI. C.

b) dieser Titel erst vor dem nächsten Kap. C.

c) ganze Rubrik om. C.

d) om. M.

e) folgt vel M.

Polycarp 6.15.2

1316

2.a

Si aliquis de monasterio ecclesie quolibet modo aliquid furatus fuerit, VII annis peniteat. b

a) Ex penitentiali Romano KR; hier der ganze Titel 15 C.

b) ministerio CR.

Polycarp 6.15.3

1317

3. Augustinus episcopus in libro questionum Exodi. a

Penale est occulte auferre. Multo maioris pen. est visibiliter eripere. Auferre ergo nolenti b b c

sive occulte seu palam habet preceptum suum. Furti enim nomine pene intelligitur omnis d c f g

illicita usurpatio rei alien.. Non enim rapinam permisit, qui furtum prohibuit, sed furti nomine h

rapinam intelligi voluit. Aperte enim totum significavit, quicquid illicite rerum proximi i

aufertur.

a) ganze Inskr. om., kein Absatz zu VI 15,2. C.

b) est pen. M.

c) invisibiliter K.

d) sive M.

e) om. CR.

f) pena M.

g) intelligi C.

h) folgt rei M; om. K.

i) ante correctionem: uotum M.

Polycarp 6.15.4

1318

4.

Fur autem non solum in maioribus, sed in minoribus etiam iudicatur. Non enim quod furto a b b b

ablatum est, sed mens furantis attenditur, quomodo in fornicatione. Non iccirco diversa sitc

fornicatio, si mulier pulchra aut deformis, ancilla aut ingenua, pauper aut opulenta , sed d d e

qualiscumque illa fuerit, una est fornicatio. Ita in furto quantumcumque abstulerit, furti f g

crimen incurrit.

a) Cur K.

b) etiam in minoribus R.

c) fit C.

d) si M; similiter KR.

e) opolenta M.

f) Itaque M.

g) folgt quis C.

Polycarp 6.15.5

1319

5.

Si quis per necessitatem furatus fuerit cibaria vel vestem vel pecus per famem aut per a b

nuditatem, peniteat ebdomadas III. Si reddiderit, non cogatur ieiunare.

a) om. K.

b) om. K.

Polycarp 6.15.6

1320

6.

Nam si quis publicam rapinam seu furtum fecerit, publicam inde agat penitentiam iuxta a

sanctorum canonum sanctiones. Si vero occulte, sacerdotum consilio peniteat, quoniam b

raptores, ut apostolus ait , nisi inde egerint veram penitentiam, regnum Dei non possidebunt. c c d

Qui vero de rebus ecclesie aliquid abstulerit , gravius inde iudicetur , quia quamvis ultio e f f

furum ad comites respiciat , penitentia tamen ad episcopos pertinet. g h

a) vel M.

b) ante correctionem: canones M.

c) ait apostolus K.

d) om. K; nachgetragen C.

e) ecclesiarum CR.

f) abstulerint ... iudicentur K.

g) folgt et raptorum C; furtum R.

h) aspiciat M.

Polycarp 6.15.7

1321

7. Gregorius ad Romanum defensorem.

Si qui in furtis publicis implicati sunt, a nobis non videantur iniuste defendi, nec opinionem a

male agentium et indiscret. defensionis ausu in nos ullo modo transferamus, sed quantum b

decet, ecclesiam admonendo, verbum intercessionis adhibendo, quibus valetis , succurrite, ut c

aliis opem feratis et opinionem sancte ecclesie inquinetis. d

a) quis R.

b) ausum MC.

c) vultis C.

d) folgt non MC.

Polycarp 6.15.7a

1322

<7a. Augustinus. a

Nec interest apud Deum, rapina an circumventione quis res alienas occupet, dummodo quoquo

pacto teneat alienum.>

a) dieses Kap. om. KCR.

Polycarp 6.15.8

1323

8. Augustinus Gregorio.

Obsecro, quid pati debeat, si quis aliquid de ecclesia furtim abstulerit . a

Gregorius.b

Hoc ita fraternitas tua ex persona furis pensare potest, qualiter valeat corrigi. Sunt enim c

quidam, qui habentes subsidia furtum perpetrant, et sunt alii, qui hac in re ex inopia d e e f g

delinquunt . Unde necesse est, ut quidam damnis, quidam vero verberibus, et quidam h i

districtius, quidam vero levius corrigantur. Et cum paulo districtius agitur, ex caritate j

agendum est et non ex furore, quia ipsi hoc prestatur, qui corrigitur , ne gehenn. ignibus k

tradatur. Addis etiam, quo ea, que furto de ecclesiis abstulerint, reddere debeant. Sed absit, l m

ut ecclesia cum augmento recipiat, quod de terrenis rebus videtur amittere, et lucra damnis

querere.

a) extulerit KCR.

b) neues Kap. M.

c) debeat MC.

d) om. C.

e) iure proprio C.

f) om. C.

g) korr. in inopiaque (-que über der Zeile nachgetragen) C.

h) delinguunt M.

i) om. K.

j) om. K.

k) corrigit C.

l) Addit M.

m) qui M.

Polycarp 6.15.9

1324

9. Triburiensi concilio . a a

Fures et latrones, si in furando aut in predando occiduntur, visum est pro eis non orandum. b c

Si comprehensi aut vulnerati presbitero vel diacono confessi fuerint, communionem non eis d d

negaverit . c

a) Triburiensis concilio M; om. C.

b) folgt non K.

c) om. hier K.

d) ei non M; korr. in eis non K.

e) negavit M; negaverint C.

Polycarp 6.15.10

1325

10. Ex Agatensi concilio . a a a

Si quis clericus aut monachus furtum fecerit, quod potius sacrilegium dici potest, id censuimus

ordinandum, ut iunior virgis cesus tanti criminis reus numquam officium ecclesiasticum

accipiat. Si vero iam ordinatus in hoc facinore fuerit deprehensus, nominis ipsius dignitate b b

privetur. Cui sufficere potest pro actus sui levitate impleta penitentie satisfactione sola c d e

communio.

a) Ex Agathenis M; om. C.

b) ipsius nominis C.

c) auctus C.

d) om. M.

e) peniteat M; peû. C.

Polycarp 6.15.11

1326

11. Ieronimus in secundo libro Osee. a b

Fures insidiantur et occulta fraude decipiunt. Latrones autem audacter aliena diripiunt.

a) ganze Inskr. om. C.

b) folgt super K.

Polycarp 6.15.12

1327

12. Augustinus . a

Si quod invenisti, non reddidisti, rapuisti. Quantum potuisti, fecisti, quia plus non invenisti.

Qui alienum negat, si posset, et tolleret. Deus cor interrogat, non manum. b c

a) om. C.

b) aliena M.

c) om. CR.

Polycarp 6.15.13

1328

13. Ex penitentiali Theodori. a

Si quis furtum capitale commiserit, id est quadrupedia tulerit vel casas confregerit, VII annis

peniteat et, quod furatum est, reddat. Si quis vero de minoribus semel aut bis furtum fecerit, b

reddat quod tulit et annum I peniteat. Si quis sepulchrum violaverit, VII annis peniteat , III ex c d

his in pane et aqua.

a) ganze Inskr. om. KC.

b) his R.

c) tulerit M.

d) folgt et M.

Polycarp 6.15.14

1329

14. Ex concilio Aurelii. a

Si fur aut predo captus in preda absque occisione potest comprehendi et tamen interficitur, b

qui ad imaginem Dei creati et in nomine eius baptizati sunt , interfectores eorum XL diebus c d

non intrent ecclesiam, lanea veste induti ab escis et potibus, qui interdicti sunt, a thoro et e

gladio et equitatu se abstineant, in tertia et V. feria et sabbato aliquo genere leguminum et f g h

olerum et pomis parvisque pisciculis cum mediocri cervisa vicissim utantur et temperate. Sini

autem a veridicis comprobatur testibus, quod sine odii meditatione se suaque liberando j k

diaboli membra interfecissent et capi non poterant, penitentiam pro homicidio eis non l

iniungimus, nisi ipsi voluerint aliquid, quod humanitatis est , facere. Et si presbiter est, non m n o

deponatur, cunctis tamen diebus vite sue penitentiam agat. p p

a) ganze Inskr. om. KC.

b) folgt quis M.

c) korr. in quia C; quia R.

d) sut M.

e) folgt in C.

f) folgt in M; om. C.

g) folgt in M.

h) vel CR.

i) Si C.

j) iuridicis M.

k) om. CR.

l) schon nach penitentiam M.

m) voluerit M.

n) om. R.

o) om. M.

p)-p) diebus tamen vite sue K; tamen vite sue diebus CR.

Polycarp 6.15.15

1330

15. Isydorus . a

Si quis discors et litigans et per odium dissidens extiterit, quousque ad concordiam redeat, a

conventu et a societate ecclesie, ut canones iubent, alienus existat. b

a) om. KC.

b) folgt nochmals ut (Seitenwechsel) M.

Polycarp 6.15.16

1331

16. Idem . a

Si quis odio habet aliquem, ita ut ad pacem reverti non velit, sicut sancti patres statuerunt , b

excommunicetur et ab ecclesia separetur, donec reconcilietur.

a) om. KC.

b) statur(ur) K.

Polycarp 6.15.17

1332

17. Fabianus papa . a a

Si quis contristatus noluerit reconciliari, satisfaciente eo qui contristavit , acerrimis maceretur b

inediis, usque dum gratanti animo satisfactionem recipiat. c d

a) om. C.

b) contristaverit R.

c) donec K.

Polycarp 6.15.18

1333

18. Idem . a

Si quis non vult reconciliari fratri suo, quam odio habet, tandiu in pane et aqua peniteat, usque

dum reconcilietur ei.

a) om. C.

Polycarp 6.15.19

1334

19. Ex dictis Liberii pape. a b

Qui contra pacem ecclesie fuerint , si dignitatem aut cingulum militi. habent, nudentur de eis. c de

Si autem privati, si quidem nobiles sunt, suarum substantiarum proscriptionem patiantur. Si f g

autem ignobiles, non solum in corpore verberentur, sed etiam exilio perpetuo castigentur.

a) ganze Inskr. om. KC.

b) decreto R.

c) fuerit K; sunt CR.

d) denudentur K.

e) om. C.

f) om. M.

g) scriptionem M; prescriptionem K.

Polycarp 6.15.20

1335

20. Ex epistola Ieronomi ad Pascasium Alexandrinum.

De servo, qui fugerit dominum suum, interrogabas, si ille in illa fuga mortuus fuerit , utrum a a

liceret pro eo orare an non. Hoc in divinis libris non invenimus prohibitum, sed tamen scimus b

ab apostolis firmiter preceptum, ut servi subditi sint in omni timore dominis , non tantum c c d

bonis et modestis, sed etiam discolis. Et in Gagrensi concilio ita scriptum est: `Si quis servum

sub pretextu divini cultus doceat dominum proprium contempnere , ut discedat ab eius e e

obsequio, anathema sit.' Unde datur intelligi, quod si ille anathema meruit, qui docet servum

dominum proprium contempnere et ab eius obsequio recedere, quanto magis ille, qui dominum

spernit et eius servitio subdi noluerit? Sed tamen distantia est inter illum, qui per superbiam

hoc fecerit, et illum, qui per necessitatem coactus crudelitate domini sui.

a)-a) mortuus fuerit in illa fuga K.

b) vel M.

c)-c) dominis suis in omni timore dominis M.

d) tantis K.

e) contempnere proprium C.

Polycarp 6.15.21

1336

21. Gregorius generali synodo presidens dixit. a b b

Multos ecclesiastica familia novimus ad omnipotentis Dei servitium festinare, ut ab humana c

servitute liberi in divino servitio valeant in monasteriis conversari. Quod si passim dimittimus,

omnibus fugiendi ecclesiastici iuris dominium occasionem prebemus. Si vero festinantes ad d e

omnipotentis servitium incaute retinemus, illi invenimur negare quedam, qui dedit omnia. f

Unde necesse est, ut si quis ex iuris ecclesiastici vel secularis militi. servitute ad Dei g h i

servitium converti desiderat, probetur prius in laico habitu constitutus, et si mores eius atque i j

conversatio bono desiderio illius testimonium ferunt , absque ulla retractatione servare in k l

monasterio omnipotenti Domino servire permittatur, ut ab humano servitio liber recedat, qui m n

divino amore districtiorem appetit subire servitutem. Si autem et in monachico habituo

secundum patrum regulas irreprehensibiliter fuerit conversatus, post fixa sacris canonibus

tempora licenter iam a quolibet ad ecclesiasticum officium provehatur, si tamen illis non fueritp

criminibus maculatus, que in testamento veteri morte mulctantur . q

a) ganze Inskr. om. C.

b) residens synodo M.

c) folgt de C.

d) ecclesiasti M.

e) om. R.

f) folgt dei K.

g) oder viris MKCR.

h) ecclesiasticis M.

i) servitium Dei CR.

j) folgt secundum K.

k) fe)r CR.

l) om. CR.

m) deo K.

n) servare K.

o) ante correctionem: abitu M.

p) fuit M.

q) mulctatur M; maculantur K.

Polycarp 6.16.1

1337

XVI. De crapula et ebrietate. a

1. Clemens papa.

Ebrietatem oppido prohibebat propheta et ebriosos corpore et animo mortuos esse b

predicabat. De quibus per exemplum aiebat: `Ve, qui consurgitis mane ad ebrietatem

sectandam et potandum usque ad vesperam , ut vino estuetis. Cithara et lira et timpanum et c

tibia et vinum in conviviis vestris, et opus Domini non respicitis nec opera manuum eius d

consideratis.' Et iterum: `Ve , qui potentes estis ad bibendum vinum et viri fortes ad e

miscendam ebrietatem, qui iustificatis impium pro muneribus et iustitiam iusti aufertis ab eo.

Propter hoc, sicut devorat stipulam lingua ignis et calor flamm. exurit, sic radix eorum quasi

favilla erit et germen eorum ut pulvis ascendet. Abiecerunt enim legem Domini exercituum et

eloquium Sancti Israel blasphemaverunt. Ideo iratus est furor Domini in populo suo et extendit

manum suam supra eum et percussit eum et conturbati sunt montes et facta sunt morticina f

eorum quasi stercus in medio platearum. In omnibus his non est aversus furor eius , sed g h g

adhuc manus eius extenta.'

a) III. X. M; Zahl om. KR; XVII. C.

b) prohibeat KC.

c) ante correctionem: vesperum M.

d) conviis M.

e) Vt R.

f) super CR.

g)-g) furor eius non est adversus C.

h) adversus CR.

Polycarp 6.16.2

1338

2. Euticianus papa . a a

Magnum malum ebrietatis, unde omnia vitia pululant, christianis modis omnibus cavere

precipimus. Qui autem hoc vitare noluerit, excommunicandum esse decrevimus usque ad b

congruam emendationem.

a) om. K.

b) om. C.

Polycarp 6.16.3

1339

3. Idem . a

Episcopi et Dei ministri non debent comessationibus et vinolentiis nimiis incumbere, sed b

considerent sententiam Domini dicentis: `Attendite, ne graventur corda vestra in crapula et

ebrietate.' Moderate enim cibum et necessarium sumptum sumant, ut iuxta apostolum sobrii

sint et parati ad servitium Dei.

a) om. K.

b) Xp§ C.

Polycarp 6.16.4

1340

4. Fructuosus papa . a a

Si quis ecclesiastica preditus ordinatione aut monachus repertus fuerit ebriosus, in pane et

aqua tribus peniteat mensibus.

a) om. K.

Polycarp 6.16.5

1341

5. Augustinus . a

Fuge vinum velut venenum, ne ebrietas superet te expoliatumque virtutibus et te nudum b c d e

efficiat . `Vinum enim', ut sancta scriptura dicit, `apostatare facit etiam sapientes.' Attende f

Noe, virum sapientem et sanctum, quomodo per ebrietatem nudatus est dormiens. Attende et

Lot patriarcham, qui per ebrietatem impudenter se commiscuit filiabus. Hinc beatus Basilius

dicit: Multi per vinum a demonibus capti sunt, nec est aliud ebrietas quam manifestissimus

demon. Hinc propheta ait: `Fornicatio et ebrietas aufert cor.' Ebrietas enim perturbationem

parit, gignit mentis furorem et flammam suscitat libidinis, apostolo teste: `Nolite inebriari vino,

in quo est luxuria.' Si quis autem contra hec fecerit sanctorum statuta, dignam ac longam agatg

penitentiam, quia unum est ex his peccatis, que hominem a regno Dei separant, dicente

apostolo Paulo: `Neque ebriosi regnum Dei possidebunt .' h h

a) om. K.

b) super M.

c) folgt et CR.

d) expoliata C; expoliatum R.

e) om. CR.

f) reddat K.

g) habeat M.

h) om. K.

Polycarp 6.16.6

1342

6. Ex canone apostolorum. a

Episcopus, presbiter aut diaconus ale. atque ebrietati deserviens aut desinat aut certe

dampnetur. Subdiaconus aut lector aut cantor similia faciens aut desinat aut communione b

privetur. Similiter etiam laicus.

a) canoû C; canonibus R.

b) ante correctionem: desinet M.

Polycarp 6.16.7

1343

7. Ex penitentiali Theodori. a

Sacerdos quilibet si inebriatur per ignorantiam, XX dies peniteat in pane et aqua. Si per b c

neglegentiam, XX dies peniteat. Si per conteptum, XL dies peniteat. Diaconus vel monachus

secundum ordinem, ut scriptum est, seu et reliqui clerici et ministri iuxta suum ordinemd

iudicio sacerdotis peniteant. Laici velut vota non habentes, si inebriantur, arguantur a e

sacerdote, quod ebriosi regnum Dei non possidebunt et interitus sit ebrietas et compellat eos f

penitere. Qui cogit hominem, ut inebrietur, humanitatis gratia acerrime corripiatur et VII dies

peniteat, si per contemptum. Nullus christianus alium christianum plus bibere cogat, quam g

natur. sufficiat. Quod si fecerit, iuxta id, quod in penitentiali habetur, peniteat . h

a) ganze Inskr. om. C.

b) inebrietur M.

c) om. C.

d) folgt in C.

e) vel CR.

f) interius K.

g) ac C.

h) penitentiam agat K.

Polycarp 6.16.8

1344

8. Ex penitentiali Romano. a b

Qui per ebrietatem vomitum fecerit, si presbiter aut diaconus est , XL dies peniteat, si c

monachus est, XXX dies peniteat, si clericus est, XX dies peniteat, si laicus , XV dies . d d e f

a) ganze Inskr. am Rand M; ganze Inskr. om. C.

b) concilio M.

c) om. M.

d)-d) om. M.

e) folgt est C.

f) folgt peniteat MC.

Polycarp 6.17.1

1345

XVII. De animalibus sanguinem hominis sumentibus. a

1. Ex penitentiali Theodori. b

Si porci vel gallin. sanguinem hominis comedunt, mox occidantur et interamina proiciantur et c

cetera caro manducetur. Si autem tardatur occisio, non comedatur . Si autem cadavera d

laceraverint mortuorum, macerentur et post anni circulum comedantur. Si autem porci e

occiderint hominem, statim interficiantur et sepeliantur.

a) Zahl om. K; XVIII. C.

b) ganze Inskr. om. K.

c) interiora CR.

d) manducetur K.

e) voraverint C.

Polycarp 6.18.1

1346

XVIII. De caballo agresti. a

1. Gregorius papa Bonifatio archiepiscopo. b

Quod agrestem caballum aliquantos retulisti comedere , plerosque et domesticum, hoc c d e e

nequaquam deinceps fieri sinas, sanctissime frater . Sed quibus potueris Christo adiuvante f g

modis, per omnia compesce et dignam eis indicito penitentiam. Inmundum enim est atque h i j k k

execrabile.

a) Zahl om. K; XVIIII. C.

b) om. C.

c) Qui M; Quia K.

d) baballum M.

e) comedere retulisti K.

f) pater M.

g) potuerit M.

h) dignum C.

i) iudicium C.

j) ponas C.

k) est enim K.

Polycarp 6.19.1

1347

XIX. De penitentia et penitentibus. a b c

1. Innocentius Decentio episcopo. d

De penitentibus, qui sive ex gravioribus commissis sive ex levioribus penitentiam gerunt, si e

nulla interveniat egritudo, V. feria ante pasca eis remittendum Roman. ecclesie consuetudo

demonstrat. Ceterum de pondere estimando delictorum sacerdotis est iudicare, ut attendat ad f f

confessionem penitentis et ad fletus atque lacrimam corrigentis. Sane si quis egritudinem g

inciderit atque usque ad desperationem devenerit, ei est ante tempus pasce relaxandum, ne de h

seculo absque communione discedat.

a) Zahl om. K; XX. C.

b) Titel om. R.

c) om. C.

d) dicentio M; decennio C; decensio R.

e) om. K.

f) deponere K.

g) folgt in C.

h) om. K.

Polycarp 6.19.2

1348

2. Idem Victrici Rotomagensi episcopo. a

Qu. spiritualiter Domino nubunt et a sacerdote velantur, si postea vel publice nupserint vel

occulte corrupt. fuerint , eas non admittendas esse ad agendam penitentiam, nisi is cui se b c d e

iunxerant, de hac vita discesserit. Si enim de omnibus hec ratio custoditur, ut quecumque f

vivente viro alteri nupserit, habeatur adultera nec ei agend. penitenti. concedatur licentia, g g

nisi unus ex eis fuerit defunctus, quanto magis de illa tenenda est, que ante immortali sponso h

se iunxerat et postea ad humanas nuptias transire elegit.

a) davor X. M; davor Cap. X. K.

b) davor fu M.

c) om. M.

d) om. K.

e) his MKC.

f) hominibus M.

g) viro vivente K.

h) om. K.

Polycarp 6.19.3

1349

3. Gelasius omnibus episcopis.

Virginibus sacris temere se quosdam sociare cognovimus et post dicatum Deo propositum a

incesta federa sacrilegaque miscere . Quos protinus equum est a sacra communione retrudi, et b c

nisi per publicam probatamque penitentiam omnino non recipi, aut his certe viaticum de seculo

transeuntibus, si tamen penituerint, non negari . d d

a) Domino C.

b) commiscere K.

c) quod M.

d) om. K.

Polycarp 6.19.4

1350

4. Leo papa . a a

Illam contra apostolicam regulam presumptionem , quam nuper agnovi a quibusdam illicita b c c d d

usurpatione committi, modis omnibus constituo submoveri, de penitentia scilicet, que a

fidelibus postulatur, ne de singulorum peccatorum genere libellis scribatur professio secreta. e e

Quamvis enim plenitudo fidei videatur esse laudabilis, que propter Dei timorem apud homines

erubescere non vereatur , tamen quia non omnium huiuscemodi sunt peccata , ut ea, qui f g h

penitentiam petunt, non timeant publicare, amoveatur improbabilis consuetudo, ne multi a i

penitenti. remedio arceantur, dum aut erubescunt aut metuunt inimicis suis sua facta j

resecare , quibus possunt legum constitutione procelli. Sufficit enim illi consensio , que k l m

primum Domino offertur , tunc etiam sacerdoti, qui pro delicitis penitentium precator accedit. n o

Tunc enim plus ad penitentiam poterunt provocari, si populi auribus non publicentur p q r

conscienti. confitentis. s

a) om. K.

b) Illa quam nuper M.

c) om. MK.

d) om. hier M.

e) scribatur libellis K.

f) korr. in videatur M.

g) huiusmodi CR.

h) peni korr. in pe M.

i) timeatur M.

j) aut(em) M.

k) reserare CR.

l) procella MK; percelli C.

m) ante correctionem: consentio M; confessio CR.

n) offerunt M.

o) peccator M; p(re)tor R.

p) etiam K.

q) potuerunt K.

r) multiplicentur K.

s) conscientia C.

Polycarp 6.19.5

1351

5. Evaristus papa . a a

Ut presbiteri de occultis peccatis iussione episcopi penitentes reconcilient, et sicut supra

premisimus, infirmantes absolvant et communicent.

a) om. C.

Polycarp 6.19.6

1352

6. Euticianus . a

Qui acceperit sacrificium post cibum aut parvissimam refectionem, nisi pro viatico, pueri tres

dies, maiores VII , clerici XX dies peniteant. b

a) om. C; folgt papa R.

b) XII C.

Polycarp 6.19.7

1353

7. Gregorius papa . a a

Magna est contra peccatum virtus penitenti. sed si quis in eadem penitentia perseveret. Nam b b

scriptum est: `Qui baptizatur a mortuo et iterum tangit eum, quid proficit lavatio eius ?' c d

Mortuum quippe est omne opus perversum, quod pertrahit ad mortem, quod vita iustiti. e f g

novit. Baptizatur ergo a mortuo et iterum tangit eum, qui prava opera, que se egisse meminit, c h

deplorat, sed in eisdem se iterum post lacrimas implicat. Anima itaque quelibet eiusdem mortui

lavatione non proficit, quia hoc iterum faciendum, quod planxit, nec per lamenta penitenti. ad i

rectitudinem iustitie exurget. Penitentiam enim vere agere est commissa plangere, sed iterum j

plangenda declinare.

a) om. C.

b) eodem penitentie proposito C.

c)-c) et iterum - a mortuo om. K.

d) illius CR.

e) corpus C.

f) vitam C.

g) folgt non C.

h) parva C.

i) iterat CR.

j) et M.

Polycarp 6.19.8

1354

8. Idem.

Nec enim sunt dissimulanda, que dicimus, quia qui emendare potest et neglegit, participem sea

proculdubio delicti constituit.

a) om. K.

Polycarp 6.19.9

1355

9. Idem.

Caveat ante omnia sacerdos, ne de his, qui confitentur peccata sua, alicui recitet, quod ea

confessus est, non propinquis, non extraneis nec, quod absit, pro aliquo scandalo. Nam si hoc

fecerit, deponatur et omnibus diebus vite sue ignominiosus peregrinando pergat. a

a) om. R.

Polycarp 6.19.10

1356

10. Idem . Leo papa. Siricius. Cap. II . a a

Contrarium est omnino ecclesiasticis regulis post penitenti. actionem redire ad militiam b

secularem, cum apostolus dicat: 'Nemo militans Deo implicat se negotiis secularibus .' Unde c c

non est liber a laqueis diaboli, qui se militi. mundan. voluerit implicare.

a)-a) ganze Inskr. om. C; Leo papa R; om. nur Cap. II. K.

b) communionem C.

c) secularibus negotiis K.

Polycarp 6.19.11

1357

11. Pius papa . a a

Penitentes non debent communicare ante consumationem penitenti..

a) om. C.

Polycarp 6.19.12

1358

12. Augustinus in libro diffinitionis ecclesiasticorum dogmatum capitulo XLIIII. a b

Penitentia aboleri peccata indubitanter credimus, etiam si in ultimo vite spiritu admissurum c d

peniteat et publica lamentatione peccata prodantur, quia propositum , quod decrevit salvare, e f

quod perierat, stat immobile. Et ideo quia voluntas eius non mutatur, sive emendatione vite, si

tempus conceditur, sive simplici confessione, si continuo vita exceditur , venia peccatorum g

fideliter presumatur ab illo, qui non vult mortem peccatoris, sed ut convertatur a perditione

penitendo et salvatus miseratione Domini vivat. Si quis aliter de iustissima Domini pietate

sentit, non christianus, sed Novatianus est.

a) dieses Kap. erst nach VI, 19,14 CR.

b) ante correctionem: GVG (VG überstrichen) M; ganze Inskr. om. C.

c) Penitentiam C.

d) admissorum C; admissarum R.

e) folgt dei CR.

f) quo C.

g) tollitur K.

Polycarp 6.19.13

1359

13. Augustinus . a

Diversitas culparum diversitatem facit penitentiarum. Nam et corporum medici diversa

medicamenta componunt , ut aliter vulnera, aliter morbum, aliter tumores, aliter putredines, b

aliter caligines, aliter confractiones, aliter combustiones curant ; ita et spirituales medici c d

diversis curationum generibus animarum vulnera sanare debent. Sed quia hec paucorum est, ad

purum scilicet cuncta cognoscere et curari et mederi, atque ut in integrum salutis statum

valeant revocare, ideo solerter admonemus doctum quemque sacerdotem Christi, ut non ex

suo sensu, sed secundum canonum statuta et traditiones patrum universas disponat et e

conditionem utriusque sexus, etatem, paupertatem, causam, statum, personam cuiuscumque

penitentiam agere volentis, ipsum quoque cor penitentis aspiciat et secundum hec, ut sibi f

iussum fuerit, ut sapiens medicus singula queque diiudicet. g

a) om. CR.

b) ante correctionem: componant M.

c) curent C.

d) om. CR.

e) universam K; universa CR.

f) aspiciant M.

g) virum CR.

Polycarp 6.19.14

1360

14. Augustinus.

Vis habere utilem penitentiam: modo habe . Si enim modo habueris, corrigeris. Correctus si a

fueris, fundetur ille thesaurus tuus, ubi colligebantur mala opera tua, et implebitur alius

thesaurus tuus, quo omnia opera tua colligantur. Sed forte conversus statim morieris. Opera

tua nulla forte inveniuntur in illo thesauro. Plane invenies ibi opera tua, quia scriptum est: b c

`Pax in terra hominibus bon. voluntatis.' Deus non annotat facultatem, sed coronat d

voluntatem. Scit, quia voluisti et non potuisti: sic te annotat, quasi feceris, quod voluisti. Ergo e

opus est, ut convertaris, ne differendo subito moriaris et omnino nichil inveniatur, quod in

presenti habeas et in futuro possideas . f

a) habet R.

b) om. K.

c) sorte C.

d) om. KC.

e) noluisti R.

f) folgt Kap. VI 19,12. CR.

Polycarp 6.19.15

1361

15. Eiusdem

Qui post uxores vestras vos illicito commaculatis concubitu, si preter uxores cum aliqua a

concubuistis, agite penitentiam, qualis agitur in ecclesia, ut oret pro vobis ecclesia. Nemo sibi

dicat: occulte ago, in corde meo ago: Ergo sine causa sit dictum: `Qu. solveritis in terra,

soluta erunt et in celo?' Ergo sine causa sunt claves dat. ecclesie Dei? Frustramus b b c

evangelium, frustramus verba Christi. Promittimus vobis, quod ille negat: nonne vos d e

decipimus?

a) conmaculastis C; comaculastis R.

b) dat. claves M.

c) Frustamus M.

d) davor Si CR.

e) nos K.

Polycarp 6.19.16

1362

16. Augustinus . a

Ut autem constitueretur in ecclesia, ne quisquam post alicuius criminis penitentiam b c

clericatum accipiat vel ad clericatum redeat vel in clericatu maneat, non desperatione

indulgenti., sed rigore factum est discipline . Alioquin contra claves datas ecclesie d e e

disputabitur, de quibus dictum est: `Qu. solveritis in terra, soluta erunt in c.lo et in terra.' Sed f

ne forsitan etiam de ceteris criminibus spe honoris ecclesiastici animus intumescens superbe g h

ageret penitentiam, severissime placuit: post actam de crimine damnabili penitentiam nemo sit i j

clericus, ut desperatione temporalis altitudinis medicina maior et verior esset humilitas . Nam k l

et sanctus David de criminibus mortiferis egit penitentiam et tamen in honore suo perstitit. Et m

beatum Petrum, quando amarissimas lacrimas fudit, utique Dominum negasse penituit et n

tamen apostolus mansit. Sed non ideo supervacua putanda est posterior diligentia, qui ubi o

saluti nichil detrahitur, humilitati aliquid addiderunt, quo salus tutius muniretur. Expertisp

credo aliquorum fictas penitentias per affectatas bonorum potentias. Cogunt enim multas q r

invenire medicinas multorum experimenta morborum. r s

a) om. K.

b) Quod C.

c) constitutum est C.

d) ante correctionem: displin. M.

e) ecclesie datas M; datis ecclesie K.

f) solvitis R.

g) esse M.

h) certis M.

i) Endung korr. M.

j) folgt ut C.

k) auf Rasur minor C.

l) humilitatis R.

m) inde C.

n) amarisse K.

o) quia C.

p) Experti sunt C.

q) honorum M.

r) invenire multas M.

s) experimentorum M.

Polycarp 6.19.17

1363

17. Augustinus.

`Penam cupiunt sibi homines relaxari et id, propter quod scelus admissum est, possidere.'

Pessimum genus hominum commemoras , cui penitendi medicina omnino non possit a a b

prodesse. Si enim res aliena, propter quam peccatum est, cum reddi possit, non redditur, non

agitur penitentia, sed fugitur . Si autem veraciter agitur, non remittetur peccatum, nisi c

restituatur ablatum, sed ut dixi, si restitui potest. Plerumque enim qui aufert, amittit sive d e f

alios patiendo malos sive ipse male vivendo, nec aliud habet, unde restituat. Huic certe non

possumus dicere: `Redde, quod abstulisti', nisi cum habere credimus et negat. Ubi siquidem si g

aliquos sustinet repente cruciatus, dum existimatur habere quod reddat, nulla est iniquitas, quia

si non est, unde solvat ablatam pecuniam, merito tamen dum eas per molestias corporales h

reddere compellitur, peccati, quo male ablata est, penas luit. Sed inhumanum non est etiami

pro talibus intercedere tanquam pro reis criminibus , non ad hoc, ut minime restituantur aliena, i i j

sed ne frustra homo in hominem seviat. Et paulo post: Illud vero fidentissime dixerim eum, k

qui pro homine ad hoc intervenit, ne male ablata restituat, et qui ad se confugientem, quantum l

oneste potest , ad reddendum non compellit, socium esse fraudis et criminis. Nam m m

misericordius opem nostram talibus subtrahimus, quam impendimus. Non enim opem fert, qui n

ad peccandum adiuvat; ac non potius adiuvat subvertendo atque opprimendo? Sed numquid o

nos ideo aut exigere aut exigendum tradere vel possumus vel debemus? Agimus quantum p p

episcopalis facultas dat et humanum quidem non numquam, sed maxime ac semper divinum q q q r

iudicium comminantes. Nolentes autem reddere quos novimus et male abstulisse, et unde s

reddant, habere arguimus, increpamus et testamur , quosdam clam quosdam palam, sicut t

diversitas personarum diversam videtur posse vel accipere medicinam. In eodem: Non sane u

quicquid ab invito sumitur, iniuriose aufertur. Nam plerique nec medico volunt redderev

honorem suum nec operario mercedem, nec tamen hec, qui ab invito accipiunt , per iniuriam w x y

accipiunt, que potius per iniuriam non darentur. Sed non ideo debet iudex vendere iustum

iudicium aut testis verum testimonium, quia vendit advocatus iustum patrocinium et iuris

peritus verum consilium. Illi enim inter utramque partem ad examen adhibentur, isti ex una

parte consistunt. Cum autem iudicia et testimonia, que iusta et vera vendenda sunt, iniqua et z a'

falsa venduntur, multo sceleratius utique pecunia sumitur, quia scelerate etiam quamvis a

volentibus datur. Ille tantum solet male sibi ablatam pecuniam repetere, qui iustum iudicium b' c'

emit, quoniam venale esse non debuit esse. Qui vero pro iniquo iudicio dedit, vellet quidem d'

repetere, nisi timeret vel puderet emisse. Sunt ali. person. inferioris loci, qui ab utraque e' f'

parte non insolenter accipiunt sicut officialis, et qui amovetur et cui admovetur officium. g' h' i' j' k' k'

Ab his extorta per immoderatam improbitatem repeti solent, magisque reprehendimus, qui l'

talia inusitate repetiverint, quam qui ea de morte sumpserunt, quoniam mult. necessari. m'

person. rebus humanis vel invitantur huiusmodi commodis vel tenentur. Isti, si viam vite

mutaverint aut excellentioris conscenderint sanctitatis gradum, facilius ea, que hoc modo n'

acquisierint, tamquam sua pauperibus largiuntur, quamquam eis, a quibus accepta sunt,

tanquam aliena restituant. Qui vero contra ius societatis human. furtis, rapinis, calumniis, o' o'

oppressionibus, invasionibus abstulerint , reddenda potius quam donanda censemus Zachei p'

publicani exemplo. Quid dicam de usuris, quas etiam ips. leges et iudices reddi iubent? An q'

crudelior est, qui subtrahit aliquid vel eripit diviti, quam qui trucidat pauperem fenore? Hec r'

utique atque huiusmodi male utique possidentur, et vellem, ut restituerentur , sed non est, quo s'

iudice repetantur. Iam vero si prudenter intueamur, quod scriptum est: 'Fideli homini totus

mundus divitiarum est, infideli autem nec obolus', nonne omnes, qui sibi videntur gaudere bene

conquisitis eisque uti nesciunt, alienum possidere convincimus? Hoc enim certe alienum non

est, quod iure possidetur, hoc autem iure, quod iuste, et hoc iuste, quod bene. Omne igitur,

quod male possidetur, alienum est. Male autem possidet, qui male utitur.

a) hominum genus M.

b) commemorans M.

c) fingitur CR.

Polycarp 6.19.17

1364

d) si M.

e) om. M.

f) amitti R.

g) que C.

h) pro K.

i) pro talibus etiam K.

j) crimium CR.

k) Poulo M.

l) mala KR.

m) potest honeste C.

n) om. K.

o) an C.

p) ideo nos M.

q) facultas dat episcopalis M.

r) folgt nochmals divinum (Seitenwechsel) M.

s) om. M.

t) korr. in detestamur C.

u) Absatz C.

v) redde K.

w) om. C.

x) que C.

y) accipiut M.

z) folgt nec CR.

a') nec C.

b') nolentibus C.

c') korr. M; tam(en) KR.

d') om. M.

e') sint C.

f') inferiores M.

g') insollerter M.

h') id est C.

i') quia M.

j') movetur M; korr. in amovent C.

k') om. C.

l') probitatem K.

m') more KR; korr. in more C.

n') auf Rasur cons- M.

o') contrarius M.

p') abstulerit KCR.

q') om. K.

r') folgt nochmals aliquid vel K.

s') restituentur M.

Polycarp 6.19.18

1365

18. Augustinus. a

Ergo ipsa corripienda coram omnibus, que peccant coram omnibus ; ipsa corripienda sunt b c d e

secretius, que peccant secretius. f

a) dieses Kap. erst nach VI 19,20. CR.

b) folgt sunt C.

c) peccantur CR.

d) folgt nochmals que peccantur coram omnibus R.

e) corrigenda M.

f) peccantur CR.

Polycarp 6.19.19

1366

19. Idem Vincentio. a

Neminem putes ab errore ad veritatem et a quocumque seu magno seu parvo peccato ad b b b

correctionem sine penitentia posse transire. c d

a) davor Titel VI 20. C.

b) peccato seu parvo M.

c) correptionem M.

d) om. M.

Polycarp 6.19.20

1367

20. Idem in sermone de penitentia.

Non sufficit mores in melius commutare et a factis malis recedere, nisi etiam de his, que facta

sunt, satisfiat Domino per penitenti. dolorem, per humilitatis gemitum , per contriti cordis a b c

sacrificium, cooperantibus elemosinis . d

a) satisfaciat M.

b) om. C.

c) debitum M.

d) folgt Kap. VI 19, 18. CR.

Polycarp 6.19.21

1368

21. Idem in encheridion . a a

Neque de ipsis criminibus quamlibet magnis remittendis in sancta ecclesia Dei misericordia b b

desperanda est agentibus penitentiam secundum modum sui cuiusque peccati. In actione c

autem penitenti., ubi tale commissum est, ut is, qui commisit, a Christi etiam corpore d

separetur , non tam consideranda est mensura temporis quam doloris. Cor enim contritum et e f f f

humiliatum Deus non spernit.

a) om. C; in enchriseon R.

b) decipit in M.

c) om. K; cum C.

d) cum C.

e) separatur M.

f) Considerare mensuram M.

Polycarp 6.19.22

1369

22. Ieronimus . a

Mensuram autem temporis in agenda penitentia idcirco non satis aperte prefigunt canones pro b

unoquoque crimine , ut de singulis dicant, qualiter unumquodque emendandum sit. Sed magis c c

in arbitrio sacerdotis intelligentis relinquendum statuunt, quia apud Deum non tam valet

mensura temporis quam doloris, nec abstinentia tantum ciborum quam mortificatio vitiorum. d

Propter quod tempora penitenti. fide et conversatione penitentium abrevianda precipiunt et e

neglegentia protelanda existimant . Tamen pro quibusdam culpis modi penitenti. sunt f

impositi . g

a) om. C.

b) folgt elemosinis M.

c)-c) om. K.

d) om. K; tm) C.

e) penitentiam M.

f) estimant M.

g) positi K.

Polycarp 6.19.23

1370

23.

Quicumque vocati per gratiam primum quidem impetum monstraverint deponentes militi. a b b b

cingulum, postmodum vero ad proprium vomitum sunt relapsi, ita ut quidem et pecunias c d

tribuerent et beneficiis militiam repeterent, hi decem annis post trihennii tempus , quo inter e f f

audientes erunt, in aflictione permaneant. Sed in his omnibus propositum et speciem penitenti.

convenit explorare . Quotquot enim metu et lacrimis atque pacientia vel bonis operibus rebus g h i

ipsis conversationem suam non simulatione demonstrant, hii diffinitum tempus auditionis j k l

implentes tunc demum fidelibus in oratione communicent. Postmodum vero licebit episcopo m

de his aliquid humanius cogitare. Quicumque indifferenter tulerunt et habitum introeundi

ecclesiam sibi arbitrati sunt ad conversionem posse sufficere, hi definitum modis omnibus

tempus compleant.

a) folgt sunt K.

b) om. K.

c) om. C.

d) quidam K; quibusdam CR.

e) om., statt dessen über der Zeile nachgetragen per C.

f) triennium temporis C.

g) explorarent R.

h) Quodquod K.

i) penitentia M.

j) istis C.

k) conversionem KCR.

l) simulationem K.

m) orationem C.

Polycarp 6.19.24

1371

24. Ieronimus super Micheam in primo libro . a b b

Cum exaudiero eos, dabo eis virtutem spiritus mei et implebo eos iudicio meo et fortitudine.

Animadverte in presenti loco posse docere aliquem post peccatum, si tamen vitia pristina digna

penitentia eluerit . Unde David post adulterium et homicidium loquitur in psalmo: `Asperges c

me ysopo et mundabor, lavabis me et super nivem dealbabor.' Nec sua tantum puritate

contemptus est, sed infert: `Redde mihi letitiam salutaris tui et spiritu principali confirma me.' d

Cumque hoc feceris, `docebo', ait, `iniquos' vias tuas, et impii ad te convertentur. e

a) Inskr. om. C.

b) lib. I. R.

c) deluerit K.

d) contentus CR.

e) hec M.

Polycarp 6.19.25

1372

25. Ciprianus.

Credimus posse apud iudicem plurimum martirum merita et opera iustorum, sed cum iudicii

dies venerit, cum post occasum seculi huius et mundi ante tribunal Christi populus eius

astiterit. Ceterum si quis prepostera festinatione temerarius remissam peccatorum dare se

cunctis putat posse aut audet Domini precepta rescindere, non tantum nichil prodest, sed a a

obest lapsis provocasse iram, non servasse sententiam. Nec misericordiam prius Domini

deprecandam putare, sed misericordia contempta de sua facultate presumere. Sub ara anime

occisorum martirum clamant voce magna dicentes: `Quousque, Domine, sanctus et verus, non

iudicas sanguinem nostrum de his, qui in terris inhabitant?' Et requiescere ac patientiam b c d

sustinere adhuc iubentur. Et quemquam posse aliquid existimant remittendis passim e

donandisque peccatis bonum fieri contra iudicem velle, aut priusquam iudicetur ipse, alios f

posse defendere. Mandant aliqua martires fieri, si iusta, si licita, si non contra ipsumg

Dominum ac Dei sacerdotem fieri, si obtemperantis facilis et prona confessio, si penitentis g h

fuerit religiosa moderatio. Mandate martires aliqua fieri, sed si scripta non sunt in Domini i j

lege, que mandant, ante est , ut sciamus illos de Deo impetrasse, que postulant , tunc facere, k l m n

quod mandant. Neque enim statim videri potest de divina maiestate concessum, quod fuerit

pollicitatione promissum. Nam et Moyses pro peccatis populi petiit nec tamen peccantibus

veniam, cum petisset, accepit.

a) precepta domini M.

b) vindicas MC.

c) m(arti)r(u)m C.

d) penitentiam C.

e) quamquam C.

f) iudicentur K.

g) Dominum ipsum C.

h) obtemperatis M; obtemperandis C.

i) Mandant CR.

j) ante correctionem: sint M.

k) aut C.

l) om. C.

m) cum C.

n) folgt et CR.

Polycarp 6.19.26

1373

26. Ancirano concilio . a b

Qui fugientes comprehensi sunt vel a domesticis traditi vel ademptis facultatibus sustinuere

tormenta aut in custodiam trusi proclaverunt se christianos esse et eo usque astricti sunt, ut c d

manus eorum comprehendentes violenter atraherent et funestis sacrificiis admoverent , ut e f

aliquid polluti cibi per necessitatem sumere cogerentur, confitentes igitur se et luctum rei, g h h i

qu. contingit , incessabiliter ostendentes omni deiectione et habitu et humilitate vite, hos velut j k

extra delictum constitutos a communionis gratia non vetari. Si vero prohibiti sunt ab l m

aliquibus propter ampliorem cautelam vel propter quorundam ignorantiam, statim recipiantur.

Hoc autem similiter et de clericis et de ceteris laicis observare conveniet. Perquisitum est

autem et illud, si possunt etiam laici, qui in has necessitatis angustias inciderunt, ad clericatus

ordinem promoveri. Placuit ergo et hos, tanquam qui nichil peccaverunt, si et precedens n n

eorum vita probabilis sit, ad hoc officium provehi . o

a) davor Ex K; Inskr. om. C.

b) ccilio M.

c) custodia M.

d) adtricti C; adstricti R.

e) ante correctionem: abtraherent M.

f) aduouerent M.

g) confitentur M.

h) om. C.

i) etiam C.

j) contigit CR; folgt et C.

k) dilectione CR.

l) om. C.

m) confessos C.

n) sed M.

o) promoveri K.

Polycarp 6.19.27

1374

27. Ex Niceno concilio. a

De his, qui negaverunt preter necessitatem aut preter ablationem facultatum aut preter b c d e

periculum vel aliquid huiuscemodi, quod factum est sub tirannide Licinii , placuit synodo, f

quamvis humanitate probentur indigni, tamen eis benivolentiam commodari. Quicumque ergo

veraciter penitudinem gerunt, tribus annis fideles inter audientes habeantur et sex annis omni se

contritione deiciant, duobus autem annis sine oblatione populo in oratione communicent.

a) Inskr. om. C.

b) propter C.

c) propter C.

d) oblationem C.

e) propter C.

f) liciniis MK.

Polycarp 6.19.28

1375

28. Ex concilio Africano. a

Ut penitentibus secundum differentiam peccatorum episcopi arbitrio penitenti. tempora

decernantur, et ut presbiteri inconsulto episcopo non reconcilient penitentes, nisi absentieb

episcopi necessitate cogente. Cuiuscumque autem penitentis publicum et vulgatissimum

crimen est, quod universam ecclesiam commoverit, ante absidam manus eius imponatur. c d

a) Inskr. om. C.

b) absentia M; in absentia C.

c) abscisam C.

d) ei CR.

Polycarp 6.19.29

1376

29. Gregorius VII. Capit. V. a b b b

Falsas penitentias dicimus, que non secundum auctoritatem sanctorum patrum pro qualitate

criminum imponuntur. Ideoque quicumque miles vel negotiator vel alicui officio deditus, quod

sine peccato exerceri non possit, culpis gravioribus irretitus ad penitentiam venerit, vel qui

bona alterius iniuste detinet vel qui odium in corde gerit, recognoscat se veram penitentiam

non posse peragere, per quam ad eternam vitam valeat pervenire, nisi arma deponat

ulteriusque non ferat nisi consilio religiosorum episcoporum pro defendenda iustitia, vel

negotium derelinquat vel officium deserat et odium ex corde dimittat, bona, que iniuste

abstulit, restituat nec tamen desperet. Interim quicquid boni facere poterit, ortamur ut faciat,

ut omnipotens Deus cor illius illustret ad penitentiam.

a) Inskr. om. C.

b) om. K.

Polycarp 6.19.30

1377

30. Gregorius. Dialogus de expositione beati Iob libro VIIII. a b c

Dominus transtulit peccatum David . Si peccatum David Dominus transtulit tam detestabile, d e

quid est , quod post omnia, que de eodem peccato per prophetam ei a Domino dicta sunt, f f

postmodum toleravit? Sed proculdubio Dominus delictum sine ultione non deserit. Aut enim

ipse hoc modo in se penitens punit aut hoc Deus cum homine vindicans percutit. g g h

Nequaquam igitur peccatum parcitur, quod nullatenus sine vindicta laxatur. Si enim Davidi

audire post confessionem meruit: `Dominus transtulit peccatum tuum', et tamen multis post i

cruciatibus afflictus ac fugiens reatum culp., quam perpetraverat, exsolvit, sic nos salutis j j

unda a culpa primi hominis absolvimur. Sed tamen reatum eiusdem culpe diluentes, absoluti

quoque adhuc carnaliter obimus , quia delicta nostra sive per nos seu per semetipsum etiam k

resecat, cum relaxat. Ab electis enim suis iniquitatum maculas studet temporali aflictione

tergere, quas in eis in perpetuum non vult vindicari. l

a) in dialogo M.

b) In K.

c) VIII. C.

d) om. KC.

e) tamen K.

f) quidem K.

g) homo hoc C; hoc homo R.

h) iudicans M.

i) audire david C.

j) affugiens M.

k) luimus C.

l) folgt videre vel CR.

Polycarp 6.19.31

1378

31. Augustinus contra mendacium.

Nullus debit. gravioris pen. accipit veniam, nisi qualemcumque etsi longe minorem, quam a

debeat, solvere penam, atque ita impetitur largitas misericordi., ut non relinquatur etiam b c d

iustitia discipline.

a) accepit MC.

b) solverit CR.

c) inpertitur C; impertitur R.

d) derelinquatur C.

Polycarp 6.19.32

1379

32. Bede presbiteri.

Si necesse evenerit et presbiter non fuerit presens, diaconus suscipiat penitentiam ad sanctam a b

communionem.

a) necessitas CR.

b) penitentem KR; korr. in penitentem C.

Polycarp 6.19.33

1380

33. Ieronimus super Matheum. a

Si quando sic frater peccat in fratrem, ut emendare valeat, quod peccavit , potest ei dimitti. b b c

Sin autem permanent opera, frustra voce assumitur penitentia. d

a) Inskr. om. C.

b) frater sic K.

c) peccaverit C.

d) vocem K.

Polycarp 6.20.1

1381

XX. De iusta misericordia. a

1. Ambrosius in libro de officiis . b b

Non satis est bene velle , sed etiam bene facere, nec satis est iterum bene facere, nisi id ex c d d d e

bono fonte, hoc est bona voluntate proficiscatur. Item : Perfecta liberalitas fide causa loco f g

tempore commodatur , ut primum operis circa domesticos fidei. Grandis culpa, si sciente te h

fidelis egeat, si scias eum sine sumptu esse , famem tolerare, erumnam perpeti, qui presertim i

egere erubescat, si in causam ceciderit aut captivitatis suorum aut calumni. et non adiuves, si j k

sit in carcere et penis et suppliciis et propter debitum aliquod iustus excrucietur. Nam etsi l

omnibus debetur misericordia, iusto amplius. Si tempore aflictionis sue nichil a te impetret, si

tempore periculi, quo rapitur ad mortem, plus apud te pecunia tua valeat quam vita morituri,

non est leve peccatum. Paulo post: Dominus non vult simul effundi opes, sed dispensari, nisi

forte ut Eliseus, qui boves suos occidit et pavit pauperes ex eo, quod habuit, ut nulla cura

teneretur domestica, sed relictis omnibus in disciplinam se propheticam daret . In eodem: Est m n

etiam illa probanda liberalitas, ut proximos seminis tui ne despicias, si egere cognoscas. o

Melius est enim, ut ipse subvenias tuis, quibus pudor est ab aliis sumptum deposcere autp

alicui postulare subsidium necessitatis . Non tamen illi ditiores eo fieri velint , quod tu potes q r s t

conferre inopibus. Causa enim prestat, non gratia, neque enim propterea te Deo dicasti, ut

tuos divites facias, sed ut vitam tibi perpetuam fructu boni operis acquiras et pretio u u

miserationis peccata redimas tua. Putant se parum poscere pretium, querunt tuum, vite tue v

fructum adimere contendunt, et accusat , quod eum divitem non feceris, cum te ille velit w x

etern. vite fraudare mercede. Item: Consideranda est etiam in largiendo etas atque debilitas, y

nonnumquam etiam verecundia, que ingenuos prodit natales, ut senibus plus largiaris, qui sibi z

iam non queunt victum querere. Similiter et debilitas corporis et hoc iuvando promtius , tum a' b'

si quis ex divitiis cecidit in egestatem, et maxime si non suo vitio, sed aut latrociniis aut c' d' d' e'

proscriptione aut calumniis , que habebat , amisit. In eodem: Pulcra etiam liberalitas est, in f' g'

ipso quoque pauperis dato mensuram tenere, ut abundes pluribus non conciliandi favoris h' i'

gratia ultra modum fluere. Quicquid enim ex affectu puro ac sincero promitur , hoc est i' j'

decorum. Non superfluas edificationes aggredi nec pretermittere necessarias. Et maxime

sacerdoti hoc convenit ornare Dei templum honore congruo, ut etiam cultu Domini aula k'

resplendeat. Impensas misericordi. frequentare, quantum oporteat largiri peregrinis, non

superfluas, sed competentes. Paulo post: Compatiamur itaque alienis calamitatibus,

necessitates aliorum, quantum possumus , iuvemus, et plus interdum, quam possimus . Melius l' m'

est enim pro misericordia causas prestare et invidiam perpeti quam pretendere inclementiam. n'

Nos aliquando in invidiam incidimus, quod confregerimus vasa mistica, ut captivos o'

redimeremus. Item: Aurum ecclesia habet, non ut servet, sed ut eroget, sed ut subveniat in

necessitatibus. Quid opus est custodire, quod nichil adiuvat ? In eodem: Aurum sacramenta p'

non querit neque auro placent, que auro non emuntur. Ornatus sacramentorum redemptio q'

captivorum est. Et infra: Pasce fame morientem. Quisquis enim pascendo hominem servare r'

poterit , si non paveris, occidisti. s

a) Zahl om. KR; der ganze Titel mit der Zahl XXI (zweimal) vor VI 19,19. C.

b)-b) om. M.

c) Nam R.

d) bene velle est K.

e) om. CR.

f) folgt ex KC.

g) Absatz M.

h) comendatur C.

i) etiam C.

j) inciderit K.

k) om. M.

Polycarp 6.20.1

1382

l) aliquis C.

m) temeretur R.

n) dari M.

o) et M.

p) quam C.

q) alicuius C; alieni R.

r) necessitati K.

s) om. K.

t) volunt M.

u) perpetuam tibi M.

v) miseratio K.

w) accusant C.

x) quia K.

y) om. K.

z) om. K.

a') propitius M.

b') cum C.

c') ceciderit KC.

d') sine C.

e') om. K.

f') calapniis C.

g') habet M.

h') ante correctionem: conciliandis M.

i') gratia favoris K.

j') permittitur C.

k') folgt et K.

l') possimus M; ante correctionem: possimus C.

m') korr. in possumus C.

n') om. C.

o') om. K.

p') eher adiuvet C.

q') querunt R.

r') folgt hominem M.

s') poteris CR.

Polycarp 6.21.1

1383

XXI. De iniusta misericordia. a

1.

Est et iniusta misericordia. Denique et in lege scriptum est de quodam: `Non misereberis illius',

et in libris regnorum legis, quia Saul postea contraxit offensam, quia miseratus est Agag

hostium regem, quem prohibebat divina sententia servari, ut si quis latronem filiis b

deprecantibus motus et lacrimis coniugis eius inflexus absolvendum putet, cui adhuc

latrocinandi aspiret affectus, nonne innocentes tradet exitio, qui liberat multorum exitia

cogitantem? Certe si gladium reprimit, vincula dissolvat , laxat exilio , cur latrocinandi, qua c d

potest, clementiore via non eripit facultatem, qui voluntatem extorquere non potuit? Deinde

inter duos hoc est accusatorem et reum pari periculo de capite decertantes , alterum, si non e

probasset , alterum si non esset ab accusatore convictus, non id, quod iustiti. est, iudex f

sequatur, sed dum miseretur ei, damnet probantem, aut dum accusatori favet, qui probare non g

possit, addicat innoxium. Non potest igitur hec dici iusta misericordia in ipsa ecclesia , ubi h i i j k k

maxime misereri decet . Teneri quam maxime debet forma iustiti., ne quis a consortio l l

communionis abstractus brevi lacrimula atque ad tempus peracta vel etiam uberioribus m n o

fletibus communionem, quam plurimis debet postulare temporibus, facillitas sacerdotis

extorqueat. Nonne cum uni indulget indigno , plurimos facit ad prolapsionis contagium p p q r

provocari? Facillitas enim veni. incentivum tribuit delinquendi.

a) Zahl om. MK; XXII. C.

b) ostium M.

c) dissolvit CR.

d) exilia C.

e) folgt in C.

f) folgt in C.

g) misereretur M.

h) pot(us) K.

i) dici hec M; dici C.

j) iuxta M.

k) durch Umstellungszeichen ante correctionem: ecclesia ipsa M.

l) decet misereri CR.

m) comuni C.

n) om. K.

o) sperata M; perata K.

p) facilis C.

q) indulgentia C.

r) indignos C.

Polycarp 6.21.2

1384

2. Augustinus.

Duo ista nomina, cum dicimus: homo peccator, non utique frustra dicuntur. Quia peccator a

est, corripe, et quia homo miserere. Nec omnino liberabis hominem, nisi eum persecutus b c

fueris peccatorem. Huic officio nominis invigilat disciplina, sicut cuique regenti apta et d e

accomodata est, non solum episcopo regenti plebem suam, sed etiam pauperi regenti domum

suam, diviti regenti familiam suam, marito regenti coniugem suam, patri regenti prolem suam, f

iudici regenti provinciam suam, regi regenti gentem suam. Et paulo post: Ita nulli homini

claudenda est misericordia, nulli peccato impunitas relaxanda. Hinc itaque intelligendum est,

quam non sit contempnenda elemosina, que quibusque pauperibus iure humanitatis g h i

impenditur, quando quidem Dominus sublevabit indigentiam pauperum etiam ex his loculis, j k

quos ex operibus implebat aliorum. Et paulo post: Non ergo suscipiamus peccatores, propter

quod sunt peccatores , sed tamen eos ipsos, quia et homines sunt, humana consideratione l m

tractemus. Persequamur in eis propriam iniquitatem, misereamur communem conditionem.

a) Quo K.

b) folgt est KCR.

c) korr. in liberas C.

d) om. CR.

e) omnis C; hominis R.

f) om. R.

g) quantum C.

h) qua ante correctionem: quam C.

i) om. C.

j) sublevavit K; sublevabat CR.

k) om. M.

l) deus K.

m) folgt suscepit K.

Polycarp 6.22.1

1385

XXII. De bono obedienti.. a

1. Gregorius in moralibus. b

Sciendum summopere est, quod obedientia aliquando, si de suo aliquid habuerit, minima. c

Nam cum huius mundi successus precipitur, cum locus superior imperatur, is qui ad d e

percipienda hec obedit, obedientie sibi virtutem evacuat, si ad hoc proprio anhelat . Neque f g h i j

enim se sub obedientia dirigit, qui ad percipienda huius vite prospera libidini propri. k l m n

ambitionis servit . Rursum cum mundi despectus precipitur, cum probra adipisci et o p q r

contumeli. iubentur, nisi ex semetipso animus appetat, et obedienti. sibi meritum minuit, qui s t u

ad ea, que in hac vita despecta sunt, invitus nolensque descendit . Et paulo superius: v

Obedientia victimis iure preponitur, quia per victimas aliena caro, per obedientiam vero

voluntas propria mactatur. Tanto itaque Deum citius placat, quanto oculos eius repressa w w x

arbitrii superbia, gladio se precepti immolat, quod contra ariolandi peccatum inobedienti. y z z a' b

monstretur . Ex adverso ergo melius ostenditur, quid de eius laude sentiatur. Si enim quasi c

peccatum est ariolandi repugnare et quasi scelus idolatri. nolle adquiescere , sola est, que fidei d'

meritum possidet, quasi ne quisquam infidelis convincitur, etiam si fidelis esse videatur. e' e'

a) Zahl om. K; XXIII C.

b) Inskr. om. C.

c) folgt habeat, nulla est, aliquando autem si de suo aliquid non CR.

d) his M.

e) quia M.

f) precipienda M.

g) obedient. M.

h) hec CR.

i) ex proprio desiderio C; ex desiderio proprio R.

j) ante correctionem: anelat M.

k) obedienti. virtute M.

l) a C.

m) propria C.

n) libidine M.

o) om. K.

p) deservit C.

q) Rursus M.

r) folgt huius CR.

s) folgt hec CR.

t) om. CR.

u) quia CR.

v) descendere M.

w) citius deum M.

x) folgt ante CR.

y) folgt sui CR.

z) precipientis se CR.

a') Quo C.

b') korr. in inobedientia C; folgt dicitur ut quanta sit virtus obedientie CR.

c') demonstretur CR.

d') folgt ergo C.

e') sine qua CR.

Polycarp 6.23.1

1386

XXIII. Ne christiani temere offerant se periculis. a

1. Ieronimus in super Daniel. b

Viri curiosius inquirentes invenerunt Danielem orantem. Ex hoc loco discimus, ne temere c d d

nos offeramus periculis, sed quantum in nobis est, insidias declinemus. Unde et Daniel non in e e

foro, non in plateis faciebat contra regis imperium, sed in ascondito et domo.

a) Zahl om. K; XXIII C.

b) Inskr. om. C.

c) invenerint M.

d) loco hoc MC.

e) offeramur C.

f) om. KR.

Polycarp 7.1.1

1387

Incipit Liber VII. a a

I. De excommunicatione. b

1. Calixtus papa.

Excommunicatos quoque a sacerdotibus nullus recipiat ante utriusque partis examinationem c

iustam, nec cum eis in oratione aut cibo vel potu aut osculo communicet nec ave eis dicat, quia

quicumque in his vel aliis prohibitis scienter excommunicatis communicaverit, iuxta d

apostolorum institutionem et ipse simili excommunicationi subiaceat.

a) VII. liber K; VII. C.

b) Zahl om. MK.

c) om. K.

d) folgt in C.

Polycarp 7.1.2

1388

2. Urbanus.

Quibus episcopi non communicant, non communicetis, et quos eiecerunt, non recipiatis. Valde

enim timenda est sententia episcopi, licet iniuste liget.

Polycarp 7.1.3

1389

3. Fabianus episcopus omnibus christianis.

Cum excommunicatis non est communicandum, et si quis cum excommunicato advertendoa

regulas scienter saltim in domo simul locutus fuerit vel oraverit, ille communione privetur.

a) avertendo MC.

Polycarp 7.1.4

1390

4.

Si quis sponte communicaverit excommunicato verbo, oratione, in cibo vel potu, XL dies

peniteat in pane et sale et aqua . Qui vero eis communicaverit in homicidiis vel flagitiis, reus a b b b

erit ir. et vindict. Dei omnipotentis, quem spernit, quia hec omnia divina voce interdicta sunt c

et secundum apostolum magis obedire Deo oportet quam hominibus. Et secundum quod d

deliquit, digne iuxta decreta canonum peniteat, et si penitere noluerit, excommunicetur.

a) erst nach aqua K.

b) aqua et sale C.

c) davor ei K; folgt ei CR.

d) folgt nochmals obedire (Zeilenwechsel) M.

Polycarp 7.1.5

1391

5. Gelasius.

Quicumque intra anni spatium causam suam coram suis excommunicatoribus non peregerint,

ipsi sibi audienti. clausisse aditum videntur. Quod si obstinato animo sine communione

defuncti fuerint , nos illorum causam iuxta beati Leonis predecessoris nostri sententiam divino a

iudicio reservantes, quibus vivis non communicavimus, mortuis communicare non possumus.

Qui vero excommunicato scienter communicaverit et amodo saltem in domo simul oraverit

atque latebras defensionis, ne comminus ad satifactionem perducatur , prebuerit, donec ab b c

excommunicatore penitentiam accipiat, corporis et sanguinis Domini communione privatum d

se esse cognoscat et secundum canones peniteat.

a) sunt C.

b) hominum M.

c) ducatur M.

d) om. K.

Polycarp 7.1.6

1392

6. Idem Anastasio imperatori.

Sicut non potest quilibet perversitatis communicatore non suscepto pariter perversus a a

approbari, sic non potest refutari perversitas complice perversitatis admisso . Legibus certe b

vestris criminum conscii susceptoresque latronum pari iudiciorum pena constringuntur, nec c

expers facinoris extimatur, quod licet ipse non fecerit, facientis tamen familiaritatem fedusque d

receperit . e

a) suscepto non M.

b) amisso M.

c) om. M.

d) qui M.

e) receperunt KR.

Polycarp 7.1.7

1393

7. Idem.

Frater et coepiscopus noster Epyphanius sua nobis relatione suggessit, Benenatum et Mauruma

Beneventan. municeps civitatis in contumeliam religionis acerba nimis et plectibili a b

contumacia prosilisse . Qui confugientem ad ecclesie septa curialem suum nec illic quidem c d

tutum aut de iniuria sua securum esse siverunt, ausi irruptione temerari. mentis admittere, e

quod nec potestatibus quidem vel principibus umquam licuit perpetrare, ut hominem in

sanctuariis constitutum captata sacerdotis absentia reluctantem reclamantemque violenter

abstraherent. Quos quantum nobis sua suggestione patefecit, merito indignos esse sacra

communione iudicavit. Et si re vera tanti facinoris constat admissum , nostra auctoritas in hac f g

parte consentit. Nec enim iure ad supplicandum debet admitti, ubi admittere sacrilegium non

vetavit. Nullus etenim intra limina tantum venerationi deputata utrumque sibi licere estimet h i j

pro sue voluntatis arbitrio, ut et humilitatem sibi vendicet et furorem. k

a) beneventane maurum C.

b) municipes CR.

c) prosilice R.

d) illi M.

e) aut si K.

f) amissum M.

g) folgt etiam C.

h) tante C.

i) veneratione M.

j) existimet C.

k) hãilit. M.

Polycarp 7.1.8

1394

8. Idem universis episcopis per Dardaniam sive per Illiricum constitutis.

Nec quisquam vobis omnino persuadeat Acatio prevaricationis sue crimen fuisse laxatum, a b

quia qui postquam in collegium recidens pravitatis iureque meruit ab apostolica communione

secludi, in hac eadem persistens damnatione defunctus est, absolutionem, quam superstes non

quesivit omnino nec meruit, mortuus iam non potest impetrare. Siquidem ipsis apostolis c

Christi voce delegatum est: `Qu. ligaveritis super terram et reliqua . Ceterum de eo, qui in d e

divino est iudicio constitutus, nobis fas non est aliud decernere preter id, in quo eum dies f f

supremus invenit, atque ideo, nisi eius nomine refutato ceterisque consortibus huius erroris, g

cum nullo prorsus eorum participatione debetis mens. dominic. puritatem, quam maiores

nostri semper ab heretica magnopere servaverunt pollutione discretam. h

a) persuadet M.

b) actio M; acatico C.

c) moriturus K.

d) folgt et que (qu. R) solveritis super terram CR.

e) cetera M.

f) iniquo C.

g) durchgestrichen C.

h) om. K.

Polycarp 7.1.9

1395

9. Gregorius Ianuario Caralitano episcopo in epistola XXXIIII. lib. II. a b b

Inter querelas multiplices Ysidorus vir clarissimus a fraternitate tua frustra se

excommunicatum anathematizatumque conquestus est. Quod quamobrem factum fuerit, dum a

clerico tuo, qui presens erat voluissemus addiscere, pro nulla alia causa nisi pro eo, quod te

iniuriaverat, factum innotuit. Que res nos vehementer afflixit, quia si ita est, nil te cogitare de c c

celestibus ostendis , sed terrenam te habere conversationem significas, dum pro vindicta d e

proprie iniurie, quod sacris regulis prohibetur, maledictionem anathematis invexisti . Unde de f g

cetero omnino esto circumspectus atque sollicitus et talia cuiquam pro defensione iniuri. tuæ

inferre denuo non presumas. Nam si tale aliquid feceris, in te scias postea vindicandum.

a) om. M.

b)-b) om. C.

c) vehementer nos K.

d) ostenderis C.

e) se M.

f) patri. M.

g) iniuncxisti C.

Polycarp 7.1.10

1396

10. Gregorius in evangeliorum tractatibus.

Sepe pastores æcclesiæ in solvendis ac ligandis subditis sue voluntatis motus, non autem

causarum merita secuntur. Unde fit, ut hac ipsa ligandi et solvendi potestate se privet, qui a

hanc voluntatibus et non pro subiectorum moribus exercet. Sepe erga quemlibet fit b c

proximum, odio vel gratia moveatur pastor. Iudicare autem digne de subiectis nequeunt, qui d d d

in subditorum causis sua vel odia vel gratiam secuntur. Cause ergo pensande sunt, et tunc e

ligandi atque solvendi potestas exercenda.

a) om. MK.

b) folgt fit K; folgt fit ut CR.

c) om. hier CR.

d) de subiectis digne C.

e) folgt dona M.

Polycarp 7.1.11

1397

11. Ex decretis Honorii pape. a

Cure sit omnibus episcopis excommunicatorum omnino nomina tam vicinis episcopis quamb

parrochianis pariter indicare atque in celebri loco posita pre foribus æcclesiæ cunctis

convenientibus inculcare, quatinus in utraque diligentia et excommunicatis ubique c

ecclesiasticus aditus excludatur et excusationis causa ab omnibus auferatur.

a) Inskr. om. C.

b) om. R.

c) om. C.

Polycarp 7.1.12

1398

12. Fructuosus papa.

Cum excommunicato nullus loquatur neque qualibet cum eo pastione vel miseratione a b b c

refoveat neque ad contradictionem vel superbiam confortare presumat.

a) nec C.

b) eum C.

c) et C.

Polycarp 7.1.13

1399

13. Augustinus . a

Illud plane non temere dixerim, quod si quisquam fidelium fuerit anathematizatus iniuste, ei b c d e

potius oberit, qui facit, quam ei, qui hanc patitur iniuriam. Spiritus enim sanctus habitans in

sanctis, per quem quisque ligatur aut solvitur, immeritam nulli ingerit penam. f

a) om. C.

b) sane M.

c) om. C.

d) om. K.

e) excommunicatus M.

f) quisquam C.

Polycarp 7.1.14

1400

14. Idem ecclesie Ipponiensi.

In episcoporum concilio constitutum est nullum clericum , qui nondum convictus sit, suspendi a

a communione debere, nisi a causa sua examinanda se subtraxerit. Bonifatius tamen hanc b cc

humilitatem suscepit, ut nec litteras acciperet, quibus in peregrinatione honorem suum d

quereret , ut in eo loco, in quo ambo ignoti sunt, circa ambos equalitas servaretur, et nunc sibi e f

servaretur. Placet, ut nomen eius non recitetur, ne his, qui ad ecclesiam nolunt accedere, sicut

ait apostolus, demus occasionem querentibus occasionem . Non erit hoc nostrum factum, sed g g

eorum causa fuerit factum. Quid obest homini, quod ex illa tabula non vult eum recitari h

humana ignorantia, sed de libro vivorum non eum delet iniqua conscientia? i j

a) clerum M.

b) folgt non M.

c) hanc tamen M.

d) folgt sua M.

e) folgt et M.

f) si his CR.

g) om. C.

h) est M.

i) si C.

j) om. K.

Polycarp 7.1.15

1401

15. Isydorus . a

Cum excommunicato neque orare neque loqui, nisi ea, que ad eandem communionem b c

pertinent, neque vesci licet. Si quis enim cum eo aut palam aut absconse fuerit locutus, statim

cum eo excommunicationis contrahet penam. d

a) om. C.

b) eam C.

c) excommunicationem CR.

d) korr. in contra et C.

Polycarp 7.1.16

1402

16. Ex canone apostolorum. a

Si quis cum excommunicato saltem in domo simul oraverit, iste communione privetur. b

a) Inskr. om. C.

b) folgt nochmals simul (Seitenwechsel) K.

Polycarp 7.1.17

1403

17. Ex concilio Cartaginensi. a

Qui communicaverit vel oraverit cum excommunicato, si laicus est, excommunicetur, si

clericus, deponatur.

a) Inskr. om. C.

Polycarp 7.1.18

1404

18. Ex concilio Antioceno. a

Si quis episcopus damnatus a synodo vel presbiter aut diaconus a suo episcopo aususb

precedente consuetudine aliquid de ministerio sacro contingere sive episcopus iuxta c d

precedentem consuetudinem sive presbiter aut diaconus , nullo modo liceat ei nec in alia b e

synodo restitutionis spem aut locum habere satisfactionis. Sed et communicantes ei omnes f

abici de ecclesia, et maxime si, postquam didicerint adversum memoratos prolatam fuisse g

sententiam, eisdem communicare temptaverint . h h

a) Inskr. om. C.

b)-b) ausus - diaconus om. M; nach ausus folgt est C.

c) precedentes R.

d) om. K.

e) eis M; om. CR.

f) eis C.

g) in CR.

h) temptaverint communicare K.

Polycarp 7.1.19

1405

19. Ex concilio Africano. a

Placuit universo concilio, ut qui excommunicatus fuerit pro suo neglectu, sive episcopus

quilibet sive clericus, et tempore excommunicationis sue ante audientiam communicare b b b

presumpserit , ipse in se damnationis iudicetur protulisse sententiam. c

a) Inskr. om. C.

b) sine audientia C.

c) presumpserint M.

Polycarp 7.1.20

1406

20. Augustinus . a

Quisquis a catholica ecclesia fuerit separatus, quantum laudabiliter se vivere existimet, hoc b b

solo scelere, quod a Christi veritate disiunctus est, non habebit vitam, sed ira Dei manet super c

eum.

a) om. C.

b) se laudabiliter K.

c) quia C.

Polycarp 7.1.21

1407

21.

Patrum sequentes statuta anathematizamus omnes, qui contra sanctam apostolicam ecclesiam a

superbiendo suas erigunt cervices, sequentes in omnibus apostolicam sedem et predicantes

eius omnia statuta. b

a) anathematizatus M.

b) ei MK.

Polycarp 7.1.22

1408

22. Ex concilio Cartaginensi . a b

Si quis presbiter ab episcopo suo correptus fuerit, debet utique apud vicinos episcopos c

conqueri, ut ab ipsis eius causa possit audiri ac per ipsos suo episcopo reconciliari. Quod nisi

fecerit, sed superbia, quod absit, inflatus secernendum se ab episcopi sui communione dixeritd

ac separatim cum aliquibus scisma faciens sacrificium Deo obtulerit, anathema habeatur et

locum amittat.

a) Inskr. om. C.

b) folgt cpù. XI. R.

c) correctus CR.

d) duxerit CR.

Polycarp 7.1.23

1409

23.

Quicumque scienter excommunicatis communicaverit, iuxta apostolorum institutionem et ipsea

simili excommunicationi subiacebit . Hi vero non fideles, sed infideles iudicantur. Infidelibus b c

quoque vos nolite coniungere nec cum eis ullam participationem habere.

a) ipsi MK.

b) excommunicatione M.

c) subiaceat CR.

Polycarp 7.1.24

1410

24. Ex Cartaginensi concilio. a

Augustinus episcopus legatus Numidi. provinti. dixit: Hoc statuere dignemini, ut si qui forte b

merito facinorum suorum ab ecclesia sua pulsi sunt et sive ab episcopo aliquo vel presbitero

fuerint in communione suscepti, etiam ipse pari cum eis crimine teneatur obnoxius,

refugientibus sui episcopi regulare iudicium. Ab universis episcopis dictum est: omnibus c

placet.

a) Inskr. om. C.

b) om. M.

c) regul. M.

Polycarp 7.1.25

1411

25. Ex Niceno concilio. a

Servetur et ista sententia, ut hi, qui ab aliis excommunicantur, ab aliis ad communionem non

recipiantur. Requiratur sane, ne forte quis ex aliqua indignatione animi aut contemptione aut b

qualibet tali commotione stomachi episcopi sui obstenti sint, ut ita demum hi, qui ob culpas c c d

suas episcoporum suorum offensas merito contraxerunt , digne etiam a ceteris excommunicati e

similiter habeantur, quousque in communione vel ipso episcopo suo visum fuerit humaniorem f g

contra eos ferre sententiam.

a) Inskr. om. C.

b) contemptacione C.

c) episcopis suis C.

d) ostenti korr. in ostentui C.

e) traxerunt ante correctionem: subtraxerunt M.

f) folgt recipiantus C.

g) ipsi C.

Polycarp 7.1.26

1412

26. Gelasius papa . a a

Si sane, qui ante audientiam communicare temptaverint, donec per penitentiam reatum suum b c d

defleant, ad communionem nullo modo reducantur, excepto mortis interitu urguente . e

a) om. C.

b) om. C.

c) quia KR.

d) contra M.

e) urgente CR.

Polycarp 7.1.27

1413

27.

Constitutum est, ut quotiens clericis convictis et confessis in aliquo crimine vel propter a a

eorum iracundiam parcitur vel propter ecclesie obprobrium aut insolentem insultationem b c b

hereticorum atque gentilium, si forte caus. sue adesse voluerint et innocentiam suam asserere, d

intra annum excommunicationis hoc faciant. Si vero infra annum causam suam purgare e f

contempserint, nulla eorum vox postea penitus audiatur. g

a)-a) clerici convicti et confessi C.

b)-b) om. CR.

c) verecundiam K.

d) om. K.

e) folgt excommunicationis KC.

f) purgari M.

g) om. M.

Polycarp 7.1.28

1414

28. Calixtus . a

Infidelibus nolite coniungi nec cum eis ullam participationem habere. Talia vero agentes non

fideles, sed infideles iudicantur. Unde apostolus: `Qu. pars fideli cum infideli? ' Nemo quoque b c

alterius terminos usurpet nec alterius parrochiam iudicare aut excommunicare presumat, quia d

talis diiudicatio aut excommunicatio vel damnatio nec rata erit nec vires ullas habebit, quoniam

nullus alterius iudicis nisi sui sententia tenebitur atque damnabitur.

a) om. K.

b) fidelium M.

c) infidele CR.

d) parrochianum CR.

Polycarp 7.1.29

1415

29. Evaristus . a

Deus omnipotens, ut nos a precipitand. sententi. prolatione compesceret, cum omnia nuda et b

aperta sint oculis eius, mala tamen Sodome noluit audita iudicare, priusquam manifeste c

cognosceret, que dicebantur. Unde ipse ait: `Descendam et videbo, utrum clamorem, qui venit

ad me, opere compleverint an non est ita, ut sciam.' Deus omnipotens, cui nichil absconditum

est, sed omnia ei manifesta sunt etiam antequam fiant, non ob aliud hec et alia multa, que hic d e

prolixitatem vitantes non inseruimus, per se inquirere dignatus est, nisi ut nobis exemplum

daret, ne precipites in discutiendis et iudicandis negotiis essemus et ne mala, quorumquam f g

prius quisquam presumat credere quam probare. Cuius exemplo monemur , ne ad proferendam h

sententiam umquam precipites simus aut temere indiligenterque discussa queque quando i j

iudicemus, dicente veritatis voce: `Nolite iudicare, et non iudicemini.' k

a) om. K.

b) ante correctionem: brolatione M.

c) om. C.

d) ante K.

e) om. M.

f) iudiciis C.

g) quorundam C.

h) movemur K.

i) quo C.

j) quomodo CR.

k) ut CR.

Polycarp 7.1.30

1416

30. Gelasius <Fausto magistro fungenti legationis officio Constantinopoli .> a b b

Legatur , ex quo est religio christiana, vel certe detur exemplum in ecclesia Dei a quibuslibet c d e e

pontificibus aut ab ipsis apostolis seu ab ipso domino salvatore veniam, nisi corrigentibus, f g h

fuisse concessam. Auditum autem sub isto celo nec legitur omnino nec dicitur, quod eorum i i

voce depromitur: Date nobis veniam, ut tamen nos in herrore duremus . Ostendant, qui j

canones nituntur opponere, quibus hoc canonibus, quibus regulis, qua lectione , quove k l

documento sive a maioribus nostris sive ab ipsis apostolis, quos potiores merito fuisse non m

dubium est, seu ab ipso domino salvatore, qui iudicaturus creditur vivos et mortuos, sive

factum est umquam vel faciendum esse mandatur. Mortuos suscitasse legimus Christum , in n o

herrore mortuos non legimus absolvisse , et qui hoc certam faciendi solus habuit potestatem, o p q q

beato Petro apostolo principaliter mandat: `Qu.cumque ligaveris super terram, erunt ligata et

in celo , et quecumque solveris super terram, soluta erunt et in celo . Super terram, inquit, r s s

nam in hac ligatione defunctum numquam dixit absolvi.

a) om. K.

b)-b) om. MKR.

c) Legitur C.

d) in M.

e)-e) a quibuslibet in ecclesia Dei C.

f) om. M.

g) vel C.

h) folgt nochmals domino (Zeilenwechsel) M.

i) neglegitur M; ante correctionem: neglegitur C.

j) folgt Id quoque parum est C.

k) l(Lücke: 2 Buchst. rad.?)tione M.

l) quo M; qua (korr. in quo) voce K.

m) om. M; multo C.

n) om. M.

o)-o) Christum - legimus om. K.

p) bereits vor non M.

q) certam hoc M.

r) celis M.

s)-s) om., statt dessen et cetera M.

Polycarp 7.1.31

1417

31. Gelasius universis episcopis per Dardaniam sive per Illiricum constitutis. a

Ne quisquam vobis omnino persuadeat, Acatio prevaricationis sue crimen fuisse laxatum, b

quia postquam in collegium recidens pravitatis iureque meruit ab apostolica communione c

secludi, in hac eadem persistens damnatione defunctus est, absolutionem, quam superstes non

quesivit omnino nec meruit, mortuus iam non potest impetrare. Siquidem ipsis apostolis

Christi voce delegatum est: que ligaveritis super terram, et que solveritis super terram, et d

reliqua. Ceterum de eo, qui in divino est iudicio constitutus, nobis fas non est aliud decernere e e

preter id, in quo eum dies suppremus invenit, atque ideo, nisi eius nomine refutato ceterisque f f g

consortibus huius herroris cum nullo prorsus eorum participare debetis mens. dominic.

puritatem, quam maiores nostri semper ab heretica magnopere servaverunt pollutione

discretam.

a) dieses Kap. om. C.

b) actio M.

c) folgt qui K.

d) om. R.

e) iudicio est K.

f) suppremus dies R.

g) om. R.

Polycarp 7.1.32

1418

32. Domino dilectissimo et venerabili fratri et sacerdoti Auxilio Augustinus in Domino a

salutem.

Vir spectabilis filius noster comes Classitianus graviter apud me litteris questus est, quod sit b c

anathematis iniuriam a tua sanctitate perpessus, narrans quod venerit ad ecclesiam apparitione

paucorum sue potestati congrua comitatus et egerit tecum, nec contra salutem suam faveres d

eis, qui per evangelia peierando adiutorium violand. fidei in ipsa domo fidei requirebant. Quos

tamen considerantes, quid mali fecerint, non inde violenter abductos, sed sponte dicit egressos,

atque hinc venerationem tuam ita sibi successisse , in ecclesiasticorum confectione gestorum e fg h

cum omni domo sua anathematis sententia feriretur. Quibus litteris eius lectis non mediocriter i i

exestuans cogitationibus magna cordis tempestate fluctuantibus apud tuam caritatem tacere j

non potui, ut si habes de hac re sententiam certis rationibus vel scripturarum testimoniis k l m n

exploratam, nos quoque docere digneris, quomodo recte anathematizetur pro patris peccato

filius aut pro marito uxor aut pro domino servus aut quisquam in domo, etiam nondum natus, o

si eodem tempore, quo universa domus est anathemate obligata, nascatur, nec ei possit per

lavacrum regenerationis in mortis periculo subveniri. Neque enim corporalis est pena, qua p

legimus quosdam contemptores Dei cum suis hominibus, qui eiusdem impietatis participes non

fuerunt, pariter interfectos. Tunc quippe ad terrorem viventium mortalia corpora

perimebantur, queque utique moritura. Spiritualis autem pena, qua fit quod scriptum est: q

`Qu. ligaveris in terra , erunt ligata et in c.lo,' animas obligat. De quibus dictum est: Anima r r

patris mea est et anima filii mea est, `anima, que peccaverit, ipsa morietur.' Audisti fortassis s

aliquem magni nominis sacerdotem cum tota domo sua quempiam anathematizasse t u v v v

peccantium? Sed forte, si essent interrogati, reperirentur idonei reddere rationem. Ego autem, v

quoniam si quis ex me querit, utrum recte fiat, quid ei respondeam, non invenio, numquam hoc

facere ausus sum, cum de quorundam facinoribus immaniter adversus ecclesiam perpetratis x

gravissime commoverer . Sed si tibi forte, quoniam iuste fiat, Dominus revelavit, nequaquam y z

iuvenilem etatem tuam et honoris ecclesiastici rudimenta contempno . Senex enim a iuvene a' b' c'

et episcopus tot annorum a collega necdum anniculo parati sumus doceri , quomodo possim d' d' e'

vel Deo vel hominibus iustam reddere rationem, si animas innocentes pro scelere alieno, quod

non trahunt ex Adam, in quo omnes peccaverunt, spirituali supplicio puniamus. Etenim f'

Classiani filius, etsi traxit ex patre noxam primi hominis sacro fonte baptismatis expiandam, g'

tamen quicquid postea, quam eum genuit, peccati pater eius admisit, ubi particeps ipse non

fuit, ad eum pertinere quis ambigit? Quid dicam de coniuge, quid de tot animabus , universa h' i' j'

familia? Unde si una anima per istam severitatem, qua tota domus ista anathematizata est, sine

baptismate de corpore exeundo perierit, innumerabilium mors corporum, si de ecclesia

homines innocentes violenter abstrahantur et interficiantur, huic damno non potest comparari.

Si ergo de hac re potes reddere rationem, utinam et nobis rescribendo prestes, ut possimus et k'

nos. Si autem non potes, quid tibi est inconsulta commotione animi facere, unde si fueris l'

interrogatus, responsionem rectam non vales invenire? Hoc autem dixi, etiam filius noster m' n'

Classitianus aliquid admisit , quod tibi anathemate plectendum iustissime videtur. Ceterum si o' p'

veras ad me misit litteras, nec solus in domo sua debuit ista correctione coerceri. Sed hinc cum

tua sanctitate nichil ago . Si autem nichil eum peccasse prudenter agnoscis, quoniam ipse in q'

domo fidei iustius flagitabat fidem debere servare , ne ibi frangeretur , ubi docetur , fac, quod r' s' t' u'

sanctum virum oportet facere, ut si tibi contingit tanquam homini, quod utique homo Dei dicit v

in psalmis: Turbatus est pre ira oculus meus, exclamas ad Deum: Miserere mei, Domine, w' x'

quoniam infirmus sum, ut porrigat tibi dexteram suam et comprimat iracundiam tuam et

tranquillet mentem tuam ad videndam faciendamque iustitiam. Sic enim scriptum est: Iracundia

enim viri iustitiam Dei non operatur. Nec arbitreris ideo nobis non posse surripere iniustamy'

commotionem, quia episcopi sumus. Sed potius cogitemus inter laqueos temptationum nos

periculosissime vivere, quia homines sumus. z'

a) consacerdoti CR.

b) vester C.

Polycarp 7.1.32

1419

c) om. R.

d) ne CR.

e) hc) M.

f) succensisse K; succensuisse CR.

g) ut CR.

h) confessione M.

i) sententia anathematis K.

j) ante correctionem: exestuant M.

k) om. MK.

l) sententia M.

m) suis C.

n) et M; nù R.

o) quisque CR.

p) folgt hec CR.

q) quemque K; quandoque CR.

r) super terram K.

s) Audistis C.

t) aliquos CR.

u) sacerdotes CR.

v) domo sua tota M.

w) folgt inde CR.

x) adversum CR.

y) conmovear C; commonerer R.

z) quomodo CR.

a') om. C.

b') suam K.

c') korr. in condempno M; condempno K.

d') paratissimus sum CR.

e') folgt sive discere C; folgt sive docere R.

f') ante correctionem: thrahunt M.

g') classitiani C; classiti~ R.

h') folgt non CR.

i') tor M.

j') folgt nachgetragen in C; folgt in R.

k') u" M.

l') no K.

m') potes M.

n') folgt si CR.

o') classianus M.

p') korr. in amisit C.

q') folgt nisi tantum (tamen K) peto, ut ignoscas precanti veniam, si agnoveris culpam KCR.

r') om. K.

s') korr. in servari C; servari R.

t') frangentur K.

u') doceretur M.

v') contigit CR.

w') psalmo CR.

x') folgt nochmals mis(erere) CR.

y') in iusticiam (Endung auf Rasur) K.

z') om. K.

Polycarp 7.1.32a

1420

<32a.a

Aufer ista gesta ecclesiastica, que perturbatior fortasse fecisti, et redeat inter vos caritas, quam

cum illo cathecuminus habuisti. Aufer litem et revoca pacem, ne tibi pereat homo amicus, etb

de vobis gaudeat diabolus inimicus . Potens est misericordia Dei nostri, qui et me exaudiat b

orantem, ne tristicia mea de vobis augeatur, sed potius que est exorta, sanetur, et regat per

gratiam suam et letificet iuventutem tuam non contempnentem senectutem meam.>

a) dieses Kp. nur in C.

b)-b) am Rand C.

Polycarp 7.1.33

1421

33. Ex concilio Africano VI. a

Si episcopus quis forte iracundus, quod esse non debet, cito aut aspere commoveatur

adversus presbiterum sive diaconum suum et exterminare eum de ecclesia voluerit , b c c c

providendum est, ne innocens damnetur aut perdat communionem. Et ideo habeat potestatem,

qui deiectus est, ut finitimos interpellet episcopos et causa eius audiatur et diligentius d

tractetur, quia non oportet ei negari audientiam roganti. Et ille episcopus, qui aut iuste aut e ff

iniuste reiecit , patienter accipiat, ut negotium discutiatur, ut aut probetur eius aut emendetur g

sententia.

a) Inskr. om. C.

b) adversum C.

c) voluerit de ecclesia C.

d) folgt diligentius M.

e) audientia KC.

f) quia ut K; quia C; q(uia) ut R.

g) reicit M; reiecerit C.

Polycarp 7.1.34

1422

34. Ex concilio Triburiensi. a

Certum est pro his tribus criminibus aliquem excommunicari debere, cum ad synodum b

canonice iussus venire contempnit aut, postquam illuc venerit, sacerdotalibus respuit obedire c c

preceptis aut ante finit. caus. sue examinationem a synodo abire presumit. d e f

a) Inskr. om. KC.

b) ante correctionem: excommunicare M.

c) om. venire K; convenire tempnit R.

d) non C.

e) examinatione C.

f) ire M.

Polycarp 7.1.35

1423

35. Gregorius in omeliis . a b

Utrum iuste an iniuste obliget pastor, pastoris tamen sententia gregi timenda est, ne is, qui

subest, et cum iniuste forsitan ligatur, ipsam obligationis sue sententiam ex alia culpa mereatur.

Pastor ergo vel absolvere indiscrete timeat vel ligare . Is autem, qui sub manu pastoris est, c c

ligari timeat vel iniuste nec pastoris sui iudicium temere reprehendat, ne etsi iniuste ligatus est,

ex ipsa tumid. reprehensionis superbia culpa, que non erat, fiat.

a) Inskr. om. C.

b) omeù M; homelia R.

c) om. M.

Polycarp 7.2.1

1424

II. De potestate ligandi et solvendi. a b

1. Leo papa in sermone . c d

Manet ergo Petri privilegium, ubicumque ex ipsius equitate fertur iudicium, nec nimia vel e e

severitas vel remissio, ubi nichil erit ligatum vel solutum, nisi quod beatus Petrus aut ligaverit f g

aut solverit . h

a) Cap. II. M; der ganze Titel erst vor VII 2,2 C; Zahl om. R.

b) atque R.

c) Inskr. om. C.

d) folgt cp) R.

e) fertur equitate C.

f) nisi R.

g) solverit K.

h) absolverit M; ligaverit K.

Polycarp 7.2.2

1425

2. Augustinus in super Iohannem . a a a

`Quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum et in c.lo.' Si hoc Petro tantum dictum est,

non hoc facit ecclesia? Si autem et in ecclesia fit, utique que in terra ligantur , in c.lo, et que b c

solvuntur in terra, soluta sunt et in c.lo, quia cum excommunicat ecclesia, in c.lo ligatur d

excommunicatus, cum reconciliat ecclesia, in celo solvitur reconciliatus. Si ergo hoc in ecclesia

fit, Petrus, quando claves accepit, ecclesiam sanctam significavit. Si in persona Petri significati

sunt in ecclesia boni , Iud. persona significati sunt in ecclesia mali . e f f

a) om. C.

b) unde C.

c) folgt ligata sunt CR.

d) om. CR.

e) folgt in CR.

f)-f) om. K.

Polycarp 7.2.3

1426

3. Ieronimus . a

`Quodcumque ligaveris' et cetera. Istum locum episcopi et presbiteri non intelligentes aliquid

sibi de Phariseorum sumunt supercilio, ut vel damnent innocentes vel solvere se noxios

arbitrentur, cum apud Deum non sententia sacerdotum , sed rerum vita queratur. Legimus in b

levitico de leprosis, ubi iubentur , ut ostendant se sacerdotibus et, si lepram habuerint, tunc a c

sacerdote immundi fiant, non quod sacerdotes immundos faciant leprosos, sed quod habeant

notitiam in eis et possint discernere, qui mundus quive immundus sit. Quomodo ergo ibi

leprosum sacerdos immundum facit, sic et hic alligat vel solvit episcopus et presbiter non eos, d e

qui insontes vel innoxii , sed pro officio suo cum peccatorum audierint varietates , sciunt, qui f g

ligandus sit quive solvendus . h i j

a) om. K.

b) sacerdotis M.

c) korr. in iubetur C.

d) absolvit M.

e) vel M.

f) folgt nachgetragen sunt C.

g) ante correctionem: varietatens M.

h) om. hier C.

i) quique M.

j) folgt nachgetragen sit C.

Polycarp 7.2.4

1427

4. Innocentius . a

De quibus nulla solvendi ligandique auctoritas in libris veteris testamenti et IIII b or

evangeliorum cum scriptis totis apostolorum non apparet, ad divina recurrito scripta Grece. Si c

nec in illis, canones apostolice sedis intuere. Si nec in illis, sanctorum exempla perspicaciter

recordare. Quodsi in omnibus his inspectis huius questionis qualitas non lucide investigatur, d e

seniores provinci. congrega et eos interroga. f

a) om. KC.

b) folgt causis CR.

c) scrip"a M.

d) his M.

e) om. MK.

f) congregata K.

Polycarp 7.2.5

1428

5. Ieronimus super Ysaiam lib. XI.

Notandum , quod non solvantur nostra peccata, nisi de manu Domini receperimus ea . Nec a b c

idem est solvi peccata atque dimitti. Cui enim dimittuntur, solutione non indiget audiens in d e f

evangelio: `Confide, fili, remittuntur tibi peccata tua.' Cum autem solvuntur, propterea g h

solvuntur, quia purgata sunt et soluta per penas.

a) Notantur C.

b) que C.

c) om. CR.

d) Cum M.

e) om. CR.

f) audi CR.

g) dimittuntur KCR.

h) ante correctionem: proterea M.

Polycarp 7.3.1

1429

III. De unitate ecclesie. a

1. Ambrosius.

Non turbatur navis, que Petrum habet , turbatur illa, que Iudam habet, et si multa illic b

discipulorum merita navigabant, tamen adhuc eam proditoris perfidia agitabat. In utraque

Petrus, sed qui suis meritis firmus est, turbatur alienis. Caveamus igitur perfidum, caveamus c

proditorem, ne per unum plurimi fluctuemus. Ergo non turbatur hec navis, in qua prudentia

navigat, abest perfidia, fides sperat. Quemadmodum enim turbari potuerit , cui preerat is , in d e f

quo ecclesie firmamentum est? Illic ergo turbatio, ubi modica fides, hic securitas, ubi perfecta g h

dilectio. Denique etsi aliis imperatur, ut laxent retia sua, soli tamen Petro dicitur: 'Duc in

altum', hoc est: in profundum disputationum. Quid enim tam altum quam altitudinem

divitiarum videre, scire Dei filium et professionem divin. generationis assumere? Quam licet

mens nequeat humana plen. investigatione comprehendere, fidei tamen plenitudo i

complectitur.

a) ganze Titel om. R.

b) habeat C.

c) firmatus M.

d) potuerat K; poterat CR.

e) cum C.

f) om. C.

g) fundamentum M.

h) ibi M.

i) rationis plane (ante correctionem: plen.) K; plane rationis C.

Polycarp 7.3.2

1430

2. Idem.

Est et aliud apostolicum piscandi genus. Quo genere solum Petrum piscari Dominus iubet a

dicens: `Mitte amum, et eum piscem, qui primus ascenderit, tolle.'

a) om. M.

Polycarp 7.3.3

1431

3. Ciprianus episcopus.

Loquitur Dominus ad Petrum: `Ego dico tibi, quia tu es Petrus et super hanc petram edificabo a

ecclesiam meam.' Super unum edificat ecclesiam, et quamvis apostolis omnibus post b

resurrectionem suam parem potestatem tribuat et dicat: `Sicut misit me pater, et ego mitto

vos, accipite spiritum sanctum', tamen ut unitatem manifestaret, unitatis eiusdem originem ab c

uno incipientem sua auctoritate disposuit. Hoc erant utique ceteri apostoli, quod Petrus fuit,

pari consortio prediti et honoris et potestatis, sed exordium ab unitate proficiscitur, ut ecclesia

Christi una monstretur. Quam unam ecclesiam in cantico quoque canticorum spiritus sanctus d e e

ex persona Christi designat et dicit: `Una est columba mea, perfecta mea, una est matri sue, f g

electa genitrici sue.' Hanc ecclesie unitatem et beatus Paulus apostolus docet et sacramentum h i

unitatis ostendit dicens: `Unum corpus et unus spiritus, una spes vocationis vestre , unus j

dominus, una fides, unum baptisma, unus Deus.' Quam unitatem tenere firmiter et vendicare

debemus, maxime nos episcopi, qui in ecclesia presidemus, ut episcopatum quoque ipsum

unum atque indivisum probemus. Nemo fraternitatem fallat, nemo fidei veritatem perfida k

prevaricatione corrumpat. Episcopatus unus est, cuius a singulis in solidum pars tenetur.

Ecclesia una est, que in multitudinem latius incremento fecunditatis extenditur, quomodo multi l

radii sunt, sed lumen unum, et rami arboris multi sunt, sed robur unum tenaci radice fundatum,

et quomodo de fonte uno rivi plurimi defluunt, et numerositas licet diffusa videatur m m

exundantis copi. largitate, unitas tamen servatur in origine. Avelle radium solis a corpore:

divisionem unitas non capit. Ab arbore frange ramum: fructus germinare non poterit. A fonte n

precide rivum: precisus arescit. Sic et ecclesia Domini luce perfusa per orbem totum radios

suos porrigit, unum tamen est, quod ubique, diffunditur, nec unitas corporis separatur . o p

Ramos suos in universam terram copia ubertatis extendit, profluentes largiter rivos latius q

pandit, unum tamen caput est et origo una et una mater fecunditatis copiosa. Adulterari non r

potest sponsa Christi, incorrupta est et pudica, unam domum novit, unius cubiculi sanctitatem s

casto pudore custodit.

a) petrem K.

b) om. M.

c) origine M.

d) folgt getilgt Christi M; folgt etiam C.

e) canticorum quoque M.

f) domini CR.

g) matris M.

h) genetricis M.

i) om. C.

j) nostr. C.

k) folgt mendatio C.

l) folgt solis C.

m) multi rivuli M.

n) folgt lucis C.

o) ne M.

p) separetur M; ante correctionem: separetur C.

q) om. KR.

r) folgt successibus C.

s) cubili M.

Polycarp 7.3.4

1432

4. Idem.

Alienus est, prophanus est, hostis est. Habere non potest Deum patrem, qui universalis

ecclesie non tenet unitatem. Idem. Dominus cum discipulis suis , ut unanimitatem suaderet et a b

pacem: Dico , inquit , vobis, quia si duo ex vobis convenerint in terra, de omni re, quecumque c c d

petieritis, continget vobis a patre meo, qui est in celis. Ubicumque enim fuerint duo aut tres e ff

collecti in nomine meo, ego cum eis sum. Ostendit non multitudini, sed unanimitati

deprecantium plurimum tribui. Si duobus inquit de vobis convenerint in terra, unanimitatem g h

prius posuit, concordiam pacis ante premisit , ut conveniat nobis, fideliter et firmiter docuit. i j

Quomodo autem potest ei cum aliquo convenire, cui cum corpore ipsius ecclesie et cum k l

universa fraternitate non convenit? Quomodo autem possunt duo aut tres colligi in nomine m n

Christi , quos constat a Christo et ab eius evangelio separari? n

a) folgt ait M.

b) om. CR.

c) Amen inquid dico C; duo inquit R.

d) quamcumque M; quemcumque R.

e) contingent C.

f) duo fuerint C.

g) duo C.

h) convenerit K.

i) promisit M.

j) conveniant C.

k) om. M.

l) ali R.

m) fraternitatem R.

n)-n) in nomine christi colligi CR.

Polycarp 7.3.5

1433

5. Ieronimus.

Omnibus consideratis puto me non temere dicere alios ita esse in domo Dei , ut ipsi sint etiam a

eadem domus Dei , que dicitur edificari supra petram, que unica columba appellatur, que b c

sponsa pulcra sine macula et ruga et ortus conclusus, fons signatus, puteus aqu. viv.

paradisus cum fructu pomorum. que domus etiam claves accepit ac potestatem solvendi acd

ligandi. Hanc domum si quis corrigentem corripientemque contempserit, `sit tibi, inquit , e

tanquam ethnicus et publicanus.' De hac domo dicitur: `Domine, dilexi decorem domus tue et

locum habitationis glori. tue.' Et `qui habitare facit unanimes in domo', et `iocundatus sum in f

his, que dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus', et `beati qui habitant in domo tua, in secula

seculorum laudabunt te.'

a) domini C.

b) ipsa M.

c) domini C.

d) et KR; atque C.

e) om. M.

f) iocundus M.

Polycarp 7.3.6

1434

6. Gregorius in moralibus. a

Quia ex sola catholica ecclesia veritas conspicitur, apud se esse locum Dominus prohibet , de b

quo videatur. In petra Moyses ponitur, ut Dei faciem contempletur, quia nisi quis fidei

soliditatem tenuerit, divinam presentiam non agnoscit. De qua soliditate Dominus dicit: c

`Super hanc petram edificabo ecclesiam meam.' Sola quippe est, per quam sacrificium

Dominus accipiat libenter, sola, que pro herrantibus intercedat fiducialiter. Unde etiam de agni

ostia Dominus precepit dicens: `In una domo comedetur, nec efferetis de carnibus eius extra d

fores.' In una namque domo comedetur , quia in una catholica ecclesia vera hostia redemptori e

immolatur. De cuius carnibus divina lex efferri foras prohibet, quia dari sanctum canibus f f

vetat. Sola est , que intra se positos valida caritatis compage custodit. Unde et aqua diluvii g

archam quidem ad sublimiora sustulit, omnes autem, quos extra archam invenit, extinxit.

a) De Reg) R.

b) perhibet CR.

c) om. R.

d) folgt foras K.

e) comeditur M.

f) foras efferri M.

g) om. C.

Polycarp 7.3.7

1435

7. Ciprianus . a

Factus est autem Cornelius episcopus de Dei et Christi eius iudicio , de clericorum pene b

omnium testimonio, de plebis, que tunc affuit, suffragio, de sacerdotum antiquorum et

bonorum virorum collegio, cum nemo ante se factus esset, cum Fabiani locus, id est cum c

locus Petri et gradus cathedr. sacerdotalis vacaret. Quo occupato et de Dei voluntate atque d d

omnium nostrum consensione firmato, quisquis iam episcopus fieri voluerit, foris fiat necesse e f

est, nec habeat ecclesiasticam ordinationem, qui ecclesie non tenet unitatem. Quisquis ille

fuerit, licet de se multum iactans et sibi plurimum vendicans, prophanus est, alienus est, foris

est. Et cum post primum secundus esse non possit, quisquis post unum, qui solus esse debet,

factus est, iam non secundus ille, sed nullus est.

a) ferner Titel 4 rad. M.

b) folgt et C.

c) honoratorum C.

d) cathedr. gradus M.

e) concessione, folgt nachgetragen non C.

f) om. M.

Polycarp 7.3.8

1436

8. Augustinus in primo libro de baptismo.

Si quem forte coegerit extrema necessitas, ubi catholicum, per quem accipiat, non invenerit et a

in animo pacem catholicam custodiens per aliquem extra unitatem catholicam positum

acceperit, quod in ipsa erat, catholicum deputamus. Si autem fuerit a corporali morte b

liberatus , cum catholice congregationi etiam presentia corporæ redierit, unde numquam c d e

corde discesserat, non solum non improbamus, quod fecit, sed etiam securissime verissimeque

laudamus, quam presentem Deum credidit cordi suo, ubi unitatem servavit. f g

a) folgt baptismum C.

b) ipso C.

c) folgt contra C.

d) korr. in presenti M.

e) corporali CR.

f) quia C; q R. u

g) in corde C.

Polycarp 7.4.1

1437

IV. De scismate. a

1. Ciprianus.

Advocavit ad se episcopum nec ullam putavit veram nisi ver. fidei gratiam, percunctatusque b b c

ex eo est, utrumnam de catholicis episcopis, hoc est cum Romana conveniret. Et forte ad id d e

locorum in scismate regionis illius ecclesia erat. Lucifer enim se a nostra communione

diviserat , et quamquam pro fide exulasset et fidei sue reliquisset heredes, non tamen putavit f

fidem esse in scismate. Nam etsi fidem erga Deum tenerent, tamen gratia Dei ecclesiam non g

tenebant, cuius patiebantur velut quosdam artus dividi et membra lacerari. Etenim cum propter

ecclesiam Christus passus sit et Christi corpus sit ecclesia, non videtur ab his exhiberi Christo

fides , a quibus evacuatur eius passio atque distrahitur. Itaque quamvis grati. fenus teneret et h

metueret tanti nominis debitor navigare, tamen eos transire maluit, ubi tuto posset exsolvere. i

Iudicabat enim divin. solutionis grati. in affectu ac fide esse. Quam quidem statim ubi j k l m

primum copia ecclesie liberior fuit, implere non distulit Dei gratiam et accepit desideratam et

servavit acceptam.

a) Zahl om. KR.

b) fidei ver. K.

c) ante correctionem: percuntatusque M; percontatusque R.

d) utrai(m) nam K; ut cum nam R.

e) folgt ecclesia C.

f) dimiserat R.

g) erga KCR.

h) fideles K.

i) possit M.

j) solutionem C.

k) Quem M.

l) statum M.

m) ut C.

Polycarp 7.4.2

1438

2. Ieronimus.

Quoniam vetus oriens inter se populorum furore collisus indiscissam Domini tunicam et a

desuper textam minutatim per frusta decerpit, et Christi vineam exterminant vulpes inter b c

lacus contritos, quam non habent, difficile, ubi fons signatus et ortus ille conclusus sit , possit d e

intelligi. Ideo mihi cathedram Petri et fidem apostolico ore laudatam censui consulendam. Inde

nunc mee anime postulans cibum, unde olim Christi vestimenta suscepi. Neque vero vastitas

tanti elementi liquentis et interiacens latitudo terrarum me a pretios. margarit. potuit f g h h

inquisitione prohibere. `Ubicumque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquil..' Profligato a i j k

sobole mala patrimonio apud vos solos incorrupta patrum servatur auctoritas. Ibi cespite terra l

fecundo dominici seminis puritatem centeno fructu refert, hic obruta sulcis frumenta lolium

avenaque degenerant. Nunc in occidente sol iustiti. oritur, in oriente autem Lucifer ille, qui m

ceciderat, supra sidera posuit thronum suum. `Vos estis lux mundi, vos sal terre', vos vasa n

aurea et argentea. Hic teste seu vasa virgam ferream et eternum operiuntur incendium.

Quamquam igitur tui me terreat magnitudo, tamen invitat humanitas; a sacerdote victimao

salutem, a pastore presidium ovis flagito. Facescat invidia Romani culminis, recedat ambitio. p q

Cum successore piscatoris discipuli Christi loquor. Ego nullum primum nisi Christum sequens, r

beatitudini tue, id est cathedr. Petri communionem consortior . Super illam petram fundatam s t

ecclesiam scio. Quicumque extra hanc domum agnum comederit, prophanus est. Si quis in

Noe archa non fuerit, peribit regnante diluvio. Et quia pro facinoribus meis ad eam solitudinem

commigravi, que Syriam iuncto barbari. fine determinat, non possum sanctum Domini tot u v

interiacentibus spatiis a sanctimonia tua semper expetere. Ideo collegas tuos Egyptios

confessores sequor et sub honorariis parva navicula delitesco. Non novi Vitalem, Miletum w x

respuo, ignoro Paulinum. Quicumque tecum non colligit, spargit. Hoc est: qui Christi non est, y

Antichristi est.

a) collisa C.

b) frustra CR.

c) exterminat M.

d) laqueos (-o- korr.) C.

e) folgt vel C.

f) tanta KCR.

g) folgt longitudo vel C.

h) mee M.

i) inquitionem M.

j) illuc KR.

k) om. C.

l) ante correctionem: matrimonio M.

m) aveneque C; avenasque R.

n) nos C.

o) victimam C.

p) tui C.

q) Facessat KCR.

r) discipulo CR.

s) communione KR.

t) consorcio C.

u) syria M.

v) om., statt dessen Lücke M.

w) consequor C.

x) honerariis KR.

y) mecum C.

Polycarp 7.4.3

1439

3. Gregorius. Item eiusdem in libro VI.a

Fides in primis ecclesie querenda mandatur. In qua si Christus habitaturus sit, haud dubie sit

legendum. Sin vero populus perfidus aut preceptor hereticus deformet habitaculum, vitanda b

hereticorum communio, fugienda sinagoga censetur, excutiendus pedum pulvis, ne

fatiscentibus perfidi. sterilis siccitatibus tanquam humi arido harenesoque mentis tue c d

vestigium polluatur. Nam sicut corporeas infirmitates populi fidelis suscipere in se debet

evangelii predicator, iuxta quod scriptum est: Quis infirmatur, et ego non infirmor? ita si qua

est ecclesia, que fidem respuat nec apostolice predicationis fundamenta possideat, ne quamf

labem perfidi. possit aspergere , deserenda est. Quod apostolus quoque evidenter asseruit f g h

dicens: Hereticum hominem post unam correctionem devita. i j

a) ferner Titel 5 C.

b) Si M.

c) ante correctionem: sterelis M.

d) arenosoque M.

e) mtis R.

f) qua labe C.

g) aspergi C.

h) deferenda R.

i) primam et secundam M.

j) correptionem KR.

Polycarp 7.5.1

1440

V. De hereticis et scismaticis. a

1. Innocentius.

Heretici cum a fide catholica desisterent , perfectionem spiritus, quam acceperant, amiserunt . b c d

a) Zahl om. KR, ganze Titel bereits vor VII 4,3 C.

b) destiterint M.

c) quem M.

d) ante correctionem: amiserint C; amiserint K.

Polycarp 7.5.2

1441

2. Innocentius Rufo, Eusebio ceterisque episcopis.

Ordinati ab hereticis vulneratum per illam manus impositionem habent caput. Ubi vulnus a b

infixum est, medicina est adhibenda , qua possit recipere sanitatem. que sanitas post vulnus c c

secuta, sine cicatrice esse non poterit, atque ubi penitentie remedium est necessarium, illuc d

constat ordinationis honorem locum habere non posse. Nam sicut legitur: Qui tetigerit

immundum, immundus erit, quomodo tribuetur ei, quod munditia ac puritas consuevit e

accipere? Sed econtra asseritur eum, qui honorem amisit, honorem dare non posse, nec ullum f g

aliquid accepisse, qui in dante nichil erat, quod ille posset accipere . Acquiescimus, et verum f

est certe, quia quod non habuit quis, dare non potuit . Damnationem utique, quam habuit, h i h

per pravam manus impositionem dedit. j

a) Ordinatis M.

b) vulneratus M.

c) adhibenda est K.

d) vulnus M.

e) aut M.

f)-f) Sed - accipere om. MK.

g) illum C.

h) habuit (habuerit C) - quam om. R.

i) poterit C.

j) qui MK.

Polycarp 7.5.3

1442

3. Leo episcopus Ianuario episcopo.

Omnis cuiuslibet ordinis clericus, qui catholicam communionem , heretice se communioni a b c

miscuerit, si ad ecclesiam reversus fuerit et prius herrores suos et ipsos auctores herroris d

damnatos a se sine ambiguitate confessus fuerit, in eo gradu, in quo erat, sine promotione

permaneat. Qui pro magno habeat beneficio, si adempta sibi omni spe promotionis, in quo

invenitur ordine, perpetua maneat stabilitate.

a) folgt relinquens M; a catholica recedens C.

b) communione C.

c) communione M; ante correctionem: communione C.

d) om. K; ipse R.

Polycarp 7.5.4

1443

4. Lucianus papa. a

Si quis dederit aut acceperit communionem de manu heretici et nescit, quod ecclesiab

catholica contradicit, postea intelligens, annum integrum peniteat. Si autem scit et neglexerit b c

et postea penitentiam egerit, X annos peniteat; alii iudicant septem, et humanius quinque

annos peniteat. Si quis permiserit hereticum missam suam celebrare in ecclesia catholica, et d

nescit, XL dies peniteat. Si pro reverentia eius, annum I peniteat. Si pro damnatione ecclesie e

catholic. et consuetudinis Romanorum, proiciatur ab ecclesia sicut hereticus , nisi habeat f g

penitentiam. Si habuerit, X annos peniteat. Si recesserit ab ecclesia catholica in

congregationem hereticorum et alios persuaserit, si postea penitentiam egerit, XII annos h

peniteat, III extra ecclesiam et VII inter audientes et duo adhuc extra communionem. De his in

canone dicitur, ut X. anno communionem sine oblatione percipiat . Si episcopus aut abbas i j k l

iubet monacho aut presbitero suo pro hereticis mortuis missas cantare, non licet et non m

expedit eis obedire . Si presbitero contigerit, ubi missam cantaverit et alius recitaverit n o o p q r

nomina mortuorum, et si unum nominaverit hereticum cum catholicis, si post missam

intellexerit, ebdomadam peniteat; si frequenter fecerit, annum integrum peniteat . Si quis s st

autem pro morte heretici missam ordinaverit et pro religione sua eius reliquias ibi tenuerit, et

nescit differentiam catholic. fidei et postea intellexerit penitentiamque egerit, reliquias ibi

debet comburere et unum annum peniteat. Si autem neglexerit, postea commonitus, X annos

peniteat. Si quis a fide catholica discesserit sine ulla necessitate et postea toto animo u

penitentiam acceperit, tres annos peniteat extra ecclesiam, id est inter audientes. Iuxta v v

Nicenum concilium VII annos in ecclesiis inter penitentes, II adhuc extra communionem

peniteat.

a) Euthicianus C; Eutianus R.

b) catholica ecclesia M.

c) poste K.

d) anû KR; annis C.

e) dominatione C.

f) consuetudine C.

g) heticus M.

h) congregatione C.

i) om. M; christo K.

j) om. M.

k) korr. in percipiant C.

l) Absatz M.

m) om. K.

n) expedire K.

o) obedire eis KCR.

p) Absatz M.

q) ut C.

r) missas M.

s)-s) om. K.

t) Absatz M.

u) Absatz M.

v) .I. MC; unum R.

Polycarp 7.5.5

1444

5. Ieronimus in epistola ad Galathas.

Inter heresim et scisma hoc esse arbitramur, quod heresis perversum dogma habeat, scisma

post episcopalem discessionem ab ecclesia separetur . Quod quidem in principio aliqua ex a b

parte intelligi potest. Ceterum nullum scisma non sibi aliquam confingit heresim, ut recte ab c

ecclesia recessisse videatur.

a) folgt pariter M.

b) separet C.

c) nisi M.

Polycarp 7.5.6

1445

6. Ieronimus in eadem epistola.

Heresis Grece ab electione dicitur, quod scilicet eam sibi unusquisque eligat disciplinam, quam

putat esse meliorem. Quicumque igitur aliter scripturam intelligit, quam sensus spiritus sancti

flagitat, a quo conscripta est, licet de ecclesia non recesserit, tamen hereticus appellari potest a

et de carnis operibus est, eligens que peiora sunt.

a) scripta CR.

Polycarp 7.5.7

1446

7. Ciprianus Magno filio salutem.

Dicimus omnes omnino hereticos et scismaticos nichil habere potestatis ac iuris. Propter quod a

Novatianus nec debet nec potest excipi, quo minus ipse quoque extra ecclesiam consistens et

contra pacem ac dilectionem Christi faciens inter adversarios et antichristos computetur. Et

paulo post: Ecclesia una est, que una et intus esse et foris non potest. Si enim apud

Novatianum est, apud Cornelium non fuit. Si vero apud Cornelium fuit, qui Faviano episcopo b

legitima ordinatione successit, et quem post sacerdotii onorem martirio quoque Dominus

glorificavit, Novatianus in ecclesia non est nec episcopus computari potest, qui evangelica et

apostolica traditione contempta nemini succedens a se ipso ortus est. Habere namque aut

tenere ecclesiam nullo modo potest, qui ordinatus in ecclesia non est. Et paulo post: Quod

vero eundem quem et nos Deum patrem, eundem filium Christum, eundem spiritum sanctum

nosse dicuntur, nec hoc adiuvare tales potest. Et infra: Invenimus in tali facinore non solum c c

duces et auctores, sed et participes penis destinari , nisi a communione malorum separaverint, d e

precipiente per Moysen Domino et dicente: `Separamini a tabernaculis hominum istorum f

durissimorum et nolite tangere ab omnibus, que sunt eius , ne simul pereatis in peccatis g h

eorum.' Et quod comminatus per Moysen Dominus fuerat, implevit, ut quisque se a Chore et i j j j k

Dathan et Abiron non separasset, penas tamen statim pro impia communione persolveret. Quo

exemplo ostenditur et probatur obnoxios omnes culp. et pen. futuros, qui se scismaticis

contra prepositos et sacerdotes inreligiosa temeritate miscuerint, sicut etiam per Osee

prophetam spiritus sanctus contestatur et dicit: `Sacrificia eorum tanquam panis luctus; omnes,

qui maducant ex ea , contaminabuntur ', docens scilicet et ostendens omnes omnino cum l m

auctoribus suis supplicio coniungi, qui fuerint eorum peccato contaminati. que ergo apud eos

merita esse circa Deum possunt, quibus supplicia divinitus irrogantur? Infra : si autem foris n o

cuncti heretici et scismatici non habent spiritum sanctum, et ideo apud nos manus imponitur, p

ut hic accipiatur, quod illic non est nec damnari potest, manifestum est nec remissionem q

peccatorum per eos dari posse, quos constat spiritum sanctum non habere.

a) a K.

b) faniano KR; fabiano C.

c) om. K.

d) detestari C.

e) folgt se CR.

f) ac M.

g) ex C.

h) eorum CR.

i) minatus M.

j) Dominus (d- R) per Moysen (m- R) CR.

k) quisquis C.

l) eo M.

m) -mi- korr. und unleserlich M; contaminantur C.

n) supplia M.

o) Et infra K.

p) habeat korr. in habeant C.

q) donari C.

Polycarp 7.5.8

1447

8. Pelagius papa . a a

Pudenda, ut ita dicam, rapina in divisione est non consecratus, sed execratus episcopus. Si b

enim ipsum consecrationis nomen rationabili ac vivaci intellectu discutimus, is, qui cum

universali detractat consecrari ecclesia, consecratus dici esse nulla poterit ratione. c d e

Consecrare enim est simul sacrare. Sed ab ecclesie visceribus divisus et ab apostolicis sedibus f g

separatus dissecrat ipse potius, non consecrat. Iure ergo execratus, tantum non consecratus

poterit dici, quem simul sacrare in unitate coniuntis membris non agnoscit ecclesia. Videamus

tamen, utrum vel ipsarum consuetudinem partium in sua exordinatione servaverit . Nempe hic h

mos antiquitus fuit, ut quia pro longinquitate vel difficultate itineris ab apostolico honerosum

illis fuerat ordinari, ipse se invicem Mediolanensis et Aquilegensis ordinare episcopi i

debuissent, ita tamen ut in ea civitate, in qua erat ordinandus episcopus, alterius civitatis

pontifex occurrere debuisset, ut et ordinandi electio a presenti ordinatore ex consensu

universalis, cui preficiendus erat, ecclesie melius ac facilius potuisset agnosci et in sua, qui ad

episcopatum provehendus erat nec tamen ordinatori suo subdendus fuerat, ordinaretur j

ecclesia. Etenim sicut cum dicimus ecclesia una fit , cui in canticis canticorum dicitur: `Una est k l

columba mea', nullam aliam esse constat, nisi que in apostolica est radice fundata, a quibus

ipsam fidem universo orbe propagatam non potest dubitari. Quod ut vobis, licet notissimumm

omnino sit, beati tamen Augustini testimonio comprobemus, audite, quid in quodam opere suo

preclarissimus doctor dicat ecclesie. Ait enim: Quodsi nullo modo recte dici potest ecclesia , n n o

in quo scisma est, restat ut, quoniam ecclesia nulla esse non potest , ea sit, quam in sedis o p

apostolice per successiones episcoporum radice constituta nullorum hominum malitia, etiam si

nota et excludi non possit, sed pro temporum ratione toleranda iudicetur, ullo modo valeat q

extinguere . r

a) om. C.

b) om. C.

c) detrecta K; detrectat CR.

d) consecrare KR.

e) folgt vel M.

f) Consecrari M.

g) Si M.

h) conservaverit M.

i) aquilegiensis C.

j) provendus C.

k) diximus KCR.

l) sit K.

m) novissimum R.

n) potest dici M.

o)-o) ecclesia - potest om. C.

p) sede C.

q) nullo CR.

r) folgt VII 5,12 (die Kapp. VII 5,9-11 fehlen) K.

Polycarp 7.5.9

1448

9. Idem . a

Scisma siquidem ipsum, quod Grecum nomen est, scissuram sonat. Sed in unitate scissurab

esse non potest. Non ergo unitati communicat, qui scismaticis communicat. Partes sibi ipsi c d

fecerunt et ab eo, quod unum est, ut apostoli Iude iam verbis loquar, `semetipsos segregantes e

spiritum non habent.' Quibus omnibus illud efficitur , ut quia in unitate unum non sunt, ut quia f f g

in partem esse voluerunt, ut quia spiritum non habent, corpus Christi sacrificium habere non h i

possunt. Non autem nobis nunc illa questio est, utrum tolerare malos, sed utrum debeamus

scismaticis sociare . Si etiam ipsi licet in suo sensu habundantes, intra materna tamen positi j k l

viscera quererent veritatem, a nobis repellenda non erant, donec apud eos ratione duce rei m

veritas claruisset. Sed quia se ab universali ecclesia diviserunt, sicut beatus Augustinus ait, n

omnis catholicus securus eam partem detestatur, cui ecclesiam universalem apostolicis o p p

sedibus roboratam non communicare cognoscit. Nec enim levigat eorum crimen, magis auget q r

vero , quod eos diu restitisse dixistis , ne apostolicis communicantes sedibus in sua r s

communione reciperent. In hoc enim dum et illi culpandi sunt , qui non solum in sacerdotibus t u

communionem apostolicarum sedium, verum in ipsis laicus separaverunt . Sed nec illud eis v w x

prodest, quod eos in eisdem litteris vel ignorantia rationis vel simplicitate intellectus sui a y z a'

nostra se communione suspendisse probetis . Id ipsum enim magis est, propter quod scismatici b'

sunt, quia non eos diversa sentiendi iudicium, sed quedam apud se delata, sibi tamen

incognita metuentes et contra apostolicam sedem temere credentes pessima divisit oppinio. c' d'

Quod scisma specialiter esse beatus denuntiat Augustinus dicens de talibus : adversus e' f'

auctoritatem illarum ecclesiarum, que apostolica sedes et epistolas accipere meruerunt , g' h' i'

temere credendo meruerunt, immanissimum crimen scismatis a se propulsare poterit. j' k' l'

Assumam aut illos esse ecclesiam creditis, et cum du. ecclesie esse non possunt , nos, quod m' n'

absit, scismaticos iudicabitis, aut si vero in apostolicis sedibus esse constat æcclesiam, et illos

ab unitate divisos cognoscite et communionis questionem esse sublatam, quam veram nisi in

unitate constat esse non posse. Noli ergo, quasi nulla scismaticorum atque æcclesie o'

differentia sit, velle indifferenter utrorumque sacrificiis sociari. Non est Christi corpus, quod

scismaticus conficit, si veritate duce dirigimur. Nec enim divisum esse Christum poterit

quisquam sine apostoli reprobatione confringere . Unam, ut sepe dictum est, que Christi p' q' r'

corpus est , esse constat æcclesiam; in duo vel in plura dividi non potest. Simul enim cum ab s'

ea quisque discesserit, ecclesia esse desistit. t'

a) dieses Kap. om. K, dafür L benutzt.

b) scisma L.

c) scismati C.

d) om. L.

e) folgt ut L.

f) om. C.

g) om. C.

h) parte M.

i) non C.

j) sociari C.

k) inter M.

l) om. CR.

m) repellendi C; reppellendi R.

n) veritatis L.

o) omis M.

p) universalem ecclesiam CR.

q) folgt nochmals non L.

r) vero auget CR.

s) dixisti L.

t) sint CR.

Polycarp 7.5.9

1449

u) folgt communicare talibus voluerunt (voluerint L), multo magis tamen illi execrandi sunt,

qui LCR.

v) om. M.

w) speraverunt vel separaverunt C; spaverunt R.

x) ne L.

y) est C.

z) ignorantiam L; ante correctionem: ignorantiam C.

a') simplicitatem L.

b') prohibetis L; perhibetis CR.

c') om. R.

d') metuens C.

e') spãali" L; sp~li" CR.

f') lib(et) C.

g') apostolicas CR.

h') sp~l.s C.

i') om. CR.

j') inanissimum L.

k') om. (1 Wort getilgt) M; scismaticis L.

l') folgt non CR.

m') autem LC.

n') ante correctionem: possint M.

o') om. ML.

p') probatione M.

q') confingere CR.

r') quia L.

s') om. L.

t') æcclesia M.

Polycarp 7.5.10

1450

10. Eiusdem. a

Non vos hominum vaniloquia retardent dicentium, quia persecutionem æcclesia faciat, dum vel

ea, que committuntur, reprimit vel animarum salutem requirit. Erant huiusmodi rumoris b c

fabulatores. Non persequitur, nisi qui ad malum cogit. Qui vero malum vel factum iam punit

vel prohibet ne fiat, non persequitur iste, sed diligit. Nam si, ut illi putant, nemo nec d

reprehendendus a malo nec retrahendus ad bonum est , humanas ac divinas leges necesse est e

evacuari, que et a malis penam et bonis premia iustitia suadente exigit . Malum autem scisma f g h i j

esse et per exteras etiam potestates huiusmodi opprimi debere homines et canonic. scriptur. j

auctoritas et paternarum nos regularum veritas docet. Quisquis ergo ab apostolicis divisus est

sedibus, in scisma eum esse non dubium est et contra universalem æcclesiam altare conatur

erigere. Sed quid de talibus insertus Calcedonensi synodo canon statuat, gloria vestra

consideret, ubi post alia sic dicit: `Qui a communione semetipsum suspendit et collectum fecit k l

et altare constituit et noluit vocanti episcopo consentire et noluit eidem acquiescere neque m n

obedire et prius et secundo vocanti, hunc omnino damnari nec umquam vel orationem mereri o

nec recipere eum posse honorem. Si enim permanserit turbas faciens et seditiones æcclesie, p

per extraneam potestatem tamquam seditiosum comprimi.' Et beatus Augustinus de talibus

dicit : `Multa etiam cum invitis benigna quadam asperitate plectendis agenda sunt, quorum q r

potius utilitati consulendum est quam voluntati. Nam in corripiendo filio quamvis aspere,

numquam amor paternus amittitur. Fit tamen, quod nollet, ut doleat, qui etiam invitus videtur

dolore sanandus.' Ecce videtis , quemadmodum tanti testimonio patris non persequatur s

cohercendo talia, sed diligat emendando tales semper æcclesia. Facite ergo etiam vos , quod t t

scientes intentionem christianitatis vestre frequenter ortamur, et date operam, ut talia fieri ultra

non liceat, sed et quod vobis facillimum esse non dubito, hii, qui talia presumpserunt, ad

piissimum principem sub digna custodia dirigantur. Recolere enim debet celsitudo vestra, quid

per vos Deus fecit tempore illo, quo et Histriam et Venetias tiranno Totila possidente, u u u v w x

Francis etiam cuncta vastantibus, non ante tamen Mediolanensem episcopum fieri permisistis,

nisi ad clementissimum principem exinde retulissetis et, quid fieri debuisset, eius iterum y

scriptis cognovissetis et inter ubique ferventes hostes Ravennam tamen et is qui ordinabatur z a'

et is qui ordinaturus erat, providentia culminis vestri deducti sunt. b' c' c'

a) dieses Kap. om. K, dafür L benutzt.

b) Errant CR.

c) rumores M.

d) am Rand nachgetragen M; sive (statt si ut) C.

e) tum C.

f) om. CR.

g) bono L.

h) constituunt C; constituit R.

i) om. M.

j) esse scisma M.

k) korr. und unleserlich C.

l) aliam L.

m) vocante CR.

n) ei M; eisdem R.

o) oratione M.

p) permansit C.

q) dicens L.

r) benignitate M.

s) vides C.

t) quod nos C.

u) deus per vos CR.

v) fecerit CR.

Polycarp 7.5.10

1451

w) om. L.

x) hystrias CR.

y) qui ML.

z) intra M.

a') ante correctionem: his M; h§ L; his CR.

b') hi' L; korr. in his C.

c') vestri culminis CR.

Polycarp 7.5.11

1452

11. Idem. a

Quali nos de glori. vestre studiis iudicio gratulemur, non solum vestram sed multorum ac b b

pene omnium credimus habere notitiam. Et iccirco nunc de his, que vobis presentibus ibi fieri

stupemus, fiducialiter apud gloriam vestram duximus conquerendum. Tertius siquidem atque c

Maximilianus nomina tantorum episcoporum habentes et æcclesiasticam ibi unitatem d

perturbare dicuntur et omnes æcclesiacticas res suis usibus applicare, in tantum ut contra

unum eorum, id est Maximilianum, usque ad nos per tam longum iter necessitate compellente e

quidam infatigabiliter venientes preces offerent . Ob quam causam Petrum presbiterum sedis f

nostr. sed et Proiectum notarium ad eadem loca duximus destinandos, ut ea, que canonicis

statutis a predictis pseudoepiscopis compererint fuisse commissa, vel digna debeant ibi g h

ultione compescere vel eosdem ad nos usque perducere. Et ideo salutantes paterno affectu i

gloriam vestram petimus, ut prefatis, qui a nostra sede directi sunt, in omnibus prebeatis j

auxilium nec putetis alicuius esse peccati, si huiusmodi homines comprimuntur. Hoc enim et

divin. et mundan. leges statuerunt, ut ab æcclesie unitate divisi et eius pacem iniquissime k

perturbantes a secularibus etiam potestatibus comprimantur . Nec quicquam maius est, unde l

Deo sacrificium possitis offerre, quam si id ordinetis, ut hii, qui in suam et in aliorum m n

perniciem debachantur, competenti debeant vigore compesci.

a) dieses Kap. om. K, dafür L benutzt.

b) vestre glorie C.

c) gratiam C.

d) tamen C; tantum R.

e) longevum C.

f) korr. in offerrent C; offerrent R.

g) comperint M; ante correctionem: comperirent L.

h) om. M; fuerint L.

i) ultionem L.

j) directa L.

k) humane C.

l) comprimuntur L.

m) positis L.

n) om. C.

Polycarp 7.5.12

1453

12. Pelagius papa Iohanni patricio. a

Relegentes litteras excellenti. vestre de iniuria quidem , in quam vobis iniquorum hominum b c

presumptio ingessit, valde doluimus, sed quia scimus occulto Dei iudicio animam vestram, etsi

per aliorum iniquitatem ac superbiam a contaminatione scismatis custoditam , egimus d

omnipotenti Deo gratias, qui etiam de malis hominum actibus bona operari consuevit. Nec e

enim sine illius providentia factum esse credendum est, ut insensati et perversissimi homines ad

hoc usque prosilirent, ut suam divisionem catholicam esse credentes æcclesiam a sua vosg

pollutione prohiberent. Sic enim per misericordiam Dei etiam nescientibus illis factum est, ut a

scismaticorum communione eruti catholic., quam diligitis, servari vos contigisset ecclesie.

Quamvis igitur vestra per illorum scelus facta sit utilitas, nolite tamen inpunitam presuptionemh

iniquorum hominum crassari permittere. Si enim hoc, quod in vestram gloriam presumpserunt, i

non fuerit vindicta compressum, quid in minoribus valeant, ambigi ultra non debet. Exercete j

igitur in talibus debitam auctoritatem, et ne eis amplius talia committendi crescat spiritus, k

vestris cohertionibus reprimatur. Ad hoc siquidem Dei nutu etiam contra vos talia

presumpserunt, ut talia vobis corrigentibus ab eorum scelere alios possetis Deo propitiante

munire. Quales autem sint , qui æcclesiam fugiunt, Eufrasii vos scelera, que Deus amplius l

occulta esse noluit , evidenter informant, qui in homicidio quidem nec hominis m

necessitudinem nec caritatem fratris nec sacerdotii reverentiam cogitavit. Incestuoso autem in n

adulterio etiam ipsi vindicte abstulit modum, qua si adulterium punias, non remanet in quo o

iudicetur incestus, si incestuoso ingeras penam, multum crimen adulterii remanebit. Ecce de

quo collegio sunt, qui quantum ad superbiam suam iniuriam vobis inferre moliti sunt, et

quantum ad providentiam Dei inpollutos vos æcclesie servaverunt. Auferte tales ab illa

provincia , utimini oblata vobis a Deo opprimendi perfidos occasione. Quod tunc plenius fieri p q q

poterit , si auctores scelerum ad clementissimum principem dirigantur, et maxime æcclesie r

Aquileiensis invasor, qui et in scismate et in eo maledictus, nec honorem episcopi poterit s t t t

obtinere nec meritum. u

a) Gelasius C.

b) om. K.

c) om. C.

d) custodiam M; ante correctionem: custodiam C.

e) opera M; comparare C.

f) folgt getilgt ut suam M.

g) quos korr. in quasi C; nos R.

h) presumptione C.

i) grassari CR.

j) quod M.

k) ei M.

l) sunt M.

m) voluit M.

n) necessitutudinem M.

o) folgt nachgetragen nochmals si C.

p) providentia C.

q) vobis oblata M.

r) potuit C.

s) om. C.

t) auf Rasur est C.

u) retinere M.

Polycarp 7.5.13

1454

13. Pelagius papa Iohanni magistro militum. a

Paterno vos salutantes affectu petimus, ut, si prodesse catholice paci contenditis, Paulinum b c

Foro Simphroniensem pseudoepiscopum ad nos sub digna custodia dirigatis. Satis enim d e

turpe est, ut vestram vivacitatem illic positam illudere glorietur, et ne comprimi a vobis nec f

detineri posse ad suam superbiam iactet. Nolite ergo inultam et in vestris prorupentem iniuriis

contumaciam vagari permittere. Sed prefatum pseudoepiscopum vestrorum hominum

sollicitudine detentum ad nos, sicut dictum est, dirigere festinate . g

a) Gelasius C.

b) prodest M.

c) pacis M.

d) om. C.

e) simphroniense ante correctionem: simphoniense M; phroniensem C.

f) ante correctionem: turbe M.

g) folgt VII 5,19 (die Kapp. VII 5,14-18 fehlen) K.

Polycarp 7.5.14

1455

14. Pelagius papa Narse patricio. a b c d

De Liguribus atque Veneticis et Histriis episcopis quid dicam, quos idonea est excellentia

vestra et ratione et potestate reprimere, et dimittis eos in contemptum apostolicarum sedium e

de sua rusticitate gloriari, cum si quid eos de iudicio universalis sinodi, quod in

Constantinopolim per primam nuper elapsam indictionem actum est, forte movebat ad sedem f g

apostolicam, quomodo semper factum est, electis a quibus de suis, qui dare et accipere h h

rationem possint, dirigere debuerint, et non clausis oculis corpus Christi Dei nostri, hoc est i i

sanctam æcclesiam lacerare. Nolite ergo dubitare huiuscemodi homines principali vel iudiciali

auctoritate comprimere, quia regul. patrum hoc specialiter constituerunt, ut si qua ecclesiastici

officii persona, cui subiectum est, restiterit vel seorsum collegerit aut aliud altare erexerit seu j

scisma fecerit, iste excommunicetur atque dampnetur. Quodsi forte et hoc contempserit, sik

permanserit divisiones et scisma faciendo, per potestates publicas opprimatur. Ecce quia l

animus vester forte timidus est, ne persequi videaris, de patrum vobis auctoritate hec vobis m

breviter dirigenda curavi, cum mille alia exempla et constitutiones sint, quibus evidenter

agnoscitur, ut facientes scissuras in sancta æcclesia non solum exiliis, sed proscriptione rerum

suarum et dura custodia per publicas potestates debeant coherceri. n

a) dieses Kap. om. K, dafür L benutzt.

b) ante correctionem: Gelasius L; Gelasius C.

c) om. CR.

d) Narsi C.

e) dimittatis C; dimittitis R.

f) el~ps~ M.

g) auctum C.

h) quibusdam CR.

i) domini CR.

j) subiectus CR.

k) sed LR; sive C.

l) Sano: Lücke M? folgt p L; folgt domine CR.

m) om. C.

n) suam M.

Polycarp 7.5.15

1456

15. Augustinus. a

Quod autem nobis obiciunt, quod res eorum concupiscamus et auferamus, utinam catholicib

fiant et non solum, quod dicunt sua, sed etiam nostra in pace et caritate nobiscum possideant.

Usque adeo autem calumpniandi cupiditate cecantur, ut non adtendant, quam sint inter se

contraria, que locuntur. Ipsi certe dicunt et invidiosissime sibi conqueri videntur, quod eos in c d

nostra communione violento legum imperio coartamur . Hoc itaque nullo modo faceremus, d e f g h

si res eorum possidere vellemus. Quis avarus querit compossessorem? Quis dampnandi

cupiditate inflammatus vel fastu dominationis elatus desiderat habere consortem? Ipsos certe

attendant quondam suos et iam nostros socios et fraterna nobis dilectione coniunctos, i i

quemadmodum sua teneant, non solum que habebant, sed etiam nostra , que non habebant, j

qu. tamen si pauperum conpauperes sumus, et nostra sunt et illorum. Si autem privatim, que k

nobis sufficiant, possidemus, non sunt illa nostra, sed pauperum, quorum procurationem

quodammodo gerimus, non proprietatem nobis usurpatione dampnabili vendicamus. Quicquid

igitur nomine æcclesiarum partis Donati possidebatur, christiani imperatores legibus religiosis l

cum ipsis æcclesiis ad catholicam transferre iusserunt. Cum ergo nobiscum sunt plebes m

earundem æcclesiarum, nobiscum pauperes, quid eisdem possessiunculis alebantur, ipsi potius n

foris positi desinant concupiscere aliena, sed intrent in unitatis societatem, ut pariter o

gubernemus non illa tantum, que dicunt sua, verum etiam que dicunt et nostra. Scriptum est p

enim: `Omnia vestra, vos autem Christi, Christus autem Dei.'

a) dieses Kap. om. K, dafür L benutzt.

b) catholica M.

c) Ipse L.

d) in)ra M.

e) violenter C.

f) regum C.

g) cohortarmur M.

h) utique CR.

i) et(iam) L.

j) n M. a

k) compares korr. in comperaures M.

l) ergo CR.

m) tranferre M.

n) qui CR.

o) propositis L.

p) dicuntur L.

Polycarp 7.5.16

1457

16. Augustinus Bonifatio. a

Ipsa pietas, veritas, karitas nos non permittit contra Cecilianum eorum hominum accipere b b

testimonium, quos in æcclesia non videmus, cui Dominus perhibet testimonium. Qui enim c d e

divina testimonia non secuntur, pondus humani testimonii perdiderunt. Item: Molestus est f

medicus furenti frenetico et pater indisciplinato filio, ille ligando, ille cedendo, sed ambo

diligendo. Si autem illos neglegant et perire permittant, ista potius falsa mansuetudo est g

crudelis. Item : Quapropter si potestate , quam propter religionem ac fidem tempore, quo h i j

debuit, divino munere accepit æcclesia, hii, qui inveniuntur in viis et sepibus, id est in heresibus

et scismatibus, coguntur intrare, non quia coguntur, reprehendant, sed quo coguntur,

attendant. Convivium Domini est unitas corporis Christi, non solum in sacramento altaris, sed k k

etiam in vinculo pacis. In eodem: Theodosius imperator legem generaliter in omnes hereticos l

promulgavit, ut quisquis eorum episcopus vel clericus ubilibet esse inventus, decem libris m n o p q

auri mulctaretur. Item : Si duo aliqui in una domo simul habitarent, quam certissime sciremus r s s

ruituram nobisque id nobis prenuntiantibus nollent credere atque in ea manere persisterent, si

eos inde possemus eruere vel invitos, quibus inminentem illam ruinam predemonstravimus, ut

redire ulterius sub eius periculum non auderent , puto, nisi faceremus, non inmerito crudeles t

iudicaremur. Porro si unus illorum nobis diceret: "Quando intraveritis eruere nos, u

memetipsum continuo trucidabo ", alter autem nec exire quidem inde nec erui vellet, sed v w x x

neque necare se auderet, quid elegerimus , utrum ambos ruin. opprimendos relinquere an uno y z

saltem per nostra opera liberato, alterum non nostra culpa, sed sua potius interire? Nemo a' a' b' c'

est tam infelix, quod non quid fieri in talibus rebus oporteat, facillime iudicet . Item post d' e' f' g'

pauca: Quod si plurimi essent in domo ruitura et inde saltim unus liberari posset, atque id cum

facere conaretur , alii semetipsos precipitio necarent, dolerem de ceteris, verum de unius i' j' k' l'

saltem salute consolaremur , non , tamen ne seipsos alii perderent, perire universos nullo m' n' o'

liberato permitteremus . Quid igitur de opere misericordi., quod pro vita æterna adipiscenda n' p'

et pena æterna vitanda hominibus debemus inpendere, iudicandum est, si pro salute ista q'

temporali non solum , sed etiam brevi ad ipsum tempus exiguum liberanda, sic nos subvenire r' r' r'

hominibus ratio vera et benigna compellit? Item: Si, inquiunt Donatiste, oportet, ut nos extra

æcclesiam et adversus æcclesiam fuisse peniteat, ut salvi esse possimus, quomodo post istam s'

penitentiam apud vos clerici vel etiam episcopi permanemus? Hoc non fieret, quoniam revera,

quod fatendum est, fieri non deberet, nisi pauci ipsa conpensatione sanarentur. Sed sibi hoc

dicant et multo maxime humiliter doleant, qui in tant. morte precisionis iacent, ut isto t'

quodam vulnere matris catholic. reviviscant. Cum enim precisus ramus inseritur, fit aliud

vulnus in arbore, quo possit recipi, ut vivat, qui sine vita radicis peribat . Sed cum receptus u'

recipienti quo aluerit , et vigor consequitur et fructus. Si autem non coaluerit , ille quidem v' w' w' x' x'

arescit , sed vita arboris permanebit. Est enim et tale inserendi genus, ut nullo preciso ramo, y' z' a''

qui intus est, ille, qui foris est, inseratur, non tamen nullo, sed vel levissimo vulnere arboris. b''

Ita ergo et isti cum ad radicem catholicam veniunt, nec eis post, quamvis herroris sui peniteat,

honor clericatus aut episcopatus aufertur. Siquidem fit aliquid tanquam in cortice arboris

matris contra integritatem severitatis, verumtamen quia neque qui plantat, est aliquid, neque

qui rigat, ad Dei misericordiam precibus fusis coalescente suorum pace ramorum caritas

cooperuit multitudinem peccatorum. Et paulo post: Verum in huiusmodi causis, ubi graves c''

discenssionum scissuras non huius aut illius hominis est periculum, sed populorum strages d'' e''

iacent, detrahendum est aliquid severitati, ut maioribus malis sanandis sincera caritas f'' f''

subveniat. Habebant ergo de preterito detestabili herrore, sicut Petrus habuit de mendacii

timore, amarum dolorem, et veniat ad ecclesiam Christi veram, id est catholicam matrem . g'' h'' h''

Sunt in illa clerici, sunt episcopi utiliter, qui contra eam fuerunt ostiliter. Non invidemus, i''

immo amplectimur, ortamur, optamus, et quos in viis aut in sepibus invenimus, intrare cogimus

et sic nondum quibusdam persuademus, quia non res eorum, sed ipsos querimus.

a) dieses Kap. om. K, dafür L benutzt.

b) non nos M.

Polycarp 7.5.16

1458

c) deus CR.

d) prebet C.

e) Quos M.

f) Absatz L.

g) illo L.

h) Absatz L.

i) potestatem C.

j) folgt regum CR.

k) unitas est CR.

l) Absatz L.

m) om. C.

n) folgt talis C.

o) esset CR.

p) deesse L.

q) libras LC.

r) Absatz L.

s) domo una C.

t) audirent L; ante correctionem: audirent C.

u) intra veritatis L.

v) metipsum L; me- korr. C; me ipsum R.

w) tricidabo M.

x) nec inde M.

y) om. M.

z) eligeremus C; elegeremus R.

a') nostram operam CR.

b') altero M.

c') vestra L.

d') om. C.

e') qui CR.

f') videlicet L.

g') Absatz L.

h') unius L.

i') conarer L; conarem C; conaremur R.

j') dolorem LCR.

k') om. L.

l') nostrum C; v)rm R.

m') consolamur L.

n')-n') non - permitteremus om. C.

o') korr. in sese ipsos L.

p') om. L.

q') om. C.

r') non solum temporali CR.

s') om. C.

t') tanti L; tanta CR.

u') perhibat M.

v') ante correctionem: receptnti M.

w') coaluerit LR; caluerit C.

x') incaluerit C.

y') arescet LCR.

z') in illo C.

a'') preciosus C.

b'') levississimos L.

c'') folgt per CR.

Polycarp 7.5.16

1459

d'') discessionum L.

e'') scissura M.

f'') malis maioribus C.

g'') veniant LCR.

h'') matrem catholicam C.

i'') om. C.

Polycarp 7.5.17

1460

17. Augustinus Festo. a

Quid faciet ecclesie medicina salutem omnium materna caritate conquirens, tanquam inter b c

freneticos et letharicos estuans? Numquid contempnere, numquid desistere vel debet vel d e

potest? Utrisque sit necesse est molesta, que neutris est inimica. Nam et frenetici nolunt ligari

et letharici nolunt excitari. Sed perseverat diligentia caritatis freneticum ligare, lethargicum f

stimulare, ambos amare. Ambo offenduntur, sed ambo diliguntur, ambo molestati, quamdiu

egri sunt, indignantur, sed ambo sanati gratulantur. In eodem: Catholici esse non incipiunt, g

nisi heretici esse destiterint. Neque enim sacramenta eorum inimica nobis sunt, que in illis sunth

nobis communia, quia non humana sunt, sed divina. Proprius herror eorum auferendus est, h i

quem male imbiberunt, non sacramenta, que similiter acceperunt. Quem ad penam suam j

portant et habent, quanto indignius habent, sed tamen habent. k

a) dieses Kap. om. K, dafür L benutzt.

b) facit L.

c) medicinam ML.

d) lethargicos CR.

e) aut M.

f) lethargici CR.

g) egeri R.

h) nobis sunt C.

i) Prius M.

j) Que CR.

k) indignus L.

Polycarp 7.5.18

1461

18. Augustinus Emerito. a

Illud attendat vigilantia mentis tue neminem contaminari posse ignotum ignotis criminibus. b c

Unde manifestum est a communione orbis, cui seu falsa seu vera crimina, que fratribus prorsus

intenditis, prorsus ignota sunt et ignota semper fuerunt , sacrilego scismate esse vos separatos, d

quamquam et illud et non est tacendum etiam conditos malos bonis non obesse in ecclesia, si e f g

eos a communione prohibendi aut potestas desit aut aliqua ratio conservand. pacis impediat. h

a) dieses Kap. om. K, dafür L benutzt.

b) conmitari R.

c) ignotisque L.

d) om. (Seitenwechsel) M.

e) om. CR.

f) etiam CR.

g) cognitos C.

h) potestates L.

Polycarp 7.5.19

1462

19. Sacratissimo ac beatissimo archiepiscopo alm. urbis Rom. et patriarch. Ormisd. a

Iustinianus imperator.

Scias effectum nobis, pater religiosissime, quod diu summis studiis patet strictum, et antequam

advenerint, qui a nobis destinati sunt, quod Iohannes vir beatissimus antistes nov. Rom. b b c c

nostr. una cum clero vobis consentiunt, nullis variantes ambiguitatibus, nullis divisi discordiis. d

Scias libellum ab eo scriptum, quem offerendum iudicaveras. Negatum est ab eis memoriam in

posterum fieri Achacii prevaricatoris quondam huius urbis episcopi necnon et aliorum e

sacerdotum, qui vel primi contra statuta venerunt apostoli vel successores herroris facti sunt et

nulla usque ad ultimum diem sunt penitentia correcti . f

a) om. M.

b) q(uia) R.

c) nonerone C.

d) nobis C.

e) om. C.

f) folgt Kap. VII 5,32 (es om. VII 5,20) K.

Polycarp 7.5.20

1463

20. Ambrosius. a

`Accepisti pecuniam et possidebis ex ea agros et vineas et oliveta et greges, et lepra Naamanb

applicabit se in te et semini tuo usque in eternum.' Vides quia facto auctoris successio

damnatur heredis. Inexpiabilis est enim venditi culpa misterii et grati. vindicta celestis transiit

ad posteros. Denique `Moabit. et ceteri non intrabunt in ecclesiam Dei usque in tertiam et

quartam generationem', tam diu videlicet, ut simplicius interpretemur , donec culpa auctorum c d e

multiplicis successio generationis aboleret. Sed cum illi, qui in Deum ydolatri. herrore

deliquerunt, in quartam generationem videantur esse mulctati, profecto durior videtur esse

sententia, qua Iezi semen usque in eternum pro cupiditate habendi prophetica auctoritate f

damnatur, presertim cum dominus noster Iesus Christus per lavacri regenerationem omnibusg

remissionem dederit peccatorum, nisi ut vitiorum magis quam generis semen intelligas. Sicut g

enim qui filii promissionum sunt, existimantur in semen bonum , ita etiam qui filii herroris h h i

sunt, estimantur in semen malum. Nam et Iudei ex patre diabolo, non utique carnis j

successione, sed criminis. Ergo omnes cupidi, omnes avari Giezi lepram cum divitiis suis

possident et male quesita mercede non tam patrimonium facultatum quam thesaurum k

criminum congregarunt eterno supplicio et brevi fructu. l

a) dieses Kap. om. K, dafür L benutzt (K an dieser Stelle statt dessen VII 5,32, s. auch dort).

b) neeman M.

c) suppliciis C.

d) deputemur C.

e) culpam CR.

f) ieci L; giezi CR.

g) nachgetragen L; om. R.

h) bonum senem M.

i) errorum M.

j) parte R.

k) mala C.

l) congregaverunt C.

Polycarp 7.5.21

1464

21. Augustinus.

Quamvis res queque terrena non recte a quoquam possideri possit nisi vel iure divino, quo a

cuncta iustorum sunt, vel iure humano , quod in potestate est regum terre, ideoque res vestras b

falso amplectitis, quas nec iuste possidetis, et secundum leges regum terre amittere iussi estis.

Frustraque dicatis: `Non eis congregandis laboravimus', cum scriptum legatis: `Labores c

impiorum iusti edent'. Sed tamen quisquis ex occasione legis huius, quam reges terre Christo

servientes ad emendandam vestram impietatem promulgaverunt, res proprias vestras cupide

appetat, displicet nobis. Quisquis denique ipsas res pauperum vel basilicas congregantium,

quas sub nomine ecclesie tenebatis, que omnino non debentur nisi ei ecclesie, que vera Christid

ecclesia est, non per iustitiam, sed per avaritiam tenet, displicet nobis. Quisquis pro aliquo d e

flagitio vel facinore proiectum a vobis ita suscipit, sicut suscipiuntur, qui excepto herrore, quo

a nobis separamini , sine crimine apud vos vixerint, displicet nobis. Sed nec facile ista f

monstratis, et si monstretis, nonnullos toleramus, quos corrigere vel punire non possumus,

neque propter paleam relinquimus aream Domini et nec propter pisces malos rumpimus retia g h i

Domini nec propter edos in fine segregandos deserimus gregem Domini nec propter vasa j

facta in contumeliam migramus de domo Domini. k

a) idem M.

b) Romano M.

c) korr. in nos M.

d) ecclesia Christi M.

e) om. K.

f) separantur C.

g) nec C.

h) om. CR.

i) om. M.

j) folgt et M.

k) om. C.

Polycarp 7.5.22

1465

22. Idem.

Dixit apostolus: `Hereticum hominem post primam et secundam correctionem devita, quia

subversus est huiusmodi et peccat in semetipso damnatus.' Sed qui sententiam suam quamvis

falsam atque perversam nulla pertinaci animositate defendunt, presertim qui non audacia suæ a b

presumptionis pepererunt , sed a seductis atque in herrorem lapsis parentibus acceperunt, c d

qu.runt autem cauta sollicitudine veritatem, corrigi parati, cum invenerint , nequaquam sunt e f

inter hereticos deputandi.

a) quam C; quia R.

b) sua KR.

c) pereunt M.

d) om. CR.

e) q) r M; que)r CR. ~

f) venerint C.

Polycarp 7.5.23

1466

23. Idem.

Qui in ecclesia Christi morbidum aliquid pravumque sapiunt, si correcti, ut sanum rectumque a b

sapiant, resistunt contumaciter suaque pestifera et mortifera dogmata emendare nolunt, sed

defendere persistunt, heretici fiunt.

a) morbidi M.

b) pravi utique M; parvumque R.

Polycarp 7.5.24

1467

24. Idem.

Hereticus est, qui alicuius temporalis commodi et maxime glori. principatusque sui gratia,

falsas ac novas opiniones vel gignit vel sequitur. Ille autem qui huiusmodi hominibus credit , a bc

imaginatione quadam veritatis illusus . d e

a) nonas R.

b) omnibus K.

c) folgt homo hic est C.

d) folgt ac pietatis CR.

e) folgt est K.

Polycarp 7.5.25

1468

25. Idem in eodem.

Vos mutari volumus a perversitate, id est ut denuo radicetur vestra precisio. Nam sacramenta, a

qu. non mutastis, sicut habetis, approbantur a nobis, ne forte, cum vestram pravitatem

corrigere volumus , illis misteriis Christi que in vestra pravitate depravata non sunt, sacrilegam b

faciamus iniuriam. Neque enim Saul depravaverat unctionem, quam acceperat, cui unctioni c

tantum onorem rex David pius Dei servus exhibuit. Propterea ergo vos non rebaptizamus, quia

radicem vobis reddere cupimus, formam tamen precisi sacramenti, si non mutata est, d

approbamus, que tamen quamvis integra, nullo modo est sine radice fructuosa.

a) nolumus CR.

b) nolumus R.

c) depraveverat C.

d) nobis CR.

Polycarp 7.5.26

1469

26. Augustinus Vincentio.

Donatiste nimium sunt inquieti, quos per ordinatas a Deo potestates cohiberi atque corrigi

mihi non videtur inutile. Nam de multorum iam correctione gaudemus. Et post pauca: Si enim

quisquam inimicum suum periculosis febribus freneticum factum currere videret in preceps, a b

nonne tunc potius malum pro malo redderet, si eum sic ire permitteret, quam si corripiendum c d

curandumque ligaret? Et tamen ei tunc molestissimus et adversissimus videretur, quando e

utilissimus et misericordissimus extitisset. Sed plane salute reparata tanto uberius ei gratias

ageret, quanto minus sibi pepercisse sensisset. Et post pauca: A quibusdam ista non prosunt. f

Numquid ideo neglegenda est medicina, quia non nullorum est insanabilis pestilentia? Item g h

post aliqua: Non omnis, qui parcit, amicus est, nec omnis, qui verberat, inimicus. Meliora sunt

vulnera amici quam oscula inimici. Melius est cum severitate diligere quam cum lenitate i i

decipere. Utilius esurienti panis tollitur, si de cibo securus iustitiam negligebat, quam esurienti j

panis frangitur, ut iniustitie seductus adquiescat. Item post pauca: Putas neminem debere adk

iustitiam cogi, cum legas patrem familias dixisse servis: "Quosque inveneritis, cogite intrare", k l

cum legas etiam ipsum primo Saulum postea Paulum ad veritatem cognoscendam et tenendam

magna violentia Christi cogentis esse compulsum? Item post pauca: Et noveritis furem

aliquando avertendis peccoribus pabulum spargere et aliquando pastorem flagello errantia

pecora revocare. Item: Si semper esset culpabile persecutionem facere, non scriptum esset in

sanctis libris: `Detrahentem proximo suo occulte, hunc persequebar.' Aliquando ergo et qui

eam patitur, iniustus est, et qui eam facit, iustus est. Sed plane sepe et mali persecuti sunt

bonos et boni malos, illi nocendo per iustitiam, illi consulendo per disciplinam. Illi inmaniter,

illi temperanter. Illi servientes cupiditati , illi caritati . Nam qui trucidat, non considerat, m n

quemadmodum secet. Ille enim persequitur sanitatem, ille putredinem. Occiderunt impii

prophetas, occiderunt impios et prophet.. Flagellaverunt Iudei Christum, Iudeum flagellavit et o

Christus. Traditi sunt apostoli ab hominibus human. potestati, tradiderunt apostoli homines

potestati sathan.. In his omnibus quid attenditur, nisi quis eorum pro veritate, quis pro p

iniquitate, quis nocendi causa, quis emendandi? Et paulo post: Constantinus imperator

constituit, ut vires convictorum et unitate pervicaciter resistentium fisco vendicarent . Et post q r s

pauca: Certe nullius crimen maculat, nescientem. Item: Facta nocentium que in nocentibus

demonstrari vel ab nocentibus credi non possunt, non inquinant quemquam, sed propter

innocentium consortium etiam cognita sustinentur. Non enim propter malos boni sunt

deserendi, sed propter bonos mali tolerandi, sicut toleraverunt prophet., contra quos tanta

dicebant nec communionem sacramentorum illius populi relinquebant.

a) periculose M.

b) ante correctionem: feneticum M.

c) davor getilgt nochmals eum M.

d) corrigendum M.

e) Quod R.

f) At CR.

g) Numquam C.

h) om. M.

i) veritatem M.

j) sed C.

k) de iusticia C.

l) om. MK.

m) cupiditate M.

n) caritate M.

o) iudeos CR.

p) qui K; quis C.

q) pertinaciter C.

r) resistendum M.

Polycarp 7.5.26

1470

s) vendicarentur C.

Polycarp 7.5.27

1471

27. Idem Donato presbitero.

Displicet tibi, quod traheris ad salutem, cum tamen multos nostros ad pernitiem traxeris. Quid

enim volumus nisi te comprehendi et presentari et servari, ne pereas? Quod autem in corpore a b

lesus es, ipse tibi fecisti, qui iumento tibi mox admoto uti noluisti et te ad terram graviter c

collisisti. Nam utique alius, qui adductus est tecum collega tuus illesus venit, quia talia ipse sibi

non fecit. Sed neque hoc putas tibi fieri debuisse, qui neminem existimas cogendum ad d

bonum. Attende quid dixerit apostolus: `Qui episcopatum desiderat, bonum opus desiderat.' Et

tamen tam multi, ut episcopatum suscipiant, tenentur inviti: producuntur, includuntur,

patiuntur tanta, que nolunt, donec eis adsit voluntas suscipiendi operis boni. Quanto magis e

vos ab herrore pernitioso, in quo vobis inimici estis, trahendi estis et perducendi ad f g g h

veritatem vel cognoscendam vel eligendam, non solum ut honorem salubriter habeatis, sed

etiam ne pessime pereatis. Dicis Dominum dedisse liberum arbitrium, ideo non debere i i j

hominem cogi ad bonum. Attende ergo et considera, quod non ideo voluntas bona k l

misericorditer impenditur , ut mala voluntas hominis diligat . Nam quis nesciat nec damnari m n o

hominem nisi merito mal. voluntatis, nec liberari, nisi bonam habuerit voluntatem? Non tamen

ideo, qui diliguntur, mal. sue voluntati impune et crudeliter permittendi sunt, sed ubi potestas

datur, et a malo prohibendi et ad bonum cogendi. Nam si voluntas mala semper sue p p

permittenda est libertati, quare Israelit. recusantes et murmurantes tam duris flagellis a malo

prohibebantur et ad terram promissionis compellebantur? Si voluntas mala sue permittenda est

libertati, quare Paulus non est permissus uti pessima voluntate, quia persequebatur ecclesiam, q

sed prostratus est, ut cecaretur, et cecatus est, ut mutaretur, mutatus est, ut mitteretur, missus

est , ut qualia fecerat in herrore, talia pro veritate pateretur? Si voluntas mala semper sue r

permittenda est libertati , quare monetur pater in scripturis sanctis filium durum non solum q

verbis corripere, sed etiam latera eius tundere, ut ad bonam disciplinam coactus ac domituss

dirigatur? Unde idem dicit: `Tu percutis eum virga, animam autem eius liberas a morte.' Si

mala voluntas semper sue permittenda est libertati, quare corripiuntur negligentes pastores et

dicitur eis: `Herrantem non revocastis, perditum non inquisistis?' Et vos oves Christi estis,

caracterem dominicum portatis in sacramento, quod accepistis, sed herratis et peritis: non ideo t

vobis displiceamus, quia revocamus herrantes et querimus herrantes perditos. Melius enim u

facimus voluntatem Domini monentis, ut vos ad eius ovile redire cogamus, quam consentiamus

voluntati herrantium , ut perire vos permittamus. Noli ergo iam dicere, quod te assidue audio v v

dixisse: Sic volo herrare, sic volo perire. Melius hoc omnino non permittimus, quantum

possumus. Modo quod te in puteum, quo moreris , misisti, utique libera voluntate fecisti, sed w

quam crudeles essent servi Dei, si huic mal. voluntati tue te permitterent et non te de illa

morte liberarent? Quis eos non merito culparet? Quis non impios recte iudicaret? Et tamen tu

te volens in aquam misisti, ut morereris . Tu fecisti secundum voluntatem tuam, sed in x y

perniciem tuam, illi contra voluntatem tuam, sed contra mortem tuam . Si ergo salus corporalis z

sic custodienda est, ut etiam in nolentibus ab eis, qui eos diligunt, servetur, quanto magis illa

spiritualis, in cuius desertione mors eterna metuitur? Quamquam et iniusta morte, quam tibi a' b'

tu ipse voluisti inferre, non solum ad tempus, sed etiam in eternum morereris , quia etsi non ad c'

salutem, non ad ecclesie pacem, non ad Christi corporis unitatem, non ad sanctam et

individuam caritatem, sed ad mala aliqua, nec sic tibi mortem inferre debuisti. Considera d' e'

scripturas divinas et discute, quantum potes, et vide, utrum hoc fecerit aliquis aliquando f f

iustorum atque fidelium, cum ab eis tanta mala perpessi sunt, qui eos ad interitum, non ad g'

vitam, quo compelleris, adigebant. Et post pauca: Repetis, quod audio, quod in evangelio h'

scriptum est, recessisse a Domino LXX discipulos et arbitrio sue mal. atque impi. defensionisi'

fuisse permissos, ceterisque duodecim, qui remanserant , fuisse responsum: Numquid et vos j'

vultis ire? Et non attenditis , quia tunc primum ecclesia novello germine pullulabat k' l'

nondumque completa fuerat illa prophetia: `Et adorabunt eum omnes reges terre, omnes m'

gentes servient ei.' Quod utique quanto magis impletur, tanto maiore utitur ecclesia potestate,

unde non solum non invitat, sed etiam cogat ad bonum. Hoc Dominus significare volebat, n' o'

qui quamvis haberet magnam potestatem , prius tamen elegit humilitatem . Hoc et in illa p' q' r'

Polycarp 7.5.27

1472

convivii similitudine satis evidenter ostendit, ubi misit ad invitatos, et venire noluerunt, et ait s' s' t'

servo : 'Exi cito in plateas et vicos civitatis et pauperes ac debiles, cecos et claudos introduc u'

huc. Et ait servus domino : Factum est, ut imperasti, et adhuc locus est. Et ait dominus servo: v' v'

Exi in vias et sepes et compelle intrare, ut impleatur domus mea.' Vide nunc, quemadmodum

de his, qui primi venerant, dictum est: `Introduc ' eos. Nam sicut dictum est: `Compelle', ita w'

significata sunt ecclesie primordia adhuc crescentis, ut essent vires et compellendi. x' y' z'

a) representari K.

b) Quid M.

c) amoto M.

d) quia M.

e) assit M.

f) om. M.

g) om. C.

h) folgt nochmals ad (Seitenwechsel) C.

i) nequissime M.

j) deberi MK.

k) folgt nec CR.

l) folgt Quare ergo illi, de quibus supra diximus, coguntur ad bonum? KCR.

m) impeditur C.

n) diligatur CR.

o) nescit CR.

p) ad malum M.

q)-q) quare - libertati om. C.

r) om. R.

s) divinitus C.

t) si M.

u) om. C.

v) voluntantium K.

w) morereris KR; korr. in morereris C.

x) aqua C.

y) folgt illi te nolentem levaverunt de aqua, ne morereris KCR.

z) om. CR.

a') om. K.

b') iniust. K.

c') moreris K.

d') om. C.

e') folgt ipse KCR.

f') divinas scripturas C.

g') folgt eternum (.- R) CR.

h') om. M.

i') dissessionis (disses- auf Rasur) C.

j') remanserunt C.

k') attendit M.

l') qua M.

m') necdum C.

n') om. CR.

o') korr. in cogit C.

p') magna C.

q') om. C.

r') humilia C.

s') consimilitudine CR.

t') cum C.

Polycarp 7.5.27

1473

u') sermo KR; ante correctionem: sermo (?) C.

v') domino servus M.

w') huc CR.

x') segregata M.

y') om. C.

z') etiam KR.

Polycarp 7.5.28

1474

28. Augustinus contra Manicheos.

Ille herror pectore et ventre repit et terram manducat. Non decipit nisi aut superbos, qui sibi a b

arrogant, quod non sunt, aut desideriis carnalibus implicitos, qui libenter audiunt, quicquid

lascive faciunt, aut curiosos, qui terrena sapiunt et spiritualia terreno oculo inquirunt.

a) serpit CR.

b) decepit C.

Polycarp 7.5.29

1475

29. Idem in eodem . a b

Cepit Hermigildus rex iuvenis terrenum regnum despiciens et forti desiderio celeste querens in

ciliciis iacere vinculatus et omnipotenti Deo ad confortandum se preces effundere tantoque c d

sublimius gloriam transeuntis mundi despicere, quanto et religatus agnoverat nil fuisse, quod

poterat auferri. Supervenientis autem pascalis festivitatis die intempest. noctis silentio ad e f

eum perfidus pater Arrianum episcopum misit, ut ex eius manu sacrileg. consecrationis g h

communionem perciperet atque per hoc ad patris gratiam redire mereretur. Sed vir Deo

deditus Arriano episcopo venienti exprobravit, ut debuit, eiusque a se perfidiam dignis i

increpationibus repulit, quia et exterius iacebat ligatus, apud se tamen in magno mentis j

culmine stabat securus. Ad se itaque reverso episcopo Arrianus pater infremuit statimque k k l

suos apparitores misit, qui constantissimum confessorem Dei illic, ubi iacebat, occiderent.

a) Gregorius C.

b) dialogo (-o korr.) C.

c) conciliis M.

d) inmaculatus C.

e) potuit CR.

f) Superveniente M; Supervenienti C.

g) perfidum K.

h) om. CR; über der Zeile nachgetragen de C.

i) ante correctionem: ad M.

j) folgt si K.

k) episcopo reverso CR.

l) arriano M; korr. in arriano C.

Polycarp 7.5.30

1476

30. Augustinus in super Iohannem . a b

Ecce sunt vill.: quo iure defendis villas, divino an humano? Respondeas: divinum ius in

scripturis , humanum ius in legibus regum. Unde quisque possidet, quod possidet? Nonne iure c

humano? Nam iure divino `Domini est terra et plenitudo eius.' Pauperes et divites de una d e

humo fecit Deus, et pauperes et divites una terra subportat. Iure tamen humano dicit : hec e d f

villa mea est, hec domus mea est , hic servus meus est . Iure ergo humano, iure imperatorum. g h

Quare? Quia ipsa iura humana per imperatores et leges seculi Deus distribuit generi humano. i j

Vultis, ut legamus leges imperatorum et secundum ipsas agamus de villis? Si iure humano k

vultis possidere , recitemus leges imperatorum, videamus, si voluerint ab hereticis possideri. l m

Sed quid mihi et imperatori? Secundum ius ipsius possides terram. Aut tolle iuran

imperatorum , et quis audet dicere: mea est villa , meus est iste servus aut domus hec mea o p q r

est? Si autem, ut teneantur ista ab hominibus, iura acceperunt regum, vultis recitemus leges, r s t

ut gaudeatis, quia vel unum horum habebitis et non imputetis, nisi mansuetudinem columb., u v w

quia vel ubi vobis permittitur permanere. Leguntur enim leges manifeste, ubi perceperunt eos x y

imperatores, qui preter ecclesie catholic. communionem usurpant sibi nomen Christianum nec z

volunt in pace colere pacis auctorem, nichil nomine ecclesie audeant possidere. Sed quid a'

vobis et imperatori? Sed iam dixi: de iure humano agitur, et tamen apostolus voluit honorarib'

reges et dixit: `Reges reveremini.' Noli dicere: quid mihi et regi? Quid tibi ergo et possessioni?

Per iura regum possidentur possessiones. Dixisti: quid mihi et regi? Noli dicere possessiones c'

tuas, quia ad ipsa iura humana renuntiasti, quibus possidentur possessiones. Sed de iure d'

divino ago ego . Ergo evangelium recitemus. Videamus, usque quo ecclesia catholica e' e' f' f'

Christi est, super quam venit columba, que docuit, hic est, qui baptizat. Quomodo ergo iure g' h'

divino possideat, qui dicit: Ego baptizo, cum dicat: Columba hic est, qui baptizat ? Cum dicat h'

scriptura: una est columba mea, una est matris sue, quare laniatis columbam? Immo laniastis

viscera vestra, nam nobis laniastis , columba integra perseverat. Ergo, fratres mei, si ubique i' j'

non habent , quod dicant, ego dicam, quid faciant: veniant ad catholicam fidem et nobiscum k'

habebunt non solum terram, sed etiam illum, qui fecit celum et terram. l' m'

a) om. M.

b) ferner Rubrik Sermone VI R.

c) folgt habemus CR.

d)-d) om. CR.

e) limo una M.

f) dicis M.

g) om. K.

h) om. K.

i) vita C.

j) reges M.

k) illas M.

l) folgt vultis M.

m) folgt aliquid C.

n) ius CR.

o) imperatorium C.

p) villa illa C; illa villa R.

q) om. M.

r)-r) hec domus mea M.

s) om. M.

t) acceperut M.

u) ortum CR.

v) habetis CR.

w) mansuetudini CR.

x) ibi CR.

Polycarp 7.5.30

1477

y) scheint korr. in preceperunt C; preceperunt R.

z) om. M.

a') nolunt K.

b') honorare K.

c') legum M; ergo C.

d') et M.

e') ego ago KCR.

f') quousque CR.

g') quem CR.

h')-h') Quomodo - baptizat om. MK.

i') vobis R.

j') korr. in laniatis C; laniatis R.

k') habeant C.

l') om. M.

m') facit C.

Polycarp 7.5.31

1478

31. Augustinus in super Iohannem. In sermone XI. a b b b

Quando vult Deus concitare potestates adversus hereticos , adversus scismaticos , adversus c d d d

dissipatores ecclesie adversus exsufflatores Christi, adversus blasphematores Christie

baptismi ? Non mirentur, quia Deus concitat , ut a Sara verberetur Agar. Cognoscat se Agar, e f

ponat cervicem, que cum humiliata discederet a domina sua, occurrit ei angelus et dixit: `Quid

est tibi Agar ancilla Sare?' Cum questa esset de domina, quid audivit ab angelo? `Revertere g h

ad dominam tuam.' Ad hoc ergo affligitur, ut revertatur. Atque utinam revertatur, quia proles

eius sicut Iacob cum fratribus hereditatem tenebit. Mirantur autem, quia commoventur i

potestates christian. contra dissipatores detestandos ecclesie. Si non moverentur, quomodo

redderent de imperio suo Deo? Intendat caritas vestra, quid dicam, quia hoc pertinet ad reges j k

seculi christianos, ut temporibus suis pacatam vellent matrem suam ecclesiam, unde l

spiritualiter nati sunt. Et paulo post: Nabuchodonosor rex decrevit dicens: `quicumque

dixerint blasphemiam in Deum Sidrac, Misac et Abdenago, in interitu erunt et domus eorum m n

in dispersione .' Ecce quomodo rex alienigena sevit, ne blasphemaretur Deus Israel, qui potuit o p

tres pueros de igne liberare, et nolunt , ut seviant reges christiani, quia Christus exsufflatur, a q

quo non tres pueri, sed orbis terrarum cum ipsis regibus a geennarum igne liberantur . Et infra: r s

Quomodo isti reges non moveantur, qui non tres pueros attendunt liberatos de flamma, sed se t u

ipsos de flamma geenn., quando vident Christum, a quo liberati sunt, exsufflari in christianis,

quando audiunt dici christiano: Dic te non esse christianum. Talia facere volunt, et saltem talia

pati nolunt. Nam videte, qualia faciunt et qualia patiuntur. Occidunt animas, affliguntur in v

corpore, sempiternas mortes faciunt et temporales se perpeti conqueruntur.

a) om. M.

b) om. C.

c) vocare M.

d) scismaticos et hereticos CR.

e) baptismi christi C; baptismi R.

f) vocitat M; ocitat K.

g) Que cum CR.

h) ante correctionem: quod C.

i) folgt fili in C; folgt filium R.

j) folgt rationem CR.

k) om. R.

l) velint CR.

m) dixerit K.

n) interitum CR.

o) dispersionem CR.

p) blasphemetur CR.

q) noluit C.

r) folgt tantum CR.

s) liberatur CR.

t) folgt ergo KCR.

u) folgt tantum CR.

v) Iam M.

Polycarp 7.5.32

1479

32. Felix papa ad episcopos per Siciliam constitutos . a b c

Ut ergo ab ecclesie sumitatibus inchoemus, eos, quos episcopos, presbiteros , diaconos fuisse d e

constiterit, et seu obstantes forsitan seu coacti lavacri illius unici salutarisque claruerit fecisse f g h

iacturam et Christum , quem non solum dono regenerationis, verum etiam gratia percepti h i

honoris induerunt, exuisse, cum constet neminem ad secundam tinctionem venire potuisse, j k

nisi se palam christianum negaverit et professus fuerit esse paganum. Quod cum generaliter sit l l

in omnibus execrandum, multo magis in episcopis et diaconibus auditu saltem dictuque

probatur horrendum. Sed quia idem Dominus atque salvator clementissimus est et neminem

vult perire, usque ad exitus sui diem cum penitentia, si resipiscant, iacere conveniet nec m

orationi non modo fidelium sed nec catecuminorum interesse, quibus communio laica in n n o

morte redibenda est. Quam rem diligentius explorare vel facere probatissimi sacerdotis cura o

debebit . p

1 2 a) dieses Kap. anstelle von VII 5,20 (= K ) und hier (= K ) K.

2 b) davor Rubrik De presbiteris et diaconis (diaconibus K ), qui in lapsu hereticorum sese

2 baptismo dederunt K R; ganze Inskr. om. C.

c) constituto R.

2 d) folgt vel K CR.

2 e) suis se K .

f) optantes C; obtantes R.

g) coactos CR.

1.2 h)-h) lavacri - Christum om. MK .

i) ante correctionem: precepti M.

j) om. M.

k) unctionem CR.

l) palam se M.

m) convenit M.

n) continuo laica communio C.

o) om. M.

1 p) folgt Kap. VII 6,1 K .

Polycarp 7.5.33

1480

33. Idem . a

Illo per omnia custodito , ne is umquam, qui in qualibet etate alibi quam in ecclesia catholica b c

aut baptizati aut rebaptizati sunt, ad ecclesiasticam militiam prorsus permittantur accedere. d

Quibus satis esse debet, quod in catholicorum numero sunt recepti, quoniam de suo ordine et e e

communione videbitur ferre iudicium, quisquis hoc voluerit antistitum vel qui non removerit f g

eum, quem ex his ad ministerium clericale obressisse cognoverit. h i

a) am Rand Titel VII 6 C.

b) Illa C.

c) custodite C.

d) ecclesie C.

e) sunt numero K.

f) quando CR.

g) om. R.

h) eis C.

i) korr. in obrepssisse C.

Polycarp 7.5.34

1481

34. Ex epistola Paschasii pape I. ad archiepiscopum Mediolanensem. a

Fratern. mortis crimen incurrit, quisquis, cum potest, fratrem a morte minime defendit. Nos

quoque, qui excellenti. vestre summum discrimen audivimus, summi reatus penam b b

incurrimus, si tacemus, Domino per prophetam terribiliter testante, quod profecto sanguinem c

fundit, qui impiorum iniquitatem tacendo dissimulat. Audivimus enim, quod valde miramur,

quia sacri apud vos ordines pecuniis distrahuntur, dum quicumque tale aliquid attemptaverint , d

omnino heretici comprobentur, sancto spiritu per Gregorium intonante, quia quisquis pecuniae

ordinatur, ad hoc ut fiat hereticus promovetur. Et ut nostr. huius paginul. non presumptionis, f

sed timoris causam fuisse monstremus, beatus idem prosequitur: `Quisquis contra simoniacam g

et neophitorum heresim pro officii sui loco vehementer non arserit , cum eo se non dubitet h i

habiturum portionem, qui prius commisit hoc piaculare flagitium', quibus in verbis cum j k

heretica et simoniaca et neophitorum heresis exprimatur , quod eterna morte dignissimum l l

crimen sit, apertissime declaratur, protestante per Augustinum divino oraculo ac dicente: m

`Firmissime tene et nullatenus dubites omnem hereticum vel scismaticum quamvis multas

helemosinas faciat vel etiam pro Christo sanguinem fundat, cum diabolo et angelis eius eterni n

ignis incendio mancipandum, nisi ante finem huius vite catholic. fuerit incorporatus et

redintegratus ecclesie.' Hinc est, quod Dominus vendentes et ementes de templo eiecit, o

Dathan et Abiron ambientes terra deglutivit, Symonemque temptantem Petrus dampnavit p

omnesque symoniacos ecclesiasticis iaculis Petrus perpetuo anathemate condempnavit. Et q

turpe nimium est, ut in plenissimum iam vigorem confirmata ecclesia tam ferali inimicor

succumbat, de quo in primordio sue infanti. tanta triumphat virtute . Si quis autem obiecerit s s

non consecrationes, sed res ipsas, que ex consecratione proveniunt, vendi, videtur quidem

aliquid dicere, nichil autem penitus sapere. Nam cum corporalis ecclesie aut episcopus vel

abbas aut tale aliquid sine corporalibus rebus et exterioribus in nullo proficiat, sicut nec t u u

anima sine corpore temporaliter vivit, quisquis eorum alterum vendit, sine quo alterum habere

non provenit, neutrum non vendit , non dereliquid. Quam tamen obiectionem sacer penitus v w

canon exterminat , cum procuratorem vel defensorem ecclesie vel regule subiectum a Deo per x

pecunias ordinari prohibent , ut interventores quoque tanti sceleris anathematis mucrone y

succidat, et cetera.

a) ganze Inskr. om. MLC.

b) sum mundus (mundis K) crimen MKL.

c) qui R.

d) temptaverint CR.

e) per peccuniam C.

f) vestre M.

g) causa K.

h) ex M.

i) asserit L.

j) habere ML.

k) piare M.

l) exprimatur heresis C.

m) a.um (korr.) C; augã R.

n) hier bricht K ab, dafür L benutzt.

o) vedentes M.

p) abientes M.

q) ausgestrichen C.

r) inimicos L.

s) virtute triumphat CR.

t) aliquis C.

u) rebus corporalibus CR.

v) om. CR.

Polycarp 7.5.34

1482

w) venditum CR.

x) extminat R.

y) prohibens CR.

Polycarp 7.6.1

1483

VI. Sacramentum a scismate redeuntium. a b

1. Gregorius in epistola VII. lib. XII. c

Quotiens cordis oculus nube erroris obductus supern. illustrationis lumine fit serenus, magna d e

cautela nitendum est, ne latenter auctor scismatis irruat et ab humanitatis radice eos, qui ad f g

eam reversi fuerint, telo iterum herroris abscidat. Et ideo postquam ego civitatis illius

episcopus comperto divisionis laqueo, quo tenebar, divina mecum deliberatione pertractans, h

prona et spontanea voluntate ad unitatem sedis apostolice divina gratia duce reversus sum, et

ne non pura mente, sed simulate reversus existimer, spondeo sub ordinis mei casu et i j

anathematis obligatione atque promitto tibi et per te sancto Petro apostolorum principi atque

eius vicario beatissimo Gregorio vel successoribus ipsius me numquam quorumlibet k

suasionibus vel lquocumque alio modo ad scisma, de quo redemptoris nostri gratia liberante

ereptus sum, reversurum, sed semper me in unitate sancte ecclesie catholic. et communione

Romani pontificis per omnia permanere. Unde iuratus dico per Deum omnipotentem et hec

sancta Dei quattuor evangelia, que in meis manibus teneo, et salutem illius atque illius l l m

dominorum nostrorum rem publicam gubernantium me in unitate, sicut dixi, ecclesie, ad quam

Deo propitio sum reversus, et communione Romani pontificis semper et sine dubio n

permanere. Quodsi, quod absit, ab hac me unitate aliqua excusatione vel argumento divisero,

periurii reatum incurrens ætern. pen. obligatus inveniar et cum auctore scismatis habeam in o

futuro seculo portionem. Hanc autem confessionis promissionisque mee cartulam illi notariop

meo cum consensu presbiterorum et diaconorum atque clericorum, qui me hac in unitate q

obligantes se in suprascriptis omnibus prona similiter voluntate consecuti atque propriis

manibus subscripturi sunt, scribenda dictavi et propria manu subscribens tibi tradidi. Acta in r

loco illo die illa et consulibus suprascriptis . Et subscriptio episcopi: Ego ille episcopus s t u

civitatis illius huic confessioni promissionique mee prestito de conservandis suprascriptis u u

omnibus sacramento subscripsi.

a) Zahl om. M; ganze Titel om. K; dieser Titel bereits vor VII 5,33. C.

b) crismate C.

c) ganze Inskr. om. C; om. nur Gregorius R.

d) fr(ater)ne R.

e) om. M; omni C.

f) intendendum C.

g) unitatis CR.

h) diutina KCR.

i) om. CR.

j) simulata C.

k) .v. reg) C; Ggreg. (1. G- als Initiale, Zeilenanfang!) R.

l) manibus meis K.

m) illam M.

n) communionem M.

o) per iniurii M.

p) notatorio R.

q) om. C.

r) scribendam KCR.

s) suprascriptum M.

t) om. C.

u) om. C.

Polycarp 7.7.1

1484

VII. Quod par culpa sit communicare heretico vel eius communicatori. a

1. Gelasius . b

Quos vero constiterit indignos meritis sacram mercatos esse pretio dignitatem, convictosc

oportet arceri, non sine periculo facinus tale patrantes, quia dantem pariter accipientemque d

damnatio sermonis , quam sacra lectio testatur, involvit . e f

a) ganze Titel om. MK; ganze Titel erst vor VII 7,2. CR.

b) Pelagius M.

c) convinctos C.

d) oporte et R.

e) simonis C; symonis R.

f) folgt VII 5,21. K.

Polycarp 7.7.2

1485

2. Idem.

Nec pretendat quisquam, quod alicui forsitan evidentiori communicasse vel communicare a b

videatur heretico. Quid enim iuvat , si illi non communicet et his tamen communione c d e

iungatur , qui ab illius non sunt communione divisi ? f g h

a) Ne L.

b) aliqui L.

c) iuvant C.

d) communicent C.

e) ante correctionem: is M; is L.

f) vincatur L.

g) korr. in quod C.

h) diversi LCR.

Polycarp 7.8.1

1486

VIII. Quod per singulos deviantes non sunt renovanda concilia. a b

1. Gelasius episcopis orientis.

Maiores nostri divina inspiratione cernentes necessarie precaverunt, ut contra unamquamque c

heresim coacta semel synodus pro fide, communione et veritate catholica atque apostolica

promulgasset, non sinerent novis post hec retractationibus mutilari, ne pravis occasio d

preberetur, que medicinaliter fuerant statuta, pulsandi, sed auctore cuiuslibet insani. ac pari

errore damnato sufficere iudicavunt , ut quisque aliquando huius herroris communicator e f g

existeret, principali sententia eiusdem damnationis esset obstrictus , quoniam manifeste h i j k

quilibet vel professione sua vel professione sua vel communione possit cognosci. Et ut

brevitatis causa priora taceamus, que diligens inquisitor facile poterit investigare, Sabellium

damnavit synodus nec fuit necesse, ut eius sectatores postea damnarentur per singulas viritiml

synodos, sed pro tenore constitutionis antiqu. cunctos , qui vel pravitatis illius vel m n

communionis extitere participes, universalis ecclesia duxit esse refutandos . Sic propter o p q

blasphemias Arrii forma fidei communionisque catholic. Niceno prolata conventu Arrianos r

omnes, vel quisquis in hanc pestem sive consensu seu communione deciderit, sine

retractatione concludit. s

a) ganze Titel om. MC; Zahl om. L.

b) revocanda R.

c) folgt quod C.

d) retractionibus C.

e) iudicaverunt M; iudicaverunt korr. in iudicarunt L.

f) quisquis C.

g) herroris M.

h) ante correctionem: principalis M.

i) om. C.

j) astrictus C.

k) ut C.

l) auf Rasur iterum C.

m) tinore M.

n) runctos M.

o) existere M.

p) dixit ML.

q) refuntandos M.

r) prolatam M.

s) retractione C.

Polycarp 7.9.1

1487

IX. De tolerandis malis vel fugiendis . a b b

1. Augustinus in secundo libro contra Parmenianum.

Quisquis vel , quod potest, arguendo corrigit vel, quod corrigere non potest , salvo pacis c d e f e g

vinculo excludit vel, quod salvo pacis vinculo excludere non potest, equitate improbat, h i h

firmitate supportat, hic est pacificus et ab isto maledicto, quo scriptura dicit: "Ve his, qui j

dicunt quod nequam est bonum, et quod bonum est nequam", omnino liber, prorsus securus,

penitus alienus. Quomodo, inquit, Parmenianus, incorruptus poteris permanere, qui corruptis k l

sociaris ? m

a) VIII. M; Zahl om. LCR.

b)-b) om. MC.

c) om. CR.

d) om. C.

e)-e) om. L.

f) corrigere C.

g) facis L.

h)-h) om. C.

i) quo L.

j) quos L; quod C.

k) poterit (korr. in ?) L; poterit (Endung korr.) C.

l) corruptus L; ante correctionem: corruptus C.

m) sociatur C.

Polycarp 7.9.2

1488

2. Augustinus.

Ita plane si sociatur, id est si mali aliquid cum eis committit aut committentibus favet. Si autem

neutrum facit, nullo modo sociatur . Porro si addat tertium, ut non sit in vindicando piger, sed a b

vel corripiat iustus in misericordia et arguat vel etiam, si eam personam gerit et ratio c d d e

conservand. pacis admittit et coram omnibus peccantes arguat , ut ceteri timeant, removeat f g

etiam vel ab aliquo gradu honoris vel ab ipsa communione sacramentorum, et hec omnia cum h h

dilectione corrigendi, non cum odio persequendi faciat, plenissimum officium non solum

castissim. innocenti., sed etiam diligentissim. severitatis implevit. Ubi autem cetera

impediuntur, illa duo semper retenta incorruptum castumque custodiunt, ut nec faciat malum

nec approbet factum.

a) sciatur L.

b) om. L.

c) intus M.

d) nimium C.

e) ratione ante correctionem: rationem C.

f) ante correctionem: amittit M; ammitti L.

g) arguit M.

h) vel etiam C.

Polycarp 7.9.3

1489

3.

Cum vero quisquis fratrum, id est christianorum intus in ecclesie societate constitutorum in a

aliquo tali peccato fuerit deprehensus, ut anathemate dignus habeatur, fiat hoc, ubi periculum

scismatis nullum est, atque id cum ea dilectione, de qua apostolus precipit dicens : `Ut non b

inimicum eum existimetis, sed corripite ut fratrem.' Non enim ad eradicandum fit , sed ad c

corrigendum. Quodsi se non agnoverit neque penitendo correxerit, ipse foras exiet et per

propriam voluntatem ab ecclesie communione dirimetur. Nam et ipse Dominus cum servis d

volentibus zizania colligere dixit : `Sinite utraque crescere usque ad messem.' Premisit e e f

causam dicens : 'Ne forte, cum vultis colligere zizania, eradicetis simul et triticum.' Ubi satis g

ostenditur, cum metus iste non subest, sed omnino de frumentorum stabilitate certa securitas h

manet, id est quando ita cuiusquam crimen notum est et omnibus execrabile apparet, ut vel i i

nullos prorsus vel non tales habeant defensores, per quos possit scisma contingere, non j

dormiat severitas discipline, in qua tanto est efficacior emendatio pravitatis quanto diligentior

conservatio caritatis. Tunc autem hoc sine pacis et unitatis et sine lesione frumentorum fieri k

potest, cum congregationis ecclesie multitudo ab eo crimine, quod anathematizatur, aliena est. l

Tunc enim adiuvat prepositum potius corripientem quam criminosum resistentem. Tunc se ab m

eius communione salubriter continet , ut nec cibum cum ea quisquam sumat, non rabie n o p

inimica, sed correctione fraterna. Tunc etiam ille et timore percutitur et pudore sanatur, cum

ab universa ecclesia se anathematizatum videns sociam turbam, cum qua in delicto suo q r

gaudeat et bonis insultet, non potest invenire. Ad hoc enim et ipse apostolus ait: `Si quis frater s

nominatur.' In eo quippe, quod ait: Si quis, nichil aliud videtur significare voluisse nisi eum

posse tali modo salubriter corrigi, qui inter dissimiles peccat, id est inter eos, quos peccatorum

similium pestilentia non corrumpit. In eo vero, quod ait: nominatur, hoc nimirum intelligi

voluit parum esse, ut sit quisque talis, nisi etiam nominetur , id est famosus appareat, ut t u v w

possit omnibus dignissima videri, que in eum fuerit anathematis prolata sententia. Ita enim et x y

salva pace corrigitur et non interfectione percutitur, sed medicinaliter uritur. Propterea et de z a'

illo dixit, quem tali medicina sanari voluerat, `satis huic correctio hec que multis.' Neque b' c

enim potest esse salubris correctio , nisi cum ille corripitur, qui non habet sociam d'

multitudinem. Cum vero idem morbus plurimos occupaverit, nichil aliud bonis restat quam

dolor et gemitus. Et infra: Misericorditer corripiat homo, quod potest; quod autem non e'

potest, patienter ferat et cum dilectione gemat aut lugeat, donec aut ille desuper emendet et f'

corrigat, aut usque ad messem differat eradicare zizania et paleam ventilare, ut tamen securi g' h'

de salute sua bon. spei christiani inter desparatos , quos corripere non valeant , in unitate i' j' k'

versentur.

a) quisque CR.

b) dicit M.

c) sit CR.

d) propria L.

e) colligere zizania M.

f) dixerit C.

g) om. M.

h) motus C.

i) durch Umstellungszeichen ante correctionem: ita quando M.

j) habeat CR.

k) folgt labe CR.

l) quo M.

m) corripiente L.

n) coniunctione LCR.

o) continens M.

p) eo CR.

q) anathematum M.

Polycarp 7.9.3

1490

r) dilecto L; ante correctionem: dilecto C.

s) om. C.

t) si C.

u) om. M.

v) nomine L.

w) non C.

x) fuerat C.

y) om. M.

z) corripitur C.

a') interfectorie LR.

b') correptio CR.

c') folgt a M; folgt et C.

d') correptio CR.

e') Absatz CR.

f') über der Zeile nachgetragen M.

g') mensem L.

h') om. M.

i') sue C.

j') desperatores C.

k') valent CR.

Polycarp 7.9.4

1491

4. Augustinus Honorato episcopo. a

Recolimus verba dicentis: `Cum autem persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam.' Quis b

autem credat hoc ita Dominum fieri voluisse , ut necessario ministerio, sine quo vivere c

nequeunt, deserentur greges, quos suo sanguine comparavit ? Numquid hoc fecit ipse , d e f f

quando portantibus parentibus in Egyptum parvulus fuit ? Qui necdum ecclesias g h

congregaverat, quas ab eo desertas fuisse dicamus. Numquid quando apostolus Paulus, ne

illum comprehenderet inimicus, per fenestram in sporta dimissus est et fugit manus eius, i

deserta est ecclesia, que erat ibi necessario ministerio, et non ab aliis fratribus ibidem

constitutis, quod oportebat, impletum est? Eis quippe volentibus hoc apostolus fecerat, ut se

ipsum servaret ecclesie, quem proprie persecutor ille querebat. Faciant ergo servi Christi, j

ministri verbi et sacramenti eius, quod precepit sive permisit. Fugiant omnino de civitate in

civitatem, quando eorum quisquam specialiter a persecutoribus queritur, ut ab aliis, qui non k k

ita requiruntur, non deseratur ecclesia, sed prebeant cibaria conservis suis, quos aliter vivere l

non posse noverunt. Cum autem omnium, id est episcoporum et clericorum et laicorum est

commune periculum, hii, qui aliis indigent , non deserantur ab his, quibus indigent. Aut igitur m n o

ad loca munita omnes transeant aut, qui habent necessitatem remeandi, non relinquantur ab eis,

per quos illorum est ecclesiastica supplenda necessitas, ut aut pariter vivant aut pariter

sufferant, quod eos pater familias volet perpeti.

a) davor (nachgetragen L) De eadem re LR; Inskr. om. C.

b) fuite L.

c) noluisse L.

d) desererentur C.

e) compararat C; comparantur R.

f) ipse fecit C.

g) folgt eum C.

h) fugit M.

i) fenestras L.

j) propriis L; prius C; proprius R.

k) quando CR.

l) desideratur R.

m) indignent L.

n) deserant L.

o) folgt aliis M.

Polycarp 7.9.5

1492

5. Gregorius in dialogo . a a

Ibi equanimiter portandi sunt mali, ubi inveniuntur aliqui , qui adiuventur boni. Nam ubi b c

omnino fructus de bonis deest, fit aliquando de malis labor supervacuus, maxime si e vicino

caus. suppetant, que fructum Deo valeant ferre meliorem. Vir itaque sanctus propter quem

custodiendum staret, qui omnes unanimiter se persequentes cerneret? Et sepe agitur in animo

perfectorum, quod silentio pretereundum non est, quia cum laborem suum sine fructu esse d

considerant, in locum alium cum fructu ad laborem migrant. Unde ille quoque egregiuse

predicator, qui dissolvi cupit et cum Christo esse, cui `vivere Christus est et mori lucrum', qui

certamina passionum non solum ipse appetiit, sed ad toleranda hec et alios accendit, f g

Damasco persecutionem passus ut potuisset evadere , murum, funem sportamque quesivit h i j

seque latenter deponi voluit. Numquid nam Paulum dicimus mortem timuisse, quam se ipse k

pro Iesu nomine et amore testatur appetere? Sed cum in eodem loco minorem sibi fructum

adesse conspiceret et gravem laborem, ad laborem se alibi cum fructu servavit. Fortis eteniml

preliator Dei teneri inter claustra noluit, certaminis campum quesivit. Unde ipse venerabilis

Benedictus: Si libenter audis, citius agnoscis, quia vivos ipse indocibiles deseruit, qui multos m

in locis aliis ab anime morte suscitavit.

a) om. C.

b) om. R.

c) Na M.

d) suo L.

e) egrgius R.

f) om. C.

g) tollerandam L.

h) persuasionem C.

i) passos M.

j) evaderet L.

k) non M; ante correctionem: non C.

l) enim M.

m) citus (korr. L) LR.

Polycarp 7.9.6

1493

6. Augustinus Marcelliano . a b

Paratus debet esse homo iustus et pius patienter eorum malitiam sustinere, quos fieri bonos

querit, ut numerus potius crescat bonorum, non ut pari malitia se quoque numero addat

malorum. Denique ista precepta magis sunt ad preparationem cordis quam ad opus, quod in

aperto fit , ut teneatur in secreto animi patientia cum benivolentia. In manifesto autem id fiat, c d

quod eis videtur prodesse, quibus bene velle debemus. Hinc liquido ostenditur, quod ipse e

dominus Iesus exemplum singulare patienti., cum percuteretur in facie, respondit: `Si male f

dixi, exprobra de malo; si autem bene, qui me cedis?' Nequaquam igitur preceptum suum, si

verba intueamur, implevit, neque enim prebuit, percutienti alteram partem, sed potius

prohibuit, ne cum faceret, augeret iniuriam, et tamen paratus advenerat non solum in faciem g g

percuti, verum etiam pro his quoque, a quibus hec patiebatur, crucifixus occidi. Pro quibus ait

in cruce pendens: `Pater, ignosce illis, quia nesciunt, quid faciunt .' Nec Paulus apostolus h

preceptum Domini et magistri sui videtur implesse, ubi etiam percussus in faciem dixit principii

sacerdotum: `Percutiet te Deus, paries dealbate . Sedes iudicare me secundum legem, et j k

contra legem iubes me percuti.' Et cum a circumstantibus diceretur: `Iniuriam facis principi

sacerdotum' irridens, eos admonere voluit, quid dixerit , ut qui saperent , intelligerent iam l m n o p q

destruendum esse adventum Christi parietem dealbatum, hoc est ypocrisin sacerdotii r s

Iudeorum. Ait quippe: `Nescivi, fratres, quia princeps est. Scriptum est enim: Principi populi t

tui non maledices .' Cum proculdubio, qui in eodem populo creverat atque ibi lege fuerat u v

eruditus, illum principem sacerdotum nescire non posset nec eos, quibus ita notus fuerat, ullo

modo falleret , quod nesciret. Sunt ergo ista precepta patienti. semper in cordis preparatione w x

retinenda ipsaque benivolentia, ne reddatur malum pro malo, semper in voluntate complenda

est. Agenda sunt autem multa, etiam cum invitus quadam benigna plectendis, quorum y z a'

potius sublimitati consulendum est quam voluntati. Nam in corripiendo filio quamlibet b' c'

aspere, numquam profecto amor paternus amittitur. Fiat tamen, quod nolit et doleat, qui etiam

invitus dolere videtur sanandus. Ac per hoc, si terrena ista res publica precepta christiana d' e' e'

custodiat, et ipsa bella sine benivolentia non gerentur, ut ad pietatis iustiti.que pacatam

societatem victis facilius consulatur . Nam cui licentia iniquitatis eripitur, utilius vincitur, f'

quando nichil est infelicius felicitate peccantium, qua penalis nutritur impunitas et mala

voluntas velut ostis interior roboratur. Et paulo post: Nam si christiana disciplina omnia bella g'

culparet, hoc potius militibus consilium salutis petentibus in evangelio diceretur, ut abicerent

arma seque militi. omnino subtraherent. Dictum est autem eis: `Neminem concusseritis nequeh'

calumpniam feceritis, sufficiat vobis stipendiis vestris .' Quibus proprium stipendium i' j' k' k'

sufficere debere precipit, militare utique non prohibuit.

a) Inskr. om. C.

b) marcellino R.

c) sit L.

d) nisi C.

e) Hin M.

f) singule C.

g) neque ML.

h) f. t. L.

i) folgt nochmals principi (Seitenwechsel) M.

j) Percuciat C.

k) dealbati L.

l) amonere L; amovere C.

m) quod C.

n) dixerat C.

o) nisi C.

p) se parent C.

q) intelligere C.

Polycarp 7.9.6

1494

r) adventu CR.

s) sacerdoti L.

t) principem C.

u) maleces M.

v) legem M.

w) fallere C.

x) om. C.

y) est L.

z) minus C; invitis R.

a') ante correctionem: asperitate benigna M.

b') potin L.

c') subtilitate L; humilitati korr. in utilitati C; utilitati R.

d') mutus C.

e') dolore videtur L; videtur dolere CR.

f') consulatus L.

g') §t§ L.

h') aut M.

i') sufficiant M.

j') folgt militare CR.

k') stipendia vestra M.

Polycarp 7.9.7

1495

7. Augustinus in super Iohannem. a

Quid ergo voluit dominus noster Iesus , fratres mei , admonere ecclesiam suam, quando unum b c

perditum inter XII habere voluit, nisi ut malos toleremus nec corpus Christi dividamus ? Ecce d e

inter sanctos est Iudas, ecce fur est Iudas, et ne contendas , fur sacrilegus, et non f g h h

qualiscumque fur, sed loculorum, sed dominicorum loculorum, sed sacrorum. Si crimina h i j k l m

discernuntur in fure qualiscumque furti et peculatus - peculatus enim dicitur furtum de re m n o o

publica -, et non sic iudicatur furtum rei private quomodo public., quanto vehementius

iudicandus est sacrilegus fur? Non undecumque tollere hoc est, sed de ecclesia . Qui aliquid p q

de ecclesia furatur, Iud. perdito comparatur.

a) om. M.

b) folgt (nachgetragen L) Christus LCR.

c) karissimi L.

d) ne CR.

e) videamus L.

f) folgt vel C.

g) conspernas C.

h) om. nur non L; om. CR.

i) om. CR.

j) seu C.

k) seu C.

l) sacratorum CR.

m) criminandis cernuntur C.

n) folgt vel in foro C.

o) pecculiatus, Pecculiatus C; peculiatus, peculatus R.

p) si L.

q) folgt tollere CR.

Polycarp 7.9.8

1496

8. Augustinus.

Ecce, inquiunt, dicit propheta: `Recedite, exite inde et immundum ne tetigeritis.' Quomodo a b

ergo malos pro pace tolerabimus, a quibus exire et recedere iubemur, ne tangamus

immundum? Nos istam recessionem spiritualiter intelligimus, illi corporaliter. Nam et ego

clamo cum propheta: Equalia sumus vasa. Utitur nobis Deus in dispensatione vestra . c

Clamamus nos et dicimus vobis: `Recedite, exite inde et immundum ne tetigeritis', sed cumd

tactu cordis, non corporis. Quid est enim tangere immundum nisi consentire peccatis? Quid d e

est autem exire inde, nisi facere, quod pertinet ad correctionem malorum, quantum pro

uniuscuiusque gradu atque persona salva pace fieri potest? Et paulo post: Ergo, fratres mei , f

quotquot habetis inter vos, qui adhuc amore seculi pregravantur, avaros, periuros, adulteros,

spectatores nugarum, consultores mathematicorum, phanaticorum , augurum, aruspicum, g

ebriosos, luxuriosos, quicquid inter vos malorum esse nostis, quantum potestis, improbate, ut

corde recedatis, et redarguite, ut exeatis inde, et nolite consentire, ut immundum non tangatis.

a) dici L.

b) om. R.

c) nostra M.

d) contactu CR.

e) om. C.

f) karissimi L.

g) om. M.

Polycarp 7.9.9

1497

9. Augustinus . a b

Quidam contrario periclitantes cum bonorum malorumque conmixtionem in ecclesia c

demonstratam vel predicatam esse perspexerint et pacienti. precepta didicerint, que nos d e

firmissimos reddunt, ut etiam si videntur in ecclesia zizania, non tamen impediatur aut fides f g

aut caritas nostra, et quoniam zizaniam esse in ecclesia cernimus, ipsi de ecclesia recedamus, h

destituendam putant ecclesie disciplinam, quandam perversissimam securitatem prepositis i i

tribuentes, ut ad eos non pertineat nisi dicere, quid cavendum quidve faciendum sit, quodlibet

autem quisque faciat, non curare. Nos ad sanam doctrinam pertinere arbitramur ex utrisque j k

testimoniis istam sententiam moderari, et ut canes in ecclesia propter pacem ecclesie l

toleremus et canibus sanctum, ubi est pax ecclesie tuta, non demus. Cum vero per

negligentiam prepositorum sive per aliquam excusabilem necessitatem sive per occultas m n

obreptiones invenimus in ecclesia malos, quos ecclesiastica disciplina vel doctrina corrigere o o o

aut cohercere non possumus, tunc ne ascendat in cor nostrum impia et perniciosa presumptio,

qua estimemus nos ab his esse separandos, ut peccatis eorum non inquinemur, atque ita post

nos trahere conemur veluti mundos sanctosque discipulos ab unitatis conpage quasi a p

malorum conpage segregatos. Veniant in mentem ille de scripturis similitudines et divina q

oracula vel certissima exempla, quibus demonstratum et pronuntiatum est malos in ecclesia r

permixtos bonis usque in finem seculi tempusque iudicii futuros et nichil bonis in unitate ac

participatione sacramentorum, qui eorum factis non consenserint, obfuturos. Cum vero eis, per

quos ecclesia regitur, adest pace salva potestas discipline adversus improbos aut nefarios

exercende, tunc rursus ne socordia segnitiaque dormiamus, acculeis preceptorum, que ad

severitatem coercionis pertinent , excitandi sumus, ut gressus nostros in via Domini ex s c

utrisque testimoniis illo duce atque adiutore dirigentes nec pacientie nomine torpescamus nec

obtentu diligenti. seviamus . t

a) ganze Kap. om. M.

b) om. C.

c) malorum R.

d) predictam L.

e) pacientia C.

f) tantum C.

g) ante correctionem: impidiatur C; impidiatur korr. in impideatur R.

h) ipse L.

i) perversissimas securitates C.

j) folgt vero L.

k) sanandum C.

l) vitam L.

m) neglegentia L.

n) sine R.

o) om. L.

p) conemus (?) L.

q) mente R.

r) pronuntiandum L.

s) pertinent cohertionis L.

t) serviamus C.

Polycarp 7.9.10

1498

10. Augustinus in libro homeliarum I. in omelia XXVII. In libro de penitentia. a b a

Multi corriguntur ut Petrus, multi tolerantur ut Iudas, multi nesciuntur, `donec veniat c

Dominus, qui illuminet abscondita tenebrarum', et cetera . Plerique autem boni christiani d e e f f

propterea tacent et sufferunt aliorum peccata, que noverunt, quia documentis sepe deseruntur

et ea, que ipsi sciunt, iudicibus ecclesiasticis probare non possunt. Quamvis enim vera sunt g

qu.dam, non tamen iudici facile credenda sunt, nisi certis iudiciis demonstrentur . Nos vero a h i

communione quemquam prohibere non possumus, quamvis hec prohibitio nondum sit mortalis,

sed medicinalis, nisi aut sponte confessum aut in aliquo sive seculari sive ecclesiastico iudicio j j

nominatum atque convictum . Quis enim utrumque audet assumere, ut cuiusquam ipse sit et k l

accusator et iudex? Huiusmodi regulam etiam Paulus apostolus in eadem ad Corinthios m

epistola breviter insinuasse intellegitur , cum quibusdam commemoratis criminibus n o

ecclesiastici iudicii forma ad omnia similia ex quibusdam daret. Ait enim: `Scripsi vobis in p q

epistola, ne commisceamini fornicariis, non utique fornicariis huius mundi aut avaris aut r s s s

raptoribus aut ydolis servientibus. Alioquin debueratis de hoc mundo exire.' Non enim possunt

in hoc mundo viventes nisi cum talibus vivere nec eos possunt lucrifacere Christo, si eorum

colloquium convictumque vitaverint. Unde et Dominus cum publicanis et peccatoribus t u

comedens, "Non est, inquit, opus sanis medicus, sed male habentibus. Non enim veni vocare v

iustos, sed peccatores ." Et ideo sequitur apostolus et adiungit: `Nunc autem scripsi vobis nec s x

commisceri. Si quis frater nominatur aut fornicator aut ydolis serviens aut avarus aut y z

maledicus aut ebriosus aut rapax, cum eiusmodi nec cibum quidem simul sumere. Quid enim a' b'

mihi de his , qui foris sunt, iudicare? Nonne de his, qui intus sunt, vos iudicatis? De his c' d'

autem, qui foris sunt, iudicabit Deus. Auferte malum a vobis ipsis.' Quibus verbis satis ostendit

non temere et quomodolibet, sed per iudicium auferendos esse malos ab ecclesie communione,

ut si per iudicium auferri non possunt, tolerentur potius, ne perverse malos evitando ab

ecclesia ipse discedens eos, quos fugere videtur, vinciat ad gehennam, quia et ad hec nobis e' f' g' h' i'

in scripturis sunt exempla proposita velut in messe, ut palea sufferatur usque ad ultimum j'

ventilabrum, vel intra illa retia, ut pisces boni cum malis usque ad segregationem, que futura k' l'

est, in litore, id est in fine seculi, equo animo tolerentur. Non enim contrarium est huic loco m'

id, quod in alio loco dicit apostolus: `Tu quis es, qui iudices servum alienum ? Suo domino n' o' o'

stat aut cadit.' Noluit enim hominem ab homine iudicari ex arbitrio suspitionis vel etiam p'

extraordinario usurpato iudicio, sed potius ex lege Dei, sed ordinem ecclesie sive ultro q'

confessum sive accusatum atque convictum . Alioquin illud cur dicitur : `Si quis frater r' s' t'

nominatur aut fornicator aut ydolis serviens' et cetera, nisi quia eam nominationem intelligi u' v'

voluit, que fit in quenquam, cum sententia ordine iudiciario atque integritate profertur? Nam si

nominatio sufficit, multi damnandi sunt innocentes, quia sepe falso in quoquam crimine w' x' y'

nominantur. Non ergo illi, quos monemus agere penitentiam, querant sibi comites ad supplicia z'

nec gaudeant, quia plures invenerint sibi similes . Nam non propterea minus ardebunt a'' b'' c'' c'' d''

quia cum multis.

a)-a) om. C; nach penitentia R.

b) l R.

c) folgt enim C.

d) et C.

e) om., statt dessen Nam plerique nolunt accusare propterea, dum se per illos cupiunt

excusare C.

f) homines M.

g) iudicis M.

h) indiciis R.

i) demonstrarentur M.

j) sponte aut M.

k) convinctum LC.

l) om. M.

Polycarp 7.9.10

1499

m) om. C.

n) om. M.

o) intellegit M; intelligit L; intelligitur R.

p) steht (nachgetragen) erst nach forma L.

q) formam CR.

r) ut non C.

s) om. C.

t) coniunctumque LC; et victumque R.

u) publica L.

v) sani L.

w) folgt ad penitentiam C.

x) ne L; non CR.

y) om. CR.

z) folgt nochmals aut ydolis serviens aut avarus M.

a') quid M.

b') Quod LCR.

c') is L.

d') non mne L.

e') quod L.

f') iungat vel vintiat C; iniciat vel iungat R.

g') om. CR.

h') hac korr. in hoc L; hoc CR.

i') vobis CR.

j') Vult CR.

k') ç L; ubi CR.

l') homines M.

m') finem C.

n') iudicas CR.

o') alienum servum M.

p') suspicionibus (korr.) L.

q') folgt vel C.

r') sive M.

s') convinctum LC.

t') dixit L; dicit CR.

u') om. CR.

v') qui L.

w') falsa CR.

x') quemquam C.

y') crimina CR.

z') nominemus C.

a'') folgt nochmals nec (Zeilenwechsel) M; ne CR.

b'') inveniunt CR.

c'') similes sibi C.

d'') om. L.

Polycarp 7.10.1

1500

X. De vindicta. a

1. Calixtus.

Iustum est, ut qui divina contempnunt mandata et inobedientes paternis existunt iussionibus, b c d e

severioribus corrigantur vindictis.

a) VIII M; Zahl om. L; XI C; ganze Titel om. R.

b) Iustus L.

c) contempnent L.

d) om. M.

e) om. CR.

Polycarp 7.10.2

1501

2. Anastasius et Damasus. a

Qui potest obviare et perturbare perversos et non facit, nichil est aliud quam favere eorum b

impietati. Nec caret scrupulo societatis occult., qui manifeste facinori desinit obviare. c

a) kein Absatz zu VII 10,1 CR.

b) facere L.

c) manifesto CR.

Polycarp 7.10.3

1502

3. Augustinus contra Faustum. a

Quid crudele Moyses mandavit aut fecit, cum commissum sibi populum sancte zelans et uni b

vero Deo subditum cupiens, posteaquam cognovit ad fabricandum et colendum idolum

defluxisse mentemque impudicam prostituisse demonibus, in paucos eorum vindicans gladio, c

quos Deus ipse, quem offenderant, alto et secreto iudicio feriendos voluisse inferri, et in d

presenti salubriter terruit et disciplinam in posterum sanxit. Nam cum nulla crudelitate, sed e

magna dilectione fecisse, quod fecit, quis non in verbis agnoscat orantis pro peccatis eorum f g

et dicentis: `Si dimittis illis peccatum, dimitte, sin autem, dele me de libro tuo.' Sic plane et

apostolus non crudeliter, sed amabiliter tradidit hominem in interitum carnis, ut spiritus salvus

sit in die domini Iesu. Tradidit et alios , ut discerent non blasphemare. h

a) kein Absatz zu VII 10,2 CR.

b) folgt aut CR.

c) iudicans R.

d) om. C.

e) illa L; multa C.

f) dilectionem L.

g) vobis CR.

h) alio C.

Polycarp 7.10.4

1503

4. Idem in sermone Domini in monte. a

Magni et sancti viri, qui iam optime scirent mortem istam, que animam dissolvit a corpore, non

esse formidandam, nonnulla tamen peccata morte punierunt. Quo et viventibus utilis metus b

incuteretur et illis, qui morte puniebantur, non ipsa mors noceret, sed peccatum, quod augeric

possit , si viverent. Non temere illi iudicabant , quibus tale iudicium donaverat Deus. Inde est, c d d

quod Elias multos morte affecit et propria manu et igne divinitus impetrato. Cum et alii multi e e

magni et divini viri eodem spiritu consulendo rebus humanis non temere fecerint. De quo Elia, f

cum exemplum dedissent discipuli Domino commemorantes, quid ab eo factum sit, ut etiam g h

ipsis daret potestatem petendi de c.lo ignem ad consumendos eos, qui sibi ospitium non

preberent, reprehendit in eis Dominus non exemplum prophet. sancti, sed ignorantiam

iudicandi, que adhuc erat in rudibus. Animadvertens eos non amore correptionis, sed odio i j k

desiderare vindictam. Itaque postquam docuit eos , quid esset diligere proximum tanquam l m n n

se ipsum, infuso etiam spiritu sancto, quem X diebus completis post ascensionem suam

desuper, ut promiserat, misit, non defuerunt tales vindict., quamvis multo rarius quam in

veteri testamento. Ibi enim ex maiore parte servientes timore premebantur, hic autem o p

maxime dilectione liberi nutriebantur. Nam ex verbis apostoli Petri Ananias et uxor eius, sicut q

in actibus apostolorum legimus, exanimes ceciderunt nec resuscitati sunt, sed sepulti. Et si r

huic libro heretici, qui adversantur veteri testamento, nolunt credere, Paulum apostolum, s t t

quem nobiscum legunt, intueantur dicentem de quodam peccatore , quem tradidi Sathan. in u v

interitum carnis, ut anima salva sit . Et si nolunt hic mortem intelligere, fortasse enim w x

incertum est, quamlibet vindictam per Sathanam ab apostolo fateantur. Quod non eum odio, y

sed amore fecisse manifestat illud adiectum, ut anima salva sit . z a'

a) ganze Inskr. om. CR.

b) Qua M.

c) augere possent CR.

d) indicabant illi C.

e) morte multos C.

f) folgt sancto L.

g) exemplo L.

h) dedisset L.

i) vindicandi CR.

j) Animadvertendos M.

k) a morte L.

l) desiderate R.

m) posteaquam CR.

n) eos docuit CR.

o) maiori M.

p) morte CR.

q) maxima CR.

r) rescutati M.

s) lib)o M.

t) apostolum Paulum C.

u) pectore R.

v) tradidisti L; tradidit CR.

w) interitu M.

x) folgt in die domini M.

y) folgt factam CR.

z) animam L.

a') folgt hier bereits die Inskr. des folgenden Kap. VII 10,5. LCR. [ist nicht Intr. VII 10,5,

sondern irrtümlich bereits von Ans. XIII,2 angehängte Intr. des folgenden Kap. seiner

Vorlage 2 Bü (2 Bü II,182)]

Polycarp 7.10.5

1504

5. Augustinus X. a

In sermone de puero centurionis ex verbis evangelii . b c b

Circumcelliones illos et clericos partis Donati, quos de Yponiensi ad iudicium pro factis eorum

publice discipline cura deduxerat, a tua nobilitate comperi auditos et plurimos eorum de d

homicidio, quod in restitutum catholicum presbiterum conmiserunt et de cede Innocentii

alterius presbiteri catholici atque oculo eius effosso et digito preciso fuisse confessos . Unde e e f g h

michi sollicitudo maxima incussa est, ne forte sublimitas tua censeat eos tanta legum severitate

plectendos, ut qualia fecerunt, talia paciantur. Ideoque his litteris obtestor fidem tuam, quam

habes in Christo, per ipsius domini nostri misericordiam, ut hoc non facias nec fieri omnino

permittas. Quamvis enim illorum ob interitum dissimulare possemus, qui non accusantibus i

nostris, sed illorum notariis ad quos tuende publice pacis vigilantia pertinebat, presentati

videantur examini, nolumus tamen passiones servorum Dei quasi in aliene partis suppliciis j k l l

vindicari, non quo scelestis hominibus licentiam facinorum prohibeamus auferri, sed hoc m n o

magis sufficere volumus, ut in nulla parte corporis truncati vel ab inquietudine insana ad p

sanitatis ocium legum coercione dirigantur vel a malignis operibus alicui utili operi deputentur.

Vocatur quidem et ista dampnatio. Sed quis non intelligat magis beneficium quam supplicium q q

nuncupandum, ubi nec seviendi relaxetur audatia nec penitendi medicina subtrahatur? Imple, r s t

christiane iudex, pii patris officium sic succense iniquitati, ut consulere humanitati memineris.

Non in peccatorum atrocitatibus exerceas ulciscendi libidinem, sed peccatorum vulneribus

curandi adhibeas voluntatem. Noli perdere paternam diligentiam, quam non ipsa adquisitione u

servasti, quando tantorum scelerum confessionem non extendendo eculeo, non sulcantibusv

ungulis, non urentibus flamis, sed virgarum verberibus eruisti. Qui modus coercionis et a

magistris arcium liberalium et ab ipsis parentibus, ut sepe etiam in iudiciis solet ab episcopis

adhiberi . Noli ergo atrocius vindicare, quod lenius invenisti. Inquirendi quam puniendi w

necessitas maior est. Ad hoc enim et mittissimi homines facinus occultandum diligenter ac x y

instanter examinare debent, ut inveniant, quibus parcant.

a) dieses Kap. om. M; davor Titel VII 11 L.

b)-b) am Schluß des vorhergehenden Kap. LCR.

c) puro C.

d) tuo R.

e) catholici presbiteri L.

f) oculos R.

g) percisso C.

h) om. C.

i) folgt obtentum C.

j) volumus L.

k) quam si L.

l) alienis partibus L.

m) celesti L.

n) omnibus L.

o) licentia L.

p) vivi ut L.

q) iusta C.

r) se vivendi L.

s) medicum L.

t) subtrahitur C.

u) in L.

v) culcantibus L.

w) haberi LR.

x) occultatum L.

y) atque L.

Polycarp 7.10.6

1505

6. Augustinus . a

Si ecclesia vera ipsa est, que persecutionem patitur, non que facit , queratur ab apostolo, b c c d e

quam ecclesiam significabat Sara, quando persecutionem faciebat ancill.. Liberam quippe f g

matrem vestram celestem Ierusalem, id est veram Dei ecclesiam in illa muliere dicit fuisse h h

figuratam, que affligebat ancillam. Si autem melius discutiamus, magis illa persequebatur

Saram superbiendo quam Sara cohercendo. Illa enim domin. faciebat iniuriam, ista imponebat i

superb. disciplinam. Deinde quero, si boni et sancti viri nemini faciunt persecutionem, sed

tantummodo patiuntur. Cuius putant in psalmo esse vocem, ubi legitur: `Persequebar inimicos j

meos et comprehendam illos et non convertar, donec deficiant? Si ergo verum dicere vel

agnoscere volumus, est persecutio iniusta, quam faciunt impii ecclesie Christi. Ista namque

beata est, que persecutionem patitur propter iustitiam, illi vero miseri, qui persecutionem

patiuntur propter iustitiam . Proinde ista diligendo, illa seviendo, ista ut corrigat, illi ut k l m n o

evertant, ista ut revocet ab herrore, illi precipitent in herrorem. p

a) om. C.

b) persecutiones L.

c) atque C.

d) fecit M.

e) korr. in querant L; querant CR.

f) significat M.

g) libera C.

h) illam mulierem M.

i) saram ML.

j) persecatur korr. in persecar C; persequar R.

k) faciunt C.

l) contra C.

m) iniusticiam CR.

n) isti C.

o) illi CR.

p) folgt ut CR.

Polycarp 7.10.7

1506

7. Augustinus . a

Quod autem dicunt, qui contra suas impietates leges iustas institui nolunt, non petisse a b

regibus terre apostolos talia, non considerant aliud fuisse tunc tempus et omnia suis c

temporibus agi. Quis enim tunc in Christum crediderat imperator , qui ei pro pietate contra d e e f

impietatem leges ferendo serviret? Tunc enim adhuc illud propheticum complebatur: `Quare f g h i i

fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Astiterunt reges terre, et principes j

convenerunt in unum adversus Dominum et adversus Christum eius.' Nondum autem agebatur,

quod paulo post in eodem psalmo dicitur: `Et nunc reges intelligite, erudimini qui iudicatis

terram, servite Domino in timore et exultate ei cum tremore.' Quomodo ergo reges Domino k l m

serviunt in timore, nisi ea, que contra iussa Domini fiunt, religiosa severitate prohibendo m n o

atque plectendo? Aliter enim servit, quia homo est, aliter quia etiam rex est. Quia enim homo

est, servit vivendo fideliter , quia vero etiam rex est, servit etiam leges iustas precipiens et p p q q r

contraria prohibens convenienti vigore sanciendo.

a) om. C.

b) Quidam (-am auf Rasur) C.

c) temporis M.

d) imperium L.

e) proprietate CR.

f) om. C.

g) Nondum C.

h) om. M.

i) illud adhuc C.

j) om. L.

k) om. L.

l) om. C.

m) serviunt domino M.

n) om. C.

o) korr. in deum C.

p) fideliter vivendo M.

q) om. vero M; etiam vero C.

r) om. C.

Polycarp 7.10.8

1507

8. Idem . a

Quis nos potest amplius amare quam Christus, qui animam suam posuit pro ovibus suis ? Et b b

cum Petrum et alios apostolos solo verbo vocasset, Paulum ecclesie sue postea magnum

edificatorem, sed horrendum antea vastatorem, non solum voce compescuit, verum etiam c

potestate prostravit atque infidelitatis tenebris sevientem ad desiderandum lumen cordis, ut

surgeret, prius cecitate corporis percussit. Si pena illa non esset, non ab ea postmodum d d

sanaretur. Et quando apertis oculis nichil videbat , si eos salvos haberet, non ad impositionem e f

manus Anani., ut eorum operiretur intuitus, tanquam squamas , quibus clausus fuerat, inde g h i j

cecidisse scriptura narraret. Ubi est, quod isti clamare consuerunt: liberum est credere vel non

credere? Cui vim Christus intulit, quem coegit? Ecce habent Paulum apostolum. Agnoscant in

eo prius cogentem Christum et postea docentem, prius ferientem et postea consolantem.

Mirum est autem , quomodo ille , qui pena corporis ad evangelium coactus intravit, ut plus illis k l

omnibus, qui solo verbo vocati sunt, in evangelio laboravit , et quem maior timor compulit ad m

caritatem, eius perfecta caritas foras mittit timorem. Cur ergo non cogeret ecclesia perditos n

filios, ut redirent?

a) om. C.

b) pro ovibus suis posuit C.

c) ante correctionem: orrendum M.

d) corporis cecitate CR.

e) videbant L.

f) impossessionem R.

g) eius C.

h) aperiretur C.

i) si quamas L.

j) non C.

k) om. M.

l) om. C.

m) laboraret C.

n) korr. in mittat C.

Polycarp 7.10.9

1508

9. Idem . a

Quicquid ergo nomine ecclesiarum a parte Donati possidebat , christiani imperatores legibus b c

religiosis cum ipsis ecclesiis ad catholicam transferre iusserunt. Et post pauca : Si autem d e e e

consideremus, quod scriptum est in libro sapienti.: `Ideo iusti tulerunt spolia impiorum.' Item f g

quidem legitur in proverbiis: `Thesaurizant autem iustis diviti. impiorum.' Tunc videbimus h i

non esse querendum, qui habeant res hereticorum, sed qui sint in societate iustorum. Item j k

post aliqua: Si corpus Christi tollit spolia impiorum et corpori Christi thesaurizant diviti. g l

impiorum, non debent impii foras remanere, ut calumnientur, sed intrare potius, ut

iustificentur. Item post aliqua: In Christi ergo compage corporis veniant et labores suos non

dominandi cupiditate, sed bene utendi pietate possideant. Nos autem voluntatem nostram, ut

iam dictum est, ab huius cupiditatis sordibus quolibet inimico indicante purgavimus, quando

eos ipsos, quorum labores dicuntur, ut nobiscum et illis et nostris in societate catholica

utantur, quantum valemus, inquirimus.

a) om. C.

b) possidebatur CR.

c) imperiis L.

d) transferri CR.

e) om. C.

f) quid M.

g)-g) Item - impiorum om. M.

h) quod L.

i) divine L.

j) habent C.

k) ante correctionem: sunt C.

l) divitias M.

Polycarp 7.10.10

1509

10. Augustinus.

De occidendis hominibus, ne ab eis quisque occidatur, non mihi placet consilium, nisi forte a

miles sit aut publica functione teneatur, ut non pro se hoc faciat, sed pro aliis vel pro civitate,

ubi etiam ipse esse accepta legitima potestate, si eius congruit person.. Qui vero repelluntur b

aliquo terrore, ne mala faciant, etiam ipsis aliquid fortasse se prestatur. Huic aliquid dictum c

est, `non resistamus malo', ne nos vindicta delectet, que alieno malo animum pascit, ut add

correctionem hominum neglegamus. Unde nec reus mortis alien., qui cum sue possessioni

murum circumduxerit, aliquis ex ipsorum usu percussus intereat. Neque enim reus est

christianus, si bos eius aliquem feriendo vel equus calciendo aliquem occidat, aut ideo non

debent christiani boves habere cornutos aut equus ungulas aut dentes canes. Aut vero e

quoniam Paulus apostolus satis egit, ut in tribuni notitiam perferretur insidias sibi a quibusdam f

perditis parari, et ob hoc deductores accepit armatos, si in illa arma scelerati homines g hh

incidissent, Paulus in effusione sanguinis eorum suum crimen agnosceret? Absit, ut ea, que

propter bonum et facimus licitum aut habemus, si quid per hec preter nostram voluntatem i i

cuiquam mali acciderit , nobis imputetur. Alioquin nec ferramenta domestica et aggresta sunt j k

habenda, ne quis eis vel se vel alterum interimat, nec arbor est plantanda, ne quis se indel

suspendat, nec fenestra facienda est , ne se per hanc quisque precipitet. Et quid plura m m n o o

commemorem? Ea commemorando finire non possum. Quid est in usu hominum bono ac p q

licito, unde non possit etiam pernicies irrogari?

a) non L.

b) esset M; om., nachgetragen est C.

c) om. C.

d) et C.

e) At CR.

f) proferretur M; folgt cognoscens CR.

g) ante correctionem: perdidtis M.

h) anna illa C.

i) licitum facimus C.

j) occiderit L.

k) agrestia CR.

l) om. C.

m) est facienda M.

n) folgt getilgt per M.

o) per se LR.

p) Et M.

q) usum M.

Polycarp 7.11.1

1510

XI. De sacerdotali intercessione pro vindicta mitiganda. a

1. Augustinus Marcelliano . b

Pena illorum, quamvis de tantis sceleribus confessorum, rogo te , ut preter supplicium mortis c

sit, et propter conscientiam nostram et propter catholicam mansuetudinem commendandam.

Ipse enim fructus ad nos pervenit confessionis illorum, quia invenit catholica, ubi gratia d

atrocissimos inimicos servet atque exhibeat lenitatem. In tanta quippe crudelitate quecumque

preter sanguinem vindicta processerit, magna lenitas apparebit . Quod etsi modo quibusdam e e f f

nostris illa atrocitate commotis videtur indignum et quasi dissolutionis et neglegenti. simile,

transactis tamen motibus animorum, qui recensioribus factis solent turbulentius excitari, g

egregie luculenta bonitas apparebit. h

a) ganze Titel om. MR; Titel steht vor VII 10,5 (Zahl om.) L; XII C.

b) Marcellino CR.

c) om. C.

d) folgt nos L.

e) apperibit lenitas C.

f) et sinodo C.

g) recentio§b; L; recentioribus R.

h) korr. und unklar C.

Polycarp 7.11.2

1511

2. Augustinus Donato.

Unum solum est, quod in tua iustitia pertimescimus, ne forte, quoniam quicquid mali contra

christianam societatem ab hominibus impiis ingratisque committitur, profecto gravius est et a

atrocius, quam si in alios committatur, tu quoque pro immanitate facinorum ac non potius pro b

lenitatis christian. censeas cohercendum , quod te per ipsum Christum, ne scias , obsecramus. c d e

Et paulo post: Ex occasione terribilium iudicum et legum, ne eterni iudicii penas luant , corrigi f g

eos cupimus, non necari. Nec disciplinam circa eos negligi volumus nec suppliciis, quibus digni

sunt, coherceri. Sic ergo eorum peccata compesce, ut sint , quos peniteat peccavisse. Et h i j

paulo post: Proinde si occidendos in his viros putatis, deterrebitis nos, ne per operam nostram

iudicium tale quid perveniat. Quo comperto in nostram perniciem licentiore audacia

crassabuntur, necessitate nobis impacta, ut etiam occidi ab eis eligamus, quam eos occidendos k

vestris iudiciis inferamus . l m

a) omnibus L.

b) umanitate R.

c) folgt iusticia C.

d) cohercendo L.

e) facias C.

f) iudicium L; ante correctionem: iudicium C.

g) luat L. ~

h) sciant C.

i) quod C.

j) peniteant LR.

k) vobis M.

l) iuris M.

m) ingeramus CR.

Polycarp 7.11.3

1512

3. Ieronimus in Naum.

Quid ergo, ait , contra Dominum cogitans ? Ipse, qui creavit mundum et consummationem a b

eius faciet. Quodsi vobis videtur crudelis et rigidus et cruentus , quod in diluvio genus c c c d

delevit humanum, super Sodomam et Gomorram igne et sulphure pluit, Egyptios submersite

fluctibus, Israelitarum cadavera prostravit in heremo, scitote eum ideo ad presens reddidisse

supplicia, ne in eternum puniret. Certe aut vera sunt, que prophet. locuntur, aut falsa. Si vera

sunt, quid de severitate eius videntur dicere, ipsi dixerunt: `Non iudicabit Dominus bis in id f

ipsum in tribulatione.' Sin autem falsa sunt, et falsum est hoc, quod dicitur: Non consurget

duplex tribulatio, falsa est ergo et crudelitas, que in lege descripta est. Quodsi verum est , g h

negare non poterunt dicente propheta: Non iudicabit Dominus bis in id ipsum in tribulatione. i j

Ergo qui puniti sunt, postea non punientur. Si autem postea punientur, scriptura mentitur,

quod dicere nefas est. Receperunt ergo et qui in diluvio perierant, et Sodomit. et Egyptii et

Israelit. in solitudine mala sua in vita sua. Querat hic aliquis, si fidelis deprehensus in k

adulterio decolletur , quid de eo postea fiat . Aut enim punietur, et falsum est hoc, quod l m n

dicitur: `Non vindicabit Dominus bis in id ipsum in tribulatione.' Aut non punietur, et o

optandum est adulteris, ut in presentiarum brevi et cita pena cruciatus frustrentur eternos. Ad p q

quod respondebimus Deum ut omnium rerum, ita suppliciorum quoque scire mensuras, et non

preveniri sententia iudicis. Nec illi in peccatorem exercende dehinc pen. auferri potestatem et r s t

magnum peccatum magnis diuturnisque elui cruciatibus. Si quis autem punitus sit, ut ille in u v

lege, qui Israelit. maledixerat et qui in sabbato ligna collegerat , tales postea non puniri, quia w x

culpa levis presenti supplicio compensata sit . y

a) erit C.

b) cogitatis CR.

c) cruentus et rigidus M.

d) quidem L.

e) summersis M.

f) que C; quod R.

g) scripta M.

h) folgt et LR.

i) korr. in vindicabit L.

j) deus M.

k) om. CR.

l) decollatur C.

m) ante correctionem: fiet M.

n) Ait ML.

o) ante correctionem: iudicabit L; iudicabit CR.

p) eam M; nachgetragen C.

q) frustrantur L.

r) prevenire C.

s) sententiam C.

t) peccatore L.

u) et diuturnis C; diuturnis q(uia) R.

v) lui CR.

w) korr. in israeliti L; israheli CR.

x) collegerant L.

y) fuit M.

Polycarp 7.11.4

1513

4. Idem in super Ezechielem. a

Qui percutit malos in eo, quod mali sunt, et habet vasa interfectionis, minister est Domini.

a) Inskr. om., statt dessen hier Titel VII 12 C.

Polycarp 7.12.1

1514

XII. De persequendo, expugnandoque et predando hostes ecclesie . a b c c

1. Gregorius Veloci magistro.

Et pridem glorie vestre, quia milites illic erant parati venire, sed quoniam inimicos d

congregatos et huc discurrere epistola vestra significaverat, hec eos hic causa retinuit. Nunc e f

vero utile visum est, ut aliquanti illic milites transmittantur, quos gloria tua admonere et g

hortari , ut parati sint ad laborem, studeat ; et occasione inventa cum gloriosis filiis nostris h i j k

Martio et Vitalio loquere, et quecumque vobis Deo adiutore pro utilitate rei publice steterint , l m

facite. Et si huc vel ad Ravennates nec dicendum Ariulfum cognoveritis excurrere, vos a n

dorso eius , ita sicut viros fortes condecet, laborate, quatenus oppinio vestra ex laboris vestri o p q

qualitate amplius in re publica Deo auxiliante proficiat. Illud tamen pre omnibus admonemus, r r r

ut familiam Aloyn et Adabin atque Lugildi Grusingi , qui cum glorioso Mauricio magistro s

militum esse noscuntur, sine aliqua mora vel excusatione relaxes, quatenus venientes illic

homines predicti viri cum eis sine aliquo impedimento debeant ambulare.

a) Zahl om. ML; XIII. C; ganze Titel schon vor VII 11,4 C; Stellung unklar M.

b) expugnando M.

c) hostes ecclesia M; om. C.

d) illuc C.

e) om. C.

f) huic M; hc) L; folgt illucque C.

g) illuc C.

h) adortari M; folgt studeat C.

i) om. hier C.

j) occasionem L.

k) folgt et L.

l) vobiscum CR.

m) statuerint CR.

n) nos L.

o) om. C.

p) om. M.

q) nostra C.

r) r. p. L; rei publice C; .R p. R.

s) gusingi L; grusindi C; grufingi R.

Polycarp 7.12.2

1515

2. Idem ad Mauritium et Vitalianum magistros militum. a

Glori. vestre suscipientes epistolas Deo gratias egimus, quia de salute vestra cognovimus et

de sollicitudine multum gavisi sumus. Et mox ea, que scripsistis , parata fuerint , sed audivi b c d e e

uti post vestrum adventum quidam hominum vestrorum nobis scripsit, quia in proximo iamf

Ariulfus esset , et timuimus, ne milites, qui ad vos diriguntur, in manus eius diras exciderent . f g h

Tamen et hic, in quantum Deus adiuverit, contra eum filius vester glori. miles paravit se. Sed i i j

et gloria vestra, si huc perrexerit ipse ostis, quomodo consuevistis cum auxilio Dei a dorso

eius, quod potestis, perficite. Speramus enim in omnipotentis virtute Dei et ipsius beati Petri k l l m

principis apostolorum , in cuius natali sanguinem effundi desiderat, quia ipsum sibi contrarium n

sine mora inveniet.

a) dem M.

b) militum C.

c) scripsisti L.

d) fuerunt C.

e) om. M.

f) ariulfus iam C.

g) esse L.

h) korr. in exciderint C.

i) glori. vestre C; vestre glorie R.

j) militum CR; folgt magister C.

k) omnipotente M.

l) Dei virtute CR.

m) folgt in CR.

n) folgt auxilio C.

Polycarp 7.12.3

1516

3. Augustinus Bonifatio illustri viro. a

Noli existimare neminem Deo placere posse, qui armis bellicis ministrat . In his erat sanctus f c d

David, cui Dominus tam magnum perhibuit testimonium. In his etiam plurimi illius temporise

iusti. In his erat ille centurio, qui Domino dixit: `Non sum dignus, ut intres sub tectum meum.'

Hoc ergo primum cogita, quando armaris ad pugnam, quia virtus tua etiam ipsa corporalis f g

donum Dei est. Sic enim cogitabis de domo Dei non facere contra Dominum. Fides enim, h i

quando promittitur, etiam osti servanda est, contra quem bellum geritur; quanto magis amico, j

pro quo pugnas ? Pacem habere voluntatis , bellum necessitatis , ut liberet Deus a necessitate k l m

et conservet in pace. Non enim pax queritur, ut bellum excitetur, sed bellum geritur, ut pax

adquiratur. Esto ergo bellando pacificus, ut eos, quos expugnas , ad pacis utilitatem n o

vincendo perducas. Beati enim pacifici, ait Dominus, quoniam filii Dei vocabuntur. Si autem p q r

pax humana tam dulcis est pro temporali salute mortalium, quanto est dulcior pax divina pro s

eterna salute angelorum? Itaque ostem pugnantem necessitas deprimat, non voluntas. Sicut

rebellanti et resistenti violentia redditur, ita victo vel capto misericordia iam debetur , maxime t

in quo pacis perturbatio non timetur.

a) Inskr. om. C.

b) extimare C.

c) quia R.

d) ministratur L; ministrant CR.

e) temporibus L.

f) vero C.

g) armatis C.

h) cogitab LR; cogitabat C.

i) dono M.

j) hostis L; ante correctionem: hostis C.

k) pugna LR.

l) folgt est M.

m) folgt est C.

n) vinces C; om. R.

o) utilitate L.

p) vindendo L.

q) om. C.

r) quia M.

s) quantum C.

t) debemur L.

Polycarp 7.12.4

1517

4. Gregorius Mauricio et Vitaliano.

Suppliciter glorie vestre filium nostrum Vitalianum, cum quo et tractaretis et verbo et scripto a

mandavimus. Undecimo autem mense die ianuarii Ariulfus hanc epistolam, quam vobis b b c d

direximus, transmisit. Et ideo relegentes eam videte, si in fide Suannenses , quam rei publice e f

promiserunt, perstiterunt , obsidesque dignos, de quibus possitis confidere, ab eis percipite et g

insuper denuo sacramentis astringite , reddentes eis, quod loco pignoris sustulistis, et in h

sermonibus vestris eos sanantes. Si autem manifestissime cognoveritis eos cum Ariulfo de sua i j

subiectione locutos fuisse vel certe obsides ei dedisse, sicut Ariulfi epistola, quam vobis k l

direximus, dubios reddidit, salubri consilio pertractantes, ne in aliquo anima vestra vel m nn

nostra de sacramentis gravetur, quicquid utile rei publice iudicaveritis, peragite. Sed ita faciat n

gloria vestra , ut neque sit aliquid, unde possimus ab adversariis reprehendi , neque in quo o p r

utilitas rei publice exigit, quod avertat Dominus, negligatur. Propterea , gloriosi filii, estote r s t

solliciti, quia quantum comperi , hostis collectam habet et in nardias dicitur resistere , ut si u v w x

huc cursum Deo sibi irato mittere voluerit, vos loca ipsius, quantum vos Dominus adiuvaverit , y

depredamini aut certe culpas, quos mittes , sollicite requirant , ne dolens factum ad vos z a' b' c' d'

discurrat.

a) om. C.

b) die mensis C; die mense R.

c) iunii LR.

d) arnulfus L.

e) fidem C.

f) suatienses L.

g) perstiterint C.

h) obstringe L; obstringite CR.

i) vestri L.

j) ante correctionem: ariulfu M.

k) obiectione M.

l) arnulfus L.

m) dubior M.

n) nostra vel vestra L.

o) nostra C.

p) fit L.

q) deprehendi M.

r) utilitatis L.

s) advertat LC.

t) pro C.

u) corporis L.

v) collectum C.

w) ardias C.

x) residere CR.

y) adiuverit M.

z) depredemini C.

a') ante correctionem: quod M; quas LC.

b') milites M.

c') requirat L; requiram C.

d') nos (korr.) C.

Polycarp 7.12.5

1518

5. Augustinus.

Gravi de pugna conquereris: dubites nolo. Utile consilium tibi tuisque dabo. Arripe manibus a b

arma, oratio aures pulset auctoris, quia quando pugnatur, Deus apertis celis spectat et partem,

quam inspicit iustam, defendit.

a) Vale R.

b) usque M; ante correctionem: usque L.

Polycarp 7.13.1

1519

XIII. De iudeis. a

1. Gregorius Victorino Panormitano episcopo in epistola XXII lib. VIII. b c d e c

Sicut Iudeis non debet licentia in sinagogis suis, ultra quam permissum est lege, presumere, ita

in his, que eis concessa sunt, nullum preiudicium sustinere.

a) XII M; Zahl om. L; XIIII C.

b) panomitano M.

c)-c) om. C.

d) davor XII L.

e) XXV LR.

Polycarp 7.13.2

1520

2. Idem Libertino pretori in epistola XXI lib. IIII. a b ac

Hortamur fraternitatem vestram, ut secundum piissimarum legum tramitem nulli iudeo liceat

christianum mancipium in suo retinere dominio. Verum qui si penes eorum inveniuntur, d d e

libertas eis vestre tuitionis auxilio ex legum sanctione servetur.

a)-a) om. C.

b) ante correctionem: XX L; XXVIIII R.

c) VI R. (s. VII 13,3).

d) si qui CR.

e) eos CR.

Polycarp 7.13.3

1521

3. Idem Fortunato episcopo Neapolitano in epistola XXVIII lib. VI. a a

Fraternitatem vestram oportet esse sollicitam, et si de iudeorum servitio non solum iudeus, b

sed etiam quisquam paganorum fieri voluerit christianus, postquam voluntas eius fuerit c

patefacta, ne hunc sub quolibet ingenio vel argumento cuipiam iudeorum venundandi d d e f

facultas sit . Sed is, qui ad Christianam converti fidem desiderat, defensione vestra in g h i j

libertatem modis omnibus vendicetur . Hi vero, quos huiuscemodi oportet servos amittere , k l m n o

ne forsitan utilitates suas irrationabiliter estiment impediri, sollicita vos hoc convenit p

consideratione servare, ut si paganos, quos mercimonii causa de externis finibus emerint , intra q

tres menses, dum emptor, cui vendi debeant, inveniatur, fugere ad ecclesiam forte contigerit et r

velle se fieri dixerint christianos, vel etiam extra ecclesiam hanc talem voluntatem s t t

prodiderint, pretium eorum a christiano scilicet emptore percipiant. Si autem post prefinitos u u v

tres menses quisquam huiusmodi servorum velle suum edixerit et fieri voluerit christianus,

nec aliquis eum postmodum emere nec dominus qualibet occasionis specie audeat w w x

venundare, sed ad libertatis proculdubio premia perducatur, quia hunc non ad vendendum, sed

ad serviendum sibi intelligitur reservare. y

a)-a) om. CR.

b) nostram C.

c) om. C.

d) om. M.

e) om. C.

f) vitiandi C.

g) folgt non M.

h) fit C.

i) om. M.

j) om. LC.

k) iudicetur L; vendicet C.

l) qui C.

m) huiusmodi C.

n) om. C.

o) admittere L.

p) sollicite L; sollicitata C.

q) emerunt C; eher emeruit R.

r) contingit L.

s) vellent M.

t) dixerint fieri M.

u) et ad christianos L.

v) presumptos C.

w)-w) om. L.

x) sp.s L; spe CR.

y) intelligat C.

Polycarp 7.13.4

1522

4. Gregorius papa Virgilio et Theodoro episcopis Galliarum in epistola XLV in libro I. a a

Plurimi iudaice religionis viri ad nostram perduxere notitiam multos consistentium in illis b

partibus iudeorum vi magis ad fontem baptismatis quam predicatione perductos. Sed dum c d

quispiam ad baptismatis fontem non predicationis suavitate, sed necessitate pervenerit, ad

pristinam superstitionem remeans inde deterius moritur, unde renatus esse videbatur.

a)-a) om. CR.

b) perducere R.

c) ut L.

d) predicatio/onem (Seitenwechsel) C.

Polycarp 7.13.5

1523

5. Imperator Constantinus.

Iudeus servum christianum nec comparare debebit nec largitatis vel alio quocumque titulo

consequatur. Quod si aliquis iudeorum mancipium vel christianum habuerit vel aliquis alterius

sect. seu nationis crediderit ex quacumque causa possidendum et id circumciderit, non solum a

mancipium dampnum mulctetur, verum etiam capitali sententia puniatur, ipso servo pro b c

premio libertati donando . d e

a) crederit M.

b) mantipii C; mancipii R.

c) dampno CR.

d) ante correctionem: memio (?) M; korr. C.

e) dampnando korr. in dando C.

Polycarp 7.14.1

1524

XIV. De temperamento atque curatione adhibenda temporali necessitate . a b c d

1. Leo episcopus Rustico Narbonensi episcopo.

Sicut quedam sunt, que nulla possunt ratione convelli, ita multa sunt, que aut pro

consideratione etatum aut pro necessitate rerum oporteat temperari, illa sempere

consideratione servata, ut in his, que vel dubia fuerint aut obscura, id noverimus sequendum,

quod nec preceptis evangelicis contrarium nec decretis sanctorum patrum inveniatur

adversum.

a) XX korr. in XIII M; XIII L; XV C.

b) veneratione ML.

c) adhibendis CR.

d) necessitati C.

e) ante correctionem: cemper M.

Polycarp 7.14.2

1525

2. Idem Nicet. episcopo Aquilegensi salutem.

Regressus ad nos filius noster Adeodatus sedis nostr. diaconus dilectionem tuam poposcisse

memoravit, ut de his auctoritatem apostolice sedis acciperes , que quidam magnam a b

difficultatem diiudicationis videntur afferre . Sed pro inspectione temporalium necessitatum c

adhibenda curatione , ut vulnera, que in adversione hostilitatis illata sunt, religionis maxime d

ratione sanentur.

a) acciperet L.

b) quidem CR.

c) auferre M.

d) korr. in curatio est C; curatio. R.

Polycarp 7.14.3

1526

3. Dilectissimis fratribus universis episcopis per Lucaniam, Britios et Siciliam constitutis

Gelasius.

Necesaria rerum dispositione constringimur et apostolice sedis moderamine convenimur sic a a

canonum patronum decreta librare et retro presulum decessorumque nostrorum precepta b c d

metiri, ut que presentium necessitas temporum restaurandis ecclesiis relaxanda deposcit,

adhibita consideratione diligenti, quantum potest fieri, temperemus, quo nec in totam formam e

veterum videamur excedere regularum et reparandis militi. clericalis officii , que per diversas f g

Itali. partes ita belli famisque consumpsit incursio , ut in multis ecclesiis , sicut fratris et h i

coepiscopi nostri Iohannis Ravennatis ecclesie sacerdotis frequenti relatione comperimus, j

usquequaque deficiente servitio ministrorum nisi remittendo paulisper ecclesiasticis

promotionibus antiquitus intervalla profixa remaneant , sine quibus administrari nequeunt k l m

sacris ordinibus ecclesie funditus restitut. atque in plurimis locis per inopiam competentis n o

auxilii salutare subsidium redimendarum desit animarum nosque magno reatu, si tanto

coartante periculo non aliquantulum consolationis annecti . p q

a) sedis apostolice M.

b) canonicum C.

c) patronorum L; paternorum CR.

d) precepti M.

e) totum CR.

f) regulam M.

g) korr. in officiis C; officiis R.

h) inc(on)v(er)sio L.

i) clericis CR.

j) om. C.

k) korr. in prefixa LC; prefixa R.

l) permaneant M.

m) necatum korr. in necantum C.

n) destitute CR.

o) continentis M; ante correctionem: conpetentes C.

p) consulamus LR; consulamur C.

q) innecti LR; invecti C.

Polycarp 7.15.1

1527

XV. Ut quod necessitas inperavit, cesset necessitate cessante. a b

1. Innocentius.

Provideat ergo dilectio vestra actenus talia transisse, et avertite , quod utique, ut dicitis, c d e f

necessitas imperavit, in pace iam ecclesia constituta non presumere. Sed ut sepe accidit, g g

quotiens a populis aut a turba peccatur, quia in omnes propter multitudinem non potest h

vindicari, inultum soleat transire. Priora ergo dimittenda dico Dei iudicio, et de reliquo i

maxima sollicitudine precavendum.

a) VI M; XVI C.

b) om. ML.

c) Prevideat CR.

d) om. C.

e) advertite CR.

f) vero M.

g) ecclesias constitutas C.

h) vel M; ut L.

i) ante correctionem: vendicari M.

Polycarp 7.15.2

1528

2. Urbanus secundus. a

Ordinationes, que ab heresiarcis nominatim excommunicatis fact. sunt et ab eis, qui

catholicorum adhuc viventium episcoporum sedes invaserunt, irritas esse iudicamus, nisi

probare valuerint se, cum ordinarentur, eos nescisse damnatos. Qui vero ab episcopis b

quondam quidem catholice ordinatis, sed in scismate a Romana ecclesia separatis consecrati c d e

sunt, eos nimirum , cum ad ecclesie unitatem redierint, servatis propriis ordinibus f g

misericorditer suscipi iubemus, si vita et scientia eos commendat. Ammodo vero quicumque a

predictis scismaticis sancteque Romane ecclesie adversariis se ordinari permiserit, nullatenus h h

hac venia dignus habeatur. Quamvis autem misericordi. intuitu magnaque necessitate cogente

hanc in sacris ordinibus dispensationem constituerimus, nullum tamen preiudicium sacris

canonibus fieri volumus, sed obtineant proprium robur, et cessante necessitate illud quoque i

cesset, quod factum est pro necessitate. Ubi enim multorum strages iacet, subtrahendum est

aliquid severitati.

Explicit liber VII. j j j

a) Inskr. om. C.

b) necisse CR.

c) o L.

d) separati C.

e) om. C.

f) minorum L.

g) d. L.

h) scismaticis predictis M.

i) om. C.

j) om. R.

Polycarp 8.1.1

1529

Incipit Liber VIII. a

I. De infirmantibus et ad exitum venientibus. b c

1. Eusebius papa. d

Si quis penitentiam petens , dum sacerdos venerit , officio lingu. privatus, constitutum est, ut e f g

si idonea testimonia habuerit , quod ipse penitentiam petivisset et ipse per motus aliquod sue h ij

voluntatis signum facere potest, sacerdos impleat omnia, sicut supra circa egrotantem k

scriptum est, id est orationes dicat et ungat eum oleo sancto et eucharistiam ei donet, et

postquam obierit, ut ceteris fidelibus ei subministret.

a) om. C.

b) Zahl om. MLR.

c) folgt per M.

d) Initiale om. M.

e) potens R.

f) venions M.

g) folgt est C.

h) habuerint L.

i) aliquos C.

j) seu R.

k) schon vor sue M.

Polycarp 8.1.2

1530

2. Celestinus papa. <Universis episcopis per Viennensem et Narbonensem provintias a

constitutis .> a

Agnovimus penitentiam morientibus denegari nec illorum desideriis annui, qui obitus sui b b

tempore hoc anime sue cupiunt remedio subveniri. Horremus , fateor, tant. impietatis aliquem c

reperiri , ut de Dei pietate desperet, quasi non possit ad se quovis tempore concurrenti d e e e f

succurrere et periclitantem sub onere peccatorum hominem pondere , quo ille se desiderat g h i j j

expedire , liberare. Quid hoc, rogo, aliud est quam morienti mortem addere eiusque animam j

suam crudelitate, ne absoluta esse possit, occidere? Cum Dominus ad subveniendum k

paratissimus invitans ad penitentiam sic promittit peccatori: `In quocumque die conversus l m

fuerit peccator, peccata eius non reputabuntur ei', et iterum: `Nolo mortem peccatoris, sed

tantum ut convertatur et vivat. Salutem ergo homini adhimit, quisquis mortis tempore

penitentiam denegarit et desperarit de misericordia Dei, quique eum ad subveniendum n o p q q

morienti non sufficere vel momento posse non credidit . Perdidisset latro in cruce Christi r s t

premium ad Christi dexteram pendens, si illum unius or. penitentia non iuvisset. Cum esset in u v

pena, penituit et pro unius sermonis professione habitaculum paradisi Deo promittente w

promeruit.

a)-a) nur C; stattdessen Cap. XV ML.

b) oblitus sui L; sui obitus C.

c) orremur M; korr. in horremus L.

d) reperiiri M.

e) om. M.

f) quod voluit L.

g) honore L.

h) auf Rasur peccato C.

i) velle C.

j) expediri se desiderat C.

k) sua C.

l) gratissimus korr. in tissimus M.

m) quacumque CR.

n) denegavit C.

o) desperavit C.

p) quisquis C; quisque R.

q) ad eum L.

r) om. CR.

s) credit O.

t) om. CR.

u) meritum C.

v) penitentiam L.

w) confessione korr. in fessione M; professionem R.

Polycarp 8.1.3

1531

3. Calixtus papa . a a

Beatus Iacobus apostolus in epistola sua scripsit: 'Infirmatur quis in vobis, inducat presbiteros

ecclesie et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini, et oratio fidei salvabit

infirmum.' Hoc et apostoli in evangelio fecisse dicuntur et nunc ecclesie consuetudo tenet, ut b b c

infirmi oleo consecrato ungantur a presbiteris et oratione comitante sanentur. Non solum d e

presbiteris uti licet hoc oleo sacro in suis infirmitatibus, sed ut Innocentius papa descripsit, d f g

etiam omnibus christianis uti licet eodem oleo in sua suorumque necessitate ungendo. Quod h

tamen oleum non nisi ab episcopis licet confici. Nam quod ait: oleo in nomine Domini,

significat oleo in nomine Domini consecrato. Vel certe etiam quia cum ungunt infirmum, i i

nomen Domini super eum invocare debent. `Et si in peccatis sit, dimittentur ei.' Multi propter

peccata in animam facta infirmitate aut etiam morte plectuntur corporis. Unde ait apostolus j

Corinthiis: Quia corpus Domini indigne percipere erant soliti, `ideo inter vos multi infirmi et

imbecilles et dormiunt multi.' Si ergo infirmi in peccatis sint et hoc presbiteris ecclesie confessi k

fuerint ac perfecto corde ea derelinquere atque emendare satagerint, dimittentur eis. Neque

enim sine confessione emendationis queunt dimitti. Unde recte subiungitur : `Confitemini l

alterutrum peccata vestra et orate proinvicem, ut salvemini.'

a) om. C.

b) om. M.

c) leguntur LCR.

d)-d) om. CR.

e) orationem L.

f) bleo M.

g) sacrato C.

h) folgt in L; om. C.

i)-i) om. C.

j) om. C.

k) presbiteri ML.

l) subiung(it) C.

Polycarp 8.1.4

1532

4. Ex concilio Cartaginensi.

Penitentes, qui infirmitate viaticum eucharisti. acceperunt , non se credant absolutos sine a b b

manus impositione, si supervixerint.

a) korr. in in infirmitate CR.

b) ante correctionem: acceperint eucharisti. M.

Polycarp 8.1.5

1533

5. Fabianus papa . a a

Vera ergo ad Dominum conversio in ultimis positorum mente potius est estimanda quam

tempore, propheta hoc taliter asserente: Cum conversus ingemueris, tunc salvus eris. Cum

ergo Dominus sit cordis inspector, quovis tempore non est deneganda penitentia postulanti,

cum ille se obliget iudicii , cui occulta omnia noverint revelari. b c d

a) om. C.

b) illius CR.

c) iudici M; iudicio C.

d) noverit C.

Polycarp 8.1.6

1534

6. Leo papa . a a

His autem, qui in tempore necessitatis et periculi urgente instantia presidium penitenti. et b e

mox reconciliationem implorant, nec satisfactio interdicenda est nec reconciliatio deneganda,

quia misericordi. Domini nec mensuras possumus ponere nec tempora diffinire, apud quem

nullas patimur venire moras converso, dicente Domino per prophetam: `Cum conversus

ingemueris, tunc salvus eris', et alibi: `Dic iniquitates tuas prior, ut iustificeris.' Item : `Quia d

apud Dominum misericordia est et copiosa apud Deum redemptio', in dispensandis itaque Dei e f

donis non debemus esse difficiles nec se accusantium gemitus lacrimasque negligere, cum g

ipsam penitenti aflictionem ex Dei credimus inspiratione concessam, dicente apostolo: `Ne h

forte det illis Deus penitentiam, ut resipiscant a diaboli laqueis, a quo captivi tenentur ad ipsius

voluntatem.'

a) om. CR.

b) pericul(is) CR.

c) stantia MLR.

d) om. R.

e) deum R.

f) eum M.

g) lacrimas M.

h) aspiratione L.

Polycarp 8.1.7

1535

7. Idem . a

Ita ergo talium necessitati auxiliandum est, ut nec actio illis penitenti. nec communionis gratia b

denegetur, si eam etiam amisso oris officio per inditia integri sensus querere comprobentur. c d

Quodsi ita aliqua egritudine fuerint aggravati, ut quod paulo ante poscebant , sub presentia e

significare non valeant, testimonia fidelium circumstantium illis prodesse debent, simul tamen

et penitenti. et reconciliationis beneficium consequantur . f

a) om. C.

b) necessitate R.

c) ammissio L.

d) indutiam M.

e) pascebant L.

f) consequentur L.

Polycarp 8.1.8

1536

8. Innocentius papa Exsuperio episcopo Tolosano. Cap. II. a bb

Et hoc quesitum est, quid de his observare oporteat, qui post baptismum omni tempore c d e

incontinenti. voluptatibus dediti in extremo fine vite sue penitentiam simul et reconciliationem f

communionis exposcunt. De his observatio prior durior , posterior interveniente misericordia g g

inclinatior est. Nam consuetudo prior tenuit, ut concederetur eis penitentia, sed communio

negaretur. Nam cum illis temporibus crebre persecutiones essent, ne communionis concessa

facilitas homines de reconciliatione securos non revocaret a lapsu, merito negata communioh

est concessa penitentia, ne totum penitus negaretur, et duriorem remissionem fecit temporis h i j

ratio. Sed postquam Dominus noster pacem ecclesiis suis reddidit, iam terrore depulso

communionem dari obeuntibus placuit et propter Domini misericordiam quasi viaticum k

profecturis , ne Novatiani heretici negantis veniam asperitatem et duritiam subsequi videamur. l

Tribuatur ergo cum penitentia extrema communio, et homines huiusmodi vel in supremis suis m

permittente salvatore nostro a perpetuo exitio vendicentur.

a) ganze Inskription om. C.

b) om. R; folgt Ex concilio. ationis beneficium consequantur L.

c) davor Innocentii CR.

d) quod L.

e) obserrare M; observari CR.

f) om. C.

g) ante correctionem: durior prior M.

h) co§v. L; communione CR.

i) folgt est C.

j) fecerit C.

k) abeuntibus L.

l) folgt et CR.

m) ut CR.

Polycarp 8.1.9

1537

9. <Siricius papa .> a a

Quicumque sub carnali fragilitate ceciderunt, viatico munere, cum ad Deum ceperint b

proficisci, si rogaverint, per communionis gratiam eis volumus subveniri.

a) om. MLC; stattdessen .V. M.

b) carnale R.

Polycarp 8.1.10

1538

10. Iulianus papa . a a

Si quis presbiter penitentiam abnegaverit morientibus, ab ordine deponatur. Nam reus erit

animarum, quia Dominus dicit: `Quacumque die conversus fuerit peccator, vita vivet et non b

morietur.' Vera enim conversio in ultimo tempore potest esse, quia Dominus non solum

temporis, sed cordis inspector est, sicut latro unius momenti meruit esse in paradiso in ora c

ultima confessione . d

a) om. C; Iulius papa R.

b) Quamcumque M; ante correctionem: Quicumque L.

c) monumenti L; folgt confessione CR.

d) om. hier CR.

Polycarp 8.1.11

1539

11. Augustinus . a

Sane quisquis positus in ultimo necessitatis egritudinis sue acceperit penitentiam et mox b b

reconciliatus fuerit et transierit de corpore, fateor vobis, non illi negamus, quod petiit, sed nec

presumo dicere, quod hinc bene exierit. Si securus hinc exierit , ego nescio. Penitentiam c d e f f

enim dare possumus, securitatem autem dare non possumus. Numquid dico, damnabitur? Sed g

nec dico, quia liberabitur. Vis te a dubio liberari? Vis, quod incertum est, evadere? Age

penitentiam, dum sanus es, et ut te sic agentem inveniat novissimus dies, curre , ut h h h i

reconcilieris. Si sic agis, securus es. Ideo dico tibi , quia securus es, quia egisti penitentiam, j j j k

eo tempore, quo peccare potuisti. Si autem tunc vis agere penitentiam ipsam, quando iam l l

peccare non potes, peccata te dimiserunt, non tu peccata.

a) om. C.

b) ultima necessitate C.

c) quia CR.

d) hc) L; huic CR.

e) om. R.

f) exierit hinc C.

g) aut L.

h) om. ML.

i) curas M; curas korr. in curras L.

j) om. C.

k) Quare C.

l)-l) eo - ipsam om. ML.

Polycarp 8.1.12

1540

12. Ex Niceno concilio . a a a

De his, qui ad exitum veniunt, etiam nunc lex antiqua regularisque servabitur, ita ut, si quis

egreditur e corpore, ultimo et necessario viatico minime privetur. Quodsi desperatus et b

consecutus communionem oblationisque particeps factus iterum convaluerit, sit inter eos, qui c

communionem orationis tantummodo consequuntur. Generaliter autem omni cuilibet in exitu d

posito et poscenti sibi communionis gratiam tribui episcopus probabiliter ex oblatione dare e

debebit.

a) om. C.

b) Quod L.

c) et tamen C.

d) folgt nochmals dasselbe R.

e) episcopis ML.

Polycarp 8.1.13

1541

13. Ex concilio Cartaginensi . a b

Is qui penitentiam in infirmitate petit, si casu, dum ad eum sacerdos invitatus venit , c d e e

oppressus infirmitate obmutuerit, dent testimonium, qui eum audierunt, et accipiat

penitentiam, et si continuo creditur moriturus, reconcilietur per manus impositionem et

infundatur ori eius eucharistia . Si supervixerit, admoneatur a supradictis testibus petitionis f g h

su. satisfacturum et se subditurum statutis penitenti. legibus, quamdiu sacerdos, qui i

penitentiam dedit, probaverit.

a) Inskription om. C.

b) cartag) M; cartaginense R.

c) His LC.

d) om. L; nachgetragen C.

e) ante correctionem: venit invitatus M.

f) oris L.

g) eucharistiam LR.

h) peticioni C.

i) om. C.

Polycarp 8.2.1

1542

II. Quod dies hominum nec possunt minui nec augeri. a b c

1. Gregorius in moralibus.

Prefixi dies singulis ab interna Dei presentia nec augeri possunt nec minui, nisi contingat, ut d e

ita presciantur, ut aut cum optimis operibus longiores sint aut cum pessimis breviores , sicut f

Ezechias augmentum dierum meruit inpensione lacrimarum , et sicut de perversis scriptum g h

est: Indisciplinatis obviat mors. Sed sepe iniquus quamvis in oculta Dei presentia longa vite h i

eius tempora non sint predestinata, ipse tamen, quia carnaliter vivere appetit, longos animo

dies proponit, et quia ad illud tempus pervenire non valet quod expectat, quasi antequam dies

illius impleantur, periit . Quod tamen intelligere et aliter possumus. Plerumque enim quosdam j k

cernimus et perverse agere et usque ad senectutem ultimam pervenire. Quomodo enim dicitur: l

antequam dies eius impleantur, peribit, cum in quibusdam sepe videamus, quia etate longa iam

membra deficiunt et tamen pravitatem suam eorum desideria exsequi non desistunt?

a) Zahl om. ML.

b) hominis M.

c) non C.

d) eterna C.

e) prescientia C.

f) ante correctionem: previores M.

g) in pressione C.

h)-h) lacrimarum - indisciplinatis om. ML.

i) prescientia C.

j) om. M.

k) perit CR.

l) om. M.

Polycarp 8.3.1

1543

III. Quod angeli custodes hominibus preponantur . a b c

1. Gregorius in moralibus . d d d

Quia vero angeli hominibus presint, per prophetam testatur angelus dicens: `Princeps regni e e

Persarum restitit mihi.' Quod vero angeli a superiorum angelorum potestatibus dispensentur,

Zacharias perhibet propheta , qui ait: `Ecce angelus, qui loquebatur in me , egrediebatur in f f g g

occursum eius et dixit ad eum: Curre , loquere ad puerum istum, dicens: absque muro h

abitabitur Ierusalem.'

a) Zahl om. L.

b) om. M.

c) preponant L.

d) om. C.

e) propheta L.

f) propheta perhibet M.

g) mecum L.

h) folgt et M.

Polycarp 8.4.1

1544

IV. De morte et purgatoriis penis . a b c

1. Ambrosius de bono mortis . d d

Mortis denique sunt tria genera. Una mors peccati est, de qua scriptum est: `Anima, que e e

peccaverit, ipsa morietur.' Alia mors mistica, quando quis peccato moritur et Deo vivit. De

qua ait apostolus: `Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in morte .' Tertia mors f g

est , qua cursum vite huius et munus explemus, id est anime corporisque secessio. Advertimur h i j

igitur, quod una mors sit mala, si propter peccata moriamur ; alia mors bona sit, qua is, qui k

fuerat mortuus, iustificatus est a peccato; tertia mors media sit, nam bona iustis videtur et

plerisque metuenda. que cum absolvat omnes, paucos delectat. Sed non hoc mortis est vitium,

sed nostr. infirmitatis, qui voluptate corporis et delectatione vite istius carpimur et circum

hunc consumare trepidamus, in quo plus amaritudinis quam voluptatis est. At non sancti et l m

sapientes viri, qui longevitatem peregrinationis huius ingemiscebant dissolvi et cum Christo n

esse pulcrius estimantes, denique generationis diem sue execrabantur, sicut quis ait: `Pereat o o

dies, ille in qua natus sum.' Quid enim est, quod hec vita delectet plena erumnarum et p q r s

sollicitudinum, in qua etiam innumer. calumni. et mult. molesti. et mult. lacrime eorum, t t t u v v

qui afflictant molestiis, et non inquit, qui eos consoletur. Et ideo laudat Ecclesiastes w x

`defunctos magis quam viventes et optimos inquit supra abortivos, qui nondum natus est, qui

non vidit .' y

a) Zahl om. R.

b) moris R.

c) peniis R.

d)-d) om. C.

e) tria sunt CR.

f) Cum sepulti R.

g) mortem CR.

h) dicitur L; om. CR.

i) om. L.

j) Advertimus M; Avertimur C.

k) moritur L.

l) hanc C.

m) tamen M.

n) getilgt M.

o) sue diem M.

p) om. M; korr. in illa C.

q) Quod L.

r) in terra C.

s) delectat C.

t) om. L; in qua et CR.

u) in munere C.

v) om. C.

w) affligantur korr. in affliguntur C; afflictantur R.

x) folgt est CR.

y) videt C.

Polycarp 8.4.2

1545

2. Gregorius in moralibus . a a a

Fit ergo miseris mors sine morte, finis sine fine, defectus sine defectu, quia et mors vivit et

finis semper incipit et deficere defectus nescit. Quia igitur mors perimit et non extinguit, b c

dolor cruciat, sed nullatenus pavorem fugat, flamma comburit, sed nequaquam tenebras

decutit.

a) om. C.

b) folgt et CR.

c) permittit L.

Polycarp 8.4.3

1546

3.

Petrus . Discere vellem, si post mortem ignis purgatorius esse credendus est. Gregorii a

responsio. In evangelio Dominus dicit: `Ambulate, dum lucem habetis.' Per prophetam quoque

ait: `Tempore accepto exaudivi te et in die salutis adiuvi te.' Quod Paulus apostolus exponens b b

dixit : `Ecce nunc tempus ,' et cetera. Salomon quoque ait: `Quodcumque potest manus tua c d e

facere, instanter operare, quia nec opus nec ratio nec scientia nec sapientia erit apud inferos, f

quo tu properas.' David quoque ait: `Quoniam in seculum misericordia eius.' Ex quibus

nimirum sententiis constat , quia qualis hinc quisque egreditur, talis in iudicio presentatur . g h h i

Sed tamen de quibusdam levibus culpis esse ante iudicium purgatorius ignis credendus est, eo

quod veritas dicit, quia si quis in spiritum sanctum blasphemias dixerit, `neque in hoc seculo j k

remittetur ei neque in futuro.' In qua sententia datur intelligi quasdam culpas in hoc seculo,

quasdam vero in futuro posse laxari. Quod enim de uno negatur, consequenter intellectus l

patet, quia de quibusdam conceditur. Sed tamen, ut predixi, hoc de parvis minimisque peccatis

fieri posse credendum est, sicut est assiduus otiosus sermo, immoderatus risus vel peccatum m

cure rei familiaris, quod vix sine culpa ab ipsis agitur, qui culpas, qualiter declinari debeant, n o p

sciunt, aut non in gravibus rebus error ignoranti., que cuncta etiam post mortem gravant, si

adhuc in hac vita positis minime fuerint relaxata. Nam et cum Paulus dicat Christum esse q

fundamentum, atque subiungat: `si quis edificaverit super hoc fundamentum aurum et r s

argentum et lapides pretiosos, ligna, fenum, stipulam, uniuscuiusque opus quale sit, ignis t

probabit . Si cuius opus arserit, detrimentum patietur, ipse autem salvus erit, sic tamen quasi u

per ignem.' Quamvis hoc de igne tribulationis in hac nobis vita adhibito possit intelligi, at

tamen si quis hec de igne futur. purgationis accipiat, pensandum sollicite est, quia illum dixit v

per ignem posse salvari, non qui super hoc fundamentum ferrum, es vel plumbum edificat, id

est peccata maiora, et iccirco duriora atque iam nunc insolubilia, sed ligna, fenum, stipulam, w

id est peccata minima atque levissima, que ignis facile consumit. Hoc tamen sciendum est,

quia illic saltem de minimis nil quisque purgationis obtinebit, nisi bonis hoc actibus in hac x yy

adhuc vita positus, ut illic obtineat, promereatur.

a) om. C.

b) apostolus paulus C.

c) ait L.

d) folgt acceptabile CR.

e) Quocumque C.

f) erunt M.

g) numerum L.

h) constat sententiis M.

i) presentabitur CR.

j) qua L.

k) blasphemiam LCR.

l) om. C.

m) folgt et CR.

n) ei R.

o) que C.

p) vis R.

q) positus L.

r) folgt super LC.

s) om. M.

t) om. M.

u) probavit L.

v) hoc M.

w) et L.

x) qui L.

Polycarp 8.4.3

1547

y) actibus hoc C.

Polycarp 8.5.1

1548

V. De sepultura. a

1. Ieronimus . b

Ebron dicitur esse civitas trium virorum, quia in ea sepulti sunt tres patriarch. in spelunca

duplici cum tribus uxoribus suis, id est Abraam et Sara, Ysaac et Rebecca , Iacob et Lia, preter c

ipsum Adam et Evam uxorem suam. Tobias dicit ad filium suum: `Cum acceperit Deus d

animam, corpus meum sepelies et honorem habebis matri tue omnibus diebus, et cum ipsa e

compleverit tempus, sepelies eam iuxta me in uno sepulcro.'

a) Zahl om. ML.

b) om. C.

c) ante correctionem: repecca M.

d) om. C.

e) matris R.

Polycarp 8.5.2

1549

2. Idem . a

Quos coniunxit unum coniugium , coniungat unum sepulcrum, quia una caro est, et quos b c

Deus coniunxit, homo non separet.

a) Initiale om. M.

b) coniungit R.

c) coniungium M.

Polycarp 8.5.3

1550

3. Augustinus.

Unaqu.que mulier sequatur virum suum sive in vita sive in morte.

Polycarp 8.5.4

1551

4. Idem.

Soror sancti Benedicti sepulta est in sepulcro, quod ipse sibi preparaverat, ut quorum mens

una fuit semper in Domino, eorum quoque corpora sepultura non separaret . Ita in primo a

conubio coniuncti, quia una et eadem caro est, in uno sepulcro sepeliantur. b

a) separet LR.

b) vina L.

Polycarp 8.5.5

1552

5. Idem.

Quibus peccata dimissa non fuerint , a sacris locis post mortem adiuvari non possunt, quia a

quos peccata graviora deprimunt, si in sacris locis sepelire se faciunt, restat ut de sua

presumptione iudicentur, quatenus eos sacra loca non liberant, sed culpa temeriatis accusat.

a) eher fiunt MR.

Polycarp 8.5.6

1553

6. Gregorius in dialogo. a

Cum gravia peccata non deprimunt, hoc prodest , si in ecclesiis mortui sepeliantur, quod b c

eorum proximi, quotiens ad eadem loca sacra veniunt, suorum, quorum sepulturam aspiciunt,

recordantur et pro eis Domino preces fundunt. Nam quos peccata gravia deprimunt, non ad

solutionem potius quam ad damnationis cumulum maiorem eorum corpora in ecclesiis d

ponuntur. Quod melius ostendimus, si ea, que diebus nostris gesta sunt, breviter enarremus.

Vir namque vite venerabilis Felix Portuensis episcopus in Sabiensi provincia ortus atque e

enutritus est. Qui quandam sanctimonialem feminam in loco eodem fuisse testatur, que carnis f g

quidem continentiam habuit , sed lingu. procacitatem atque stultiloquium non declinavit . Hec g h i j

igitur defuncta atque in ecclesia sepulta est. Nocte autem eadem eiusdem ecclesie custos per k

revelationem vidit , quia deducta ante sacrum altare per medium secabatur et pars una illius l mm

igni cremabatur , pars autem altera intacta remansit. Cumque hoc surgens mane fratribus n

narraret et locum vellet ostendere, in quo fuerat igne consumpta, ipsa flamm. combustio ita o o

ante altare apparuit in marmoribus, ac si illic eadem femina corporeo fuisset igne concremata . p

Ex qua re aperte datur intelligi, quia hi, quibus peccata dimissa non fuerint, ad evitandum

iudicium sacris locis post mortem non valent adiuvari. q

a) AG L; Idem R; ganze Inskription om. C.

b) folgt (nachgetragen L) mortuis CR.

c) mortuis L; om. CR.

d) absolutionem CR.

e) sabinensi C.

f) eiusdem R.

g) carius quod L.

h) habuerit MC.

i) ac L.

j) denavit L.

k) om. CR.

l) videt C.

m) illius una M.

n) Endung korr. M.

o) ante correctionem: igne fuerat M.

p) incremata R.

q) sacri L.

Polycarp 8.5.7

1554

7. Idem in registro. Ianuario episcopo Sardini. in epistola XXXV lib. VIII. a

Questa nobis est Nereida , quod ab ea centum solidos pro fili. sue sepultura fraternitas vestra b c

velit exigere atque ei super doloris gemitum maiorem dispendii studeat inferre molestiam. d

Quodsi se ita veritas habet , quia grave nimis et procul est a sacerdotis officio pretium de terra e f

concessa putredini querere et de alieno velle facere luctu compendium, ab hac se petitione g

fraternitas vestra contineat et molesta ei de cetero non existat, maxime quia et ortolanum

quendam de quo se ipsa asserit filiam suscepisse, ecclesie vestre non in parva quantitate h u j

munificum memorat extitisse. Hoc autem vitium et nos , postquam Deo auctore ad k

episcopatus onorem accessimus, de ecclesia vestra omnino vetuimus et pravam denuo l

consuetudinem nequaquam usurpari permisimus, memores quia, dum Habraam a filiis Ephron,

hoc est filio Secor, sepulcrum pretio ad humandum corpus coniugis postularet , premium m n o

accipere rennuit, ne commodum videretur de cadavere consecutus. Si ergo tant.

considerationis paganus vir fuit, quanto magis nos , qui sacerdotes dicimur , facere non p q

debemus? Unde hoc avariti. vitium ne vel in alienis denuo temptari presumatur, admoneo. r

Sed si quando aliquem in ecclesia vestra sepeliri conceditis, si quidem parentes illius proximi s

vel heredes pro luminaribus sponte quidem offerre voluerint, accipere non vetamus , pretium t u

vero aut aliquid exigi omnino prohibemus, ne quod valde inreligiosum est, aut venalis, quod v

absit , ecclesia aut vos de humanis videamini mortibus gratulari, si ex eorum cadaveribus w

studetis querere quolibet modo compendium.

a) erst hinter lib. VIII. CR.

b) nereia CR.

c) om. ML.

d) stipendii C.

e) habent L.

f) pro M.

g) uelùe MR.

h) om. C.

i) om. M; nachgetragen L.

j) ipse M; ipse korr. in ipsa L.

k) vos M.

l) nostra R.

m) filii L.

n) postulare M.

o) precium C.

p) vos L.

q) dicimus L.

r) om. ML.

s) aliquam R.

t) folgt vel C.

u) vatamus M.

v) korr. in omnimodo L; omnimodo CR.

w) folgt dicatur CR.

Polycarp 8.5.8

1555

8. Ex Triburiensi concilio. a

Ubicumque facultas rerum et oportunitas temporum superat , sepultura morientium apud b c

ecclesiam, ubi sedes est episcopi, celebretur. Si autem hoc impossibile videtur, expetatd

sepulturam, quo canonicorum aut monachorum sive sanctimonialium congregatio sancta e e e f

communiter degat.

a) Inskription om., kein Absatz C.

b) expetit C.

c) supulturam R.

d) expectat LR.

e) om., stattdessen morientium apud ecclesiam L.

f) folgt nachgetragen seu canonicorum L.

Polycarp 8.6.1

1556

VI. De oblationibus pro defunctis . a b

1. Gregorius . c

Si culp. post mortem indissolubiles non sunt , multum solet animam etiam post mortem sacra d e

oblatio hosti. salutaris adiuvare, ita ut hoc nonnumquam ips. defunctorum anime videantur

expetere. Nam predictus Felix episcopus a quodam venerabili viro presbitero, qui usque antef

biennium vixit et in diocesi Centumcellensis urbis habitavit atque æcclesie beati Iohannis, g h i

que in loco qui Tauriana dicitur sita est, preerat, cognovisse se asserit, quod idem presbiter in j k l

eodem loco, in quo aqu. callid. vapores nimios faciunt, quotiens necessitas corporis exigebat,

lavare consueverat. Ubi dum die quadam fuisset ingressus, incognitum virum ad suum m

obsequium paratum invenit, qui sibi de pedibus calciamenta abstraheret, vestimenta susciperet,

exeunti a caloribus sabana preberet atque omne ministerium cum magno famulatu perageret. n o

Cumque hoc sepius fieret , idem presbiter die quadam ad balnea iturus intra semetipsum p q

cogitans dixit: Viro illi, qui mihi solet tam devotissime ad lavandum obsequi, ingratus apparere

non debeo, sed aliquid me necesse est ei pro munere portare. Tunc duas secum oblationum r s

coronulas detulit. Qui mox ut pervenit ad locum, hominem invenit atque ex more eius

obsequio in omnibus usus est. Lavit itaque, et cum iam vestitus voluisset egredi, hoc quod t

secum detulerat , obsequenti sibi viro pro benedictione obtulit, petens ut benigne susciperet, u

quod ei caritatis gratia offerret. Cui ille merens afflictusque respondit: Michi ista quare das, v

pater? Iste panis sanctus est, ego hunc manducare non possum. Me etenim quem vides,

aliquando loci huius dominus fui , sed pro culpis meis hic post mortem deputatus sum. Si w x y

autem mihi aliquid prestare vis, omnipotenti Deo pro me offer hunc panem, ut pro peccatis z z

meis interveniat . Et tunc exauditum te esse cognosce, cum hic ad lavandum veneris et me a'

minime inveneris. In quibus verbis disparuit et is, qui homo esse videbatur, evanescendo b'

innotuit, quia spiritus fuit. Isdem vero presbiter ebdomada continua se pro eo in lacrimis

aflixit, salutarem ostiam cotidie obtulit et reversu post ad balneum eum iam minime invenit.

Qua ex re quantum prosit animabus immolatio sacr. oblationis ostenditur, quando et hanc ipsi

mortuorum spiritus a viventibus petunt et signa indicant, quibus per eam soluti videantur. c' c' d'

a) om. C.

b) futuris M.

c) om. C.

d) nachgetragen M.

e) sint C.

f) om. L.

g) folgt getilgt atque L.

h) zuerst hinter Iohannis, dann korr. M.

i) nachgetragen et L.

j) qui M.

k) taurina M; ante correctionem: taurina C.

l) om. L.

m) om. L.

n) sana L.

o) misterium LCR.

p) ageret M.

q) .2. L.

r) erst hinter est L.

s) om. M.

t) fuestitus M.

u) detulit M.

v) eher q(ui) C.

w) fuit (Endung korr.) L.

Polycarp 8.6.1

1557

x) hichic M.

y) folgt nochmals post M.

z) aliquid mihi C.

a') intervenias CR.

b') mine L.

c') om. M.

d') ea L.

Polycarp 8.6.2

1558

2. Augustinus.

Quattuor genera sunt oblationis. Pro valde bonis gratiarum actiones sunt, hoc est Deo gratias

agunt, quia bene vixerunt. Pro non valde bonis, ut plena remissio fiat. Pro non valde malis a

propitiationes sunt, ut tolerabilior fiat ipsa damnatio. Pro valde malis non adiumenta

mortuorum, sed tantum consolationes vivorum sunt. b

a) om. L.

b) t(ame)n L.

Polycarp 8.6.3

1559

3. Ex dictis Origenis. a

anime defunctorum quattuor modis solvuntur, aut oblationibus sacerdotum aut precibus

sanctorum aut carorum elemosinis aut ieiunio cognatorum.

a) Inskription om. C.

Polycarp 8.6.4

1560

4. Gregorius tertius papa Bonifatio archiepiscopo. a b b

Pro obeuntibus quippe consuluisse cognosceris, si liceat pro eis oblationes offerri . Sancta sic c d e

tenet ecclesia, ut quisque pro suis mortuis vere christianis offerat oblationes atque presbiter

eorum faciat memoriam. Et quamvis peccatis omnes subiaceamus, congruit, sacerdos ut pro f

mortuis catholicis memoriam faciat et intercedat , non tamen pro impiis, quamvis christiani g

fuerint, tale quid agere licebit.

a) davor Titel 7 C.

b) papa III. CR.

c) pre L.

d) obedientibus ML.

e) inferri L; offerre C.

f) sacerdoti C.

g) intercedam L.

Polycarp 8.6.5

1561

5. Ambrosius in libro de obitu Theodosii imperatoris. a

Quia alii tertium diem, alii tricesimum , alii septimum et quadragesimum observare b c c c d d

consueverunt in officiis mortuorum, quid doceat lectio, consideremus . Defuncto, inquit, e f g

Iacob `precepit Ioseph pueris suis sepultoribus, ut sepelirent eum, et sepelierunt sepultores h h

Israel, et repleti XL dies, sic enim dinumerantur dies sepultur., et luxit eum VII diebus.' Hec i j

ergo sequenda sollemnitas, quam prescribit lectio. Sed etiam in deuteronomio scriptum est, k

quia `planxerunt filii Israel Moysen diebus XXX, et consumati sunt dies luctus.' Utraque ergo l l

observatio habet auctoritatem, quia necessarium pietatis impletur officium. m

a) habitu L.

b) folgt in CR.

c) septimum alii tricesimum L.

d) om. L.

e) getilgt C.

f) docebat CR.

g) audiamus L; consuever(it) C.

h) om. LC.

i) folgt sunt LCR.

j) denumerantur M.

k) prescribi R.

l) XXX diebus C.

m) habent ML.

Polycarp 8.7.1

1562

VII. Quod non est rogandum pro peccato, quod est ad mortem. a b

1. Gregorius in moralibus. c

Peccatum quippe usque ad inferos ducitur, quod ante finem vite presentis per correctionem ad

penitentiam non emendatur. De quo videlicet peccato per Iohannem dicitur: `Est peccatum ad

mortem; non pro illo dico, ut roget quis.' Peccatum namque ad mortem est, quia scilicet d e f

peccatum, quod hic non corrigitur, eius venia frustra postulatur. De hoc adhuc subditur: g

Obliviscatur eius misericordia . Omnipotentis Dei misericordia oblivisci eius dicitur, qui h h

omnipotentis Dei iustitiam fuerit oblitus. Quisquis eum nunc iustum non timet, post invenire i j

non valet misericordem. j j

a) dieser Titel schon vor VIII 6,4 C; Zahl om. L.

b) om. L.

c) Inskription om. CR.

d) quo M.

e) get L.

7 f) sciù M; sci" L.

g) om. R.

h) misericordia eius L; eius anima C.

i) eius L; enim CR.

j) non valet invenire L.

Polycarp 8.8.1

1563

VIII. De humanis animabus.

1. Augustinus . a

Animas hominum non esse credimus ab initio inter ceteras intellectuales naturas nec simul

creatas, ut Origenes fingit, neque cum corporibus per coitum seminari, sicut Luciferiani et

Cirillus et aliqui Latinorum presumentes affirmant, quasi natur. consequentia serviente, sed

dicimus corpus totum per coniugii copulam seminari, Dei vero iudicio coagulari in vulva et b c

fingi atque formari, formato etiam corpore animam creari et infundi, ut vivat in utero homo ex

anima constans et corpore egrediaturque vivus ex utero plenus substantia. Creationem vero d

anime solum creatorem omnium nosse.

a) om. C.

b) totus korr. in t t L; om. CR. s s

c) ante correctionem: coagolari M.

d) egrediatque R.

Polycarp 8.8.2

1564

2. Idem . a

Non duas animas credimus esse in uno homine, sicuti quidam Iacobus et alii astrorum b b c

disputatores scribunt, ut una anima sit, de qua animetur corpus et immixta sit sanguini et d e

altera spiritualis, que rationem ministret, sed dicimus unam esse eandemque animam in f g

homine, que et corpus sua societate vivificet et semetipsam sua ratione disponat, habens in se h

libertatem arbitrii, ut in sua substantia eligat cogitationem, quam vult. i i

a) om. C.

b) esse dûs L; esse dicimus CR:

C) iocobus M; iacob R.

d) disputatorum M.

e) om. C.

f) ratione M.

g) eademque L.

h) om. C.

i) eligat substantia M.

Polycarp 8.8.3

1565

3. Idem . a

Solum hominem credimus habere animam substantivam, ex qua corpus vivit et rationem suam

et ingenia vivaciter tenet. Neque cum corpore moritur, sicut Arabs asserit, neque postb

modicum intervallum, sicut Zenon, quia substantialiter vivit. b c

a) om. C.

b) postmodum L.

c) qui ML.

Polycarp 8.8.4

1566

4.a

Anima humana non cum carne moritur , quia non carnis, ut superius diximus, semen est, sed b b b c

formato in ventre matris Dei iudicio corpore dicimus eam creari et infundi, ut vivat homo intus

in utero et sic nativitate procedat in mundo.

a) ganzes Kap. om. M.

b) cum carne non C.

c) oritur C.

Polycarp 8.8.5

1567

5. Idem . a

Non est tertius in substantia hominis spiritus, ut Didimus contendit, sed spiritus ipse est anima.

Anima vero pro spirituali natura vel pro eo, quod spiret in corpore, spiritus est appellata.

Anima vero ex eo vocari, quod ad vivificandum ea animatur et corpus. Tertium vero, qui ab b c

apostolo cum corpore et anima inducitur spiritus, gratiam esse sancti spiritus intelligendum est,

quam orat apostolus, ut integra perseveret in nobis nec nostro vitio aut minuatur aut fugiat a

nobis, quia spiritus sanctus discipline effugiet fictum.

a) om. C.

b) korr. in animat C.

c) Tercius M.

Polycarp 8.9.1

1568

IX. De immortalitate anime. a

1. Gregorius in dialogo.

Habent etiam infideles fidem, sed utinam in Deum. Quam si utique haberent, infideles non b b

essent. Sed hinc in sua perfidia redarguendi sunt, hinc ad fidei gratiam provocandi, quia si de

ipso suo visibili corpore credunt, quod minime viderunt, cur invisibilia non credunt, que

corporaliter videri non possunt? Nam quia post mortem carnis vivat anima, patet ratio, sed

fidei admixta. Tres quippe vitales spiritus creavit omnipotens Deus. Unum, qui carne non c d

tegitur, alium, qui carne tegitur , sed non cum carne moritur, tertium , qui carne tegitur et cum e f g

carne moritur . Spiritus namque est, qui carne non tegitur, angelorum. Spiritus, qui carne g

tegitur, sed cum carne non moritur, hominum. Spiritus, qui carne tegitur et cum carne h hi

moritur, iumentorum omniumque brutorum animalium. Homo itaque sic in medio creatus est

ut inferior angelo, superior iumento. Itaque aliquid habet commune cum summo, aliquid

commune cum infimo. Immortalitatem scilicet spiritus cum angelo, mortalitatem vero carnis

cum iumento, quousque et ipsam mortalitatem carnis gloria resurrectionis absorbeat et j

inherendo spiritui caro servetur in perpetuum, quia ipse spiritus inherendo carni servatur in k

Deum. que tamen caro non in reprobis inter supplicia perfecte deficit, quia semper deficiendo

subsistit, ut qui spiritu et carne peccaverunt, semper essentialiter viventes et carne et spiritu

sine fine moriantur.

a) dieser Titel erst vor VIII 9,2 C.

b) utique si C.

c) quo C.

d) om. C.

e) quo C.

f) regitur C.

g)-g) tertium - moritur om. C.

h)-h) sed - tegitur om. MR.

i) sed L.

j) temporaneam C.

k) ante correctionem: servetur ML.

Polycarp 8.9.2

1569

2.a

Petrus . Non est iam, quod responderi debeat aperte rationi. Sed hec nunc questio mentem b

movet, quomodo anima immortalis dicitur, cum consistat , quod in perpetuo igne moriatur. c

Gregorii responsio. Quia duobus modis vita dicitur, duobus etiam modis mors debet intelligi. d ee

Aliud est namque , quod in Deo vivimus, aliud vero quod, in hoc, quod conditi vel creati f f g

sumus, id est aliud beat. vivere et aliud essentialiter. Anima itaque et mortalis esse intelligitur h i

et immortalis. Mortalis quippe, quia beat. vivere amittit, immortalis autem, quia essentialiter

vivere numquam desinit et natur. sue vitam perdere non valet, nec etiam cum in perpetua

fuerit morte damnata. Illic enim posita beat. esse perdet et esse non perdet. Ex qua re j k l

semper colligitur, ut et mortem sine morte et defectum sine defectu et finem sine fine patiatur.

a) davor Titel 9 C.

b) om. C.

c) korr. in constat L; constat CR.

d) Absatz ML.

e) modis etiam C.

f) namque est C.

g) deum C.

h) folgt est C.

i) atque C.

j) mortem L.

k) beata C.

l) essent L.

Polycarp 8.9.3

1570

3. Idem . a

Quia ergo nostr. immortalitatis hoc tempus non ita, ut mali sit , sed ita perit , ut non sit , b c d e d

querendum, quod sit. Quod non ita, ut non sit , sed ita perire optatur, ut male sit. Humana f g g

enim anima seu angelicus spiritus ita immortalis est, ut mori non possit, sed et ita mortalis , h ii j k

ut mori possit . Nam beate vivere sive per vitium seu per supplicium amittit , essentialiter l j m

autem vivere neque per vitium seu supplicium non amittit. A qualitate enim vivendi deficit, n n m

sed omnimodo subsistendi interitum nec moriens sentit. Ut ergo breviter dixerim, et o

immortaliter mortalis est et mortaliter immortalis . p p

a) om. C.

b) male C; malo R.

c) fit C.

d)-d) getilgt C.

e) periit M.

f) om. C; folgt est R.

g)-g) om. C.

h) nachgetragen M.

i) om. ML.

j)-j) am Rand nachgetragen ML.

k) folgt est ML.

l) folgt etiam non CR.

m)-m) amittit - supplicium om. CR.

n) vivere autem L.

o) ante correctionem: omnino M.

p)-p) nachgetragen L; om. C.

Polycarp 8.10.1

1571

X. De tormentis vel pena malorum. a

1. Petrus in dialogo . b b b

Numquidnam, queso te, dicimus eos, qui semel illic mersi fuerint, semper arsuros? Responsio

Gregorii. Constat nimis et incunctanter verum esse, quia sicut finis non est gaudio bonorum, c

ita finis non est tormentis malorum. Nam cum veritas dicat: `Ibunt hi in supplicium eternum, d d

iusti autem in vitam eternam', quia verum est, quod promisit, falsum proculdubio non erit,

quod minatus est Deus.

a) Zahl om. L.

b) om. C; In dialogo P. R.

c) Absatz R.

d) hii ibunt C.

Polycarp 8.10.2

1572

2. Idem . a

Queso te, unus esse gehenn. ignis credendus est, an quanta peccatorum diversitas fuerit, tanta

quoque et ipsa estimanda sunt incendia esse preparata? Gregorii responsio . Unus quidem est b b c

gehenn. ignis, sed non uno modo omnes cruciat peccatores. Uniuscuiusque etenim quantum

exigit culpa, tantum illic sentietur pen.. Nam sicut in hoc mundo sub uno sole multi d e

consistunt, nec tamen eiusdem solis ardorem equaliter sentiunt, quia alius plus estuat atque

alius minus, ita illic in uno igne non unus est modus incendii, quia quod hic diversitas

corporum, hoc illic agit diversitas peccatorum, ut et ignem non dissimilem habeant et tamen f g

eosdem singulos dissimiliter exurat.

a) davor Gregorii responsio ML; om. C.

b) om. hier ML; davor rubriziert In dialogo C.

c) Absatz R.

d) sentientur L; folgt et CR.

e) multis L.

f) ait L.

g) similem M.

Polycarp 8.10.3

1573

3. Idem . a

Quamvis illic ignis ad consolationem non luceat, at tamen, ut magis torqueat, ad aliquid lucet. b

Nam sequaces quosque suos secum in tormento reprobi flamma illustrante visuri sunt, quorum

amore deliquerunt, quatinus qui eorum vitam carnaliter contra precepta conditoris amaverunt,

ipsorum quoque eos interitus in augmento sue damnationis affligat . c

a) davor Item C.

b) folgt et K.

c) ante correctionem: afligat M.

Polycarp 8.10.4

1574

4. Idem . a

Sicut ergo electis ignis ardere novit ad solatium et tamen ardere ad supplicium nescit, ita

ediverso gehenn. flamma reprobis et nequaquam lucet ad consolationis gratiam et tamen lucet

ad penam, ut damnatorum oculis supplicium et nulla claritate candeat et ad doloris cumulum,

qualiter crucientur, ostendat. Quid hic mirum, si gehenn. ignem credimus habere supplicium b

simul oscuritatis et luminis? Quod experimento novimus, qui et nunc dura flamma lucet c d

obscura . Tunc edax flamma comburit, quos nunc carnalis delectatio polluit. Tunc infinite e f

patens inferni baratrum devorat, quos nunc inanis elatio exaltat, atque qui quolibet ex vitio hic g

voluntatem callidi persuasoris expleverunt, tunc cum suo duce reprobi ad tormenta perveniunt,

et quamvis angelorum atque hominum longe sit natura dissimilis, una tamen pena implicat,

quos unus in crimine reatus ligat. h i

a) folgt nochmals (rubriziert) Idem C.

b) hinc CR.

c) Quid M.

d) quia CR.

e) obscure C.

f) dilectio L.

g) aratrum R.

h) folgt interitus C.

i) om. C.

Polycarp 8.10.5

1575

5. Isidorus . a

Duplex damnatorum pena est in gehenna, quorum et mentem urit tristitia et corpus flamma

iuxta vicissitudinem, ut quod mente tractaverunt et quod perfecerant corpore, simul et animo b c

puniantur et corpore. Ignem gehenn. ad aliquid lumen habere, ad aliquid non habere, hoc est d

habere lumen ad dampnationem , ut videant impii unde doleant, et non habere ad e f f

consolationem, ne videant unde gaudeant. Apta sit comparatio camino trium puerorum adg

exemplum ignis gehenn.. Nam sicut ille ignis non arsit ad trium puerorum supplicium et arsit g h

ad comburendum ligamina vinculorum, ita ignis gehenn. et lucebit miseris ad augmentum

penarum, ut videant unde doleant, et non lucebit ad consolationem, ne videant unde gaudeant. i

Inter huius vite et futur. infelicitatis miseriam multa discretio est. Illic enim et miseria estj

propter cruciationem dolorum et tenebr. propter lucis aversionem . Quorum unum in hac vita, k

id est miseria est, aliud non est, in inferno autem utrumque est.

a) Item idem C.

b) ut ML.

c) perfecerat L.

d) folgt nochmals lumen habere ad aliquid R.

e) folgt nochmals ad M.

f)-f) dampnationem - ad om. C.

g)-g) ad - puerorum om. C.

h) arserit LC.

i) consonsolationem M.

j) om. C.

k) adversionem LC.

Polycarp 8.10.6

1576

6. Idem . a

Sicut fasciculi lignorum ad conbustionem similibus colligantur, ita et in iudicii die similis culp. b

reos suis similibus iungere , ut ex equo pena constringat quasi in fasciculum, quos actio c d

similes fecit in malum. Sicut unusquisque sanctus in futuro iudicio pro quantitate virtutum

glorificabitur , ita et unusquisque impius pro quantitate facinorum condemnabitur. Nec deerit e f

in supplicio futurus damnationis ordo, sed iuxta qualitatem criminum discretio erit penarum,

propheta firmante. De carorum suorum suppliciis additur etiam pena defunctis, sicut apud g h h

inferos diviti sermo predicat evangelicus, sic propter augenda Iude supplicia dicit etiam i j k l

psalmus : `Commoti moveantur filii eius et mendicent.' Impii ex hoc durius in iudicio puniendi m

sunt mentis dolore, ex quo visuri sunt iustos glorie beatitudinem meruisse.

a) om. C.

b) simul M.

c) iunget C.

d) quo C.

e) gloriabitur M.

f) ut L.

g) folgt nachgetragen quoque L; folgt quoque CR.

h) ante correctionem: suppliciis suorum M.

i) predicit M.

j) pro LC; per R.

k) agenda L; augendo CR.

l) supplicio CR.

m) psalmista L.

Polycarp 8.11.1

1577

XI. Quod boni bonos in regno, mali malos in suplicio agnoscunt . a b c

1. Petrus in dialogo. d

Nosse vellem, si boni bonos in regno vel mali malos in suppliciis agnoscant. Gregorii e

responsio. Huius rei sententia in verbis est dominicis, quam iam superius protulimus, luce f

clarius demonstrata . In quibus cum dictum esset: `Homo quidam erat dives et induebatur g

purpura et bisso et epulabatur cotidie splendide. Et erat quidam mendicus nomine Lazarus, qui

iacebat ad ianuam eius ulceribus plenus, cupiens saturari de micis, que cadebant de mensa

divitis, et nemo illi dabat, sed et canes veniebant et lingebant ulcera eius.' Subiunctum est quod

Lazarus mortuus portaretur ab angelis in sinu Abra., et mortuus dives sepultus est in inferno . i

Qui `elevans oculos suos cum esset in tormentis, vidit Abraam a longe et Lazarum in sinu eius,

et ipse clamans dixit: Pater Habraam, miserere mei et mitte Lazarum, ut extinguat extremum j k

digiti sui in aquam et refrigeret linguam meam.' Cui Habraam dicit: `Fili , recordare, quia l m

recepisti bona in vita tua et Lazarus similiter mala.' Dives autem de se ipso iam spem salutis

non habens ad promerendam suorum salutem convertitur dicens: `Rogo te, pater, ut mittas

eum in domum patris mei, habeo enim quinque fratres, ut testetur illis, ne et ipsi veniant in

locum hunc tormentorum.' Quibus verbis aperte declaratur, quia et boni bonos et mali

agnoscunt malos . Si igitur Habraam Lazarum minime cognosceret, ad divitem positum in n n

tormentis nequaquam de transacta eius contritione loqueretur, dicens quod mala receperit in

vita sua. Et si mali malos non recognoscerent, nequaquam dives in tormentis positus fratrum o p

suorum etiam absentiam meminisset. Quomodo enim presentes non posset agnoscere, qui q r

etiam pro absentium memoria curavit exorare? Qua in re illud quoque ostenditur, quod

nequaquam ipse requisisti, quia et boni malos et mali cognoscunt bonos. Nam et dives ab s

Habraam cognoscitur, cui dictum est : Recepisti bona in vita tua, et electus Lazarus a reprobo t

est divite cognitus, quem mitti precatur ex nomine dicens: Mitte Lazarum, ut intinguatu

extremum digiti sui in aquam, ut refrigeret linguam meam. In qua videlicet cognitione v w

utriusque partis cumulus retributionis excrescit, et ut boni amplius gaudeant, quia secum eos x x y

letari conspiciunt, quos amaverunt, et mali amplius doleant , dum cum eis torquentur, quos in z z

hoc mundo despecto Deo dilexerunt , et eos non solum sua, sed etiam eorum pena consumat . a' b'

Fit autem in electis quiddam mirabilius, quia non solum eos cognoscunt, quos in hoc mundo c' d'

noverunt, sed velut visos ac cognitos recognoscunt bonos, quos numquam viderunt. Nam cum

antiquos patres in illa eterna hereditate viderint, eis incogniti per visionem non erunt, quos in e' e'

opere semper noverunt. Quia enim illic omnes communi claritate Deum conspiciunt, quid est, f'

quod ibi nesciant, ubi scientem omnia sciunt? Nam quidam noster et vite venerabilis vir g' h' i' i'

religiosusque valde et laudabilis, cum ante triennium moreretur, sicut religiosi alii, qui i' j'

presentes fuerunt, testati sunt, in hora sui exitus Ionam prophetam, Ezechielem quoque et k'

Danielem c.pit aspicere <eosque dominos suos ex nomine clamare >. Quos dum venisse ad l' l' m'

se diceret et depressis luminibus eis reverenti. obsequium preberet, ex carne eductus est. Qua

in re aperte datur intellegi, que erit in illa incorruptibili vita notitia, si vir iste adhuc in carne n' o' p'

corruptibili positus prophetas sanctos, quos nimirum numquam videt , agnovit. Solet autem q' r'

plerumque contingere, ut egressura anima etiam eos recognoscat, cum quibus pro equalitate s' s'

culparum vel etiam premiorum in una est mansione deputanda. Inde est quod multi eos in exitu

vident, quos aut in regno aut in supplicio pares habebunt. t'

a) Zahl om. LR.

b) om. R.

c) ag M. ²

d) Inskription om. C.

e) supplicio C.

f) qui~ M.

g) demonstrato R.

h) sit C.

Polycarp 8.11.1

1578

i) infernum C.

j) ante correctionem: abraam M.

k) intingat LC; intinguat R.

l) refrigerer ML; refringeret CR.

m) Filii L.

n) malos agnoscunt C.

o) folgt positus C.

p) om. CR.

q) ante correctionem: et M.

r) poss[unt] L.

s) agnoscunt L.

t) am Rand nachgetragen recordare quia M; folgt dasselbe LR.

u) intingat LCR.

v) et C.

w) refrigerer L; refringeret R.

x) ut et C.

y) q(uod) oder q(ui) C.

z) om. C.

a') dilexerant C.

b') consumant L.

c') quidam C.

d') om. M.

e') hereditate eterna M.

f') om. M.

g') scienter M.

h') folgt religiosus vir C.

i') om. C.

j') om. C.

k') ante correctionem: ora M.

l')-l') om. MLR.

m') venisset L; erst hinter se C.

n') apte C.

o') vite CR.

p') om. hier M.

q') folgt adhuc M.

r') viderit M.

s') eos etiam R.

t') patres R.

Polycarp 8.12.1

1579

XII. Cur sanctorum anime pro inimicis positis in tormentis non orent.

1. Petrus in dialogo . a a

Et ubi est , quod sancti sunt, si pro inimicis suis, quos tunc ardere viderint, non orabunt? b b

Quibus utique dictum est: Pro inimicis vestris orate. Gregorii responsio. Orant pro inimicis c

suis eo tempore sancti, quo possunt ad fructuosam penitentiam eorum corda convertere atque

ipsa conversione salvare. Quid enim aliud pro inimicis suis orandum est nisi hoc, quod ait

apostolus, `ut det illis Deus penitentiam ad cognoscendam veritatem, et resipiscant a diaboli d d

laqueis, a quo captivi tenentur ad ipsius voluntatem?' Et quomodo pro illis tunc orabitur, qui e e

iam nullatenus possunt ad iustiti. opera ab iniquitate commutari? Eadem itaque causa est, cur

non oretur tunc pro omnibus eterno igne damnatis, que nunc etiam causa est, ut non oretur f

pro diabolo angelisque eius eterno supplicio deputatis. que nunc etiam causa est, ut non orent

sancti homines pro hominibus infidelibus impiisque defunctis, nisi quia de eis, quos utique

deputatos eterno supplicio iam noverint , ante illum iudicis iusti conspectum orationis sue g

meritum cassari refugiunt. Quodsi nunc quoque viventes iusti mortuis et damnatis iniustis

minime compatiuntur, quando adhuc aliquid iudicabile de sua carne sese perpeti etiam ipsi h

noverint , quanto districtius tunc iniquorum tormenta respiciunt , quando ab omni vite i j k l

corruptione exuti ipsi iam iustiti. vicinius atque artius inherebunt? Sic quippe eorum mentes l m

per hoc, quod iustissimo iudici inherent, ius districtionis obsorbet , ut omnino eis non libeat, n o

quicquid ab illis etern. regul. subtilitate discordat. p q

a) om. C.

b) quidem (korr.) C.

c) Erant L.

d) deus illis C.

e) om. M.

f) hÇib R. 9

g) nover(unt) C.

h) se C.

i) nover(unt) C.

j) qn/ M; qû L.

k) despitiunt M.

l) vitio corruptionis C.

m) ante correctionem: exui M.

n) distributionis L; scheint korr. C.

o) absorbet C.

p) illius CR.

q) interne C.

Polycarp 8.13.1

1580

XIII. De receptione animarum iustorum in celum ante restitutionem corporum. a

1. Petrus. In dialogo . b b

Placet quod dicis. Sed velim nosse, si nunc ante restitutionem corporum in celum recipi

valeant anime iustorum. Gregorius. Hoc namque de omnibus iustis fateri non possumus c

neque de omnibus negare . Nam sunt quorundam iustorum anime, que a celesti regno d d

quibusdam adhuc mansionibus differuntur. In quo dilationis damno quid aliud innuitur, nisi e

quod perfecte iustiti. aliquid minus habuerunt ? Et tamen luce clarius constat, quia f

perfectorum iustorum anime, mox ut huius carnis claustra exeunt, in celestibus sedibus g

recipiuntur. Quod et ipsa per se veritas testatur dicens: `Ubicumque fuerit corpus, illuc

congregabuntur et aquil.,' quia ubi ipse redemptor noster est corpore, illuc proculdubio h i

colliguntur et animæ iustorum. Et Paulus dissolvi desiderat et cum Christo esse. Qui ergo

Christum esse in c.lis non dubitat, nec Pauli animam esse in c.lo negat. Qui etiam de j

dissolutione sui corporis atque habitatione patri. celestis dicit: `Scimus quia, si terrestris

domus nostra huius habitationis dissolvatur, quod edificationem habemus ex Deo domum non k

manu factam, sed eternam in c.lis.'

a) Zahl om. ML.

b) zur Titelrubrik gezogen LR; om. C.

c) fatere M.

d)-d) om. C.

e) dilaptionis M.

f) habuerint C.

g) folgt atque C.

h) om. CR.

i) om. M.

j) regno C.

k) hûs L.